فصل پھريون: جُمَعَةۡ کان پڙهو
الفَصْلُ الْاَوَّلُ
فصل پھريون: جُمَعَةۡ کان پڙهو
اَلۡحَـمْدُ لِلّٰہِ مُـنْـشِـیءِ الْـخَـلْـقِ مِنْ عَـدَمٖ
سڀئي تعريفون الله تعالىٰ لاءِ آهن جنهن نہ هجڻ مان
مخلوق کي پيدا ڪيو
ثُـمَّ الـصَّلوٰةُ عَلَی الْـمُـخْـتَـارِ فِی الْـقَـدَمٖ
ان کان پوءِ رسولِ عربي تي صلواتون هجن جيڪي پهرين کان صاحبِ اختيار آهن
مَـوْلَایَ صَـلِّ وَسَـلِّــمْ دَائِـمـاً اَبَـداً
اي منهنجا الله تون هميشه هميشه صلواتون موڪل
عَـلیٰ حَبِیْبِکَ خَـیْــرِالْــخَـلْــقِ کُلِّــھِـمٖ
پنهنجي حبيب ڪريم تي جيڪي سموري مخلوق کان بھتر آهن
اَمِـنْ تَــذَکُّـرِ جِـیْـرَانٍ بِـذِیْ سَـلَمٖ
ڇا توکي ذِيۡ سَلِم (۱) جا پاڙيسري ياد اچي ويا
(۱) مڪه مڪرمه ۽ مديني منورہ جي وچ ۾ هڪ واديءَ جو نالو آهي، پاڻ ڪريم صلى اللھ عليه وآلهٖ جن سفر دوران انهي واديءَ ۾ آرام فرمائيندا هئا
مَزَجْتَ دَمَـعًا جَـریٰ مِـنْ مُّــقْـلَةٍ ۢ بِـدَمٖ
جو رت جا ڳوڙها تنهنجي اکين مان وهي رهيا آهن
اَمْ ھَـبَّـتِ الرِّیْحُ مِـنْ تِـلْـقَآءِ کَاظِـمَةٍ
يا ڪاظمه (۱) جي پاسي کان ڪا هوا لڳي آهي
اَوۡ اَوۡمَـضَ الۡبَـرۡقُ فِـی الظُّلْمَآءِ مِنْ اِضَـمٖ
يا اونداهي رات ۾ جبل (۲) اضم کان ڪا وڄ لڳي آهي
فَـمَا لِـعَـیْـنَـیْـکَ اِنْ قُـلْتَ اکْـفُـفَا ھَمَتَا
تنهنجي اکين کي ڇا ٿيو آهي جو اهي منع ڪرڻ
جي باوجود زارو زار روئي رهيون آهن
وَمَـا لِـقَـلْبِـکَ اِنْ قُـلْـتَ اسْـتَفِـقْ یَـھِـمٖ
۽ تنهنجي دل کي ڇا ٿيو آهي جو ان کي چئجي ٿو
تہ صبر ڪر، ان جي باوجود غمگين ٿئي ٿي
اَیَـحْـسَبُ الصَّـبُّ اَنَّ الْـحُـبَّ مُـنْکَـتِمٌ
ڇا محبت ڪندڙ ايئن ڀائين ٿو تہ مُحبت لِڪي سگهي ٿي
مَّـابَـیْـنَ مُـنْـسَـجِـمٍ مِّـنْـهُ ومُـضْـطَرِمٖ
اُن حالت ۾ جو دل ڏکويل آهي ۽ اکين مان آب جاري آهي
لَـوْلَا الْـهَوٰی لَـمْ تُرِقْ دَمْـعًا عَـلـیٰ طَلَلٍ
جيڪڏهن توکي محبت نہ هجي ها تہ تون ويران جاين تي روئين نہ ها
(۱) مدينه منورہ جو نالو آهي. (۲) مدينه منورہ جي هڪ جبل جو نالو آهي
وَّلَا اَرَقْـتَ لِـــذِکْـرِالْـبَانِ وَالْــعَــلَمٖ
۽ توکي بَان (۱) ۽ علم (۲) جو ذڪر قطعاً سجاڳ نہ ڪري ها
فَکَـیْـفَ تُنْکِـرُ حُــبًّۢا بَـعْـدَ مَـاشَـهِدَتْ
پوءِ تون هاڻي محبت کان ڪيئن انڪار ڪري سگهين ٿو
بِــهٖ عَلَیْكَ عُــدُوْلُ الــدَّمْـعِ وَالـسَّـقَـمٖ
حالانڪہ توتي تنهنجا لُڙڪ ۽ تنهنجي مُنهن جي زرداڻ گواھ آهي
وَاَثْـبَـتَ الْـوَجْـدُ خَـطَّیْ عَـبْـرَةٍ وَّضَنیً
۽ دل جي غم ۽ ڳوڙهن جي لڪيرن ۽ ڪمزوري
مِّــثْـلَ الْـبَـھَـارِ عَـلـیٰ خَـدَّیْكَ وَالْـعَنَمٖ
زردي گل جھڙو چھرو ۽ مينديءَ جھڙي لڪيرن
راز ظاهر ڪري ڇڏيو
نَـعَـمْ سَرٰی طَـیْـفُ مَـنْ اَھْوٰی فَاَرَّقَـنِیْ
ها، رسول ڪريم جي يادگيري منهنجي ننڊ کي ڦٽائي ڇڏيو
وَالْـحُبَّ یَـعْـتَـرِضُ الـلَّـذَّاتِ بِـالْاَلَـمٖ
۽ محبت جي ڪري لذتون درد ۽ غم ٿي پيون آهن
یَـا لَآئِمِـیْ فِـی الْـھَـوَی الْـعُـذْرِیِّ مَعْذِرَةً
اي مون کي نصيحت ڪندڙ، تون محبت ۾ منهنجو عذر قبول ڪر
(۱) مڪه مڪرمه ۽ مدينه منورہ جي رستي تي هڪ خوشبوءِ دار وڻ هو، هجرت دوران پاڻ ڪريمن ان جي هيٺان آرام فرمايو هو. (۲) جبل نور، جتي پاڻ ڪريمن تي وحي نازل ٿي هئي.
مِّــنِّیْ اِلَیْكَ وَلَـوْ اَنْـصَـفْـتَ لَــمْ تَـلُــمٖ
جيڪڏهن تو وٽ انصاف آهي تہ تون مون تي ملامت نہ ڪر
عَـدَتْكَ حَالِـیْ وَلَا سِـرِّیْ بِـمُـسْتَـتـِـرٍ
منهنجي محبت جو راز توکان سواءِ چغل خورن
تائين پهچي ويو آهي
عَـنِ الْـوُشَـاةِ وَلَا دَائِیْ بِـمُـنْـحَـسِــمٖ
منهنجو اهو درد ۽ غم ڪنهن صورت ۾ گهٽجي نہ ٿو سگهي
مَحَضْتَـنِی النُّصْحَ لٰكِـنْ لَّـسْتُ اَسْـمَـعُـهٗ
تون مون کي صاف نصيحت ڪرين ٿو ۽ آئون اها
قطعاً نہ ٿو ٻڌان
اِنَّ الْـمُـحِـبَّ عَـنِ الْـعُـدَّالِ فِـیْ صَـمَـمٖ
(ڇوتہ) بيشڪ محبت وارو ملامت ڪندڙ کان بالڪل
ٻوڙو هوندو آهي
اِنِّـی اتَّھَمْتُ نَصِیْحَ الشَّیْبِ فِـیْ عَذَلِـیْ
بيشڪ منهنجي پِيرسَني مون کي نصيحت ڪئي پر
مون ان کي نہ مڃيو
وَالـشَّیْبُ ا َبْـعَـدُ فِـیْ نُـصْحٍ عَنِ التُّـھَـمٖ
جيتوڻيڪ پيرسَنيءَ جي نصيحت، اعتراض کان
پري هوندي آهي
فَـاِنَّ اَمَّـارَتِـیْ بِالـسُّـوْۤءِ مَـا ا تَّـعَـظَـتْ
پوءِ بيشڪ منهنجي نفس امارہ جھالت سببان ڪا
نصيحت نہ مڃي
مِـنْ جَھْلِھَا بِنَذِیْرِ الشَّیْـبِ وَالْــھَـرَمٖ
جيتوڻيڪ پيرسَنِي اُن کي ڊيڄاري رهي آهي
وَلَا اَعَدْتُّ مِنَ الْـفِـعْـلِ الْـجَـمِیْلِ قِـرٰی
ان پيرسَنيءَ جي مهماني لاءِ مون نيڪ عمل جو
ڪو بندوبست نہ ڪيو
مِـنْ جَھْلِھَا بِنَذِیْرِ الشَّیْـبِ وَالْـھَـرَمٖ
جڏهن تہ پيرَني اوچتي اچي منهنجي مٿان مهمان ٿي آهي
لَـوْ كُـنْتُ اَعْــلَـمُ اَنِّـیْ مَـا اُوَقِّـرُهٗ
جيڪڏهن مون کي معلوم هجي ها تہ آئون پيرسَنيءَ
جي تعظيم نہ ڪندس
كَتَمْتُ سِـرًّا بَدَالِـیْ مِـنْـهُ بِالۡكَـتَــمٖ
تہ آئون رنگ هڻي راز کي ظاهر ٿيڻ کان لڪايان ها
مَـنْ لِّـیْ بِـرَدِّ جِـمَاحٍ مِّــنْ غَـوَایَـتِـھَا
ڪير آهي جيڪو منهنجي نفس امارہ کي گمراهي کان روڪي
مِـنْ جَھْلِھَا بِنَذِیْرِ الشَّیْـبِ وَالْـھَـرَمٖ
جيئن سرڪش گهوڙي کي لغام سان موٽايو وڃي ٿو
فَـلَا تَرُمْ بِالْـمَـعَاصِیْ كَـسْرَ شَھْوَتِھَا
پوءِ گناهن ڪرڻ سان تنهنجي خواهش گهٽ نہ ٿيندي
اِنَّ الطَّـعَامَ یُـقَـوِّیْ شَـھْـوَةَ النَّـھَـمٖ
بيشڪ گهڻي کائڻ واري بيماري ۾ گهڻي کائڻ
سان پيٽ نہ ٿو ڀرجي
وَالنَّفۡسُ كَالطِفْلِ اِنْ تُھْمِلْهُ شَبَّ عَلیٰ
۽ نفس امارہ جي عادت ان کير پيئندڙ ٻار جھڙي آهي
حُبِّ الرِّضَاعِ وَاِنْ تَـفْـطِمْـهُ یَنْفَـطِـمٖ
جو جيڪڏهن ان کان ٿڃ نہ ڇڏائجي تہ جواني
تائين کير پيئندو
فَـاصْرِفْ ھَوَاھَا وَحَـاذِرْ اَنْ تُـوَلِّیَـهٗ
پوءِ تون نفس جي خواهش کي روڪ ۽ ان کان
ڊڄ تہ متان اُهو توتي حاڪم ٿي وڃي
اِنَّ الْـھَوٰی مَـاتَـوَلّٰی یُـصْـمِ اَوْ یَـصِـمٖ
بيشڪ جڏهن نفس غالب ٿئي ٿو تہ انسان کي
هلاڪ يا عيبدار ڪري ٿو
وَرَاعِـھَا وَھِیَ فِی الْاَعْـمَالِ سَـائِـمَـةٌ
۽ تون پنهنجي نفس کي نيڪ عملن واري چراگاھ ۾ چار
وَّاِنْ ھِیَ اسْتَحْلَتِ الْمَرْعیٰ فَلَا تُسِمٖ
۽ جيڪڏهن اهو گناھن جي چراگاھ ۾ چرڻ چاهي تہ
ان کي تون منع ڪر
كَـمْ حَـسَّنَتْ لَـذَّةً لِّلْـمَـرْءِ قَـاتِـلَـةً
ڪيتريون ئي لذيذ شيون انسان لاءِ نقصاندہ آهن
مِّـنْ حَیْثُ لَمْ یَدْرِ اَنَّ الـسَّمَّ فِی الدَّسَـمٖ
ڇو تہ ماڻهو نہ ٿو ڄاڻي تہ ڪو سڻڀ ۾ زهر مليل آهي
وَاخْشَ الدَّسَآئِسَ مِنْ جُوعٍ وَّمِنْ شَبَعٍ
۽ تون نفس جي فريب کان خوف ڪر چاهي اهو
بکايل هجي يا ڍاول هجي
فَـرُبَّ مَـخْـمَـصَـةٍ شَــرٌّ مِّــنَ التُّـخَــمٖ
ڇو تہ ڪڏهن ڪڏهن خالي پيٽ جا نقصان ڀريل پيٽ
کان وڌيڪ هوندا آهن