پنهنجي پاران
پنهنجي پهرين ڪتاب “راؤڙ / رياتڙو” جي بيپناهه مقبوليت تي سمورن سنڌ واسين جو ٿورائتو آهيان، اها سنڌ واسين جي مون سان ۽ تاريخ سان محبت جو ثبوت آهي. جنهن لاءِ آئون دوستن، مهربانن، سڄڻن، بزرگن، ڀائرن ۽ ڀينرن جو هڪ دفعو ٻيهر ٿورائتو آهيان ۽ رهندس. اهو دوستن جي مانائتي موٽ جو سبب ئي آهي جو هڪ سال جي اندر ٻيو ڪتاب مارڪيٽ ۾ آندو آهي. مون پنهنجي پهرين ڪتاب جي پيش لفظ ۾ واضع لکيو هو ته “ڪتاب جو پهريون نالو رکيوسين “ٺٽي جي وکريل تاريخ”، پر جڏهن مواد کي ڪمپوز ڪيو ته مواد تمام گھڻو ٿي ويو ۽ ايتري منهنجي پونجي به ناهي ۽ نه وري ڀاري ۽ وڏي قيمت واري ڪتاب جو هاڻ ڪو رواج رهيو آهي. بعد ۾ صرف راؤڙ واري موضوع کي ڪتابي شڪل ڏني وئي آهي باقي رهيل مواد ايندڙ ڪتاب ۾ سنڌ دوستن جي هٿن ۾ هوندو”.
هي ڪتاب پهرين ڪتاب جي ڪڙي آهي ۽ ائين کڻي چئجي ته به وڌاؤ نه ٿيندو ته هيءَ ٻئي ڪتاب “راؤڙ / رياتڙو ۽ برهمڻ آباد/ ڪلان ڪوٽ” هڪ ٻئي جا لازم ملزوم آهن. پهرين ڪتاب جي تاريخ کي سمجهڻ لاءِ ٻيو ڪتاب لازمي پڙهڻو پوندو جڏهن ته ٻئي ڪتاب جي ڳالهين کي سمجهڻ لاءِ پهريون ڪتاب پڙهڻو پوندو. پهريون ڪتاب “ٺٽي جي وکريل تاريخ -1” هو جڏهن ته ٻيو ڪتاب “ٺٽي جي وکريل تاريخ -2” آهي. جڏهن ته اڃان به ڪافي مواد رهيل آهي. جيڪو جلد منظر تي آندو ويندو. (نوٽ: جن جن دوستن تائين منهنجو پهريون ڪتاب “راؤڙ / رياتڙو” پهتو ناهي يا انهن پڙهيو ناهي ته مڪمل ڪتاب سنڌ سلامت ڪتاب گهر تي رکيل (اپلوڊ ٿيل) آهي. هيٺ ڏنل لنڪ تان دوست آنلائن يا ڊائونلوڊ ڪري پڙهي سگهن ٿا).
www.sindhsalamat.com يا books.sindhsalamat.com
منهنجي پهرين ڪتاب جي ڪاميابي ۽ مختلف دوستن پاران ڀرپور موٽ ڏيڻ سبب هڪ حوصلو مليو ته ٻيو ڪتاب به جلد منظر تي آڻجي. جن جن سڄڻن منهنجي ڪيل ننڍڙي تحقيق کي ساراهيو انهن جو انگ ته تمام گهڻو آهي پر مختصر طور ڪجهه سڄڻن/ڀينرن جا نالا لکجن ٿا.
قبله سائين پير غلام جيلاني شاهه جيلاني (جيلاني هائوس مڪلي)، ڊاڪٽر عبدالواحد سومرو (اڳوڻو MNA ٺٽو ۽ صوبائي اڳواڻ پاڪستان پيپلز پارٽي سنڌ)، سائين محمد علي شاهه (چيئرمين پاڪستان فشرفوڪ فورم)، سيد سردار علي شاهه (اڳوڻو صوبائي وزير سنڌ)، ڊاڪٽر سڪندر مينڌرو (اڳوڻو صوبائي وزير سنڌ)، سينيٽرادي سسئي پليجو (ٺٽو)، ڊاڪٽر زبيده جوڻيجو ۽ ادي نسرين الطاف (حيدرآباد)، سيده گل بيبي شاهه (مڪلي)، گل حسن ڪلمتي (ڪراچي)، سرواڻ سنڌي (اسلام آباد)، سيد فضل شاهه (جرمني)، ميڪس ميمڻ (ڪينيڊا)، سردار رضا رضوان ڪاتيار (ڪراچي)، وڏيرو عبدالرحيم ڪاتيار (ڏتا واھ)، حاجي محمد عثمان ڪاتيار ۽ حاجي ابراهيم ڪاتيار (جهنگ ڪاتيار)، فضل الله شريف (ڊائريڪٽر ٺٽه سمينٽ فيڪٽري)، سائين تاج محمد قريشي ۽ آصف قريشي (ٻنون)، سائين محمد صديق پليجو (ڊپٽي ڊي اِي او پرائمري تعليم کاتو ٺٽو)، ڊاڪٽر غفور ميمڻ (چيئرمين ايس ايل اي حيدرآباد)، پروفيسرعبدالله ملاح،استاد ابوبڪر شيخ، علي ڀاءُ ۽ عثمان راهوڪڙو (بدين)، ڊاڪٽر ذوالفقار سيال، مختيار سمون ۽ اياز ڀاڳت (لاڙڪاڻو)، عبدالحميد سومرو ۽ ڀاءُ حسنين حميد سومرو (مڪلي)، غلام قادر پليجو (چيئرمين ضلع ڪائونسل ٺٽو)، رئيس ممتاز جلباڻي (وائيس چيئرمين ضلع ڪائونسل ٺٽو) مرزا ناصر بيگ (ڊي سي ٺٽو)، فدا حسين مستوئي (ايس ايس پي ٺٽو)، پير غلام رحماني شاهه جيلاني (مڪلي)، رئيس حاڪم الدين جوکيو (گجو)، وقار علي ميمڻ (PS ٽو ڊي سي ٺٽو)، توفيق رفيق ميمڻ (انچارج جوڊيشل برانچ ڊي سي آفيس ٺٽو)، ڊاڪٽر محمد علي مانجهي ۽ ڊاڪٽر مارو خشڪ (مڪلي)، استاد عزيز ڪينجهرائي (ڪينجهر)، استاد محمد عارب موج شيدي (ٺٽو)،نواز خان زئور (ميرپور بٺورو)، نواز شاهه ڀاڏائي (گهوڙاٻاري)، محمد سليمان وساڻ ۽ عنايت الله کٽياڻ (سچل ڳوٺ ڪراچي)، ڏاڏا آدم گندرو ۽ ايوب ملاح (ٺٽو)، محمد حسن راهمون، راجا اشرف راهمون ۽ چاچا خداڏنو جت (بدين)،سائين غلام نبي خشڪ (مڪلي)، سائين ارشاد شاهه (صدر پ ٽ الف ٺٽو)، سائين احمد صادق پليجو (ٽي اِي او پرائمري تعليم کاتو ميرپور ساڪرو)، بابا احمد ميمڻ، “پرويز” ۽ محمد عرس اوٺو (دڙو)، سائين قلندر شاهه لڪياري، ڏاڏا قادر رانٽو ۽ ادا نور احمد ڪاتيار (حيدرآباد)، چاچا مٺا خان لاشاري (مڪلي)، الهجڙيو برفت ۽ صادق لاکو (ٺٽو)، عمران خشڪ ۽ يوسف خشڪ (مڪلي)، ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو (ڪراچي)، حامد مغل (ٺٽو)، خليل کوسو، غلام رسول نهڙيو (ٽنڊوالهيار)، ايڊوڪيٽ ثناءُالله سومرو، الهڏنو ٻٻر ۽ مير شهزاد ملڪاڻي (ميمبرز ضلع ڪائونسل ٺٽو)، غلام فريد ميمڻ ۽ سوڍو علي حسن (ميرپور بٺورو)، سارنگ ممتاز سمون، ڪليم الله سمون ۽ امام بخش“نديم سومرو” (دڙو)، اياز علي ميمڻ (چوهڙ جمالي)، جمال مراد گبول، منصور قادر لاشاري، غلام حيدر ڪلمتي، حمزو جماري، خدا بخش لاشاري، بلاول لاشاري، عبدالرشيد گبول، آڪاش لاشاري ۽ عبدالرزاق ڪلمتي (ميرپور ساڪرو)، غلام عباس چاچڙ (لاهور)، پريل دايو (سکر)، شڪسته مزاري (ڪشمور)، زاهد راڄپر (نوشهروفيروز)، ڄام محبت سهتو (هنڱورجا)، سنگتراش صحرائي، سارنگ راجا ۽ آڪاش هميراڻي (ٿرپارڪر)، چاچا عثمان ميمڻ، چاچا لطيف ميمڻ، چاچا نواز ميمڻ، حاجن سولنگي، اقبال جاکرو، منصور جلالاڻي (پريس ڪلب ٺٽو)، پير حامد الله جان سرهندي، شاهين جوکيو، علي ڪلمتي ۽ پير غلام رسول شاهه اسدي (ڪراچي)، ڪامريڊ عبدالله ڪاتيار، محمد شريف ڪاتيار چيئرمين غلام حسين ڪاتيار ۽ عبدالواحد ڪاتيار (ميرپور ساڪرو)، ڊاڪٽر آڪاش ۽ امر انصاري (بدين)، سيد غفور شاهه تقوي (ڪراچي)، ذاڪر کٽي (جاتي)، عزيز پليجو (راهوٽ)،حافظ حبيب سنڌي (چوهڙ جمالي)، ڊاڪٽر اسلم آزاد (سجاول)، مسعود لوهار (حيدرآباد)، رياض احمد عباسي ۽ جاويد عباسي (گهارو)، سائين رسول بخش راهي درس، امام ڏنو درس، پيرل پياسي، هادي بخش ملڪاڻي، پهلوان سيد اياز علي شاهه ۽ علي بخش ملاح (غلام الله)، سائين محمد اسماعيل ڪاتيار، وارث ڪاتيار، راول رشيد ۽ سائين سڪندر جانيارو (ڳاڙهو)، ايڊوڪيٽ پنهون عقيلي (ٺٽو)، ايڊوڪيٽ لياقت جماري (سجاول)، سردار الهبخش عرف بابو بروهي، شڪيل بروهي ۽ محمد رمضان بروهي (ٺٽو)، حزب الله آئي سومرو (خيرپور)، قاضي مقصود احمد ۽ محمد جاويد وهياڻي (مٽياري)، ڊاڪٽر مشتاق ڦل (خيرپور)، محمد عيسيٰ ڪاتيار، عبدالصمد ڪاتيار، انيس احمد ڪاتيار ۽ رحيم بخش ڪاتيار (ڪراچي)، ضمير حسين پيروزاڻي ۽ ذوالفقار پيروزاڻي (ڳاڙهو)، ناٿو بروهي، راجو قريشي ۽ دلاور شيخ (ٺٽو)، چاچا يونس ڀان، سورج سجاولي، عبد سنڌي، محمد ٻارڻ ۽ واحد سوز ملاح(سجاول)، محمد صالح ڪاتيار ۽ عبدالستار ڪاتيار (مڪان شريف)، محبوب بروهي، چاچا احمد خشڪ، سيد گل شاھ، اعجاز واريو، مرزا حسن بيگ، حنيف جاکرو (پريس ڪلب مڪلي)، سائين عبدالستار ميمڻ، مشتاق گرماڻي، ڪامريڊ گل محمد خشڪ، ايڊوڪيٽ سرور پليجو، ادا هارون خشڪ ۽ بلاول سومرو (مڪلي)، فقير اڪرم مڱڻهار، انور آرزو ميمڻ، ناز ڀٽو ناهيو، سائين آصف قريشي، (ٺٽو)، شاهنواز بروهي، اياز لاشاري ۽ ذوالفقار لاشاري (ٺٽو)، محمد ابراهيم جوکيو (ڳوٺ سومار جوکيو)، فاروق بجاراڻي (ڪنڌڪوٽ)، رام اوڏ (عمرڪوٽ)، رفيق عيساڻي، شوڪت شورو (حيدرآباد)، پير بخش“سني عباسي”، انو سولنگي ۽ غلام علي سولنگي (حيدرآباد)، لال بخش ڪاتيار، امير علي ڪاتيار ۽ مشتاق ڪاتيار (ڪينجهر) ممتاز خادم ميمڻ (نوابشاھ)، اعظم ڀٽي (ٽنڊو محمد خان)، ممتاز مصطفيٰ دوست (دادو)، خادم گهراڻو (نصرپور)، عزادار حسين (ماتلي)، ماما رمضان ڪاتيار، ادا احمد ڪاتيار ۽ عبدالغني ڪاتيار (غلام الله)، انور پالاري (جهمپير)، ڊاڪٽر سانوڻ بلوچ ۽ منير احمد ٻروسر (ٻروسر ڪالوني)، پيارو دوست غلام سرور دائوپوٽو مرحوم (مڪلي)، ۽ ٻين لاتعداد دوستن جن روبرو، فون ڪالز، ميسجز يا فيسبڪ تي داد ڏنو ۽ ڪتاب لکڻ تي شاباس ۽ مبارڪون ڏنيون انهن جو ٿورائتو آهيان.
ان سان گڏوگڏ ڪتاب تي بيجا تنقيد ۽ طنز ڪرڻ وارن جو به ٿورائتو آهيان. ڇو ته انهن مونکي هڪ وڏو حوصلو ڏنو ته منزل اڃان پري آهي، بيهڻو ناهي.
مون پنهنجي پهرين ڪتاب ۾ صرف راؤڙ واري موضوع کي ڪتابي شڪل ڏني هئي، جڏهن ته ٻيو ڪتاب صرف برهمڻ آباد واري موضوع تي مشتمل آهي. ڪتابن کي مختلف جلدن ۾ آڻڻ جو سڀ کان وڏو سبب اهو آهي ته تاريخي ضلعي ٺٽي جي تاريخ ڪنهن هڪڙي ڪتاب ۾ لکي نٿي سگهجي.
هي ڪتاب اٺن بابن ۾ ورهايل آهي. شروع وارا ست ئي باب، عرب ۽ ڏاهر جي جنگ توڙي قديم قلعي برهمڻ آباد/ڪلان ڪوٽ سان تعلق رکن ٿا. صرف اٺون باب هن جنگ توڙي برهمڻ آباد/ڪلان ڪوٽ کان هٺيل آهي پر اهو ان ڪري شامل ڪيو آهي جو جڏهن ٻاٻڙن مطلب منهنجي ڳوٺ جو ذڪر آيو ۽ شاهه جي سورمي سسئي جو به ذڪر آيو ته سوچيو ته منهنجي ڳوٺ جي پاسي ۾ سهڻي ميهار جي داستان جون به خبرون ملن ٿيون ۽ سهڻي شاهه جي سورمي به آهي.
ڪتاب مڪمل ٿيڻ جي صورت ۾ جن جون محنتون ۽ محبتون هن ڪتاب ۾ شامل آهن، انهن جا ٿورا ڪڏهن به لاهي نٿو سگهان. سڀ کان اول بابا سائين جا ڪروڙين ٿورا، جنهن منهنجي هر ممڪنه مدد ڪئي، ساٿ ڏنو، تاريخ لکڻ جو چاهه ڏنو. ائين سمجهو ته هن ڪتاب جا اسين ٻه مصنف آهيون، هڪ بابا ۽ ٻيو آئون. ڪتاب لکڻ توڙي تاريخ طرف آماده به بابا سائين ڪيو ۽ اِهو بابا سائين ئي هو جنهن ڪتاب جي تياري ۾ منهنجي هر ممڪنه مدد ۽ سهڪار ڪيو. پئسي ڏوڪڙ کان ويندي تاريخ جي ٽوڙي مروڙيل نالن کي سنئون سڌو ڪرڻ، انهن علائقن ۾ گڏجي هلڻ، اتي جي مقامي ماڻهن توڙي تاريخ جي ڄاڻن سان ملاقاتون ۽ تعارف ڪرائڻ سڀ بابا سائين پنهنجي ذمي کنيو. آئون اڄ جيڪو ڪجهه آهيان اهو بابا سائين جي ڪري ئي آهيان. جيڪڏهن بابا سائين ساٿ نه ڏيئي ها ته شايد آئون ايڏي وڏي کوجنا نه ڪري سگھان ها.
ان کان علاوه خاص مهربانيون سنڌي ادبي سنگت شاخ ٺٽو جي سمورن دوستن جون، جن تاريخ تي لکڻ لاءِ ڀرپور اتسايو. ڪمپوزنگ مون پاڻ ڪئي آهي پر ان سان گڏ منهنجا ڀائر هر هڪ شوڪت علي، لياقت علي ۽ نثار علي به شاملِ حال رهيا ۽ پروف ريڊنگ به ڪري ڏني. جڏهن ته ننڍو ڀاءُ آصف علي گھٽ تعليم هئڻ جي ڪري ڪمپوزنگ ۾ ته گڏ نه هو پر سفر ۾ هر وقت گڏ رهندو هو.
جڏهن ته آئون مانوارن دوستن جن ۾ پاڳارو غلام حسين شيخ (گادي نشين، درگاهه شيخ ابو تراب)، چاچا علي محمد شيخ، چاچا علي خان جوکيو (ميمبر ضلع ڪائونسل ٺٽو)، ايڊوڪيٽ وقار ميمڻ، شيراز گل ميمڻ، صحافي حبيب الله ميمڻ، چاچا جيئند ٻرڙو، سائين وسايو سمون، سائين احمد درس، عيسيٰ درس، سائين الهڏنو ٻاٻڙو، چاچا علي ملاح، انور جوکيو، نظام الدين ناهيو، ماما سليم ڪاتيار، ادا منظور ڪاتيار ۽ انهن سمورن مهربانن جو به ٿورائتو آهيان جن مونکي گهربل ماڳن جو مشاهدو به ڪرايو ۽ پنهنجي وس آهر معلومات به مهيا ڪئي.
جڏهن ته چاچا اوڀايو خشڪ، عبدالمجيد جماري، استاد عارب موج شيدي، عبدالقادر گندرو ولد عبدالله گندرو (مرحوم)، سائين مارو خشڪ، سائين صفدر ٺٽوي، سائين سجاد ميمڻ جو به ٿورائتو آهيان جن پنهنجي لائبريرين مان پڙهڻ لاءِ ڪتاب عنايت ڪيا. ان سان گڏوگڏ شاهه جي پارکو، ٻولي جي ڄاڻو ۽ محنتي استاد سائين نور احمد سومرو عرف نور رٽائي جو به ٿورائتو آهيان جنهن پڙهڻ لاءِ پنهنجي لائبريري مان ڪتاب عنايت ڪرڻ سان گڏ لغات توڙي شاهه جي بيتن جي سمجهاڻي جي حوالي سان به ڪافي مدد ڪئي.
مون جيڪو ڪجهه لکيو آهي اهو تاريخي ڪتابن جي آڌار تي، تاريخي علائقن جي مشاهدي، پنهنجي تحقيق، تجربي، مشاهدي، مطالعي، وڏڙن جي ٻڌايل ڳالهين ۽ سنڌ جي عظيم محقق ۽ ليکڪ قابلِ احترام پير حسام الدين راشدي پاران ڪتاب “ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون (ص 43)” ۾ لکيل هنن سٽن جي بنياد تي لکيو آهي. پير صاحب لکي ٿو ته “نيٺ چوڏهن سالن بعد لاچار ٿي هيءُ مضمون هن اميد تي ڇپائي رهيو آهيان ته هن بعد خدا ڪندو ڪو ٻيو لکندڙ اٿندو جيڪو آزاد سنڌ جي انهيءَ قديم ۽ ملڪان ملڪ مشهور دارالسلطنت (ٺٽي) جي تاريخي جاگرافيءَ جي تڪميل ڪندو”. جيڪڏهن ڪو دوست منهنجي ڪيل تحقيق سان سهمت ناهي ته ڪا ڳالهه ڪانهي، ان اختلاف راءِ رکندڙ کي مڪمل آزادي آهي ته، هو به تحقيق ڪري ۽ وس آهر رنڍا روڙي ته جيئن، تاريخي ماڳن جو باريڪ بيني سان مشاهدو ٿي سگهي ۽ دنيا جي جديد وسيلن کي ڪتب آڻيندي سنڌ جي حقيقي تاريخ کي محفوظ ڪري سگهجي. اميد ته، منهنجو نور نچوئي ڪيل هي تاريخي ۽ تحقيقي بحث، پڙهندڙن جو ڌيان تاريخي ماڳن ڏانهن ڇڪائڻ، تاريخي ورثي جو قدر ڪرڻ، تاريخي ڪتاب پڙهڻ، آثار قديمه جي بچاءُ ڪرڻ، تاريخي شين جي سائنٽيفڪ انداز ۾ کوجنا ڪرڻ ۽ نئين نسل کي آگاهي ڏيڻ لاءِ ڪارگر ثابت ٿيندو.
آخر ۾ سنڌ جي ناليواري اديب، محقق، سماجي اڳواڻ ۽“ڪراچي سنڌ جي مارئي” سميت انيڪ ڪتابن جي مصنف محترم گل حسن ڪلمتي صاحب جا به لک ٿورا، جنهن پنهنجي قيمتي وقت مان ڪجهه وقت ڪڍي ڪتاب جو تفصيلي مهاڳ لکي ڏنو. ان کان علاوءُ ناليواري اديب محترم عبدالرشيد گبول (ميرپور ساڪرو)، ڀائرن جهڙي دوست محترم عبدالحميد سومرو (مڪلي)، استاد محترم علامه مولانا عبدالقيوم نعيمي اوٺار (ٺٽه سيمنٽ فيڪٽري) ۽ سنڌي ادبي سنگت شاخ ٺٽي جي سيڪريٽري محترم فقير محمد اڪرم مڱڻهار جا به لک ٿورا ۽ لک قرب، جن ڪتاب تي پنهنجا ٻه اکر لکي ڪتاب کي وڏو مان بخشيو.
فيصلو اوهان پڙهندڙن تي ڇڏيل آهي. اوهانجي تعميري تنقيد، صلاحن مشورن ۽ حوصلا افزائي جي اکرن جو اوسيئڙو رهندو. ڪتاب پسند اچڻ يا نه اچڻ، ٻنهي صورتن ۾ اوهان جي راءِ جو انتظار رهندو ۽ احترام ڪيو ويندو.
ٺٽوي ڪاتيار (ذوالفقار علي ڪاتيار)
ڪاتيار هائوس ورڪرز ڪالوني
ٺٽه سيمنٽ فيڪٽري، ضلع ٺٽو
موبائل نمبر: 03243094990
thattvikatiar@gmail.com