12
1۔ المیہ مشرقی پاکستان، 2۔ پاکستان کے متعنازع سیاستدان، 3۔ پاکستان، قیامت کان ہجران، 4۔ شہاب نانہ، 5۔ پاکستان انقلاب کے دہانے پر، 4۔ جو میں نے دیکھا۔
تنهن کانسواءِ ٻيا پڻ ڪَئين ڪتاب سندس رنگين داستانن سان ڀريا پيا آهن، پر اهي سندس ذاتي زندگيءَ جا داستان آهن. اڄ جي دنيا ۾ عورتن توڙي مردن جي ذاتي زندگيءَ کي سندن عهدي ۽ ڪرسيءَ سان نٿا ڀيٽين. اڄڪلهه چيو وڃي ٿو ته ڪنهن جي ذاتي زندگيءَ جي فعلن سان ٻئي ڪنهن جو ڇا وڃي؟ مثال طور جڏهن آمريڪي سابق صدر بل ڪلنٽن تي سندس اسٽاف جي هڪ ڇوڪري مونيڪا ليونسڪي الزام لڳايو ته صدر مون سان پنج دفعا Love Making يعني همبستري ڪئي آهي ته، پهرين ڪلنٽن اها ڳالهه لِڪائي، پر پوءِ تسليم ڪيو ته برابر منهنجا هن سان تعلقات هئا. تڏهن صدر خلاف سينيٽ مواخذي جي ڪارروائي صرف ان بنياد تي ڪئي ته توهان (صدر*) پهرين قوم سان ڪوڙ ڇو ڳالهايو؟ نه ڪي اُن بنياد تي ته صدر جا ليونسڪيءَ سان تعلقات ڇو هُئا؟ اهڙي طرح صدر ڪينيڊي ۽ مارلن منرو، جواهر لال نهرو ۽ ليڊي مائونٽ بيٽن ۽ ليڊي ڊائنا ۽ دودي الفائد، راڻي وڪٽوريا ۽ عبدال جا معاشقا به سامهون آيا. سي. آءِ . اي جي سربراهه ڊيوڊ پيٽرياس ۽ فوجي تجزيه نگار پولابراڊ وِل جو معاشقو عام ٿيو ته پيٽرياس پنهنجي عهدي تان استعيفيٰ ڏئي ڇڏي. ٻئي طرف پنهنجي معاشري جي صورتحال انهيءَ کان صفا مختلف آهي. هتي ملڪ جي قومي دولت لُٽي ڦري ڀلي سو مِلون لڳائي، يا ڪروڙين ڊالر ڪميشن وٺي ٻاهرين ملڪن جي بينڪن ۾ جمع ڪري، اهو سڀ ڪجهه جائز آهي پر هت پيار محبت اهڙو ڏوهه آهي جيڪو ڪڏهن به معاف نٿو ٿي سگهي ! بهرحال پاڻ هاڻ اچون ٿا جنرل يحيٰ جي عشقيه داستانن تي. چون ٿا ته فلم ايڪٽريس ترانه جڏهن پهريون دفعو جنرل يحيٰ جي صدر ٿيڻ کانپوءِ ايوان صدر پهچي سپاهين کي چيو ته آئون صدر يحيٰ سان ملڻ چاهيان ٿي ته سپاهين کيس اندر وڃڻ ڪونه ڏنو، پر گهڻي ڇڪ ڇڪان ۽ اندران اجازت ملڻ کانپوءِ کيس اندر روانو ڪيو ويو. ٻٽن ڪلاڪن کان پوءِ جڏهن هوءَ واپس موٽي گيٽ تي پهتي ته انهيءَ ساڳوڻي سپاهيءَ، جنهن پهرين کيس اندر وڃڻ ڪونه ٿي ڏنو، تنهن کيس سلوٽ ڪيو، تڏهن ترانه سپاهيءَ کان کِلي پڇيو ته تو ته پهرين مون کي اندر وڃڻ ڪونه ٿي ڏنو ۽ هاڻ سلوٽ پيو ڪرين، سو ڇو؟ تنهن تي سپاهيءَ کيس جواب ڏنو ته ميڊم پهرين تون صرف ترانه هُيين، پر هاڻ تون قومي ترانه آهين، تنهنڪري مون توکي سلوٽ ڪيو.
اهڙيءَ طرح رائو رشيد پنهنجي ڪتاب ”جو مين ني ديکا“ جي صفحي 73 ۽ 74 تي لکي ٿو ته هڪ جرمن واپاريءَ جي حَسِين جميل زال جنرل يحيٰ جي هر محفل ۾ پهچي ويندي هئي. جنهن لاءِ عام طرح مشهور هو ته هوءَ سي. آءِ اي جي ايجنٽ هاءِ سان گڏ صدر يحيٰ جي هڪ تقريب ۾ آئي ته کيس، مدهوشيءَ واري حالت ۾ صدر يحيٰ کڻي سُوئمنگ پول ۾ اڇليو پر هو اتان نڪري واپس آئي ته صدر يحيٰ وري به کڻي کيس سوئمنگ پول ۾ اڇليو ۽ ات حاضر ماڻهو انهيءَ حرڪت تي وڏا وڏا ٽهڪ ڏيڻ لڳا. ٻيو دفعو سندس بنگلي جي افتتاحي تقريب ۾ ٽين چئين بجي رات جو هو بنگلي جي هڪ ڪمري منجھان نڪتو ته کيس صرف قميص پيل هئي. پاڻ ٻاهر اچي ڊيوٽي آفيسر کي چيائين ته مون کي گاڏي گهرائي ڏيو ته آئون هينئر جو هينئر پنڊي ٿو وڃان. ڊيوٽي آفيسر ايس پي کي چيو، ايس پي ڊي آءِ جي کي چيو. انهن سندس هڪ منظور نظر عورت کي گهرايو. انهيءَ عورت اچي کيس ٿڌو ڪيو ۽ ائين سڀني شڪرانو ادا ڪيو. مزڪوره ڪتاب جي صفحي 74 تي لکيل آهي ته شهنشاهه ايران جڏهن ايران جي تخت جي اڍائي هزار ساله سالگرهه تقريب ملهائي ته دنيا جي مختلف ملڪن جي سربراهن سان گڏ صدر يحيٰ به انهي جشن ۾ شريڪ هو ۽ شراب جي نشي ۾ ايڏو ته مدهوش ٿي ويو جو فوجي ورديءَ ۾ به پيشاب ڪري ڇڏيو. اهو منظر سڀني مهمانن ڏٺو.
رائو رشيد انهيءَ ڪتاب ۾ لکي ٿو ته صدر يحيٰ جڏهن نيپال جي دؤري تي ويو ته نيپال جي گاديءَ واري شهر کٽمنڊو جي مٿان جنرل يحيٰ وارو جهاز ڪلاڪ کن هروڀرو اڏامندو رهيو، ڇو ته يحيٰ گهڻو شراب پيئڻ ڪري بيهڻ ۽ هلڻ جي لائق ڪونه هو. پاڻ جيسين هوش ۾ نه آيو، تيسيتائين سندس جهاز ايئرپورٽ جي مٿان چڪر هڻندو رهيو ۽ نيٺ نيپال جو بادشاهه جيڪو يحيٰ خان جي استقبال لاءِ آيل هو، سو اهو سڄو تماشو ڏسندو رهيو. آمريڪا جي مشهور رسالي ”نيوز ويڪ“ جنرل يحيٰ جي معاشقن بابت هڪ خاص نمبر شايع ڪيو، جنهن ۾ هن جا ڪافي عورتن سان گڏ فوٽا به ڇاپيا. رسالي انهيءَ مضمون جو عنوان ”پاڪستان جون ٻارنهن نهايت طاقتور عورتون“ رکيو. انهيءَ مضمون ۾ ٻين عورتن سان گڏ راني اختر عرف جنرل راني، سندس ماءُ بلقيس خانم ۽ ان جون ٻه حسين ۽ جوان ڌيئون فلمي اداڪاره ترانه، مسز ڪي حُسين، پشاور جي بيگم سيف الله جو ذڪر به ٿيل آهي. جنرل يحيٰ جي دؤر ۾ پاڪستان جو هڪ صوبو بنگال پاڪستان کان جدا ٿي هڪ آزاد ۽ نئون ملڪ ٺهيو، جنهن جو نالو بنگلاديش رکيو ويو. بنگلاديش جي قيام واري عرصي دؤران اتي جا عوام جنهن ظلم ۽ وحشت مان گذري، انهيءَ تي ڪيترائي ڪتاب لکيا ويا آهن. انهيءَ تحريڪ دؤران لکن جي تعداد ۾ بنگالي عوام مغربي پاڪستان جي فوج هٿان شهيد ٿيو. پاڪستاني فوج سان گڏ بنگال ۾ رهندڙ سندن بهاري ڇاڙتن لکين بنگالي عورتن جون عزتون لُٽيون. اهو ظُلم جو هڪڙو وڏو داستان آهي، جنهن تي بنگالين سان گڏ سڄي انصاف پسند دنيا رت جا ڳوڙها ڳاڙيا ! مغربي پاڪستان جي ننڍن صوبن جي عوام به بنگالين سان همدرديءَ طور پنهنجن پنهنجن صوبن ۾ بنگال سان ٿيندڙ ظلمن خلاف جلوس مظاهره ۽ احتجاجي جلسا منعقد ڪيا ۽ پمفليٽ ۽ هينڊ بل لکي پوري مغربي پاڪستان ۾ ورهائي بنگالي عوام سان حقيقي طرح ڏک ونڊيو. انهيءَ واقعي کي اڄ ڀريا ٻائيتاليههَ سالَ گذري چڪا آهن، پر بنگالي نسل جا ماڻهو، جڏهن پاڪستان کان ٻاهر ڪنهن ملڪ ۾ ملندا آهن ته انهيءَ دؤر جي ظالمانه واقعن کي ياد ڪندي روئي وجهندا آهن. انهيءَ موضوع تي تنهن وقت هڪ بنگالي ليکڪا، جهان آرا امام، هڪ ڪتاب لکيو جنهن جو اردو ترجمو ”اڪهتر ڪي وه دن“ عنوان هيٺ ڪيو ويو ۽ پوءِ پاڪستان ۾ به شايع ٿيو ۽ اهو ترجمو وري به شايع پنجابين ڪرايو ۽ جمهوري پبليڪيشن لاهور وارن اهو ڇپائي پڌرو ڪيو. انگريزن سوين سال ڏکڻ آفريڪا کي غلام رکي مٿس حڪومت ڪئي پر جڏهن ڏٺئون ته هاڻ هنن کي غلام رکي نٿو سگهجي، تڏهن اتي آباد ٿيل انگريزن کان ريفرينڊم وسيلي راءِ ورتي وئي، جنهن ۾ ڏکڻ آفريڪا ۾ رهندڙ انگريزن جي وڏي اڪثريت راءِ ڏني ته ڏکڻ افريڪا کي هاڻ آزاد ڪيو وڃي.
پاڪستان ۾ ماڻهو سڄي زندگي رشوت خوري ڪري، نوڪري يا سياسي ميدان مان پئسا ڪمائي، ڪوڙا بل ٺهرائي، نقلي دوائون وڪرو ڪري هزارين ماڻهن جي زندگيءَ سان ويساهه گھاتي ڪري، اسڪولن جي ٺيڪن ۾ ناڪاره عمارتون ٺهرائي، جنهن سبب ڪيترائي اسڪول ڪريو پون، پوءِ ڀل اتي پڙهندڙ شاگرد ۽ استاد مري ڇونه پون ! يا پنهنجي سياست کي قائم رکڻ لاءِ ٿاڻن تان ڏوهارين کي ڇڏائي، انهن جي بدران بي گناهه مسڪين ماڻهن کي چالان ڪرائي، سرڪاري زمينن تي ناجائز قبضا ڪرائي انهيءَ مان حرام جي ڪمائي ڪن ۽ آخر ۾ انهن رشوت جي پيسن مان وڏو بنگلو ٺهرائي انهيءَ مٿان وڏن اکرن ۾ لکائيندا: ”هذا من فضل ربي“ ۽ هٿ ۾ تسبيح جهلي پيا شوڪارا هڻندا ! پر اهي جڏهن پاور ۾ هوندا ته رشوت ۽ ڪميشن کان سواءِ، مجال آهي جو ڪنهن جو جائز ڪم به ٿئي ! سرڪاري خزاني مان ڪنهن وڏيري جي ڳوٺ جو اسڪول يا روڊ ٺهرائي، سڄي زندگي پيا ماڻهن کي ٻڌائيندا ته هي روڊ يا اسڪول ته مون ئي ٺهرايو هو، ڄڻ ته اهو اسڪول ۽ روڊ سرڪاري خزاني مان نه پر سندس ذاتي پيسن مان ٺهيو. جڏهن ته حقيقت اها هوندي آهي ته انهيءَ روڊ ۽ بلڊنگ جي ٺيڪي تان هُو هستو مستو ڪري حرام جي ڪميشن به وٺي چڪو هوندو آهي.
وري جڏهن به ساڻن ملڻ لاءِ وڃو ته سندس نوڪر ٻڌائيندا ته پاڻ خيرن سان عمري تي ويو آهي يا راءِ وِنڊ ويو آهي. اهڙن ماڻهن جو آخر ۾ رب پاڪ حشر به ڏاڍو بُرو ڪندو آهي، پر ڪو به انهيءَ مان سبق حاصل نٿو ڪري. چوندا آهن ته ظالم ته ختم ٿيو وڃي، پر ظلم ختم نٿو ٿئي. سو ذِڪر پئي ٿيو بنگلاديش ۾ ظلم جي داستان جو ”اڪهتر ڪي وه دن“ ڪتاب جي ليکڪا، جهان آرا امام، ڪتاب ۾ هڪ هڪ ڏينهن ۾ ٿيندڙ ظلمن جو داستان ڊائري يعني روزنامچي وانگر لکيو آهي. پاڻ لکي ٿي ته: مغربي پاڪستان طرفان انهيءَ دؤر جي مارشل لا ايڊمنسٽريٽر ۽ گورنر، جنرل ٽڪا خان کي هاءِ ڪورٽ جي ڪنهن به جج قسم ڪونه کڻايو، ته پوءِ هو گورنر نه پر صرف مارشل لا ايڊمنسٽريٽر جي حيثيت ۾ ڪم ڪرڻ لڳو. مائي لکي ٿي ته ڍاڪا ۾ جيڪي به غير ملڪي سفارت خانا هئا، انهن سندن آفيسن تان پاڪستان جو جهنڊو لاهي، بنگلاديش جو جهنڊو چاڙهي ڇڏيو هو.
27 مارچ 1971ع خميس جي ڏينهن پاڪستاني فوج ڍاڪا يونيورسٽيءَ تي حملو ڪيو ۽ پروفيسرن کي ڳولهي ڳولهي ماريو ويو. انهيءَ رات شايد ئي ڪو ڍاڪا يونيورسٽيءَ جو پروفيسر زندهه بچيو هوندو! هن يونيورسٽيءَ جي ڪينٽين، جتي شاگرد ۽ پروفيسر ويهي ڪجهه کائيندا پيئندا ۽ ڪچهريون ڪندا هئا، انهيءَ کي باهه ڏئي ساڙيو ويو. ڍاڪا جي بازارن ۾ بنگالين کي مارڻ کانسواءِ اخبارن جي آفيسن ۽ پريسن کي به باهيون ڏنيون ويون، جنهن ۾ اخبار ”دي پيپل“ ۽ ”اتفاق“ جون آفيسون به شامل هيون. ڍاڪا جي بنگالي پوليس پاڪستاني فوج سان مقابلو ڪيو. مطلب ته سڄو ڍاڪا شهر جنگ جي ميدانَ جو ڏيکُ ڏئي رهيو هو. شيخ مجيب جي زندگيءَ جي باري ۾ مختلف افواهه ٻڌڻ ۾ پئي آيا. ڪن جو خيال هو ته فوج شيخ مجيب کي ماري ڇڏيو آهي، ڪن جو خيال هو ته کيس ڪنهن نا معلوم خفيه هنڌ نظر بند ڪيو ويو آهي ڪن ٻين جو خيال هو ته کيس گرفتار ڪري مغربي پاڪستان روانو ڪيو ويو آهي.
28 مارچ 1971ع تي ڍاڪا ڪلب تي حملو ڪري ڪيترن ئي ماڻهن کي ماريو ويو. 14 اپريل تي چين جي وزير اعظم چو اين لائي پاڪستان جي حمايت جو اعلان ڪيو. 24 اپريل 1971ع ۾ مجيب نگر ۾ بنگلاديش جي عبوري حڪومت جو اعلان ڪيو ويو، جنهن جو وزير اعظم تاج الدين کي بنايو ويو. اهڙو اعلان بي بي سي ۽ آل انڊيا ريڊيو تان نشر ٿيو. هندستان جي شهر ڪلڪتي ۾ پاڪستان جي سفير حُسين علي پنهنجي سڄي اسٽاف سميت بنگلاديش حڪومت سان وفاداريءَ جو اعلان ڪيو، ته ٻئي ڏينهن پاڪستاني حڪومت ڪلڪتي ۾ پاڪستان جو سفارت خانو بند ڪرڻ جو اعلان ڪيو.
مصنفه پنهنجي ڊائريءَ ۾ پهرين مئي 1971ع ۾ لکي ٿي ته جڏهن بنگلاديش ۾ بنگلاديش جي پوليس، بنگلاديش بارڊر فورس ۽ مڪتي باهني به پاڪستاني فوج سان وڙهڻ شروع ڪيو ته فوج جا ڪافي سپاهي به سخت زخمي ٿيا يا فوت ٿيا ته، فوج کي پنهنجن زخمن فوجين لاءِ رت جي سخت کوٽ محسوس ٿيڻ لڳي ته پوءِ انهن بنگالين کي گولين سان مارڻ بدران انهن جي جسم مان سمورو رت ڪڍي پوءِ کين اڇلائي ڇڏيندا هئا. پهرين ته اسان کي خبر ئي ڪانه پئي ته هي ماڻهو ڪيئن ٿي مُئا، ڇو ته سندن سڄي جسم ۾ نه ڪو گوليءَ جو نشان ۽ نه وري ڪو زخم به هوندو هو. اها ڳالهه پوءِ اسان کي هڪ بنگالي ڊاڪٽر ٻڌائي، جنهن کان بنگالين جو رت هو زوري ڪڍائيندا هئا.
جڏهن اي. جي آر، اي. پي. آر ۽ مقامي پوليس جون فوج سان جھڙپون وڌي ويون ته پوءِ فوج صرف ڇانوڻين تائين محدود ٿي وئي ۽ پوءِ وري پاڪستاني هوائي فوج جا جهاز ڍاڪا ۽ ٻين شهرن تي هوائي بمباري ڪندا هئا. پاڪستاني فوجي بنگالين جي گهرن ۾ زوريءَ گِهڙي، سڀ قيمتي سامان، زيور ۽ پيسا ڦري، پوءِ گهر جي عورتن سان سندن ماءُ پيءُ ۽ ڀائرن جي سامهون زوري زنا ڪندا هئا. انهن سڀني ظلمن ڪرڻ ۾ اتي رهندڙ بهاري فوجين کان به ٻه قدم اڳتي هوندا هئا ۽ انهن به بنگالين سان اهڙا ئي ظلم ڪيا، جهڙا فوجين ڪيا.
13 اپريل تي ٽائيم مئگزين ۽ 12 ۽ 15 اپريل تي نيوز ويڪ ميگزين بنگلاديش ۾ ٿيندڙ سڀني ظلمن جا داستان سندن نمائندن جي رپورٽن موجب شايع ڪيا. نيوز ويڪ جي نمائندي، لورين جنڪنس، پنهنجي مضمون Civil War in Pakistan ۾ ۽ ٽائيمس جي رپورٽر ڊين ڪوگن، پنهنجي مضمون Dacca, city of the death ۾ سڄي بنگلاديش ۾ گهرو لڙائيءَ جو تفصيلي ذڪر ڪيو.
8 جون 1971ع تي اڱاري جي ڏينهن پاڪستاني حڪومت مُلڪي ڪرنسيءَ جا پنج سؤ ۽ هڪ سؤ وارا سڀ نوٽ منسوخ ڪري ڇڏيا. هن حُڪم سان ڄڻ ته حڪومت سڄي قوم کي سڪتي ۾ وجھي ڇڏيو. 12 جون 1971ع خميس جي ڏينهن جي ڊائريءَ ۾ جهان آرا امام لکي ٿي ته سڄي ڍاڪا شهر ۽ ملڪ ۾ ڪَئين وِچڙندڙ بيماريون پکڙڻ لڳيون. درياهن ۾ جڏهن ماڻهن وڏي تعداد ۾ لاش لهرن مٿان لُڙهندي ڏٺا ته ماڻهن مڇي کائڻ به ڇڏي ڏني. صفحي 164 تي پاڻ لکي ٿي ته هڪ شُگر مل ۾ سموري بنگالي اسٽاف کي هڪ هنڌ گڏ ڪري، جيڪي ٽي سؤ ڄڻا هئا، فوج گوليون هڻي ماري ڇڏيو. 167 صفحي تي لکي ٿي ته فوجين جوان توڙي پوڙهين عورتن سان زوري زنا ڪئي ۽ ڪنهن کي به بخش ڪونه ڪيو. پوڙهيون عورتون جوان ڇوڪرين کي لڪائي، پاڻ کي فوجين اڳيان پيش ڪنديون هيون، جيئن ته هنن ننڍين نيٽن عورتن جي ڪنوارپڻ برباد نه ٿئي. ڪيترن عورتن کي قرآن شريف پڙهندي ۽ ڪيترين عورتن کي نماز پڙهندي اُت جو اُت زنا ڪئي ويندي هئي. هنن شيطانن ڪنهن کي به بخش نه ڪيو.
چون ٿا ته ٻي عالمي جنگ ۾ جڏهن اتحادي فوجين هٿان جرمني شڪست کاڌي، تڏهن اتحادي فوجين کي هڪ هفتي لاءِ اجازت ڏني ويئي ته هو ڀلي جرمن عورتن سان زنا ڪن ۽ ڦُر لُٽ ڪن. اتحادي فوجن ۾ برطانوي فوج به هئي ۽ انهيءَ برطانوي فوج ۾ هندستاني به شامل هئا، انهن کي پهرين اجازت هئي ته هو به جرمن عورتن سان ڀلي زنا ڪن، پر پوءِ جڏهن هُنن (يورپي اتحادي فوجين) هندستاني سپاهين کي جرمن عورتن سان عيش ڪندي پنهنجي اکين سان ڏٺو ته اُت کين غيرت اچي وئي ۽ هنن هندستاني سپاهين کي جرمن عورتن سان زنا ڪرڻ کان روڪيو ۽ کين واپس بيرڪن ۾ موڪلي ڇڏيو. ڍاڪا ۽ ٻين شهرن ۾ بنگالين طرفان بينڪون ڦُرڻ ۽ شهرن جي لائيٽ سپلاءِ ڪندڙ جنريٽرن کي بم سان اُڏائڻ جا واقعا پيش ٿيڻ لڳا. لائيٽ بند ٿيل شهرن ۾ مڪتي باهني شهرن ۾ ڀاڄي ۽ کير پهچائيندڙ ماڻهن معرفت هٿيار پهچائڻ لڳي ۽ شهر ۾ گوريلا جنگ جا واقعا هاڻ معمول جي ڳالهه هئي. پاڻ لکي ٿي ته بنگال ۾ بهارين ۽ اردو ڳالهائيندڙ بنگالين جي فوج سان همدردي هئي. پاڻ وٽ ڪراچيءَ ۾ ڪافي سنڌي ماڻهو پنهنجن گهرن ۾ به اردو ڳالهائيندا آهن. الله سائين خير ڪري!
هندستان جي وزير اعظم بنگلاديش جي حمايت لاءِ عالمي راءِ قائم ڪرڻ ڪارڻ دنيا جي مختلف مُلڪن جي دؤري تي رواني ٿي وئي. نيٺ 23 نومبر 1971ع تي هندستاني فوج مشرقي پاڪستان تي حملو ڪيو. 28 نومبر تي پاڪستان ۾ سڄي ملڪ اندر هنگامي حالتن جو اعلان ڪيو ويو. 4 ڊسمبر تي هندستان جي وزير اعظم اندرا گانڌيءَ ۽ پاڪستان جي صدر جنرل يحيٰ هڪ ٻئي جي ملڪ خلاف جنگ جو اعلان ڪيو. هندستاني جنگي جهازن ڍاڪا تي هوائي حملا شروع ڪيا ۽ ڍاڪا جا ماڻهو آسمان ۾ ڊاگ فائيٽ ڏسڻ لڳا. ڊاگ فائيٽ معنيٰ ٻه ويڙهاڪ هوائي جهاز جڏهن آسمان ۾ ويڙهه ڪري هڪ ٻئي کي ڪيرائن جي ڪوشش ڪندا آهن ته انهيءَ جنگ کي ڊاگ فائيٽ سڏبو آهي.
12 ڊسمبر 1971ع تي اقوام متحده جي سموري عملي کي هوائي جهازن ذريعي ڍاڪا مان ٻاهر ڪڍيو ويو. هندستاني هوائي جهازن ڍاڪا ۽ ٻين شهرن جي سڀني هوائي اڏن جا جهاز لهڻ ۽ چڙهڻ وارا رستا، بمباري ڪري ناڪاره ڪري ڇڏيا هئا. ڍاڪا جي انٽر ڪانٽينينٽل هوٽل کي انٽرنيشنل زون يعني بين الاقوامي علائقو (جتي جنگ نه ٿيندي) قرار ڏنو ويو، جت گورنر هائوس تباهه ٿيڻ کانپوءِ بنگال جي گورنر اچي پناهه ورتي هئي. نيٺ 16 ڊسمبر 1971ع خميس جي ڏينهن، پاڪستاني فوج جي مشرقي ڪمانڊ جي مارشل لا ايڊمنسٽريٽر، جنرل نيازي ڍاڪا شهر جي ريس ڪورس نالي ميدان ۾ 90 هزار فوجين سميت هندستان جي مشرقي پاڪستان واري محاذ جي ڪمانڊنگ جنرل اڳيان پنهنجا هٿيار رکي پيش پيو ۽ هن پنهنجي ورديءَ جا اسٽار پنهنجي هٿن سان پاڻ ئي لاهي جنرل اروڙا کي ڏنا. اهو منظر سڄي دنيا ۾ ٽيلي ويزن تي ڏيکاريو ويو. پر جڏهن اُها فلم شهيد ڀٽي جي دؤر حڪومت ۾ پاڪستان ۾ ڏيکاري وئي ته پاڪستاني فوج انهيءَ تي سخت اعتراض ڪيو ۽ انهيءَ فلم جي پاڪستان ۾ نمائش مڪمل طور بند ڪئي وئي.
جهان آرا امام لکي ٿي ته جنگ ختم ٿيڻ کانپوءِ منهنجو پٽ ”جامي“ ڪڏهن ڪڏهن ڏاڍي جوش ۾ اچي رڙيون ڪري ٻاهر نڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هو ۽ چوندو هو ته پنجابين ۽ بهارين منهنجي پيءَ ۽ ڀاءُ کي شهيد ڪيو آهي. آئون هنن کي ماريندس. آئون کيس سمجھائيندي هيس ته اُها هلندڙ جنگ دؤران مرڻ ۽ مارڻ جي ڳالهه آهي، پر جنگ کان پوءِ ڪنهن کي به مارڻ، اهو قتل ٿيندو، پوءِ ڇو نه هو اسان جو دشمن ئي هُجي ! تنهن ڪري آئون ڪنهن کي به قتل ڪرڻ جي توکي هرگز اجازت نه ڏيندس !
اٺ جنوري 1972ع تي پاڪستان جي پهرئين سنڌي وزير اعظم شهيد ذوالفقار علي ڀٽي شيخ مجيب الرحمان سان ملاقات ڪئي ۽ انهيءَ رات شيخ مجيب ڪراچيءَ کان لنڊن پهتو ته انهيءَ وقت جي وزير اعظم ايڊورڊ هيٿ Edward Heath ساڻس ملاقات ڪئي. ڍاڪا ويندي هي دهلي ويو جت ايئرپورٽ تي وزير اعظم اندرا گانڌي ۽ صدر جمهوريه هند وي وي گري سندس شاندار استقبال ڪيو. 10 جنوري تي جڏهن شيخ مجيب الرحمان ڍاڪا ايئرپورٽ پهتو ته ايئرپورٽ تي سندس بينگال جي عوام بي مثال استقبال ڪيو ۽ پاڻ ايئرپورٽ کان سڌو ڍاڪا جي انقلابي ريس ڪورس گرائونڊ تي پهتو ۽ بينگال جي هڪ تاريخي جلسي کي خطاب ڪيو ۽ 12 جنوري تي پاڻ بنگلاديش جي پهرئين وزير اعظم طور حلف کنيو ۽ پوءِ پاڻ بنگلاديش جي وزير اعظم طور اسلامي سربراهه ڪانفرنس ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ پاڪستان آيو ته ايئرپورٽ تي پاڪستان جي وزير اعظم شهيد ڀٽي سندس استقبال ڪيو ۽ اها به حقيقت آهي ته شيخ مجيب کي پاڪستاني فوج نه پر سندس بنگالي فوج قتل ڪيو ۽ وري ڀٽي کي به پاڪستاني فوج قتل ڪيو.
انهيءَ دؤر ۾ اسانجي گهر ۾ منهنجي ڏاڏيءَ جي ٻن ڀائيٽن جا ٻه پٽ، هڪ الله بخش پليجو ۽ ٻيو عثمان پليجو رهندا هئا، جيڪي ٻني جي هاءِ اسڪول ۾ پڙهندا هئا. الله بخش ميٽرڪ پاس ڪري PTCL کاتي ۾ ٽيلي فون آپريٽر جي نوڪري ڪئي ۽ڪافي زمين خريد ڪئي ۽ پنهنجي ڳوٺ ۾ مينهين جو واڙو به لڳايو. هينئر پاڻ تمام خوش آهي ۽ هاڻ ٽنڊي محمد خان ۾ پنهنجي ٺهرايل گهر ۾ رهندو آهي. هو ڏاڍي سُٺي سڀاءُ جو انسان آهي، دوستن سان گڏ دشمن کي آئي ويل ڪم اچڻ وارو ماڻهو آهي. سندس پڙهڻ ڪري هاڻ سندس ڳوٺ جا ٻيا ڇوڪرا به وڏي تعداد ۾ ٽنڊي محمد خان ۽ حيدرآباد ۾ پڙهندا آهن. ٻيو ڇوڪرو عثمان، هڪ دل ڏکوئيندڙ واقعي ڪري وڌيڪَ پڙهي نه سگهيو، نه ته هو تمام هوشيار ٻار هو، جيڪو اڳيان هلي وڏو مقام پيدا ڪري ها. ٿيو هينئن ته هڪ ڏينهن ڳوٺ جي هڪڙي گهر ۾ انب جو وڻ هو ۽ انبن جي موسم هئي، سو هو سخت ُاسَ ۾ انب تي چڙهي انبڙيو ن پٽڻ لڳو، هو ننڍو ٻار هو، ڪنهن سبب ڪري اوچتو انب تان ڪري پيو ۽ هيٺ پيل پٿرن تي ڪرڻ سبب کيس مٿي ۾ شديد ڌڪ لڳو ۽ پاڻ بيهوش ٿي ويو ته وري جلد هوش ۾ ئي ڪونه آيو. تڏهن آئون ته حيدرآباد ۾ هوس، پر بابا سائين ڳوٺ هو، تنهن سواءِ ڪنهن دير جي کيس کڻائي اچي حيدرآباد اسپتال جي ايمر جنسي وارڊ ۾ داخل ڪرايو، جتي ضروري علاج کانپوءِ کيس ميڊيڪل وارڊ ۾ شفٽ ڪيائون، جت هو ڪافي ڏينهن زيرِ علاج رهيو. بابا صاحب عثمان کي اسپتال داخل ڪرائي پوءِ منهنجي فليٽ تي آيو ۽ مذڪوره سربستو احوال ٻُڌايائين. شامَ جو آئون ۽ بابا سائين گڏجي سول اسپتال وياسين. بابا ڊاڪٽر ۽ نرسن کان هُنَ ڇوڪري جي طبيعت بابت حال احوال پڇيو. پوءِ بابا سائين ڇوڪري کي منهنجي حوالي ڪري پاڻ صبح سوير، جيپ ۾ واپس ڳوٺ روانو ٿي ويو. هاڻ هن ڇوڪري جو علاج ۽ سڄي سار سنڀال منهنجي حوالي هُئي. هن جو پيءُ جيڪو ٻني کان پنج ميل اوڀر طرف پري منهنجي ڳوٺ زيل ۾ رهندو هو، ٻئي ڏينهن اهو به حيدرآباد آيو، پر اهو ڳوٺاڻو ماڻهو هو اهو به هڪ ٻه ڏينهن هت رهي واپس ڳوٺ روانو ٿي ويو پوءِ ٻئي چوٿين ڏينهن پاڻ ۽ عثمان جا ٻيا مٽ مائٽ اسپتال ايندا رهندا هئا، پر ڊاڪٽر، نرسون، ليبارٽري رپورٽون ۽ دوائون، اهو سمورو ڪم منهنجي حوالي هو .ٻئي ڏينهن جئين ئي آئون وارڊ ۾ آئيس ته ڏٺم ته ڊاڪٽر ۽ ڊاڪٽرياڻيون رائونڊ تي هيون ۽ هر مريض جي چڱيءَ طرح تپاس ڪري سندن چارٽ تي ڪجهه نه ڪجهه لکي رهيا هئا. عثمان جي باري ۾ ڊاڪٽر مون کان سربستو احوال ورتو ۽ جونيئر ڊاڪٽرن کي هدايتون ڏئي هليو ويو. جونيئر ڊاڪٽرن ۾ هڪڙي اهڙي به ڊاڪٽرياڻي هئي. جنهن کي مون پنهنجي دل ۽ دماغ تي حاوي ٿيندي محسوس ڪيو. هن مون ۾ ڏٺو ۽ مون هن ۾ ڏٺو ته منهنجا حواس ٿڌا ٿي ويا ۽ اسان هڪٻئي سان انهيءَ ٻوليءَ ۾ ڳالهائي رهيا هئاسين جنهن ۾ زبان نه پر اکيون ڳالهائينديون آهن مون ڏٺو آهي ته پيار ۾ پهريون دفعو زبان کان به اکيون ڪجهه وڌيڪَ ڪم ڪري وينديون آهن. تڏهن ته شاهه لطيف چيو ته:
اکين کي آهين، عجب جهڙيون عادتون ! هن جي ڪارن، وڏن نيڻن ۽ مڌمتي لبڙن جي ڄڻ ته مون کي صدين کان تلاش هئي هوءَ وارڊَ جو چڪر لڳائي ڪينٽين ڏانهن وڃي ٿي ته آئون به اوڏانهن وڃان ٿو. ڪينٽين جي ڪائونٽر تي هوءَ مون کي صفا ويجهي هئي ۽ جيئن هوءَ مون کي وڌيڪَ ويجھي ٿي ٿئي. تيئن مون کي وڌيڪَ خوبصورت ۽ حسين ٿي لڳي. آئون هت صرف هن لاءِ آيو هئس پر نه آئون ساڻس نظرون ملائي سگهيس نه ئي هن مونکي ڏٺو. پيار جي اهڙين گهڙين جو به هڪ پنهنجو مزو ٿيندو آهي. الله سائينءَ هر انسان کي زندگي ته ڏني آهي. پر پيار ۽ محبت ڪرڻ واري دل هر انسان کي ڪانه ڏني ۽ ڪن کي صرف ڌڪ ڌڪ ڪرڻ واري دل ڏني. جنهن ۾ پيار جي بدران خالي رت ٿو ڊوڙي! پر اها به حقيقت آهي ته پيار به هڪ وقتي جذبو آهي. لکن ڪروڙن ۾ ڪي ٿورا اهڙا ماڻهو هوندا. جن جو پيار اوائل کان آخر تائين، هميشه هڪ جهڙو هُجي انسان کي بک ۽ پيار جيترو هيڻو، مجبور ۽ سرڪش ٿو ڪري شايد ئي دنيا ۾ ڪا اهڙي بي طاقت انسان کي ايترو مجبور ڪندي هجي ! آئون اڪيلو اڪيلو، سواءِ پنهنجي دل جي، واپس پنهنجي گهر ڏانهن روانو ٿي ويس. ڪمري ۾ مون کي اڳ اهڙي اداسي، ويڳاڻائي ۽ اڪيلائي ڪانه محسوس ٿي جهڙي اڄ ٿي رهي هئي. آئون شامَ جو اسپتال ويس ۽ تقريبن هڪ ڪلاڪ اُت هئس، پر مون کي پاڻ ڏسڻ ۾ ڪانه آئي. مون ڊيوٽيءَ تي هڪ جمعدار کان ڳالهين ڳالهين ۾ گهمائي ڦيرائي انهيءَ ڊاڪٽرياڻيءَ جو پڇيو ته ٻُڌايائين ته هوءَ هت هائوس جاب ڪندي آهي. سندس ڊيوٽي ڪڏهن ڏينهن، ڪڏهن رات ڦرندي گھرندي آهي ۽ هينئر سندس ڏينهن جي ڊيوٽي آهي. پاڻ ڄامشوري مان ڪاليج جي بس ۾ ايندي آهي. انهيءَ وقت لياقت ميڊيڪل يونيورسٽي نه پر ڪاليج هوندو هو. جمعدار کي ان ڊاڪٽرياڻيءَ جو نالو ياد ڪونه هو. آئون وري به اداس اداس قدمن واپس گهر هليو ويس ۽ خيالن خيالن ۾ اڌ رات تائين کيس پنهنجي دل ۽ دماغ جي ڪنهن حصي ۾ گهمندو ڦرندو ڏسندو ۽ محسوس ڪندو رهيس ۽ بي خبريءَ ۾ ننڊ اچي وئي. وري سار ٿيڻ سان ڪمري جي دريءَ جي شيشي مان ڏٺم ته ڀنڀرڪي جي روشني وڌي رهي هئي ۽ مونکي رات جي پڄاڻي تي خوشي ٿي. آئون صبح جو جلد تيار ٿي ناشتو ڪري سول اسپتال روانو ٿيس. اڳ صرف عثمان هو پر هاڻ آئون به انهيءَ لسٽ ۾ شامل ٿي ويس. آئون اسپتال ايترو سوير آئيس جو مريض ته ٺهيو پر سندس اٽينڊنٽ به اڃا ننڊ ۾ هئا. آئون وارڊ مان نڪري اچي وڏي گيٽ وٽ موجود اخبارن واري کان اخبار وٺي پڙهڻ لڳس. اتي روڊ تي رستن تي زندگي جي ڪي قدر چرپر محسوس ٿي ۽ ڄامشوري مان آيل ڊاڪٽرن واري بس ٿورو پريان وڃي بيٺي ته بيٺي بيٺي منهنجين اکين بس اندر ائين ٿي وڃڻ چاهيو جيئن ايڪسري بدن اندر داخل ٿي هڏن جا به فوٽو ڪڍي وٺندو آهي. بس ڊاڪٽرن سان گڏ اها ڊاڪٽرياڻي به ڳالهائيندي.، اسپتال ۾ داخل ٿي ويئي ته آئون به وارڊ ۾ وڃي عثمان جي بيڊ وٽ پيل اسٽول تي ويهي رهيس انهيءَ وقت وارڊ ۾ نرسون مريضن جو بلڊپريشر ۽ ٻيو حال احوال مريضن کان يا سندن اٽينڊنٽن کان پڇي مريضن جي بسترن وٽ پيل ميزن تي رکيل مريضن جي چارٽن ۾ داخلائون ڪري رهيون هيون. هڪ وڏي نرس هئي جنهن کي هنن اسٽاف نرس ٿي چيو ۽ ٻي ساڻس هڪ انڊر ٽريننگ نرس هئي. جيڪا صفا هڏن جو پڃرو ٿي لڳي. هينئر اسپتال ۾ وڏي تعداد ۾ سنڌي نرسون آهن. پر انهيءَ وقت سنڌي نرسون، ڪراچي حيدرآباد توڙي ٺٽي جي اسپتالن ۾ مون ڪونه ڏٺيون. هينئر ته سنڌي نرسون توهان کي سنڌ جي هر شهر توڙي ٻهراڙيءَ جي اسپتالن ۾ ۽ آغا خان اسپتال ڪراچيءَ ۾ به نظر اينديون هيون تنهن کان سواءِ دنيا جي ٻين م لڪن ۾ به ڪافي تعداد ۾ سنڌي نرسون ڪم ڪري رهيون آهن. مون خود لنڊن کان ٿورو ٻاهر ڪجهه سنڌي ميل نرسز ڏٺا جن مان ٻن ڇوڪرن ٻڌايو ته اسان ميرپور بٺوري ضلعي ٺٽي جا آهيون بابا سائين جي ڪري جيڪو دل جي بيماريءَ سبب اتي ٻه ٽي ڀيرا داخل ٿيو هو. ڪراچي سول اسپتال ۾ ٻه ٽي ڀيرا وڃڻ ٿيو ۽ منهنجن ٻن دوستن ڊاڪٽرن جي اتي نوڪري هئڻ دوران آئون ٺٽي جي سول اسپتال ۾ به ويندو هئس. نرسون اڃا مريضن جي چارٽن تي لکپڙهه ۾ لڳيون پيون هيون ته اها ڊاڪٽرياڻي ۽ هڪ ٻي ٻه ڊاڪٽرياڻي مريضن کي ڏسندي ڏسندي اچي مون واري مريض مٿان بيٺيون. ڊاڪٽرن جي رائونڊ وقت اٽينڊنٽن مان صرف آئون ئي اُت حاضر هوندو هئس ۽ هر ڳالهه نرسون ۽ ڊاڪٽر مون کان ئي پڇندا هئا ۽ انهيءَ ڊاڪٽرياڻيءَ به مون کان ئي احوال پڇيو ته ٻي ڊاڪٽرياڻيءَ سندس رضيه نالو وٺي ساڻس مخاطب ٿي ته سندس نالي جي به خبر پئي. مريضن جي بهاني هڪ ٻئي سان ڳالهائڻ سان هڪ ٻئي جو به پتو پوندو ويو ۽ اسين هڪ ٻئي سان گڏ بيهندي لاشعوري طور غير ضروري سوال ڪرڻ لڳاسين. انسان جو لاشعور به ڪڻيون ڪڻيون ٿي شعور جي اڱڻ تي وسڻ لڳي ٿو وقت گذرڻ سان اسان هڪ ٻئي جا ارادا به هاڻ سمجھڻ لڳاسين. مون کي سندس ڪليگ ڊاڪٽر معرفت سندس نالي جي ته خبر پئي وئي هئي پر مون سندس امتحان وٺڻ لاءِ آهستي آهستي سندس نالو پڇيو ته پاڻ اکيون هيٺ ڪري چيو رضيه ته منهنجي دل ۽ زبان مان غير ارادي طور هي لفظ نڪري ويا ته ڪيڏو نه سٺو نالو آهي ته پاڻ آهستي آهستي اکيون مٿي کڻي مون ۾ هڪ سيڪنڊ لاءِ نهاري وري کڻي اکيون هيٺ ڪيائين، تڏهن آئون سندس دل جي زبان سمجي ويس. مون پهريون دفعو محسوس ڪيو ته ڪنهن خاص دل واري سوال جو جواب به صرف دليون ئي سمجهن ٿيون. جن جو جواب چپ ڏيڻ کان قاصر آهن. الاجي ڇو اڄ هوءَ سواءِ ڪنهن سوال جواب جي ۽ مريضن وارو چارٽ ڏسڻ جي هلي وئي ۽ آئون به هڪ عجيب احساس ۽ حالت ۾ اچي ٿو وڃان ۽ انهيءَ حالت مان آئون تڏهن ٿو نڪران، جڏهن مونکي نرس اچي چيو ته اندر آفيس ۾ توهان کي ڊاڪٽر پيو سڏي. آئون جڏهن ڊاڪٽر جي آفيس ۾ وڃان ٿو ته ڊاڪٽر مونکي چيو ته توهان جي مريض کي اڃان ٻه ٽي هفتا هت رهڻو پوندو ۽ هن جون ڪجهه ٽيسٽون توهان کي ڪراچيءَ مان ڪرائڻيون پونديون. آئون کيس ها چئي آفيس مان ٻاهر نڪران ٿو. اڄ ڪافي وقت گذري چڪو هو ۽ ڊاڪٽرن واري ڄامشوري وڃڻ واري بس ڪافي وقت اڳ ڄامشوري رواني ٿي چڪي هئي ۽ آئون اڳ بيٺل بس واري جڳهه ڏانهن واپس هليو ويس جڏهن حجاب جا پردا گهٽجڻ ۽ چاهت جي ڪشس وڌڻ لڳي ته هڪ ڏينهن کيس چيم ته هت ته ڪا به خلاصي ڳالهه ٻولهه نٿي ڪري سگهجي ڇا پاڻ ڪجهه گهڙين لاءِ ٻاهر ملي سگهون ٿا ته پاڻ چئين ته ها پر گهڻو پري نه ۽ چند منٽن لاءِ ائين اسان جون خلاصيون ملاقاتون ويون وڌنديون. هن مونکي پنهنجي باري ۾ سڀ ڪجهه ٻڌايو ۽ وقت گذرڻ کانپوءِ نيٺ هڪ ڏينهن مون کيس مون سان شادي ڪرڻ لاءِ چيو ته سندس سڄو چهرو گلاب جيان ڳاڙهو ٿي ويو ۽ سندس چپن تي اڻ لکي مُرڪ ڏسڻ وٽان هئي. هن پنهنجو ڪنڌ کڻي هيٺ ڪيو ۽ ڪو به جواب ڪونه ڏنو. مون به وڌيڪَ سوال ڪونه ڪيو. اسان هاڻ بنا ڪنهن خوف جي ڪڏهن ڪڏهن فلم ڏسڻ ته ڪڏهن گهمڻ ڦرڻ نڪري ويندا هئاسين ۽ هڪ ٻه دفعا اسان ڪينجهر گهمڻ وياسين ۽ ٻه ٽي دفعا ڪراچي گهمڻ به وياسين پر ڏينهوڪو موٽي اچبو هو. نيٺ اهو به وقت آيو جو پاڻ منهنجي فليٽ تي آئي. اسان ٻئي جوان هئاسين ۽ اسان کي صرف اڪيلائيءَ جي ضرورت هئي. حقيقتن گناهه هميشه اڪيلائيءَ جي تلاش ۾ هوندو آهي نه چاهيندي به اسان پيار جون سڀ حدون اورانگھي وياسين ۽ هڪ ٻئي جي پٺن تي پيار جا پوپٽ اڏائيندا رهياسين. عورت ڪيڏي به سخت دل هجي. پر پيار هن کي هيڻو ۽ ڪمزور ڪريو ڇڏي ۽ پنهنجي معاشري ۾ ان عيوض هوءَ مرد کان وڌيڪَ رسوا ٿئي ٿي. نتيجن کان بيپرواهه اسان ته چاهيندي به هڪٻئي جي اندر پنهنجي پنهنجي حصي جو خزانو کوٽي رهيا هئاسين. مون کي هر دفعي ڳڻيلَ سندس بدن جا تر اڄ به ياد آهن. شايد ڪڏهن به نه وسرن ! وقت گذرڻ سان گڏ اسان هڪ ٻئي جي ايڏو ته ويجهو ٿيندا وياسين. جنهن جو اندازو اسانکي به ڪونه هو. نيٺ اسان جي وچ ۾ ڪو ليڪو ئي ڪونه رهيو. انسان پنهنجي پيار جي گهڙين دؤران سڀ ڪجهه وساري ڇڏيندو آهي. ائين اسان جا راتين پٺيان ڏينهن ۽ ڏينهن پٺيان راتيون گذرنديون رهيون. پر شايد حيدرآباد شهر جي جبلن ٽڪرين، وڻن ٻوٽن ۽ گلن ڦلن اسان جي پيار جي ڪهاڻي اڻپوري لکي هئي جيڪا پوري ٿي نه سگهي. ٿيو هيئن ته هڪ ڏينهن پاڻ ٻڌائيائين ته آئون نواب شاهه ٿي وڃان. تون رات جو اٺين بجي ريلوي اسٽيشن تي مون کي وٺڻ اچج ته پوءِ پاڻ گڏجي فليٽ تي هلنداسين. پاڻ ريل مان لهڻ شرط مون کي ٻُڌائين ته منهنجا سؤٽ مون کي وٺڻ آيا آهن. آئون انهن سان گڏ ٿي وڃان صبح سوير توهان وٽ ايندس. مون پري کان ڏٺا ته هو ٻه ڄڻا هئا ۽ هوءَ انهن سان گڏجي رواني ٿي وئي ۽ صبح سوير پاڻ مون وٽ فليٽ تي آئي پر انهيءَ واقعي کانپوءِ منهنجو پيار ۽ سڪ هن لاءِ اهو نه رهيو جيڪو اڳ هو ائين اسان جي پيار جي هيءَ راند ٽڙي پکڙي هميشه لاءِ ٽٽي ۽ ڦٽي وئي تقريباً ڇهن سالن کانپوءِ هڪ دفعي پاڻ ٽيلي فون ڪيئين، حالي احوالي ٿيڻ کانپوءِ ٻڌائين ته منهنجي شادي ٿي وئي آهي ۽ مون کي هڪ ڌيءَ به ڄائي آهي. ٻڌو اٿم ته تو اڃا تائين شادي نه ڪئي آهي بهتر آهي ته تون به شادي ڪري ڇڏ. انهيءَ ڳالهه کي اڄ ڇائيتاليهه سال گُذري چڪا آهن. پر زندگيءَ جي ڪنهن به موڙَ تي اسان هڪ ٻئي کي ڪونه گڏياسين ۽ اسان جي پيارَ جي هيءَ اڌوري ڪهاڻي اڌوري ئي رهجي وئي.