صاحب
صاحب! هن ملڪ ۾ کاڌي جي ڪا به اڻاٺ ناهي. هتي هر قسم جي خوراڪ ملي ٿي. مون کي ئي کڻي ڏسو. آئون ڪڪڙ، تتر، پلاءُ، قورمو، ڪباب هر شئي کائيندو آهيان. هر روز کائيندو آهيان ۽ وڏي شوق سان کائيندو آهيان. صبح شام منهنجي دسترخوان تي طرحين طرحين جا طعام رکيل هوندا آهن ۽ اڃان ٽيون ڏينهن جي ڳالهه آهي، آءٌ خوراڪ جي وزير جي ڪوٺ تي ويو هوس. اُتي گهٽ ۾ گهٽ ڏهن کاڌن جا قسم ٽيبل تي سجايل هئا ۽ هر قسم جا ميوا پڻ رکيل هئا. ايڏا وڏا سون رنگا سنگتڙا مون اڳ ڪٿي به ڪو نه ڏٺا هئا. اسان جي ناگپور جا گدرا ته اُنهن جي سامهون بلڪل حبشي لڳا ٿي. خوراڪ جي وزير کان پڇڻ تي پتو پيو ته هي سنگتڙا خاص طور تي ڪئليفورنيا مان گهرايا ويا آهن. اُتي جون ٻه شيون تمام گهڻيون مشهور آهن. هڪ ته سنگتڙا ۽ ٻيون هالي ووڊ جون اداڪارائون. اڃان ته فقط سنگتڙا آيا آهن. پر جڏهن هندستان ۾ مارشل پلان نافذ ٿيندو ته هالي ووڊ جون اداڪارائون به اينديون ۽ ملڪ جي صنعت ۽ حرفت کي وڌيڪ ترقي ملندي.
خير! ڳالهه خوراڪ جي ٿي رهي هئي ۽ ڪٿان جو ڪٿي پهچي ويس. اُن ڏينهن جي ڳالهه آهي، مون کي گورنمينٽ هائوس ۾ دعوت ڏيئي گهرايو ويو هو. اُتي به مون کاڌي پيتي جي ڪا به کوٽ نه ڏٺي. ڪئين ڀيرا مون پنهنجي دوست ميمبر ڇور داس وٽ دعوتون کاڌيون آهن، اُتي به سڀ دوست کائيندي پيئندي خوش و خورم نظر آيا. سمجهه ۾ نٿو اچي ته اخبارن ۾ ڏهاڙي اها خبر ڇوٿي اچي ته ملڪ ۾ کاڌي جي اڻاٺ آهي.
صاحب! آئون سچ پيو چوان ته ملڪ ۾ کاڌي جي بنهه اڻاٺ ناهي ۽ جي ڪٿي آهي ته اُها به ڪميونسٽن جي پيدا ڪيل آهي. توهان اُنهن کي گوليون هڻي ماري ڇڏيو. کاڌي جي اڻاٺ خود به خود ختم ٿي ويندي. ڪميونسٽ وڏا بدمعاش ٿيندا آهن.
صاحب! آئون اوهان کي پنهنجو مثال ٻڌايان ٿو ته هڪ لڱان هيئن ٿيو جو مون پنهنجي ڊرائيور کي ٽن مهينن تائين پگهار ڪو نه ڏني. اهو رڳو هڪ اتفاق هو نه ته، آئون پنهنجن نوڪرن چاڪرن جو تمام گهڻو خيال رکندو آهيان.
صاحب! هو لُڙ ڪرڻ لڳو. جڏهن مون ان کي ڇنڊ پٽي ته سرخ ٽوپيءَ وارن کي پاڻ سان وٺي آيو ۽ ڀرپاسي جي بنگلن ۾ به لُڙ مچي ويو ته پهريئن بنگلي واري صاحب ڊرائيور کي ٽن مهينن کان پگهار ناهي ڏني.
صاحب! انهن سرخ ٽوپيءَ وارن ڊرائيور کي ٽن مهينن جي پگهار به ڏياري ۽ هڪ مهيني جو بونس به. اُهي ڏاڍا مٿي ڦريل آهن. انهن کي اسان جي سرڪار جيترو جلدي چيڀاٽي اوترو ڀلو. اسان آزادي ان لاءِ نه ورتي هئي ته ڊرائيورن کي بونس ڏيندا وتون ۽ مزدورن کي مهانگائي الائونس به ڏيون. انهن غريبن کي جي مٿي تي چاڙهبو ته پوءِ حڪومت به هلي.
ها! ٻيو پيگ ٺاهه پرٿورڙو مڙئي سوايو ٺاهه. الاجي ڇو اڄ برانڊ مان مزو ئي نه ٿو اچي. هي مکڻ ۾ تريل مٽر ۽ پٽاٽن جي چپس به ڄڻ رک ۾ تريل پئي لڳي. شايد هوٽل واري بورچي مٽائي ڇڏيو آهي. پراڻو بورچي ڪيڏانهن ويو؟ سٺ رپيا پگهار گهريئين ٿي؟ اڙي ميان هي ماڻهو سٺ رپيا ته ڇا سئو ۾ به خوش نه ٿيندا. اڄ ڪلهه ته هوا ئي اهڙي پئي گهلي. جنهن کي ڏسو مٿي تي چڙهي پيو ڳالهائي. چون ٿا مهانگائي الائونس ڏيو. ٻڌايو پهرين ڪيئن گذر ڪندا هئا؟ مان چوان ٿو پوري زماني کي ڄڻ باهه لڳي رهي آهي. چين ۾ ڏسو ڇا پيو ٿئي. ملائيشيا ۾ ڇا ٿي رهيو آهي؟ برما ۾ ڇا ٿي رهيو آهي؟ هي اسان جي حڪومت ڇو ستي پيئي آهي؟ چين ۾ فوجون ڇو نٿي موڪلي؟ ان کي ڇا ٿي ويو آهي؟ اڙي ميان مون پنهنجي زال جا زيور به سئيزرلينڊ موڪلي ڇڏيا آهن. تو ڪيڏانهن موڪليا آهن؟ ڏکڻ آمريڪا؟ ها ميان مون ٻڌو آهي ته برازيل به اڄڪلهه محفوظ جڳهه آهي. اُتي ڪو به ڪميونسٽ پير کوڙي نٿو سگهي. پر ميان! منهنجي ويجهو اچ توکي ڪن ۾ ڳالهه ٻڌايان! انهن ماڻهن تي ڪو ڀروسو ناهي. نه ڄاڻ ڪڏهن اُٿي کڙا ٿين. ڊرائيور ته اُتي به هوندا ۽ مزدور به هوندا. بس هي ماڻهو ته پوءِ اُتي به پهچي ويندا.
ها ڀائو آءٌ کاڌي جي ڳالهه ڪري رهيو هوس. هندستان ۾ کاڌي جي ڪهڙي کوٽ آهي؟ اڙي ميان! هي ته سون جي جهرڪي آهي سون جي جهرڪي. هتي جي ته مٽي به سون پيدا ڪري ٿي. هڪ ڀيري اسان جي ڀنگي کي ڪچري جي ڍير مان سون جو والو مليو. هڪ ڏينهن مون ڏٺو ته ڀنگي جي زال کي منهنجي زال جهڙو والو پاتل هو. اسان جي ڀنگي جي زال ڏاڍي خوبصورت آهي. کڻي جو ڏسوس ته دل ڏيئي ويهو. هڪڙي ڏينهن اچ ته توکي ان جو ديدار ڪرايان. هاهاها...
مون هن کان پڇيو: “تو هي والو ڪٿان آندو؟”
چيائين: “مڙس ڏنو آهي.”
مون ڀنگي کان پڇيو ته، ان چيو “گند جي ڍير مان مليو آهي.”
هي آهي هندستان جي مٽي، آئون توکي پنهنجو مثال ٻڌايان ٿو. جڏهن آئون ننڍو هوس. مون ڀنگي جي پٽ، يعني اهو جيڪو هن وقت اسان جو ڀنگي آهي ان سان گڏجي ڪچري جي ڍڳ کي ڦلورڻ شروع ڪيو ته اُن مان چار آني جو سڪو مليو، ٻه گدرا، هڪ زيتون ۽ هڪ ڪتاب جو پنو مليو جنهن تي لکيل هو “حسن جو سينگار” ۽ اُن کان سواءِ هڪ زنانو چپل، جنهن سان پوءِ امان مون کي ڏاڍو ڪٽيو ۽ هڪ ڪيڪ جو ٽڪرو جنهن تي مکڻ لڳل هو. کوڙ ساري برياني ۽ چار مانيون به. هاڻي هي ته هڪڙي بنگلي جي ڪچري جو احوال آهي. پاڻ ڳڻيو. ڀرپاسي جا سوين بنگلا، هي غريب ماڻهو جيڪي انهن گند جي ڍيرن کي ڦلورين ٿا ڏاڍو مزو وٺن ٿا. ڪلڪتي، بمبئي ۽ ٻين وڏن شهرن ۾ اهڙا لکين گند جا ڍير لڳا پيا آهن. غريب ماڻهو اُن مان فائدو وٺن ٿا ۽ اسان کي ۽ توهان کي ان مان ڪو فائدو نه ٿو ٿئي، توڻي جو اِهي سڀ شيون اسان جي ئي گهرن مان وڃن ٿيون. آئون ته چوان ٿو ته سرڪار کي ان گند تي به ٽيڪس لڳائڻ گهرجي؟
هٿ ملائي يار ڪهڙي نه ڀلي ڳالهه ڪئي اٿئي. ان ڳالهه تي ته سرڪار کي اسان کي وزير بڻائڻ گهرجي. ڪروڙن جي آمدني ان ٽيڪس مان به ٿي سگهي ٿي. آئون توکي صحيح ٿو چوان ته هي ماڻهو ڪچري جي ڍير مان کاڌو نه پر ٻيون شيون ڳولين ٿا. اها ڪميونسٽن جي چال آهي آئون سڀ ڄاڻان ٿو. انهن سڀني تي ٽيڪس لڳائڻ گهرجي. ڇا خيال آهي حڪومت کي خط لکان؟
هي کاڌي جي پيداوار وڌائڻ جي خيال تي حڪومت به هربرو پريشان ٿي رهي آهي. هندستان ۾ ڇا نٿو ٿئي؟ ڪڻڪ ٿئي ٿي، ٻاجهر ٿئي ٿي، مڪئي ٿئي ٿي، ڪمند ٿئي ٿي ٿو، سڻي ٿئي ٿي، گلاب جا گل ٿين ٿا.
۽ ڪڪڙ جي ران ٿئي ٿي جنهن جو مٽ سڄي دنيا ۾ ناهي. ڪيئن؟ سچ ٻڌاءِ. ڪڪڙ جي رانَ جو ڪومٽ دنيا ۾ آهي؟ سچ ٿو چئين دوست، ڪيڏي نه مزي جي ڳالهه ڪئي اٿئي! ۽ هي ماڻهو ان اُپائڻ جو روئڻو روئي رهيا آهن. اڙي يار، آئون توکي پنهنجون مثال ٻڌايان ٿو. مون وٽ چئن درجنن کان مٿي ٽوپيون هونديون ۽ هر هڪ ٽوپي جو وارو ٻئي يا ٽئين مهيني ئي ايندو آهي. هڪڙي ڏينهن آئون آمريڪن ٽوپي پائڻ لڳس ڇاڪاڻ جو اُن ڏينهن مان آمريڪن سوٽ پائي رهيو هوس، جو کڻي ڏسان ته ٽوپي جي مٿان هڪ گل ٽڙيو بيٺو آهي! ايئن ڪيئن ٿيو؟ ڏٺم ته ٽوپي جي مٿان هڪ مٽي جو لپو پيو آهي، شايد راهه ويندي اُن تي ڪريو هوندو ۽ شايد اُن کي ڪٿان پاڻي به اچي لڳو هوندو. هاڻ هن لپ مٽي مان گل ٽڙي پيو. ته جناب هي آهي هندستان جي مٽي. آئون سوچيان ٿو ته جيڪڏهن هر هندستاني پنهنجي پنهنجي ٽوپي تي پوک ڪرڻ لڳي ته ڪيئن رهندو؟ ٽوپيءَ جي مٿين ايراضي 52 اسڪوائر انچ آهي ۽ هندستان جا سڀ ماڻهو فقط پنهنجين ٽوپين تي پوک ڪرڻ شروع ڪن ته ڪڏهن به ڏڪار ئي نه ٿئي. ڇا ٿو چوين اگهاڙي مٿي وارا ايئن ڪندا؟
اڙي يار! اُنهن جي مٿن لاءِ قانون پاس ڪري ٽوپيون نه پرننڍيون ننڍيون مٽي جون ڀريل ٽوڪريون رکايون وڃن ۽ ان ڪم لاءِ گانڌي ٽوپي وڌيڪ ڪارائتي رهندي. ڇا خيال آهي؟ منهنجي خيال ۾ هي هندستان جو سڀ کان وڏو منصوبو بڻجي سگهي ٿو. ٽوپي منصوبو! منهنجي خيال ۾ ان کي ڪامياب بڻائڻ لاءِ آمريڪا کان ماهر سائنسدانن، انجنيئرن ۽ بينڪرس کان مدد ورتي وڃي ۽ ان ڪم جي شروعات به وزارتي ڪابينا جي ميمبرن کان ٿئي ته، جيئن ڪجهه ئي عرصي ۾ خبر پئجي وڃي ته، هي جو پنهنجي سر تي پوک پوکي اچي رهيو آهي اهو جيرامداس دولت رام آهي ۽ جنهن جي مٿي تي مڱن جي دال پوکيل آهي اُهو سردار پٽيل آهي. هي جوئر جي پوک پنڊت نهرو جي آهي ۽ جنهن جي سر تي گوبي جو گل ڦٽل آهي اُهو مولانا ابوالڪلام آزاد آهي! هاهاها! ڪيڏو نه مزو ايندو. هن وقت ڇا ته منهنجو دماغ ڪم ڪري رهيو آهي. هاڻي فرينچ براند سيف جو پيگ ٺاهي ڏي جو مون کي ڪم ڪرڻو آهي..... ٺيڪ آهي هاڻي جڏهن به پيئنداسين هتي نه پيئنداسين، گووا هلي پيئنداسين. مون ته پنهنجو بينڪ اڪائونٽ به گووا شفٽ ڪري ڇڏيو آهي. نه ڄاڻ سڀاڻي ڇا مان ڇا ٿي وڃي. ڪير ڪنهن تي اعتبار ڪري؟ تون به ائين ڪر، منهنجا يار ٻه چار لک هتي رهڻ ڏي باقي ٻاهر موڪلي ڇڏ.
اڙي يار! هي ٻي ڳالهه ٻڌ. پاڻ وٽ چون ٿا ته کاڌي جي کوٽ آهي. ته هي ماڻهو ڪتا، ڪوئا ۽ ٻليون ڇو نٿا کائن؟ اڙي يار ٻين مشرقي ملڪن ۾ به ته ماڻهو اُنهن کي وڏي شوق سان کائيندا آهن. ڪتا ٻليون ته ڇا اهي نانگن کي به رڌي کائي وڃن ٿا. پوءِ هتي ڇو نٿا کائن؟ هتي ته ڪتا ٻليون ۽ ڪوئا ايڏي انگ ۾ آهن جو ڇا ٻڌايان؟ منهنجي پنهنجي بنگلي ۾ ئي ايڏي وڏي انگ ۾ آهن جو اُن مان چڱي ڀلي چائينيز هوٽل کلي سگهي ٿي. پر ڪنهن ۾ ايترو عقل ئي ڪٿي آ، جو انهن غريبن کي اهي شيون کائڻ جو چوي. هروبرو هر هفتي راشن ۾ ڪڻڪ، ٻاجهر ۽ چانور ڏيئي انهن ماڻهن جو مٿو خراب ڪري رهيا آهن. آءٌ ته چوان ٿو ته راشن هڪ ئي ڌڪ سان بند ڪرڻ گهرجي، تڏهن ئي وڃي هي ماڻهو سڌرندا. اڙي يار! جڏهن آئون پيرس ۾ هئس ته، مون کي هڪ ڪينيڊين ڪمانڊر ٻڌايو ته، هڪ دفعي هو اهڙي علائقي ۾ هليو ويو، جو هن کي اُتي ٻن هفتن تائين گاهه اُٻاري کائڻو پيو. ڏس جڏهن هڪ ڪينيڊين ڪمانڊر گاهه اُٻاري کائي سگهي ٿو ، هاڻي ٻڌاءِ! جي جنگ جي ڏينهن ۾ ڪينيڊا جا يورپي ماڻهو گاهه کائي سگهن ٿا، ته ڏڪر ۾ هندستان جا ماڻهو گاهه ڇو نٿا کائي سگهن؟
“ڇا چيئي! بيچاپور ۾ ماڻهو گاهه کائي رهيا آهن.”
“ گجرات ۾ به ايئن آهي.”
“ ها انهن چرين سان اهو ئي ٿيڻ گهرجي.”
“چريا آهن هي ماڻهو؟”
“تو ڇا چيو؟”
“ چريا نه هجن ها ته گند جي ڍيرن مان کاڌو ڇو ڳولهن ها؟ ۽ سرمائيدارن مان محبت جي آس ڇو رکن ها....؟ “
“ تون ڪير آهين جو اسان ٻن شريفن جي وچ ۾ پيو ڳالهائين؟ اڙي تون ته، هوٽل جو بيرو آهين! هتي بيهه تون اسان جون ڳالهيون ٿو ٻڌين؟ تون به مون کي ڪميونسٽ لڳين ٿو. آئون هاڻي ئي تنهنجي مئنيجر وٽ شڪايت ڪريان ٿو...”
“نه يار نه. هاڻي آئون وڌيڪ نه پيئندس. هن مان ته، نشو ئي نٿو ٿئي!
***