پناهه
هو چور هيا، ڌاڙيل نه هيا، چور هجڻ ڪري لڪندا وتندا هيا، سج انهن جو دشمن هيو ۽ رات جو رنگ انهن جي ٻڌل ٻٽ جهڙو.
جڏهن ٻوڏ آئي ته ڳوٺ خالي ٿي ويا، اڳواٽ اطلاع ڪري ڳوٺاڻا مال متاع ۽ ڍور ڍڳا ڪاهي ويا. ڪٿي ڪا شيءِ رهجي وئي ته اها ايڏي قيمتي نه هئي جو ان کي جنازي جيان ڪلهو ڏئي قبر ۾ لڪائجي.
نظر جي حد تائين سڃ ئي سڃ هئي، پکين وڏن وڻن جي چوٽين تي پناهه ورتي هئي، پکين کي خبر هئي ته ٻوڏ اچڻ واري آهي، جڏهن ٻوڏ اچڻ واري هوندي آهي ته ڪانءُ هر هر تيڪ لاهيندو آهي.
اها وڏي ٻوڏ هئي، پاڻي پري کان ائين پئي ڊڪندو آيو، جيئن جانورن جو ڌڻ ڌوڙ اڏاريندو پيو اچي، ٻوڏ هر شيءِ لتاڙي وئي، ڪچ سريون جايون، پڪسريون جايون، حويليءَ جي چوديواري جنهن ۾ سڀ راز لڙهي ويا. اها ٻوڏ نه هئي، قيامت هئي، جيڪا سڀ گناهه وهائي ڌرتي پاڪ ڪري وئي، وڻن جي چوٽين تي ويٺل پکين کي پاڻي ڪلهن تي آيو، ان کان اڳ جو انهن جون چهنبون ٻڏن، اهي اڏامي اهڙو وڻ ڳولهڻ لڳا جيڪو کين چهنب کي پناهه ڏئي سگهي.
ماڻهن شهر جي اسڪولن ۾ پناهه ورتي هئي، پکي پناهه جي ڳولها ۾ شهرن جو رستو ڳولهي رهيا هيا ۽ پاڻي ڊڪندو ڄڻ پناهه ڳولهي رهيو هيو.
جڏهن سڀ پناهه ڳولهيندا آهن ته چور پناهگاهن مان ٻاهر نڪري ايندا آهن، هو چور هيا ۽ انهن جي پناهه ڪمند جي پوکن کان پري، ڪڙٻ جي ڪنارن کان ٿيندي، ڪانهن جي ڪانن وچ ۾ کوٽيل کڏ مٿان اوڏڪين ڀتين اندر لڪيل ايتري وٿي هئي جنهن مان ماڪوڙا آرام سان اچي وڃي سگهندا آهن. اهي ڏاڍا ڊنل چور هيا، انڪري ته سندن پوليس سان دوستي نه هئي، انهن جي پناهگاهه جي خبر صرف جهرڪين کي هئي ۽ دوستن کي انڪري نه هئي جو کين چانهه پيئارڻ جيترا پئسا به نه هيا. ڌاڙيلن جي دور ۾ چورن کي ڪير ٿو پڇي؟
پناهگاهه مان نڪرڻ ۾ کين ڏکيائي نه ٿي ڇو جو ٻوڏ سڃ مان لنگهڻ ڇڏي ڏنو آهي. اها ڳوٺ واهڻ ۽ وستيون لتاڙيندي آهي، جيئن ماڻهن کي سندس اهميت جو اندازو ٿئي، ٻوڏ چورن لاءِ رُخ نه مٽائيندي آهي، ڀل اهي چور گدڙ جيان کڏ ۾ لڪيل ڇو نه هجن!
هو پناهگاهه ڇڏي ان نيت سان نڪتا ته مخلوق پناهگاهن ۾ لڪيل هئي، انهن کي چوريءَ لاءِ ٻٽ ٻڌڻ جي ضرورت محسوس نه ٿي ڇو جو کين خبر هئي ته خدا سڃاڻي ٿو، بس ماڻهو نه سڃاڻين، جڏهن ماڻهو هيا ئي نه ته ٻٽ ٻڌڻ مان ڇا فائدو؟
هو هلندا هڪ ڳوٺ ۾ آيا ته اتي مئل ڪوئن کانسواءِ ڪجهه نه هيو، کين حيرت ٿي، انهن کي خبر هئي جهاز ٻڏندا آهن ته سڀ کان پهريون ڪوئا ڀڄندا آهن، پر اهي ڳوٺ پرست ڪوئا جن ٻوڏ جي خوف کان ڌرتي نه ڇڏي ۽ موت جي منهن ۾ وڃي ماڻهن کي مات ڏني.
“خيال سان” ربنواز چيو. “ڪو ڪوئو جاڳي نه پوي.”
قادر بخش ٽهڪ ڏنو.
“ڪوئا جاڳي ٻلن کي ڇا ڪندا؟” هن چيو.
پوءِ هن گپ مان ڏاند جي گهنٽي ڪڍي ربنواز کي ڏيندي چيو “وٺ ٻڌي ڇڏ.”
هو کلڻ لڳا، کلڻ جو اصل سبب خالي ڳوٺ هيو، سڃ ۾ چورن جو ميلو لڳندو آهي، هو ڳوٺ جو هر گهر لوسي ڪتي وانگر نوسڻ لڳا.
“اڙي ڦاٽل بوٽ” ربنواز بوٽ مان پاڻي هاريندي چيو. “وٺ پٽ کي ڏجانءِ”
قادر بخش کليو ته سندس چولي مان سنهي چيلهه ڦتڪندي نظر آئي.
انهن ڏٺو، ڀتيون ۽ ڇتيون ائين ڪريل هيون جيئن ناراض هجن. جاين خودڪشي ڪئي هئي، پيل سامان وڇوڙي جي ڏک ۾ مري ڌپ ڪري ويو هجي. ڇڳل کٽون، ڀڳل پاوا، ڦاٽل رلهيون، جيڪي گپ ۾ ايڏيون ته ڪوجهيون نظر اچي رهيون هيون، جو سندن دل چاهيو ته کڏ کوٽي دفنائي ڇڏين، ڀڳل مٽ، چٻا گلاس ۽ هڪ دانگي جنهن کي ربنواز هٿ ۾ کنيو ۽ پٺ ڏسي پري ڦٽو ڪيو.
“دانگيءَ جي پٺ ٻوڏ ڌوئي ڇڏي آهي.” ان چيو.
“وڏو ڪو...” قادر بخش کيس گار ڏني. “کڻ پچائي کاءُ، ڪاري ٿي ته ڪم آڻجانءِ.”
“اڙي پچائڻ لاءِ به ته ڪجهه هجي نه.” ربنواز چيو. “منهن ۽ ان بنا دانگي ڪهڙي ڪم جي.”
هو ڳوٺ جي گپ ۾ گهمندا رهيا، ڪا ڪم جي شيءِ نه هئي.
“واهه موسميات وارو توهان کي ڌوڙ وجهان.” ربنواز ٻيڙي کي ڏندن ۾ چڪ هڻندي چيو. “ڪو وقت هيو ٻوڏ ايندي هئي ته ماڻهو خوابن ۾ ڊڪون ڀريندا هيا، هاڻي وقت آهي جو ٻوڏ جي پهچڻ کان اڳ ان جي خبر پهچي وڃي ٿي.”
قادر بخش ٿڌو ساهه کنيو.
“چوين سچ ٿو چور جا پٽ” هن مذاق ۾ کيس ٽوڪيندي چيو “جوان جو پٽ ان ڪري نه چوندو سانءِ جو تون اڃان ڳوٺ ۾ ڪم جي شيءِ چوري نه ڪئي آهي.”
“هيءَ ڳوٺ نه ته ٻيو ڳوٺ، ٻيو نه ته ٽيون، ڪٿي نه ڪٿي ڪا شيءِ ملي پوندي.” هن چيو.
“ها” قادر بخش چيو. “سون سان ڀريل پيتي، جنهن ۾ رکيل نوٽ آلا ٿي ويا هوندا ۽ سون ڌوپجي چمڪندو هوندو.”
هو ڳوٺ ڇڏي ٻاهر آيا، انهن ڏٺو ڪڙ سان لوَن جون چوٽيون ڌوپجي گلابي ٿي چڪيون هيون، پاڻي لهڻ کانپوءِ پکي سانتيڪا ٿي آکيرن ۾ ائين پناهه وٺي ويٺل هيا جيئن موت کي جهنگلي جانور جيان ويجهو ڏسي هيسل هجن. ڳيرا ميرانجهڙن پرن سان وڪوڙجي آلين اکين سان آکيرن مان ائين ڏسي رهيا هيا جيئن کين ڪنهن ٻئيءَ ٻوڏ جو انتظار هجي، جيڪا کين پناهگاهه کان بي دخل ڪري ڇڏيندي، جهرڪيون، ڪٻريون، ڪانءَ ۽ ڳوٺ جي وڏي پڌر پويان مزار ۾ لڪيل ڪبوترن جي هيٺان رکيل آنا ائين ڦتڪي رهيا هيا جيئن انهن ۾ ٻچا ڪنهن ايندڙ آفت کان ڏڪندا هجن.
ٻئي ڳوٺ ۾ پهتا. اهو به پهرين جيئن هيو، ماڻهو ويندي سڀ کڻي وڃي ٿو، اهو ڪفن به نه ٿو ڇڏي، ڳوٺ ۾ ڪجهه نه هيو سواءِ ڪانون جي جيڪي گپ ۾ مئل ڏٻري ڏاند جي هڏن کي ٺونگا هڻي رهيا هيا. هڪ بيمار ڪتو ڪمزور ڏندن سان هڏن چٻاڙڻ جي ڪوشش ۾ ڏندن جي سور کان ڪنجهي رهيو هيو. چورن کي ايندي ڏسي ان ڀونڪڻ جي ڪئي ته پوئين ڄنگهن ۾ ساهه نه هجڻ ڪري ائين جهڪي ويو جيئن سندس جسم جو روح ٻاهر نڪرڻ لاءِ پڇ هيٺان زور ڏيندو هجي.
“اڙي مڙس ڏس، مڙس جا ڪم ڏس.” ربنواز چيو .
قادر بخش ٻيڙي آڱرين ۾ جهليندي چيو “ڀونڪڻ ڏيس، ڀونڪ بند ٿيس ته پاڻ ٻئي ڀونڪنداسين.”
هو ڳوٺ جو هر گهر جاچڻ لڳا، مينهن جا ڪونر پاڻيءَ سان ڀريل هيا، ڪٽ لڳل پيٽين جا ڍڪ ائين کليل هيا جيئن ساهه منجهڻ ڪري انهن جا وات ڦاٽي ويا هجن. ميرا چولا، سٿڻيون، پلاسٽڪ جا بال، ڀڳل ڇهتير، پترون ۽ ڳريل سرون، ڪا شيءِ اهڙي نه هئي جيڪا ڪم آڻي سگهن. هڪ هنڌ گپ ۾ چاٻين جو ڇلو پيل هيو، قادر بخش کنيو، ننڍيون وڏيون چاٻيون ڏسي ٿڌو ساهه کنيو.
“سڄي عمر چاٻيون ڳولهيندي گذري وئي، مليون به ته تالا نه هيا.”
هن افسوس مان چيو.
ربنواز گپ ۾ هلندي کيس ڪنڌ ورائي ڏٺو.
“چريا اهي جنت جون چاٻيون اٿئي.” ان چيو. “ٻڌو آهي جنت کي تالو نه آهي پر چاٻيون آهن، اڇلائجانءِ نه، ڪنهن ملان کي ڏينداسين.
قادر بخش چاٻيون چمي کيسي ۾ وڌيون، هو گهمندا رهيا ۽ هڪ ڊٿل گهر جي پئيءَ مان ڪونئرو ڪڍي آيا، اهو سوچي ته اڄ کانپوءِ ڌوئينداسين.”
هو هلندا ٽئين ڳوٺ ۾ آيا ۽ پوءِ چوٿين ۽ پنجين ۾، سڀ ڳوٺ هڪجهڙا هيا، ڪٿي ڪو ماڻهو نظر نه آيو، ڇيڻا جام هيا.
“ڪمال آهي ڇيڻو آهي، ماڻهو ڪونهي.” قادر بخش ٻيڙي دکائيندي چيو.
ربنواز وري ٽهڪ ڏئي کليو.
“پاڻ ٻئي ڇا آهيون؟” هن سوال ڪيو.
“چورن کانسواءِ ماڻهو، ماڻهو نه هوندا آهن.” هن چيو “۽ ماڻهن کانسواءِ چور، چور نه هوندا آهن.”
قادر بخش گپ ۾ پيل سليٽ ڏٺي، سليٽ تي لڪيل هيو “ٻوڏ”. هو ٿورو گهڻو پڙهيل هيا، پڙهي حيرت ٿي ته آخر “ٻوڏ” جو لفظ ڊٿو ڇو نه آهي. ربنواز ڏٺو ۽ چيو “اهو ٻار نه لکيو آهي، پر شايد ٻوڏ لکيو آهي، جيڪا پليٽ مٿان لنگهيندي لکي وئي.”
“چوين سچ ٿو” قادر بخش چيو “ٻوڏ به ته ٻوڏ هئي، اهڙي ٻوڏ هڪ دفعو اڳ ٻڌي هئي، جڏهن ڏاڏو جيئرو هيو ۽ چوندو هيو ته پٽ اهڙي ٻوڏ آئي جو توهان جي پڙڏاڏي کي وهائي وئي.”
“يا رب پناهه” ربنواز چيو “ان وقت کان پناهه جنهن وقت ٻوڏ نه اچي.”
اهي کلندا، ڀوڳ چرچا ڪندا گهمندا رهيا، ڪائنات جي هر شيءِ پناهه ورتي هئي، سج جهڙ ۾، ڌرتيءَ پاڻيءَ ۾، ماڻهن سرڪاري اسڪولن ۾، پکين آکيرن ۾، ڍورن وٿاڻن ۾، نانگن وڻ جي شاخن ۾، بس هو هيا جيڪي پناهه ڇڏي، پناهه ڇڏي ويلن جي نشانن کي ڳولهي رهيا هيا. کين ڪٿي به ڪا ڪم جي شيءِ نه ملي، هلندا هڪ گهر ۾ آيا، اتي هڪ صندل تي پيٽي پيل هئي، پيٽيءَ کي تالو لڳل هيو. انهن پيٽيءَ کي سوري ڏٺو، پيٽي ڀريل ۽ وزني هئي، کين پڪ ٿي وئي ته ڳولهيندي نيٺ خزانو ملي ويو آهي. ان ۾ ضرور سون ڳهه ڳٺا، نوٽ ۽ نوان ڪپڙا هوندا، ربنواز تڪڙ ۾ سراٽو کڻي پيٽيءَ جي تالي کي هنيو. تالو ائين کلي ويو جيئن ٻئي ڌڪ برداشت ڪرڻ جي ان ۾ همت نه هجي. انهن ڍڪ کولي ڏٺو، سندن منهن لهي ويو. ٻيڙي ربنواز جي ڏندن مان ڇڏائجي هيٺ آلاڻ ۾ ڪري ته ان مان سوسٽ ائين نڪتو ڄڻ قادر بخش جي چپن مان نڪتو هجي.
پيٽي پاڻي سان ڀريل هئي، ٻوڏ کان بچڻ لاءِ پاڻيءَ پيٽيءَ ۾ پناهه ورتي هئي.“ايڏي ٻوڏ” انهن چيو ۽ ڪنن تي هٿ رکيا.