سچ ۽ حقيقت
“ڇا اهو سچ نه آهي ته وقت سچ کي ڪوڙ ثابت ڪري ٿو؟” مريد چوندو هيو ۽ مرشد مرڪندو هيو.
“ها” مرشد جواب ڏيندي چوندو هيو “سچ ڪوڙ ۾ بدلجي وڃي ٿو پر سچ آهي ضرور ڇو جو دنيا قائم آهي.”
مريد بحث کي اڳتي وڌائيندو هيو.
“دنيا وقت جو سانحو آهي... حادثو آهي.” مريد چوندو هيو “دنيا جڏهن سچ ڳولهيو ته فنا ٿي ويندي.”
هو خاص مريد هيو، محفل ۾ ٻيا مريد هن جيڏي ڄاڻ رکندڙ نه هيا، انڪري اڪثر چپ ڪري ٻڌندا هيا ۽ هو ٻئي بحث ۾ پئجي ويندا هيا، مريد کي ٻين سمجهايو ته مرشد سان بحث ڪرڻ عقيدي خلاف آهي. پر مرشد هن کي پاڻ اجازت ڏني هئي ته هو ڳالهائي ڇو جو هن جي ڳالهين ۾ وزن هيو، مرشد مريد جي بحث مان سوچ وسيع ڪندو هيو.
“هر شيءِ تبديليءَ مان گذرندي آهي.” مريد چوندو هيو “حقيقت هر حال ۾ حقيقت نه آهي، حقيقت وقت سان غير حقيقي ثابت ٿئي ٿي ۽ غير حقيقي وقت سان حقيقي ثابت ٿئي ٿي.”
“جيڪڏهن حقيقت نه هجي.” مرشد چيو “ته اسان جيئرا ڪيئن هجون، اسان جو وجود ان ڳالهه جي گواهي آهي ته اسين جيئرا آهيون ۽ اهائي حقيقت آهي.”
سوال جو جواب ڏيندي مرشد پنهنجي جواب مان مطمئن نه هوندو هيو ڇو جو مريد جا سوال منجهائيندڙ هوندا هيا.
“اسان جو جيئرو رهڻ به عارضي آهي.” مريد چوندو هيو “اڄ آهيون سڀاڻ نه هونداسين، حقيقت عارضي هجڻ نه گهرجي، حقيقت کي تڏهن مڃي سگهجي ٿو جڏهن اها ساڳي صورت ۾ برقرار هجي.”
مرشد منجهي پيو.
“حقيقت اهائي آهي جيڪا اکين اڳيان نظر اچي ٿي.” مرشد جواب ڏيندي چيو “تون، مان، مخلوق ۽ ڪائنات. اها برقرار آهي، سچ جيان سامهون آهي.”
مريد نهايت عاجزيءَ مان عرض ڪيو “اها حقيقت نه آهي، اهو نظر جو دوکو آهي، حقيقت ڪنهن ٻئي هنڌ آهي، خالق حقيقت آهي، پر نظر نه ٿو اچي، ضروري نه آهي ته حقيقت نظر اچي، سچ ۽ ڪوڙ ساڳي شيءِ جا ٻه نالا آهن.”
مرشد مٿي کي هٿ ڏئي ويهي رهيو، سوچيندو رهيو ته سچ کي ڪيئن ثابت ڪجي، حقيقت کي ڪيئن کولي بيان ڪجي، هو سوچيندو رهيو ۽ مريد ڳالهائيندو رهيو.
“دنيا جا تضاد ان ڳالهه جي گواهي آهن ته سچ ۽ حقيقت سڀني لاءِ ساڳيا نه آهن، ملڪ ۽ قومون انهن جي وصف تي متفق نه آهن. هر طرف فساد ۽ فتنو ڦهليو پيو آهي. انسانن جي نظر ۾ خالق جو تصور ساڳيو نه آهي. خالق پاڻ متضاد آهي ۽ متضاد شيءِ سچ نه آهي. جيڪڏهن سچ ۽ حقيقت جو وجود هجي ته دنيا ان تي متفق ٿي امن جو رستو اختيار ڪري پر هر هنڌ تفاوت آهي، سچ صدين کان سفر ڪري به سچ نه ٿي سگهيو آهي ۽ حقيقت ڪٿي ناحق آهي ته ناحق ڪٿي حقيقت جو روپ ڌاري رائج آهي.”
مرشد صفا چپ ٿي ويو، هن محسوس ڪيو سندس سوچ مڪمل نه آهي، هن کي وڌيڪ فڪري رياضت جي ضرورت آهي، هو ڪجهه وقت اڪيلائيءَ ۾ ويهي انهن مسئلن تي سوچي ته پوءِ مريد کي جواب ڏئي مطمئن ڪري سگهندو. هو سوچي ئي رهيو هيو ته مريد وري عاجزيءَ مان عرض ڪيو.
“قبلا جيڪڏهن سچ ۽ حقيقت جي باري ۾ کولي ٻڌايو ته من جي مونجهه هلڪي ٿئي، دل تان اهو بار جهڪو ٿئي ته دنيا ڪوڙ ۽ ڪوڙ کانسواءِ ڪجهه نه آهي، دنيا ۾ سچ ۽ انصاف آهي. حقيقت موجود آهي ۽ ان سِلي ۾ خالق غريب سان انصاف ڪندو. سزا ظالم جو مقدر آهي ۽ مظلوم نجات ماڻيندو.”
مرشد اٿيو ۽ حڪم ڏنو ته ڏهه فوٽ گهري ۽ ٻارنهن فوٽ ويڪري کڏ کوٽي وڃي، هو ان ۾ ايڪويهه ڏينهن چلو ڪڍي ان مسئلي تي اڪيلائيءَ ۾ ويهي سوچيندو ته آخر سچ ۽ حقيقت ڇا آهي.”
هن وڌيڪ احڪام ڏيندي چيو ته “کڏ کي مٿان مڪمل طور بند ڪيو وڃي، سواءِ ساهه لاءِ هڪ سوراخ جي، ڇو جو هو ايڪويهه ڏينهن هوا کانسواءِ ڪجهه نه کائيندو ۽ ڳوڙهن کانسواءِ ڪجهه نه پيئندو. ٿي سگهي ٿو پاڻ تي ڪيل اهڙي سختيءَ جي ِسِلي ۾ خالق رابطي ۾ اچي ۽ ڪي ڳجهه جون ڳالهيون ٻڌائي.”
مريدن مرشد جي حڪم تي عمل ڪيو، ڏهه فوٽ گهري ۽ ٻارنهن فوٽ ويڪري کڏ کوٽي وئي، مرشد اندر ويٺو ته مٿان ڪاٺيون ۽ پترون ڏئي مٽيءَ سان لنبي بند ڪيو ويو. هوا لاءِ هڪ سوراخ رکيو ويو جيئن مرشد ساهه کڻي سگهي. مرشد جي حڪم موجب ڪو به کاڌو خوراڪ يا پاڻي اندر نه رکيو ويو. مرشد کڏ اندر مراقبي ۾ ويهي رهيو. ٻاهر مريد کڏ چوڌاري ايڪويهن ڏينهن جو انتظار ڪرڻ لڳا ۽ سوچڻ لڳا ته جڏهن مرشد کي کڏ کوٽي ڪڍيو ويندو ته اهو کين سچ ۽ حقيقت جي باري ۾ کولي بيان ڪندو.
خاص مريد مرشد جي اهڙي ڪارنامي تي خوش به هيو ته ڏکي به. خوش انڪري هيو ته کيس سچ ۽ حقيقت جي ڄاڻ پوندي ۽ ڏکي انڪري هيو جو هن مرشد کي وڏي امتحان ۾ وجهي ڇڏيو هيو. مرشد تڪليف پنهنجي سِر تي کنئي هئي، اڃ ۽ بک تي اهڙي اڪيلائي قبول ڪئي هئي جنهن ۾ جيءَ جو جوکو هيو.
ايڪويهه ڏينهن پورا ٿيا، سانجهيءَ وقت جڏهن سج غروب ٿي چڪو هيو ته خاص مريد ٻين مريدن سان ملي کڏ کوٽي، انهن ڇت تان پترون هٽائي هٺ ڏٺو ته مرشد بيهوش پيل هيو، سڀ هيٺ لٿا، خاص مريد مرشد کي سڌو ڪري ڪوزي مان پاڻيءَ ڦڙا سندس وات تي رکي منهن تي ڇنڊا هنيا ته هن اک پٽي، مريد مرشد جي منهن ۾ غور سان ڏٺو، کيس لڳو اهو سندس آخري وقت آهي، هو ڪجهه گهڙين جو مهمان آهي، سوچيائين ان کان اڳ جو مرشد موڪلائي وڃي ڇو نه پڇي وٺان ته هن سچ ۽ حقيقت جي باري ۾ ڪهڙي ڄاڻ حاصل ڪئي، اهو سوچي هو مرشد جي ڪن ويجهو آيو ۽ سوال ڪيائين .
“مرشد ڏي خبر، سچ ۽ حقيقت جي باري ۾ ڪا بشارت ٿي؟”
ائين چئي پوءِ ڪن مرشد جي چپن ويجهو آندائين، مرشد تمام هلڪي منجهيل ۽ ٽٽل ڦٽيل لفظن ۾ ڳالهايو، جيڪو مريد کي تمام غور سان ٻڌڻ کانپوءِ به سمجهه ۾ نه آيو، مرشد چيو “سچ... اد... را... ڪ... حقي... قت... جو... ڳا... يو... هي... هو... حقي... قت... ماد... يت... سچ... شعو... ر... ڪم... ڪري... هو... ها... هي... حقي... قت... معرو... فن... نظر... هي... ها... هو... هو... سچ... رنگ... عيا... ن... خاص... يت... آ... هي... هو... ها... ها... ها...”
پوءِ سندس اکيون بند ٿي ويون. سڀني اتاولو ٿي خاص مريد کان پڇيو “مرشد ڇا چيو، ٻڌاءِ مرشد ڇا چيو؟”
مريد ڳوڙهن ڀريل اکيون کڻي جواب ڏنو “مرشد سچ ۽ حقيقت بيان ڪئي، واقعي ئي سچ ۽ حقيقت ائين ئي آهي جو مان بيان ڪري نه ٿو سگهان.”