منهنجا شهيد ٿيل چهرا !
جڏهن صفا ننڍو هيس ته امڙ ٻڌائيندي هئي، مونکي سهڪي جي بيماري هئي، سهڪندو هيس ته سيني ۾ سيٽيون وڄنديون هيون، سيٽيون وڄڻ سٺو سوَڻ نه هوندو آهي، پراڻن ڪتابن ۾ لکيل آهي ته ماڻهوءَ جي مرڻ کان اڳ عزرائيل ان جي ڪن وٽ سيٽي وڄائيندو آهي، چون ٿا قيامت کان اڳ سيٽي وڄڻي آهي ۽ اها سيٽي سنک مان سرائيل وڄائيندو. ننڍپڻ ۾ منهنجو منهن ڪمزور ۽ هيڊو هيو. پاسيريون نڪتل هونديون هيون ۽ بخار ۾ ورتل هوندو هيس. ڏرا ڏئي ويل اکيون ڳوڙهن سان تر هونديون هيون. مون هڪ مئل ٿري ٻار جو چهرو ڏٺو، مونکي ان چهري ۾ پنهنجو چهرو نظر آيو.
حقيقت اها آهي ته مان جنهن ماحول ۾ ڄايس اهو ٿر جي ماحول جهڙو نه هيو، ڪمزوري ۽ بيماريءَ جو سبب منهنجي ذاتي صحت هئي. ٿر جي ڀيٽ ۾ روزگار جا وسيلا وڌيڪ هيا، منهنجو پيءَ هڪ اسڪول جو هيڊماستر هيو ۽ شام جو بازار ۾ هڪ هول سيل ڪپڙي جي دڪان تي ملازمت ڪندو هيو. وقت چڱو گذري رهيو هيو. جڏهن نوَن سالن جو ٿيس ته بيماريءَ هيڻائيءَ مان نڪري آيو هيس. علاج ۽ خوراڪ سٺو اثر ڏيکاريو. منهنجو منهن مرڪندڙ ۽ تازو هيو. گهاٽا وار چهري تي ٺهندڙ هيا. اسڪول ۾ پڙهندو هيس ۽ فٽ بال کيڏندو هيس. روز هڪ ڪلاڪ ان بينڊ ماسٽر وٽ ڪلارنيٽ سکندو هيس جيڪو صبح سان اسڪول جي اسيمبليءَ ۾ بينڊ تي قومي ترانو وڄائيندو هيو. مان آئيني ۾ ڦڻي ڏيندو هيس ته منهنجو چهرو سهڻو ڏسڻ ۾ ايندو هيو. صفا ان ٻار جي چهري جهڙو جيڪو ٻه سال اڳ پشاور آرمي پبلڪ اسڪول تي دهشت گردن جي حملي ۾ شهيد ٿيو، مون سڀني شهيد ٻارڙن جا فوٽو ڏٺا، منهنجي شڪل ان ڇوڪري سان ملندڙ هئي جنهن جو فوٽو بورڊ تي ٻيو نمبر صف ۾ ساڄي پاسي ٽئين نمبر تي لڳل هيو. ڀريل ويڪرو منهن ٺهندڙ سهڻا وار ان جي چپن تي مرڪ هئي ۽ اکيون منهنجي ماءُ جي اکين سان ملندڙ هيون، ڇو جو منهنجيون اکيون امڙ جي اکين جهڙيون آهن، وڏي ڳالهه اها آهي ته ان جو منهن منهنجي پٽ سان به ملندڙ هيو ۽ منهنجي پٽ جي شڪل صفا مون جهڙي آهي. سمجهه ۾ نه ٿو اچي، مان مري ويو آهيان يا منهنجو پٽ؟
مان جيئرو آهيان ۽ ڪيترا دفعا مري چڪو آهيان. منهنجا ڪيترائي چهرا فنا ٿي چڪا آهن ۽ منهنجين يادن ۾ مدفون آهن. سورهن سالن جي عمر ۾ جوانيءَ جو تجربو ٽي سال هوندو آهي. هر شيءِ خوبصورت نظر ايندي آهي، مان ڦوهه جوان هيس. منهن تي ٺهندڙ هلڪيون مڇون هيون، مونکي پنهنجو اهو چهرو ياد آهي، اهو ان نوجوان جي چهري جهڙو هيو جيڪو شهر ۾ نسل پرست دهشتگرد هٿان ٽارگيٽ ڪلنگ ۾ ماريو ويو. چون ٿا مئل ڪڏهن جيئرا نه ٿيندا آهن، پر مان ان جو مثال آهيان، جڏهن ڪو مري جيئرو ٿيندو آهي ته موت جو احساس ان وٽ پنهنجي شدت سان موجود هوندو آهي. موت کي هڪ جيئرو ئي محسوس ڪري سگهي ٿو ۽ مون وٽ اهي سڀ احساس موجود آهن.
جڏهن چوويهن سالن جو ٿيس ته ڪتابن سان دوستي هئي، هر وقت پڙهندو رهندو هيس. هڪ پراڻي ڪاٺ جي ٽيبل هوندي هئي، جنهن تي ٽيبل ليمپ ڪتاب مٿان ڪنڌ هيٺ ڪري ائين بيٺل هوندو هيو جيئن مون سان گڏ اهو به هر ورق غور سان پڙهندو هجي. ڪمري ۾ اتر واري دريءَ کان نم جو وڻ هيو ۽ هوا سان گڏ نم جا هيڊا پن ڪمري ۾ ڪرندا هيا. اتي ٻور جي خوشبوءِ هوندي هئي. يونيورسٽيءَ جو آخري سال هيو. اکين ۾ مستقبل جي چمڪ هئي ۽ چپن تي اميد جي مرڪ، منهنجو چهرو صفا ان نوجوان جي چهري جهڙو هيو جيڪو يونيورسٽيءَ تي ٿيل دهشتگردن جي حملي ۾ شهيد ٿيو، ٽيهن کان مٿي شاگرد شهيد ٿيا، بورڊ تي لڳل فوٽن ۾ منهنجو چهرو ان چهري سان ملندڙ هيو جيڪو پنجين نمبر صف ۾ کاٻي پاسي ڇهون نمبر هيو. صفا منهنجي چهري جهڙو، مرڪندڙ ۽ حسرت ڀريل نظرن سان ڏسندڙ. اهو مان هيس، مون کان سواءِ ڪير ٿي سگهي ٿو. اها گولي مونکي لڳي.
جڏهن پنجٽيهن سالن جو هيس ته مون کي ٻه ٻار هيا، سرڪاري ملازم هيس ۽ جوابدارين جي بار کان ٿورو جهڪيل هيس. ڪاري ڏاڙهيءَ ۾ ٻه ٽي اڇا وار هيا ۽ اکين هيٺيان هلڪا گهنج هيا. حج جي حسرت هئي، نماز روزي جو پابند هيس. زڪوات وت آهر ڏيندو هيس، شڪارپور جي مسجد ۾ ڌماڪو ٿيو منهنجو چهرو انهن مان هڪ نمازيءَ جهڙو هيو.
جڏهن چاليهن سالن جو ٿيس ته جسم ۾ ڀريل هوندو هيس. ڍلو منهن لڙڪندڙ ڏاڙهيءَ ۾ لڪيل هيو. ٽوپي پائيندو هيس ۽ ڪڏهن ڪلهي تي رومال رکندو هيس ته متان وقت جي ڌوڙ منهن تان صاف ڪرڻي پوي. منهنجو چهرو عام رواجي هيو جنهن جي چمڪ عمر جي ڪوهيڙي ۾ جهڪي پئي ٿيندي وئي. اهو صفا ان شخص جي چهري جهڙو هيو جيڪو قبائلي جهيڙي ۾ ماريو ويو. ساڳيو چهرو، ڍليون اکيون، هيٺيان گهنجن جون لڪيرون، ميرانجهڙا وار، قبيلي وارن بس بيهاري سڃاڻپ ڪارڊ ڏٺا ۽ ذات پڙهي کين گوليون هڻي شهيد ڪري ڇڏيو.
جڏهن ٻاونجاهه سالن جو ٿيس ته نرڙ جا گهنج واضح هيا، وار کير جهڙا اڇا هيا. فلسفو پڙهڻ ڪري اکين جي چمڪ موٽي آئي هئي، چپ سنها ۽ افسوس کان ڀيڪوڙيل هوندا هيا. سٺن ماڻهن جي سنگت ۾ ويهڻ جو موقعو مليو جنهن ڪري ڳالهائڻ ۾ لحاظ ۽ نرمي هئي. منهنجو چهرو صفا ان دانشور جي چهري جيان هيو جنهن کي يونيورسٽي روڊ تي شهيد ڪيائون. اهو منهنجو چهرو هيو. ڪهڙو فرق هيو؟ مون ان چهري کي گهڻا دفعا غور سان ڏٺو. اهو منهنجي عمر جي ان حصي ۾ چهري سان ملندڙ هيو. مان مري چڪو هيس ۽ مان آهيان جيڪو جيئرو آهيان!
هاڻي ايڪهٺ سالن جي عمر ۾ منهنجو چهرو ان شخص جي چهري جهڙو آهي جيڪو هڪ ويران ڪمري ۾ ڌرتيءَ جا ڏک ۽ سور لکي رهيو آهي. ان اميد ۾ ته هڪ ڏينهن انهن جو انت ضرور ٿيندو.