حالتون
“ايڪيورم ۾ مڇين کي داڻو ضرور ڏجانءِ.”
ٻه سونهري مڇيون جيڪي چمڪندي نظر اينديون هيون، ڊرائنگ روم جي ڪنڊ ۾ رکيل ايڪيورم اندر پريشر واري ننڍڙي موٽر مڇر جهڙي آواز سان ڄڻ پاڻيءَ ۾ ڦوهارو ڇڏيندي هئي، مڇيون مستيءَ ۾ چيلهه لوڏي ائين ترنديون هيون جيئن دنيا جون سڀ خوشيون ان ٽي باءِ ٻن جي ايڪيورم ۾ قيد ٿي ويون هجن.
گهر جي ڀتين کي مرانجهڙو رنگ انڪري ڪرايو ويو هيو جيئن اهي ميريون نه ٿين، واش رومز جي ٽائيلن تي جهرڪيون ڇاپيل هونديون هيون ۽ انهن هيٺان وٺين جا ڍير پيل هوندا هيا.
وڏو ڀاءُ هليو ويو پر ويندي ننڍي مٿان وڏي ذميواري رکي ويو، موسا هڪ ڊنل شخص هيو، اندر ۾ ائين ڏڪندو هيو جيئن مٿان خوف جي برف وسندي هجي. هو ظاهر ته پراعتماد هيو پر اندر ۾ ائين لڙهي ويل هيو جيئن سيلاب کان پوءِ ڪنهن ڳوٺ جي گهٽين ۾ گپ اندر پاڻيءَ جي پيرن جا نشان هجن. وڏو ته هليو ويو پر ڄڻ موسا مڇيءَ جيان ڄار ۾ ڦاسي پيو. شهر جون حالتون ٺيڪ نه هيون، ٽارگيٽ ڪلنگ ائين هئي ڄڻ جهنگ ۾ نشانو وٺي صحتمند هرڻ ڇڏي، ڪمزور هرڻ ماريندا هجن، ڪمزور هرڻ جي جسم تي ماس گهٽ هوندو آهي ۽ هڏا وڌيڪ، جن کي ڪتا وڏي شوق سان کائيندا آهن.
“مڇين کي داڻو ڏيڻو آهي.”
موسا مٿي کي ڌڪ هڻي ڀڻڪيو، ٻاهر وڃي در ڏٺائين، ڪڙو بند هيو، هو موٽي آيو ۽ پلنگ تي چڙهي وهاڻي کي ٽيڪ ڏئي خيالن ۾ گم ٿي ويو. کيس دهشتگرد در پٽي گهر ۾ گهڙندي نظر آيا، اٿيو ٻاهر ويو، ڏٺائين ڪڙو بند هيو، رنڌڻي ۾ ويو ۽ پيڪٽ کنيائين جنهن ۾ مڇين جو داڻو پيل هيو. هن پهريون ڪڏهن مڇين کي داڻو نه ڏنو هيو. اهو پهريون دفعو هيو جو وڏي ڀاءُ سندس مٿان اها ذميواري رکي هئي. تصور ۾ هن کي وڏو ڀاءُ ڀرسان بيٺل نظر آيو.
“ڀاءُ ٿورڙو داڻو ڏجانءِ... او هيترو.” وڏي ڀاءُ هٿ تي داڻا ڪڍي ڏيکاريا. “گهڻو داڻو نه ڏجانءِ، انهن جا پيٽ ڦاٽي پوندا.”
وڏو ڀاءُ تصور ۾ سندس سامهون مرڪي رهيو هيو، اوچتو ان جي مرڪ ائين غائب ٿي وئي جيئن ڪليءَ مان قميص ڪري پئي هجي.
“ها” وڏي ڀاءُ سنجيدگيءَ سان کيس وڌيڪ سمجهائيندي چيو
“جيڪڏهن داڻو ڏيڻ وساريندين تڏهن به انهن جا پيٽ ڦاٽي پوندا، ڇو جو بکايل ماڻهن جا پيٽ ڦاٽل هوندا آهن.”
هن تصور ۾ ڏٺو بکايل مڇين جا پيٽ ڦاٽل هيا، ڪنهن کيس ٻڌايو هيو ته مردي جو قبر ۾ سڀ کان پهريون پيٽ ڦاٽندو آهي، ماڻهو مرندو تڏهن آهي جڏهن جهان مان ان جو رزق ختم ٿي ويندو آهي جنهن جو رزق ختم ٿيندو آهي، اهو بکايل هوندو آهي ۽ بکايل جو سڀ کان پهريون پيٽ ڦاٽندو آهي، هن ڀرسان ڀاءُ قميص مٿي ڪري بيٺل هيو، هيٺان ان جو پيٽ هيو، پيٽ تي وار هيا، سندس ڀاءُ ٽهڪ ڏئي رهيو هيو.
“پوک پاڻيءَ تي ٿيندي آهي، پيٽ ۾ پاڻي هجي ته وار ڦٽندا آهن.” ان چيو ۽ پوءِ اهو ٻاڦ ٿي ويو. اهڙي ٻاڦ جيڪا رنڌڻي ۾ پچندڙ چانورن جو ڍڪ لاهڻ سان اڀامي تحليل ٿي ويندي آهي. هن کي تازن پڪل چانورن جي بوءِ آئي، هو بکايل هيو، سوچيائين مڇيون بکايل آهن، هن داڻو کڻي مڇين جي ايڪيورم ۾ وجهي ڇڏيو، مڇيون شفاف پاڻيءَ ۾ لهر جيان اڀري مٿي آيون ۽ داڻا وات گول ڪري کائڻ لڳيون، موسا اوڳرائيءَ جو آواز ٻڌو.
“لڪڙ هضم، پٿر هضم، ٽي ويلا صرف هجمولا، خبردار خالي پيٽ ماني کائڻ منع آهي.”
ٽي ويءَ مان آواز آيو، هو حيران ٿي ويو، ٽي وي ڪنهن هلائي؟ هن ته نه هلائي، شايد بٽڻ کليل هيو، اوچتو بجلي اچي وئي، نه نه بجلي ته پهريون هئي، شايد اوچتو ٽي وي اچي وئي. ٽي وي ڪيئن اچي سگهي ٿي؟ ٽي وي آهي، ٽي بي ته نه آهي، ٽي بي ايندي آهي ته کنگهه مچندي آهي، کنگهه لاءِ بجليءَ جو هجڻ ته ضروري نه آهي.
“يار موسا ڇا ٿي ويو ٿي؟” هلندڙ پکي مان آواز آيو.
هن مٿي نهاريو، سوچيائين هوائن جو مالڪ رب آهي، پکو ڪير ٿيندو آهي بڪ بڪ ڪرڻ وارو، هن بٽڻ بند ڪري ڇڏيو.
“خدا انسان کي طاقت ڏني آهي.”
هن پنهنجي منهن چيو، کيس گرمي ٿي. “شهر جون حالتون خراب آهن.” پنهنجي منهن وري ڀُڻڪيو، فرج مان ماني ڪڍي تئي تي رکيائين. کيس خيال آيو، ڪڙو کليل آهي. تڪڙ ۾ ٻاهر ويو. ڪڙي کي ڇُهي محسوس ڪيائين، ڪڙو بند هيو، هٿ سنگهيائين، بيسن وٽ ويو، صابڻ سان صاف ڪيائين، سنگهيائين وري بوءِ اچي رهي هئي. وري ڌوتائين، سنگهيائين، هٿن مان ماني سڙڻ جي بوءِ اچي رهي هئي. ڀڄندو رنڌڻي ۾ ويو، ماني سڙي چڪي هئي. سندس دل چاهيو، پيڪٽ مان مڇين جا داڻا ڪڍي چٻاڙي وڃي، کيس ڏاڍي بک محسوس ٿي، سوچيائين هُن مڇين کي داڻو ڏنو آهي الائي نه. ذهن تي زور ڏنائين “شايد نه” پيڪيٽ کولي تريءَ تي داڻا رکي ڊرائنگ روم ۾ ويو، مڇيون مستيءَ ۾ هيٺ مٿي گهتون هڻي رهيون هيون، هن داڻو ايڪيورم ۾ وڌو ۽ مڇيون کائڻ لڳيون.
ڏينهن جي حياتي وڏي هئي، سج نڪتو ته ڄڻ لٿو ئي نه پئي، ڪڏهن ڏينهن ايڏو ڊگهو ٿي ويندو آهي جو ان جو مٿو سج سان ٽڪرائجڻ لڳندو آهي. ڪڏهن ايڏو ننڍو جو ڌرتيءَ تي پاڇو نه ٺهندو آهي، ڪڏهن رات ائين گول ٿي ويندي آهي جو ان ۾ گهڻيون ڳالهيون گول ٿي وينديون آهن ۽ ڪڏهن ائين چوڪنڊي جيئن موسا جا ڪلها، جيئن قميص ڄڻ هينگر ۾ ٽنگيل هوندي آهي. موسا چوڪنڊو آهي، سندس پنهنجي هڪ ڪنڊ دل ۾ چُڀندي محسوس ٿيندي آهي، ڇو جو شهر جون حالتون خراب آهن، روز ويهه ماڻهو مرن ٿا، لاتعداد زخمي ٿين ٿا. زخمي آهستي آهستي مرن ٿا ۽ جيڪي مئل آهن اهي روڊن تي گهمن ٿا. موسا ڊڄي ٿو. “يا رب بجليءَ جو خير.”
هو نماز پڙهي ٿو، خوف کان الحمد وسري وڃيس ٿو، نماز ۾ اکيون ٻوٽي الحمد ياد ڪري ٿو، نماز پڙهي دعا گهري ٿو. “يا رب غلطيون معاف” تصور ۾ شيطان ڏسي ٿو، جيڪو اگهاڙو آهي ۽ مغز ۾ مٽي ٿو. سڀ ياداشتون لڙهنديون وڃن ٿيون.
موسا کي بک ورايو آهي، ٿڌا چانور ڪڍي کائي ٿو. چانور کائيندي ياد اچيس ٿو، هن بسم الله نه پڙهي آهي، بسم الله پڙهي کلي ٿو. هن کي پنهنجو ننڍپڻ ياد اچي ٿو. جڏهن ملان ٻڌايو هيس ته “بسم الله نه پڙهندين ته شيطان توسان گڏ کائيندو ۽ کاڌي مان برڪت نڪري ويندي.”
“جيڪڏهن ماني کائيندي وچ ۾ بسم الله ياد اچي ته پوءِ؟” هن ملان کان سوال ڪيو.
“پوءِ شيطان الٽي ڪندو آهي.”
ننڍي هوندي هو ڄاڻي واڻي مانيءَ وچ ۾ بسم الله پڙهي شيطان کي الٽي ڪرائيندو هيو ۽ هاڻي هن کان شيطان وسري ويو آهي، ڇو جو شهر جون حالتون خراب آهن. هن چانور کائيندي بسم الله پڙهي، کليو ۽ کيس پاڻ کي الٽي آئي، سوچيائين هن مڇين کي داڻو نه ڏنو آهي، پيڪيٽ کولي مڇين جو داڻو ڪڍي تريءَ تي رکي ايڪيورم ۾ وجهي ڇڏيو، صابڻ سان هٿ ڌوئي، ٽي وي کوليائين، کيس ٽي ويءَ ۾ وڏو ڀاءُ نظر آيو، جيڪو سکر پهچي ويو هيو. ٻارن سان خوش کٽ تي ويهي هنداڻو کائي رهيو هيو. ان ڦار ۾ چڪ هڻي اسڪرين ڏي منهن ڪري چيو “موسا مڇين کي داڻو ڏنو ٿي؟”
“اهو ته مون کان وسري ويو.” هو اٿيو ۽ وري پيڪٽ کولي تريءَ تي داڻو رکي ايڪيورم ۾ وجهي آيو. ٽي ويءَ تي رڌ پچاءَ جو پروگرام شروع ٿي ويو. “نهاري ڪيئن پچائجي؟” هڪ ڪاري رنگ جو ڪاسائي پان چٻاڙي چئي رهيو هيو. “شهر ۾ گهمندڙ ڪو به ماڻهو هٿ ڪيو، آرام سان گولي هڻي، ڪپڙن ۽ جوتن سميت ٻوريءَ ۾ وجهو، مرچ مصالحا وجهڻ جو ضرور نه آهي. اهي سڀ ان ۾ موجود آهن. ان کي هلڪي باهه تي ڌوٻي گهاٽ جي بٺيءَ ۾ وجهي اچو، صبح سان نهاري تيار پوليس وارا پليٽون کڻي توهان وٽ پهچي ويندا.”
فون جي گهنٽي وڄي ٿي.
“هيلو...ڪير؟ ڀائو وڏو... هاها... مڇيون خوش آهن... ڀاڄائيءَ جو خيال ڪيو.”
سوچي ٿو شايد مڇيون بکايل آهن، رنڌڻي ۾ وڃي پيڪٽ مان داڻا ڪڍي هن ايڪيورم ۾ اڇلائي ڇڏيا، موسا کان وسري ويو ته هن گذريل چوويهن ڪلاڪن کان ڪجهه نه کاڌو آهي، کيس بک محسوس ٿي، فرج ۾ هيو به ڇا، هڪ وانڱڻ ٻه ٽماٽا، ٿوري پالڪ هئي جيڪا ائين لڳڙي ٿي چڪي هئي جيئن روڊن تي گهمندڙ پوليس وارا، ٽماٽا وري به ٺيڪ آهن، باقي وانڱڻ به ڪا کائڻ جي شئي آهي، اها سبزين جي چڙ آهي، چڙاڪ سبزيون هضم نه ٿينديون آهن، پيٽ ڦاڙي وجهنديون آهن. “اي رب دنيا ۾ ماڻهن جي هوندي وانڱڻن جو ڪهڙو ضرور هيو.”
ٻاهر در وٽ ڪو گهنٽي وڄائي ٿو، ڏسي کيس حيرت ٿئي ٿي، ڪڙو کليل آهي، هن ته ڪڙو بند ڪيو هيو، پو کليل ڪيئن آهي؟ جڏهن ڪڙو بند ڪرڻ آيو هيو ته بند ڪڙو کولي هليو ويو هيو.
“ڪير آهي؟” هو ٻاهر آواز ڏئي ٿو.
“ٽپالي”
“ڪيئن آيو آن؟”
“مڇين کي داڻو ڏنو ٿي؟” ٻاهران آواز اچي ٿو.
ڪڙو بند ڪري هٿ ڌوئي سنگهي ٿو، وري ڌوئي ٿو، رنڌڻي ۾ وڃي پيڪٽ کولي داڻا تريءَ تي رکي ايڪيورم ۾ اڇلي ٿو. مڇيون داڻن ڏانهن الرڪن ٿيون، موسا بک محسوس ڪري ٿو. ٽماٽو وات ۾ وجهي چٻاڙي سنڪ مٿان آرسيءَ ۾ ڏسي ٿو. سندس منهن هيڊو ۽ وات ڳاڙهو آهي. سوچي ٿو، شهر جون حالتون خراب آهن، مڇيون بکايل آهن، ڀاءُ کي ڪهڙو جواب ڏيندو، هڪ ننڍڙي ذميواري هن مٿان رکي ويو ۽ اها پوري ڪري نه سگهيو. هن رنڌڻي ۾ وڃي پيڪٽ کولي داڻا تريءَ تي رکيا ۽ ڊرائنگ روم ۾ وڃي ايڪيورم ۾ وجهي ڇڏيا.
سوچڻ لڳو، ڪيڏو نه لاپرواهه ۽ غير ذميوار شخص آهي، هن زندگيءَ ۾ ڪڏهن ڪا ذميواري پوري نه ڪئي، پاڻ کي ڏوهي محسوس ڪيائين، هن هٿ ڌوتا ۽ سنگهيائين، کيس مڇيءَ جي بوءِ آئي، ٻاهر ويو ڪڙو ڏٺائين بند هيو، اندر اچي بستر تي ڪري پيو. دل ائين ڌڙڪي رهي هيس جيئن روڊ تان ڪنهن جي ڊڪڻ جو آواز ايندو هجي. اٿي ويهي رهيو، ڪنائڻ لڳو، پاڻي ڀري پيتائين، کيس ياد آيو هن مڇين کي داڻو نه ڏنو آهي، رنڌڻي ۾ وڃي پيڪٽ کولي داڻا تريءَ تي رکي ڊرائنگ روم ۾ ويو، داڻا ايڪيورم ۾ اڇلايائين، مڇين ۾ ڪا به حرڪت نه ٿي، نوڙي ڏٺائين، مڇين جا پيٽ ڦاٽل هيا.