ڪوالالمپور جو پهريون ڏينهن ۽ مساج وساج!
آئون به انهيءَ ڊپ کان الارم سيٽ ڪري سُتو هئس ته متان دير ٿي وڃي. صبح جو اُٿي دريءَ کان ٻاهر ڏٺم ته اڃا سج جي مڪمل روشني نه ٿي هئي. منظر اهڙو ئي هو جهڙو حيدرآباد جي تلڪ چاڙهيءَ وٽ هوندو آهي. ڪي دڪان اڃا بند ته ڪي ته کُليا پئي. ڪن صفائي پئي ڪئي ته ڪي وري دڪان جي ٻاهران ٺهيل دِڪيءَ؟ تي ويهي ڪو ڪتاب پڙهي رهيا هئا. شايد سندن مذهبي ڪتاب هوندو، جيئن پاڻ وٽ اڪثر دُڪاندار صبح جو دُڪان کولي قرآن جو پارو پڙهي وٺندا آهن. منهنجي سامهون نظر ايندڙ دڪانن تي اڪثريت چينين جي هئي.
مون تڙ تڪڙ ۾ تياري ڪئي ۽ هيٺ لهي وڃي رات واري ساڳي هوٽل تان ناشتو ڪري آيس. سوچيم پئي ته جيئن رات مانيءَ سان گڏ دال فِري هئي، متان ايئن هن مهل فراءِ ٿيل پراٺي سان به ڪجهه فِري هُجي. ڪو انڊو يا وري ڪنهن سادي ٻوڙ جي پليٽ! پر اهڙو ڪجهه نه هو. انڊو ته هو ئي ڪونه. چئي: دير لڳندي انڊو اچڻ ۽ تيار ٿيڻ ۾. مون چانهه وٺي انهيءَ سان پراٺو کائي ناشتي جو فرض پورو ڪيو. واپس اچي رسيپشن واري کان پُڇيم:
“ڏي خبر، هتان پُترا ورلڊ ٽريڊ سينٽر جي بلڊنگ ڪيئن پُهچجي؟”
چيائين “اها ته تمام ويجهي آهي.” چيم “اُهو ته رات به چيو هئيئي پر ويجهي به ڪيتري؟ پنڌ وڃڻ کان ته ڳچ فاصلوهو ندو نه؟”
کلندي چيائين “ها، جي تون 4.8 ڪلوميٽر پنڌ ڪري سگهين ته پنڌ وڃڻ جيتري به آهي پر ٽائيم. . . سو ضايع ٿيندئي.” سوچيم ته پنڌ ته مون پنگريو ملڪاڻي روڊ جي 14 ڪلوميٽر جي فاصلي تي وسندي مينهن ۾ به ڪيا آهن پر اهو فاصلو به 20 منٽن بجاءِ ٽن ڪلاڪن ۾ طئي ٿيو هو، جڏهن برسات سبب گاڏي نه پئي ملي ۽ ڪاليج جي هاسٽل تي رهڻ بعد پهريون دفعو ڳوٺ پئي آيس. اڳتي جي گاڏي ڪانه پئي ملي ۽ واپس هاسٽل موٽڻ قطعي گوارا نه هو.
هِن ٻڌايو ته هتان ٽئڪسي ملي ويندي. مون کيس چيو ته ٻڌو اٿم شهر ۾ هڪ جڳهه کان ٻي جڳهه تائين مونو ريل به هلي ٿي. چئي: ها اُهو ته آهي پر توکي اها سهولت واري نه رهندي ڇو ته ريل تبديل ڪرڻي پوندي. مون هن جي ڳالهه جو اعتبار ڪيو ۽ هونئن به پهرين ڏينهن ته ٽرين تي وڃڻ ٿورو رسڪ به هو ته متان وقت تي نه پُهچان.
ٽئڪسي وارو هڪ چيني هو، تنهن لاءِ پروفيشنل هجڻ ته غيرمعمولي نه هو. پهرين ڌڪ ۾ پُڇيائين: ”گهڻن ڏينهن لاءِ آيو آهين ۽ سمپوزيم گهڻا ڏينهن هلندو؟ ايئرپورٽ تان ڪيئن آئين؟ واپسيءَ جو ڇا پروگرام اٿئي؟“
سندس مقصد هو ته روز جي آئوٽ بيڪ ۽ آخر ۾ ايئرپورٽ پُهچائڻ وارو ٺيڪو يڪو کيس ڏيان. پر مون کي انهيءَ مهل ئي اندازو ٿي ويو هو ته آئون جيڪو رات ٽرين ۾ 35 رينگٽ ۾ پُهتو آهيان ۽ هيءُ ايئرپورٽ جا 80 رينگٽ پيو ٻڌائي ته يقينن هن هيئنر هوٽل کان پترا سينٽر جا 10 رينگٽ (سي به بارگيننگ کان پوءِ 12 مان 10 طئي ٿيا) وڌيڪ ورتا آهن. يقينن ٽرين وارو سؤدو سستو هو. همراهه پنهنجا ڪانٽيڪٽ نمبر وغيره ڏنا جيڪي مون اُن مهل ئي انهيءَ خيال سان ورتا ته انهن کي استعمال ڪرڻ جي نوبت نه ايندي.
پترا سينٽر هڪ وڏي، ويڪري ۽ گهڻ ماڙ عمارت آهي. اندر پهچي خبر پئي ته هيءَ سرڪاري بلڊنگ آهي جنهن ۾ اڻ ڳڻيا هال ۽ ڪمرا آهن، جتي مختلف پروگرام ٿيندا رهن ٿا ۽ اهي ڪِرائي تي ورتا ويندا آهن. مون کي پنهنجي سمپوزيم هال ڳولڻ ۾ ڪو گهڻو وقت ته نه لڳو، جو اهو داخلي گيٽ وٽ ئي ساڄي پاسي گرائونڊ فلور تي هو پر جي اهو مٿي ڪنهن چوٿين پنجين فلور جي ڪنڊ وٽ هجي ها ته يقينن اڌ ڪلاڪ ٻيو به لڳي ها. سمپوزيم وارو نمونو اهو ئي هو جيڪو اسان وٽ سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ هوندو آهي. جيئن اڪثر نيشنل سينٽر آف ايڪسيلينس ان ائنالائيٽيڪل ڪيمسٽري (جتان مون پي ايڇ ڊي ڪئي) وارا انڊس هوٽل ۾ ڪندا آهن. ھر ڪانفرنس يا سيمپوزيم ۾ پهرين ڏينهن تي ڪلاڪ ڏيڍ ٽيبل رکي ويٺل (وس ويندي ڇوڪري ته جيئن حصو وٺندڙن کي ڊالرس ۾ ڏوڪڙ ڏيندي گهڻو ڏُک نه ٿئي) کي پئسا ڏيئي رجسٽريشن ڪرائڻي هوندي آهي اهي پئسا گهڻو ڪري ڊالرس ۾ هوندا آهن، ڇو ته انٽرنيشنل ڪانفرنس يا سمپوزيم ۾ اهو سِڪو ڪامن بيهي ٿو. اُتي به ٻه ڇوڪريون جيڪي مخصوص ملئي ڊريس (جنهن کي شايد باجو ڪورونگ سڏين) ۾ هيون، ماڻهن کان رجسٽريشن جا پئسا وٺي بيگ ۽ سمپوزيم متعلق ڇپيل لٽريچر ڏيئي رهيون هيون. مون هڪ دفعو وري ڏسي پڪ ڪئي ته منهنجو ليڪچر ڪڏهن آهي. اهو ڪانفرنس جي آخري ڏينهن تي پهرين سيشن جي اختمام تي هو. پوءِ سمپوزيم لاءِ مخصوص جڳهه جو جائزو ورتم، جنهن ۾ هڪ ڊگهو ڪوريڊور، ٻه وڏا ليڪچر هال ۽ هڪ لنچ لاءِ مخصوص هال هو. هال جا نالا به ڏنل هئا. منهنجو ليڪچر ديوان تُن حسين نالي هال ۾ هو. انهيِءَ هال کان علاوه به هن بلڊنگ ۾ ڪيئي هال ۽ ڪمرا آهن، جن بابت PWTC جي ويب سائيٽ تي وڃي ڏسجي ته عقل دنگ رهجي ويندو ته هُنن هِن بلڊنگ ۾ ڇا ڇا نه ٺاهيو آهي وڏا وڏا ايوينٽس منعقد ڪرائڻ لاءِ!
ڪوريڊور جي ٻنهي پاسي چانهه ۽ ڪافيءَ جا ٻه اسٽال به هئا جن جو انتظام يقينن ميزبانن طرفان ئي ڪيل هو، جتي هر وقت گرم پاڻي موجود هو. گڏوگڏ چانهه يا ڪافي تيار ڪرڻ لاءِ کير ۽ ڪافيءَ جا پائوڊر پڻ. اُتي ئي موجود ٻن سيالڪوٽين سان ملاقات ٿي جيڪي مخصوص اڇي يونيفارم ۾ ويٽر طور ڪم ڪري رهيا هئا. مون کي ڏسندي ئي سڃاڻي ويا تہ پاڪستاني آھي ۽ اچي مليا. پرديس ۾ پنهنجو ملي ته ٻنهيءَ لاءِ خوشيءَ جي ڳالهه هوندي آهي جو هو به پنهنجن سان ملڻ لاءِ سِڪندا آهن ۽ اسان ويندڙن لاءِ به هو هڪ آسرو هوندا آهن ته گهٽ ۾ گهٽ صحيح مشورو ته وٺي سگهبو. سو، مون به موقعي مان فائدو ورتو ۽ کانئن ضروري معلومات وٺڻ لڳس. ڪجهه دير ۾ ئي منهنجا ڪجهه مسئلا ته فوري طور حل ٿي ويا:
هڪ اهو ته اچڻ وڃڻ لاءِ هتان کان پنهنجي هوٽل (جيڪا بڪت بنتانگ ۾ هئي) لاءِ روز ٽئڪسي جا 20 رينگٽ ڀرڻ بجاءِ ٽرين ۾ به وڃي سگهجي پيو. انهيءَ لاءِ ٿورو پنڌ ڪرڻو هو جيڪو گهڻو پرڀرو نه هو. ڇو ته مِني ٽئڪسي (ڪي فورسيٽر به چون) جا ٽي رپيا بچائڻ لاءِ اسٽوڊنٽ لائيف ۾ تلڪ چاڙهي کان حيدرچوڪ پنڌ وڃڻ ته هڪ معمولي ڳالهه هئي. هيءُ پنڌ ته ان جي اڌ کان به گهٽ هو. هوڏانهن 18 رينگٽ ان وقت جي سِڪي موجب لڳ ڀڳ 550 پاڪستاني رپيا ٿيا ٿي. ايترن پئسن مان ته هفتي جي ماني جو بلو ٿي وڃي ها ۽ گهمڻ ڦرڻ لاءِ به بچت. ٻيو اهو کٽڪو به لٿو ته ڪا سستي سِم وٺجي، جنهن تان پاڪستان ڳالهائي سگهجي. انهيءَ لاءِ به ٻڌايائون ته پاسي ۾ ئي دي مال (The Mall) نالي شاپنگ سينٽر آهي جتان سِم آسانيءَ سان ملي ويندي. مون کي هاڻي ياد آيو ته هي بلڪل اهو ئي علائقو آهي جنهن جو الطاف شيخ صاحب پنهنجي سفرنامي ”اي جرني ٽو ٿائلينڊ“ ۾ ذڪر ڪيو آهي ۽ اها تڏهن جي ڳالهه آهي جڏهن هو ٿائلينڊ گهمڻ لاءِ ڪوالالمپور کان ٽرين رستي وڃي رهيو هو. هتي شايد ويجهو ئي ريلوي اسٽيشن به هئي. هم وطن سيالڪوٽين مون کي بڪت بنتانگ جي مساج گهرن جا نالا، ريٽ ۽ خوبيون به ٻڌائڻ شروع ڪيون، بلڪه پنجابي انداز ۾ ڳالهائيندي زور ڀرڻ لڳا ته “مساج وساج” ضرور ڪرائجان... پر مون کين معذرت ڪندي چيو ته في الحال مون کي پنهنجي حياتي پياري آهي ۽ جان جي امان کپي، جو ماڻهو هِنن جي چڪرن ۾ پيو ته هي “مساج” ڪندڙ مايون مساج کان ٽِپي جڏهن “وساج” تائين پُهچن ٿيون ته پوءِ همراهه پنهنجي ملڪ اچي پاڻ ته بيماريءَ ۾ وٺجي سو وٺجي پر پنهنجي همسفر جي زندگي به تباهه ڪري. انهيءَ بابت تفصيل لاءِ الطاف صاحب جي ساڳئي سفرنامي ”اي جرني ٽو ٿائلينڊ“ کي پڙهڻ گهرجي ته سادا ماڻهو ڪيئن نه مساج جي چڪرن ۾ اچي ڪجهه وڌيڪ پئسا ڀري جنسي هَوَس پوري ڪرڻ کانپوءِ عمر ڀر جي روڳ ۾ وٺجيو وڃن.
سمپوزيم شروع ٿيو. اسٽيج سيڪريٽري هڪ ملئي ڇوڪري هئي، جنهن تمام دلچسپ انداز سان آجياڻو ڏنو. سندس سنهڙي آواز ۾ ملئي لهجي واري انگلش تمام پياري هئي. هن سڀني جو تعارف ڪرائيندي هر دفعي اهو پئي چيو ته هر سٺي پوسٽ تي مرد ئي ڇو؟ ايستائين جو اُن سمپوزيم جي مهمانِ خاص وزيرِ “سائنس، ٽيڪنالاجي ۽ انوويشن” کان وٺي هن سمپوزيم جي آرگنائيزر تائين سڀ مرد هئا. هوءَ چوي پئي: اها مردن جي هڪ هٽي آهي، جي ناهي ته آجياڻو اسان پاران ڇو؟ انتظام سنڀالڻ، مهمانن کي کلي کيڪارڻ اسان پاران ڇو؟ توڙي جو هن اهو سڀ مذاق ۾ پئي چيو پر عورتن جي وڪالت بهرحال ڪيائين پئي. پوءِ اهو به انائونس ڪيائين ته اسان جو ادارو انسٽيٽيويٽ ڪيميا ملائيشيا هن سمپوزيم سان گڏوگڏ هڪ ٻي تقريب به پاسي ۾ ئي هڪ هال ۾ ڪرائي رهيو آهي. اها تقريب مڪمل طرح سان عورتن لاءِ ئي هئي. انهيءَ تقريب جو عنوان هو International Symposium on Women in Science and Engineering جنهن جو هنن مخفف WISE پئي ڪڍيو. هيءَ چوي پئي: ڏسو، اسان عورتون ڪيڏيون وائيز آهيون!
انهيءَ کان پوءِ ٽي بريڪ هو. مون چانهه پيئڻ بجاءِ اهو وقت وڃي دي مال مان سِم وٺڻ جو فيصلو ڪيو. اهو شاپنگ سينٽر ڪو ايڏو پري نه هو. اُتي وڃي ڏٺم ته هر شيءِ جا ريٽ انهيءَ تي لڳل ٽئگ تي ئي لکيل هئا. اندازو ٿي ويو ته هتي شيءِ ته کڻي معياري آهي پر پوءِ به اسان جي ملڪ کان سستي ناهي. جيڪڏهن سڪو ڪنورٽ ڪجي ته اندازو ٿي ويندو. . . . مثال طور پاڻ وٽ ڀلي کان ڀلي جينز جي پينٽ 2 کان 3 هزار جي هوندي پر هِتي هڪ عام جينز جي پينٽ به 50 رينگٽ کان گهٽ نه هئي، جيڪي 1500 ٿيا ٿي. اڃا به جي ڪا موچاري پينٽ ڏس ته 2 کان 3 سؤ رينگٽ، معنيٰ 6 کان 8 هزار پاڪستاني رپيا. ساڳي طرح موبائيل جا ريٽ به ڀيٽي ڏٺم ته پاڪستان جي حساب سان مهانگا هئا. بهرحال اهو ضرور هوندو ته هتي اهي ريٽ سالن کان پوءِ تبديل ٿيندا هوندا، جو هنن جو سڪو مستحڪم آهي. اسان وارو روپيو ڏينهون ڏينهن ڪِري ٿو پيو، سو مهانگائي وڌڻ ته فطري ڳالهه آهي.
سِم جا ريٽ پڇيم ته ڪي ڪهڙا پيا ٻڌائين ته ڪي ڪهڙا. ڪا سِم سستي ته بئلنس نه هجي ۽ بئلنس لاءِ ڪارڊ وڏي ماليت جو، ڪي وري بئلنس سان ڀريل ته ريٽ اوچا. مون کي ته بس هفتي لاءِ کتي ٿي، سو سستيءَ جي چڪر ۾ هئس. هڪ چائنيز دڪاندار نيٺ پُڇي به ورتو ته گهڻن ڏينهن لاءِ هتي آيو آهين؟ ٻڌايومانس ته هفتي لاءِ. ان بعد هڪ سم ڪڍي ڏنائين ۽ چوڻ لڳو ته هي 35 رينگٽ جي آهي، جنهن ۾ 35 رينگٽ ئي موجود آهن ۽ اها هڪ دفعو ئي استعمال ٿيندي. ٻيهر لوڊ وغيره نه ٿيندي. نه وري اها رجسٽر ٿيندي. سوچيم ته هِنن اسان جهڙن جي ضرورتن کي مدِنظر رکندي اهي سهولتون به رکيون آهن. واقعي سندن ٽوئرزم انڊسٽري حق تي ڪيامياب آهي جو اهي هر ڳالهه جو خيال رکن ٿا.
پوءِ جڏهن پاڪستان ڪال ڪري ڏٺم ته خبر پئي ته پهريون منٽ هڪ رينگٽ ۽ پوءِ ٻيو منٽ اڌ رينگٽ، تنهن کان پوءِ هر منٽ 25 سينٽ (هڪ رينگٽ جو چوٿون حصو) تمام سٺي شئي ملي. هاڻ ماڻهو گهر سان چوويهه ڪلاڪ رابطي ۾ هوندو.
اهو ڏينهن سمپوزيم جا ليڪچر ٻڌندي گذريو. لنچ بريڪ ۾ ته ڄڻ BUFFET هو. ڪافي ڊشز ۽ بهترين پريزنٽيشن. رڳو ٽيسٽ ڪندي ڍؤ ٿي ويو. ڪافي سينيئر ڪيمسٽس سان ملاقات ٿي، جيڪي وڻ وڻ جي ڪاٺيءَ جيان اچي هتي گڏ ٿيا هئا. پاڪستان مان آئون اڪيلو هئس. گهڻا يورپين هئا. ڪجهه ايشين به مليا جن ۾ انڊين ۽ بنگلاديشي سرِ فهرست هئا. ڪي وري هئا ته ٻين ملڪن جا پر پڙهڻ لاءِ هتي آيل هئا، سو انهن به هن سمپوزيم ۾ حصو ورتو هو. شام جا چار ٿيا ته مون اٿڻ جي ڪئي. سمپوزيم جو وقت ته پنجين تائين هو پر ٿڪاوٽ ڏاڍي هئي. سو، سوچيم ته وڃي ڪجهه آرام ڪجي ۽ رات جو شهر جو چڪر هڻي ڏسجي.