ملائيشيا جي مونو ريل اسان جي به ضرورت آهي
1997ع ۾ جڏهن رستا سوڙها ۽ ٽرئفڪ وڌيل هُجڻ جو مسئلو ڳنڀير ٿيڻ لڳو ته ڪي ايل انفرا اسٽرڪچر نالي هڪ گروپ هٽاچي لميٽڊ کي مونو ريل ٺاهڻ جو ڪم ڏنو. هُنن جي مرضي هئي ته اها ريل ڪُجهه اهڙي ريت هلي جو انهيءَ لاءِ پٽڙيون زمين بجاءِ مٿي وڇائجن ته جيئن هيٺ رستن تي ڪا به والار نه ٿئي. مطلب ته جيڪا ٽرانسپورٽ هلي ٿي سا پنهنجي حساب سان هلندي رهي پر لوڪل سفر لاءِ هڪ ٽرين هلي جيڪا سستي ۽ سؤلي هجي ته رستن تي هلندڙ ٽرانسپورٽ جو زور ڪُجهه گهٽ ٿئي. ان مقصد لاءِ انهن ٻنهي روڊن جي وچ واري گئپ ۾ ٿوري ٿوري فاصلي تي سپورٽ لاءِ وڏا مظبوط پِلر بيهاريا ۽ مٿن ويڪر ۾ ڀيم رکيا ويا. مطلب ته انگريزي اکر “ٽي” جهڙي شڪل جي سپورٽ ٺاهي ويئي. انهيءَ کان پوءِ انهن تي ٻنهي طرف کان ساڳي مٽيريل جي پٽڙي وڇائڻ شروع ڪئي ويئي جيڪا ٽي جي مٿين لائين جي ڇيڙي تي بيهاري وئي ته جيئن ٻنهي لائينن وچ ۾ گئپ رهي. ان کي ايترو مٿي رکيو ويو جو هيٺ ڀلي ٻه ماڙ بس به گُذري ته مزي سان هلي وڃي ۽ ڪا رڪاوٽ نه ٿئي.
پر اُن سال سڄي ايشيا جو اقتصادي ڏيوالو نڪتل هُجڻ ڪري ڪم رُڪجي ويو، ڇو ته ڪي ايل انفرا اسٽرڪچر گروپ کي هٽاچي جهڙي ڪمپنيءَ کي پئسا ڏيڻ ايڏو سؤلو نه هو. جلد ئي ٻيهر 1998ع ۾ ايم ٽي هولڊنگ نالي هڪ لوڪل ڪمپني اهو ڪم شروع ڪيو ۽ پنهنجي ئي مُلڪ ۾ ريل جا ٽريڪ ۽ گاڏا تيار ڪيا، پئسا به بچايا ۽ ڪم به اُڪلائي ورتو. جڏهن مونو ريل جي لائين تيار ٿي ويئي ته ان جي لاڳت جو حساب ملائيشيا جي سِڪي رينگٽ جي حساب سان ڪو 1.18 ارب بيٺو، يعني پاڪستاني 34 ارب روپيا.
ٽرين جو روٽ ڪو گهڻو وڏو نه رکيو ويو. بس ڪوشش ڪري اڳي ئي هلندڙ هڪ ٽرين لائين ٽرانزٽ ريلوي (ايل آر ٽي) جا رهيل اسٽاپ ڪَوَر ڪيا ويا. مطلب ته جِتان اها ٽرين نه ٿي گذري اُتان هِن کي گذاريو ويو. هيءَ ٽرين ڪي ايل سينٽرل تان هلي ٿي ۽ 8.6 ڪلوميٽر (اٽڪل پنج ميل) جو سفر طئي ڪندي آخري اسٽيشن ٽِٽي وانگسا پُهچي ٿي. وچ ۾ ڪي ڏهه اسٽاپ ڪري ٿي، جتي بهترين انتظام ٿيل آهن. هڪ ته جتي ٽرين بيهي ٿي اها جاءِ ڍڪيل آهي ته جيئن ٻاروهي وسندڙ مينهن جي ڪري ٽرين تان لهندڙ يا ٽرين جي انتظار ۾ بيهندڙ ڪو مسافر بنا ڇٽيءَ جي آهي ته پُسي ڀت نه ٿئي. هيءَ اسٽيشن اوترا ئي مٿي ٺهيل آهن جيترو مٿي اها ٽرين هلي ٿي. مٿي پُهچڻ لاءِ سيڙهيون ته آهن ئي آهن پر ڪُراڙن لاءِ يا وري ڳرو سامان هٿ ۾ هُجڻ وارن لاءِ خودڪار چاڙهيون (escalator) به آهن. مٿي پُهچڻ ساڻ هر طرف مختلف ڪمنپين جا اشتهار لڳل نظر ايندا سي يقينن مونو ريل جي ڪمائيءَ جو اضافي ذريعو آهن، جيڪي اُهي ڪمپنيون هن رش واري پبلڪ پليس تي هڻڻ لاءِ ڏينديون هونديون. سامهون ئي هڪ ننڍي ڪمري ۾ ڇوڪري ٽڪيٽ وڪڻڻ لاءِ موجود هوندي آهي. انهيءَ آفيس واري ڪمري ٻاهران سڀني اسٽيشنن جو هڪ فلو چارٽ ۾ نقشو به ڏنل آهي، جن ۾ سڀني اسٽيشنن جا نالا لکيل آهن ۽ اهو به ته اوهان هن وقت ڪهڙي اسٽيشن تي بيٺا آهيو ۽ ڪهڙي پاسي اوهان جي مطلوبه اسٽيشن آهي. ٽڪيٽ مفاصلي جي حساب سان هڪ کان وٺي ٻه رينگٽ ( يعني پاڪستاني 29 کان 58 روپيا) آهي. هتي چار کان پنج ننڍا لوهي ٺُلهه ۽ ان ۾ رڪاوٽ (ٿُلهي لوهي راڊ) انٽري ۽ ايگزٽ گيٽ ٺهيل آهن. اوهان جنهن به اسٽيشن تان چڙهي پنهنجي منزل جي ٽڪيٽ وٺي اڳتي وڌندا ته هڪ ٺُلهه ۾ اُهو ڪارڊ وجهندا، بلڪل ايئن جيئن ڪنهن اي ٽي ايم ۾ ڪارڊ وجهبو آهي. ان سان رڪاوٽ هٽي ويندي ۽ اوهان جي گذرندي ئي ٻيهر اها رڪاوٽ اچي ويندي ۽ پويان ايندڙ کي پنهنجو ڪارڊ وجهي اڳتي وڌڻو پوندو. مطلب ته بنا ٽڪيٽ وارو اڳتي وڌي ئي نه سگهندو. هاڻي مونو ريل جي ٻن ننڍن گاڏن ۾ ويهڻ يا بيهڻ کان پوءِ ڪا به ٽڪيٽ چيڪنگ ناهي. بس، لهڻ مهل ساڳي طرح ايگزٽ گيٽ وٽ رڪاوٽ مان گذر ٿيندو ۽ ڪارڊ وجهڻو پوندو. اُتي اها مشين ئي اهو چيڪ ڪندي ته اوهان جنهن اسٽيشن لاءِ ٽڪيٽ ورتو اُتي ئي لٿا يا ويجهي اسٽيشن جو وٺي اڳتي لٿا. سو ٽڪيٽ صحيح هوندو ته واهه نه ته اوهان اُتي ئي اوستائين ڦاٿا رهندا جيستائين انهي ٺڳيءَ جو ڏنڊ ڀريو يا ڪوتاهيءَ جو ازالو ڪريو. اسان وانگر ايئن ڪونهي ته ملير ڪينٽ مان شيراز ڪوچ تي نيپا جو ڪرايو ڏيئي ويٺل همراهه وڃي ٽاور تي لهي ۽ پٺاڻ ڪنڊڪٽر کي خبر ئي نه پوي! مونوريل جي ڪمپيوٽرائيزڊ سسٽم ۾ اهو ممڪن ناهي ته ڪو دو نمبري ڪري وڃي. ھتان ڪو بہ ڪنھن سلسلي ۾ ملائيشيا وڃي ٿو ۽ کڻي پئسي وارو آهي تہ بہ منهنجي خيال ۾ ٽيڪسي بدران بهتر ٿيندو ته انهي ٽرين ۾ سفر ڪري. هڪ ته وقت جي بچت. ٻيو ته رستي کان چڱو مٿي هُجڻ ڪري آسپاس جا نطار سُٺي نموني ڪندو. ڏهن ئي اسٽيشنن تي لهي ته به پنڌرهن کان ويهه رينگٽ ۾ هو سڄي شهر جا سڀ اسٽاپ ۽ آسپاس جا علائقا گهُمي سگهي ٿو. ڪراچيءَ جو مثال وٺجي ته اهو ايئن آهي جيئن اها ٽرين ملير ڪينٽ کان ٽاور تائين هلندي هُجي ۽ منجهس سوار ڪو پرڏيهي ملير کان ويهي اچي سفوران تي لهي، وري نيپا، حسن اسڪوائر، مزارِ قائد صدر ۽ ٽاور تي نيٽي جيٽي پُل جا نطارا ڪري.
پاڻ وٽ هن مُلڪ ۾ گورنمنٽ جا ته ڪي آڱرين تي ڳڻڻ جيترا کاتا هوندا جيڪي ڪرپشن کان پاڪ هُجن پر جتي ڪرپشن يا غلط پلاننگ ڪري ادارو مسلسل نقصان ۾ وڃي ته اهو وس ڪري خانگائڻ جي ڪئي ويندي آهي ۽ ڏسندي ئي ڏسندي ساڳيو ادارو ساڳين ماڻهن جي هوندي ترقي ڪريو وڃي. ملائيشيا ۾ وري اُلٽو قصو ٿيو. مونو ريل جي مالڪ ڪمپني ڪي ايل انفرا اسٽرڪچر شروع کان ئي انهيءَ پروجيڪٽ ۾ نقصان کنيو. سندن ڪمائي ايتري گهٽ هئي جو اهي نه ته ريل مونو ريل جو خرچو پئي ڪڍي سگهيا، نه ڪو پروجيڪٽ لاءِ کنيل قرض پئي واپس پئي ڪري سگهيا. ويتر وياج ويو وڌندو، سو قرض به کُٽڻ بجاءِ وڌڻ لڳو. انهيءَ وِچ ۾ ٻه ننڍا حادثا به ٿيا. هڪ دفعو ٽرين جو ٽائر نڪري وڃي هڪ راهگير صحافيءَ کي لڳو، جنهن هاسپيٽل جي خرچ سان گڏ وڏو هرجاڻو به ڪمپني کان ڀرايو. ٻئي دفعي ٻه ٽائر برسٽ ٿيڻ تي ٻه عورتون زخمي ٿيون. قصو ڪوتاهه 2007ع ۾ گورنمينٽ آف ملائيشيا پاڻ انهيءَ مونو ريل کي قرضن سميت خريد ڪيو ۽ انهيءَ ۾ بهتري آندي.
آئون ڪوالالمپور ۾ نيو يارڪ جي ٽائيم اسڪوائر سان ڀيٽي ويندڙ علائقي بُڪت بنتانگ ۾ رهيو هوس، جتان سمپوزيم اٽينڊ ڪرڻ لاءِ مون کي چوڪٽ اسٽيشن وڃڻو پيو ٿي. اُتان ڪُجهه پنڌ تي پي ڊبليو ٽي سي بلڊنگ هئي جتي سمپوزيم رکيل هو. پهرين ڏينهن ٽئڪسي ۾ وڃڻ تي ڏهه رينگٽ لڳا جيڪي هتي جا پوڻا ٽي سؤ ٿيندا. بسن ۾ وڃڻ به ڏکيو هو جو انهن کي منتخب روٽس تي هلندي ٽرئفڪ جام کي به منهن ڏيڻو هو. آخري ۽ سستو آپشن اهو ئي هو ته مونو ريل ۾ وڃجي. چئن ڪلوميٽرن جو اوٽ موٽ سفر صرف ٽي رينگٽ (پاڪستاني هڪ سؤ رپين کان به گهٽ) ۽ وقت جي بچت پڻ. اها مونو ريل روزانو صبح جو ڇهين بجي هلڻ شروع ٿئي ٿي ته رات جو ٻارهين تائين ماڻهو ڍوئيندي رهي ٿي. ٻن گاڏن واري انهي ريل ۾ هڪ ئي وقت ۾ 158 ماڻهو ويهي/بيهي سگهن ٿا. روز ايندي ويندي هڪ خيال ذهن ۾ آيو ته ڪراچيءَ ۾ به هڪ مونو ريل هُجڻ کپي. گورنمينٽ اربين رُپيا فلائي اوورس تي خرچ ڪيا پر انهيءَ کان پوءِ به ٽرئفڪ جو آزار اهو ئي رهيو. لوڪل ٽرانسپورٽ جو حال ته سڀني کي سُجهي ٿو. مِني بسن ۾ جهڙوڪر هلندي گاڏيءَ مان چڙهڻ ۽ لهڻ مهل به ذهن ۾ رکڻو آهي. پيهه پيهان ۾ بيزاري ۽ گرمي توڙي کيسا ڪٽجڻ جو ڊپ الڳ!
ملائيشيا وارن 1.18 ارب يعني اٽڪل چوٽيهه ارب پاڪستاني رپين ۾ اهو منصوبو مڪمل ڪيو. هُتي مونو ريل وارو روٽ 8.6 ڪلوميٽر آهي پر هتي ڪجهه وڌيڪ ڊگهي روٽ ٺهندو. مثال طور ملير ڪينٽ کان ٽاور تائين ته اهڙي روٽ جي ڊيگهه ٽيڻ تي وڌيڪ ٿيندي. سو، رڳو هڪ سؤ ارب روپين ۾ ڪراچيءَ جي هڪ وڏي روٽ تي لوڪل ٽرانسپورٽ جو مسئلو مستقل بنيادن تي حل ٿي سگهي ٿو. کڻي سِڪي جي حساب سان هن وقت ڪُجهه سوايو خرچ اچي پر ڪمائي ڏاڍي ٿيندي جو اشتهارن جا پئسا الڳ ته ڪرائي جي مد ۾ ڪمائي الڳ. هر جاءِ ته نه بيهڻ ۽ مخصوص اسٽاپ تي ماڻهو کڻڻ ۽ لاهڻ سان هڪ ته سهولت ٻيو اسٽاپ تي سيڪيورٽي جي ڪري ماڻهو بسن يا چنگچي رڪشن بجاءِ انهيءَ ٽرين ۾ سفر ڪرڻ پسند ڪندا. وڏڙا ٻڌائيندا آهن ته 1970 واري ڏهاڪي تائين هڪ ننڍي ٽرام هلندي هئي ڪراچيءَ ۾ پر الائي ڪهڙن سببن جي ڪري بعد ۾ اها بند ڪئي وئي. هن وقت ڪراچيءَ جي آبادي ۽ رش کي نظر ۾ رکندي ڏسجي ته مونو ريل جهڙي ٽرين وقت جي ضرورت لڳي ٿي. انهيءَ سان نه ته ڪو زمين جو حصو سيڙهبو سو هن وقت اها ٽرين آسانيءَ سان ڪراچيءَ جي مين روٽس تي هلائي مِني بس وارن جي هڪ هٽي ختم ڪرڻ سان گڏ عوام کي سفر جي هاڻوڪي عذاب کان بچائي سگهجي ٿو.