سمپوزيم ۾ پڙھيل مقالو
ساڳي روٽين سان مونو ريل ۾ چڙھي سمپوزيم ۾ پھتس جتي ساڳيا ماڻھو ساڳي رونق ساڳيو ماحول ھيو. ان ڏينھن گھڻي ڀاڱي ننڍي عمر وارن جو وارو ھو جيئن اڪثر ڪانفرسز ۾ ٿيندو آھي تہ پھرين ڏينھن سينيئر ٻئي ڏينھن وچولا ۽ آخري ڏينھن تي نوجوانن کي موقعو ڏنو ويندو آھي. مون غور ڪرڻ شروع ڪيو تہ حاضرين جي دلچسپي پيدا ڪرڻ لاءِ ڇا ضروري آھي؟ ھو ٻُڌڻ کي گھڻو ٿا ترجيح ڏين يا رڳو اسڪين تي سلائڊ ڏسڻ ۾ پورا آھن؟ اڪثريت ڪھڙي فيلڊ جي آھي ۽ گھڻا سوال ڪھڙي موضوع تي ٿي رھيا آھن اھي پوائنٽس نوٽ ڪندو ويس تہ جيئن پنھنجي واري ۾ ان جو خيال رکندي ڌيان ھُجي.
منھنجي پي ايڇ ڊي سنڌ جي چونڊ ٻوٽن تي آھي. اصل ۾ ھي ڪم باٽني ڪيمسٽري ۽ فارميسي جي مضمون فارماڪوگنوسي جو سنگم آھي. ازل کان ٿيندو اھو رھيو آھي تہ انسان شعور اچڻ سان کيس تڪليف ڏيندڙ حالتن کي منھن ڏيڻ لاءِ مختلف وسيلا ڳوليا جن مان ھڪ اھو بہ آھي تہ جڏھن بيمار ٿيو تہ ٻوٽن ۽ وڻن جا مختلف حصا علاج طور ڪم آندا. جيئن جيئن آگاھي وڌي تہ ان جي کوجنا شروع ڪئي تہ ٻوٽي يا وڻ جو فلاڻو حصو ڪنھن مخصوص بيماري کان روڪڻ يا ان جي علاج ۾ ڪيئن ممدگار آھي. سائنس وري اڃان گھرائي ۾ وڃي ان کي ڏٺو تہ بجاءِ وڻ يا ٻوٽي جا سڀ پن، گُل، ڏانڊيون يا وري پاڙون گھوٽي پيئڻ جي رڳو اھا ئي جزو وٺجي جيڪو ان ۾ ڪارآمد آھي تہ جيئن ٻين غير ضروري جزن جي پيئڻ يا کائڻ کان بچي سگھجي جيڪي رھندو نقصان ڏيندا ھجن.
ان تناظر ۾ ڪم ايئن شروع ٿيو جيئن سمجھڻ لاءي مثال ڏجي تہ بيماريون ڪنھن تالي جيان آھن جنھن جي اسان وٽ چاٻي (علاج) ناھي. ھاڻي اسان وٽ ھڪ قدرتي طاقت آھي جيڪا مختلف چاٻيون (ٻوٽن ۾ موجود ڪارآمد جزا) لڪايو ويٺي آھي جيڪو ھمت ڪري ڳولي تہ ملي ويندي ۽ آزمائي تہ چونڊ تالو ڪھڙي چاٻي سان کلندو. ھڪ دفعو اھا چاٻي ملي تہ ان جو اڻ ڳڻيون نقل ٺاھيندي ٻيڻو ڪندي ان قسم جا موجود سڀ تالا کلي ويندا ۽ کلندا رھندا. ايئن ئي ڪا بيماري آھي جنھن تي ڪنھن وڻ يا ٻوٽي جو ڪو حصو علاج طور ڪم اچي ٿو تہ ان جي ھڪ ھڪ جزي جي جانچ ڪئي وڃي ٿي ان جو ڪھڙو جزو/ڪمپائونڊ ان بيماري تي پئي ٿو، ھڪ دفعو مليو تہ مسئلو حل ڇو تہ اڄڪلھ ڪي ٿورا ئي اھڙا ڪمپائونڊ آھن جيڪي ڏسي ان جھڙا ٻيا ليبارٽري ۾ نہ ٿا ٺاھي سگھجن نہ تہ ڀلي ڪيڏي بہ ڳوڙھي بناوت جو ڪمپائونڊ ھجي ھڪ ڪيمسٽ ان کي ليبارٽري ۾ ٺاھي سگھي ٿو. جيئن مليريا جي علاج طور ماڻھو سنڪائنا cinchona نالي ھڪ ٻوٽي جا ڇوڏا کائنيدا ھئا اڳتي ھلي سائنسدانن ان مان ڪوئنين ڳولي لڌي جنھن جي مڪمل جانچ کان پوءِ ان جا صحيح ڊوز مقرر ڪري اڄ بہ واپرائي وڃي ٿي.
منھنجي چونڊيل ٻوٽن ۾ ڪانڊيرو ۽ چلھ (ڪي جلھ بہ چون) ھئا. ڪانڊري جي خاصيت آھي تہ ان جو پاڙون السر جي مريضن لاءِ بھتر ھجن ٿيون. پاڙن جي جانچ ۾ مون کي ھڪ ڪمپائونڊ فليونائڊ مليو جيڪو يوريئيز گھٽ ڪرڻ ۾ ڪارآمد ھو مطلب السر جو باعث ٿيندڙ انزائم ان ڪمپائونڊ سان گھٽ ٿي پئي سگھيو ايئن ئي فنگل انفيڪشن ۾ ايماڪسل کان بہ بھتر نتيجا ڏيندڙ ھڪ ٽرپين بہ مليو. پر ضروري ناھي تہ اھي جزا ملندي ئي ماڻھن تي آزمايا وڃن. ڪا بہ نئين دوا ٺھڻ ۽ ان کي انسان تي آزمائڻ تائين ڏھاڪن جو سفر ھوندو آھي پر جيئن تہ عام ماڻھو رڳو اھو ئي ڪم مڃيندو آھي جيڪو کيس ان مھل ئي ٿيندو نظر اچي تنھنڪري ھي ڪم عام طور گھٽ سمجھہ ۾ اچي ۽ وري تسليم بہ ڏکيو ٿئي.
خير مون اھو ڪم اتي پيش ڪيو تہ انھن ساراھہ ڪئي ۽ چيو تہ جھنگلي ٻوٽن تي اھو ڪم ڪرڻ ۽ ان مان ڪارآماد شيون ملڻ جو فائدو اھو بہ آھي تہ جيڪڏھن ان جي نقل نہ ٺھي سگھي ۽ سدائين ٻوتي مان ئي اھي جزا ڪڍي واپرائڻا پون تہ بہ اھو ذريعو (جھنگلي وڻ) آساني سان ملندڙ ھوندو. ان کان علاوہ انھن ان جي ڊوز جي بہ پڇا ڪئي تہ گھٽ ۾ 50 فيصد تائين افاديت ڏيکارڻ لاءِ ڪانڊري مان مليل جزن جو ڪيترو مقدار کتو ٿي؟ مون اھي جواب اعتماد سان ڏنا ۽ ايئن جنھن مقصد لاءي ويس اھو پورو ٿيو.