ٽوئرسٽ ڪمپنيءَ پاران ڪوالالمپور جي ٻهراڙيءَ جو ڪرايل سير
اهڙيون ٻيون ڪمپنيون به متان هُجن پر هيءَ ڪافي مشهور پئي لڳي. هنن سپوزيم هلندي ئي پنهنجو اسٽال هڻي پنهنجا گراهڪ ڳولي ورتا هئا ۽ هر ڪنهن کان هوٽل جي ائڊريس وٺي صبح جو 9 بجي يا وري 1 بجي تيار رهڻ جي هدايت پئي ڪئي. کين مُختلف علائقن ۾ پنهنجيون گاڏيون موڪلي هوٽل تان ماڻهو وٺي اچي پنهنجي آفيس ۾ گڏ ڪرڻا هئا ۽ پوءِ اُتان هر گاڏيءَ ۾ مقرر هنڌ تي گهُمائڻ وٺي وڃڻو هو.
وٽن مُختلف پئڪيج هئا. هڪ شهر جو سير، ٻيو ٻهراڙيءَ جو ۽ ٽيون ڪنهن پهاڙيءَ جو سير. پهاڙيءَ جي سير کي انهيءَ ڪري ڏٺم به ڪونه جو ڪوهه مري اڳي ئي ڏٺل هئي ۽ پنهنجي مُلڪ ۾ به پهاڙن جي کوٽ ناهي. هنن کڻي هُتي ڪُجهه رونق وڌائي هوندي، ٻيو ڇا؟ رهيو شهر گهُمڻ جو پئڪيج سو ته ملئي همراهن جي مهرباني سان اڳ ئي فري پئڪج ٿي ويو هو. نيٺ وڃي ڪوالالمپور جي ٻهراڙيءَ تي بيٺس، جو ٻهراڙي هر علائقي جي پنهنجي هوندي آهي. انهيءَ جا رنگ ئي الڳ هوندا آهن. پئڪج واري پيج تي لکيل هو ته اهي سڀ کان پهرين هڪ ٽِن جي فئڪٽريءَ ۾ وٺي هلندا، جتان پوءِ ڪپڙي رڱڻ جي فئڪٽري ۽ آخر ۾ باتو ڪيوِز (باتو غار) ۾ جيڪو هندن جي عبادت جو هنڌ آهي.
آئون جنهن هوٽل ۾ رهيل هئس، انهيءَ جو رستو ڪافي سوڙهو هو، تنهن ڪري هنن هڪ ٻي ويجهي هوٽل جي نالي چيو ته اُتي اچجان. آئون 9 کان پنج منٽ اڳ ۾ پُهتس. گاڏي پنهنجي وقت تي آئي. ان ۾ اڪثريت يورپين جي هئي. لڳي ٿو اهي ڪي صفا پري پري جي هوٽلن تي ترسيل هئا ۽ آئون جتي رهيل هئس اهو هنڌ سندن آفيس کي ويجهو هو، تڏهن مون کي آخر ۾ کڻڻ آيا. آفيس پُهتاسين ته ٽِن گاڏين جا ماڻهو بيٺا هئا. مختلف مُلڪن جا هُجڻ ڪري مُختلف رنگ هئا. انهيءَ جي ڪري ئي جيڪي گورا هئا سي ڪارن جي هوندي ڪُجهه وڌيڪ گورا پئي لڳا. وري جو گورن جي هوندي ڪارن کي ڏِس ته ويتر ڪارا لڳن. پاڻ وري به شُڪر آهي جو وچ ۾ آهيون، سو ايترو مسئلو ناهي. مون کي اتفاق سان ساڳي ئي گاڏي ۾ ويهڻ لاءِ چيو ويو. ڪُجهه ٻيا به ساڳيا همراه آيا، ڪُجهه وري ٻين گاڏين جا آيا. انهن کي جيڪي گاڏيون کڻي آيون هيون سي يا ته شهر جي وزٽ يا وري پهاڙِيءَ جي سفر لاءِ ويون پر هنن کي مون وانگي ٻهراڙي ڏِسڻي هئي سو هِن گاڏي ۾ ويٺا.
گاڏي هلي ۽ گڏوگڏ مائيڪ سنڀالي گاڏي جا سڀ اسپيڪر آن ڪري انڊين نسل جي ملئي گائڊ جي زبان گاڏيءَ کان به تيز هلڻ لڳي. ڇا ته چِٽو آواز هو ۽ ڪيڏي رواني هئي سندس انگلش ۾. انهيءَ ۾ مزو اهو ته ايترو دلچسپ انداز ۾ ڳالهيون ٻُڌائڻ لڳو جو آسپاس جا نظارا ڇڏي کيس ڏِسڻ ۽ ٻُڌڻ لڳاسين. توڙي جو اسان جو پئڪج نالي ۾ ٻهراڙيءَ جو سفر هو پر هو شهر جي پسگردائيءَ جو. ٻهراڙي ته نالي ماتر هئي ۽ جيڪي جڳهون ڏسڻيون هُيون سي به ڪي گهڻيون پري نه هُيون.
هُن اسان کي ٻُڌائڻ شروع ڪيو ته ملائيشيا جيڪا ترقي ڪئي سا ته کڻي مهاتير جي محنتن ۽ سچائي جو نتيجو آهي پر اسان پاڻ ڀرو ٿيڻ جو تڏهن سوچڻ لڳا هئاسين، جڏهن هڪ صدي اڳ هتي ٽِن جي کاڻين جو سُراغ مليو هو. انهيءَ وقت اسان ائمپنگ روڊ تان گُذري رهيا هئاسين. چوڻ لڳو: هي اُهو هنڌ آهي جتان سڀ کان پهرين ٽِن مليو هو. ان وقت ۾ ته هن علائقي تائين پُهچڻ به مسئلو هو، جو رڳو جهنگ ۽ ٻيلا هئا. خطرناڪ جانورن جو ڊپ الڳ. پر اسان ٽِن جي کوٽائي پاڻ توڙي چائنيز جي مدد سان جاري رکي پر افسوس اهو ته جلدي ئي خبر پئي ته هي ڪو ايڏو وڏو ذخيرو ناهي جو ست پيڙهيون ويٺيون کائين. جيئن سعودي عرب وارن وٽ اڻ کُٽ تيل لڌو يا ايران وٽ ٻارڻ لاءِ ڪم ايندڙ گئس.،، اسان وٽ ٽِن جام هو. خوب مليو ۽ خوب ڪمايوسين پر اسان جي وڏن جلد ئي دور انديشي کان ڪم وٺندي هن مُلڪ کي ايترو خوبصورت بنائڻ شروع ڪيو جو جڏهن اسان ٽِن کپائي چُڪا هُجون ته ماڻهو هي مُلڪ ڏسڻ لاءِ ايندا رهن ۽ مُلڪ ۾ ناڻو ايندو رهي. اسان جيئن رڳو ٽِن تي نه ڀاڙيو تيئن رڳو مُلڪ خوبصورت بڻائي سير تفريح لاءِ ايندڙ سياحن جي ڊالرن جو آسرو رکي به نه ويٺاسين. اسان جي مُلڪ ۾ پئدا ٿيندڙ ربڙ جي وڻ ۽ کاڄرو تيل جا وڻ به اسان ڪمائي جو وڏو ذريعو آهن. جڏهن به انهن جي پئداوار جي مُند ايندي آهي ته اوهان کي شهرن جا اڪثر دُڪان بند ملندا. دُڪان بند ڪري ماڻهو وڃي تاش نٿا کيڏن، بلڪه مُلڪ جي هن اهم ڪمائيءَ جي ذريعي ۾ هٿ ونڊائي مُلڪ سان سچائيءَ جو ثبوت ڏين ٿا. ڇو ته اهو ٻهراڙيءَ جي ٿوري آبادي جي ڪري پُڄڻ جيترو ڪم ناهي پر سڀ گڏجن ٿا ته پورو ٿئي ٿو. مون سوچيو: اسان وٽ ته اهو تصور به ناهي ته ڪڻڪ يا مرچ، ڪپهه جي هلندڙ سستي پورهئي واري لاباري تي شهر جا ماڻهو به هلي حصو وٺن ته جيئن اڻ مندائتين برساتن کان بچندي اهو ڪم تڪڙو اُڪلائي سگهجي. اسان وٽ ته ايتري ضرورت به ناهي پر هنن جي حُب الوطنيءَ جي اهڙي ريت وفا ڪيل وچن تي خوشي ٿي.
هُن ٻڌايو ته ٽِن جي جيڪا فئڪٽري گهُمائڻ اسان اوهان کي وٺي هلي رهيا آهيون اتي ٽِن کي وڏي ٽئمپريچر تي ڳاري اُن ۾ ٽي سيڪڙو لوهه ۽ ڪاپر ملائجي ٿو نه ته هونئن ٽِن ايترو مظبوط نه هوندو آهي. ساڳي طرح جيئن سون به هڪ ڀُرڀُرو ڌاتو آهي. پيور سون مان ڪا شيءَ ٺاهڻ ممڪن ئي ناهي. هميشه سون کي قيراط ۾ ٻڌايو ويندو آهي. 24 قيراط سون بهترين آهي، جنهن ۾ سون جو تناسب وڌيڪ هوندو آهي. جڏهن ته 18 يا 20 قيراط سون کي هلڪو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ ٽامي يا ٻين ڌاتُن جو تناسب سوايو هُجي ٿو.
فئڪٽري ۾ ڪم ڪندڙ گهڻو ڪري ته عورتون ئي هُيون، جن جيڪو ڪم ڪيو ٿي اُن بابت اسان کي اُتي ئي ڪم ڪندڙ هڪ ڇوڪري سمجهايو به پئي پر هُن واري انگلش به پوري ساري هئي. هونئن ته انگريزي اسان جي به مادري زبان نه آهي، تنهن ڪري اسان ته سندس ڳالهيون ٻُڌيون اڻ ٻُڌيون پئي ڪيون. گورا ڪنهن مهل مُسڪرائين ته ڪنهن مهل ڪن ڪونه ڏين. سندن سياڻپ اها هئي ته جتي فئڪٽري گهُمائڻ وٺي آيل ڪمپنيءَ اسان مان ڪمايو ته هِتي فئڪٽري وارن به پنهنجي فئڪٽري ۾ ٺهندڙ شو پيس وڪري لاءِ رکيا هئا. انهن جي قيمت ٺيڪ ٺاڪ هئي. اسان پارن ته ڪونه ورتا باقي گورن خوب خريداري ڪئي.
اسان جي اڳئين منزل هئي ڪپڙي جي فئڪٽري جتي رنگ برنگي ڪپڙو ٺهندو آهي. هتي به ساڳي طرح ڪم ڪندڙ ڇوڪرين جو تعداد وڌيڪ هو. لڳو پئي ته ويهڪ جو ڪم گهڻو آهي. ٿلهيون متاريون ملئي مايون سنهن ريشمي ڪپڙڻ ۾ پاڻ کي ويڙهيو بيٺيون هيون. هنن ڪپڙي ٺهڻ واري عمل جي مختلف مرحلن بابت ڄاڻ ڏني ۽ تيار ٿيل ڪپڙو به ڏيکاريو. گڏوگڏ هنن اسڪارف مان مختلف ڳنڍون ڏيئي گُل نما شيون ٺاهي ماڻهن جو ڌيان پاڻ ڏانهن پئي ڇڪايو. هُنن گھُمڻ لاءِ آيل ٽوئرسٽ کي به چيو ته اهو ساڳيو ڪم ڪري ڏيکاريو. مون ته انهيءَ پروسيس جي وڊيو به ڀري ورتي هئي، سو اهو ڪم آسان هو پر چِيٽنگ نه ڪيم. ٻين کي ميدان ۾ اچي ناڪام ٿيندي ڏٺم. هنن پاران ڪيل ڪم ڪو به نه ڪري سگهيو.
هتي هڪ ٻيو راز به منهنجي اڳيان کُليو جنهن تي ڪُجهه پشيماني ته گهڻي پريشاني به ٿي. ٿيو ايئن جو صبح کان ئي لڳو پئي ته گورا وڏا مغرور ۽ پنهنجي ڌُن ۾ رهڻ وارا آهن. سو فوٽو ڇڪڻ لاءِ مون هڪ ڪاري نسل جي جوان جي چونڊ ڪئي. هو پنهنجي ماءُ سان گڏ نيڪر ۾ هو. پهريان ته هُن ۽ هُن جي ماءُ مائينڊ نه ڪيو پر هڪ اڌ دفعو جڏهن مون رش يا گوڙ ۾ توجه حاصل ڪرڻ لاءِ ڇوڪر جي ڪُلهي تي هٿ رکي سڏ ڪيو ته سندس ماءُ عجيب نظرن سان مون ڏانهن ڏٺو. هتي اچي خبر پئي ته هيستائين مون جنهن کي ڇوڪر پئي سمجهيو سا ايل ۾ هڪ ڇوڪري هئي. ننڍن وارن سان ۽ انگ ڍنگ ۾ قطعي نه پئي لڳو ته اها ڇوڪري آهي. تڏهن پئي ماڻهس مون تي کاريون نظرون وڌيون ته ڇو پيو منهنجي ڌي سان حرڪت ڪري.
هتي اسان کي صبح جا يارهن ٿي ويا هئا. هاڻي وارو هو باتو ڪيوِز (غار) جو. انهيءَ لاءِ مون کي اڳواٽ ئي منهنجي دوست انجنيئر گورڌن ولاسائي چئي ڇڏيو هو. هُن جو چوڻ انهيءَ ڪري به ٺهي پيو جو هو به سال ڏيڍ پهرين ملاڪا مان ٿي آيو هو. باتو غارون هڪ جبل ۾ ٺهيل هندو مذهب جي عبادتگاهه به آهن. سو ٻنهي حوالن سان هن جي اها تجويز ٺهي ٿي. هونئن به اوهان گوگل سرچ ۾ کڻي ڪوالالمپور جي ٽوئر لکي ڳولا ڪريو ته اوهان کي اميجز ۾ اهو ماڳ ۽ اُتي جي گولڊن مورت ضرور ڏسڻ ۾ ايندي. اسان جڏهن ڪپڙي واري فئڪٽري مان باتو غارن ڏي مُڙياسين ته اسان کي اسان جي ٽوئرسٽ گائيڊ ٻُڌائڻ شروع ڪيو. هو پاڻ به هندو هو، سو هن کي وڌيڪ ئي خبر هئي. هُن ٻين ڳالهين سان گڏ ڪُجهه اهڙيون دلچسپ ڳالهيون به ڪيون جيڪي اُتي پُهچڻ کان پهرين دلچسپيءَ جو باعث هُيون. هڪ ته هتي دنيا جي وڏي ۾ وڏي سنهري رنگ جي مورتي آهي جيڪا 140 فوٽ ڊگهي آهي. انهيءَ کان علاوه 272 ڏاڪن تي چڙهي ماڻهو جبل جي ان حصي تي پُهچي ٿو جتي عبادت گاهه آهي. ڪُجهه دُڪان آهن جن تي هندو مذهب جي عبادت ۾ ڪم ايندڙ شيون وڪامن ٿيون، بلڪل ايئن جيئن پاڻ وٽ درگاهن جي آسپاس کارڪن ۽ مٺن ڀُڳڙن يا پڙن جا دُڪان هوندا آهن.
اهي چاڙهيون گهٽ کان گهٽ وقت ۾ چڙهڻ جا ڪي رڪارڊ قائم ٿيل آهن. هي همراهه انهيءَ لاءِ به چئي رهيو هو ته ڏسون اوهان اهو رڪارڊ ٽوڙيو ٿا يا نه پر اسان مان ڪنهن به اهڙي ڪوشش نه ڪئي. رهندو مٿي چڙهندي گورا ٽماٽن جهڙا ڳاڙها ٿي ويا. ڪيئي دفعا ساهيون کائي به مٿي ته پهتاسين پر ڪا خاص شئي نه هئي جيڪا ڏسجي. بس اهي ئي مورتيون. مون کي ته اهو ساڳيو ڏيک اسلام ڪوٽ واري آشرم ۾ به نظر آيو. خير، ايترو ضرور هو ته جبلن جي اندر اهو منظر ۽ جبلن جي وچ تي آسمان جو نظارو ڏسڻ وٽان هو.
هتي هڪ سنڌي فئملي به ملي. اهي انڊيا کان گهُمڻ آيا هئا. اسان کان اڳ ۾ آيل هئا ۽ پوءِ به ويٺا هئا. مون وٽ سنڌي ٽوپي ڏسي ڏاڍو خوش ٿيا. ٽوپي وٺي ننڍن وڏن اها ٽوپي پائي فوٽو ڪڍرايا. مون ته اها ٽوپي کين ڏيڻ جي آڇ ڪئي پر چوڻ لڳا: اسان چاهينداسين ته تون اها پاڻ وٽ ئي رک ۽ اڃا جيترو گهُمي ڦري سگهين اُتي فوٽو ڪڍرائي. اها ٽوپي اڃا گهڻو گهُمي ته ڀلو!
آئون هيٺ پُهتس ته وقت جي حساب سان مون وٽ صرف پنج منٽ هئا. منهنجا ساٿي به مون کي نظر نه پئي آيا. شايد گرمي وڌي وڃڻ ڪري هو وڃي گاڏي ۾ ويٺا جنهن ۾ گهٽ ۾ گهٽ اي سي ته هئي. منهنجي دل چيو ته جلدي ناريل جو پاڻي پيئجي جنهن جي لاءِ ٻُڌو هئم ته هتي جو خاص ائٽم آهي پر رڳو ان کي ڪمال ڪاريگريءَ سان ڪٽيندڙ جي وڊيو ئي ڀري سگهيس. پويان گاڏيءَ جا هارن ٻُڌڻ ۾ پئي آيا، سو جلدي گاڏيءَ ۾ پُهتس.
گاڏي پنهنجي رفتار سان هلي، دير ئي نه ڪئي جو اچي شهر پُهتاسين. مون ٽوئرسٽ گائيڊ ڪَم ڪنڊيڪٽر کي عرض ڪيو ته مون کي ڪنهن به اهڙي هنڌ لاهي جتان مونو ريل جو اسٽاپ ويجهو هُجي پر هو ٽوئرسٽ ڪَم ڪنڊيڪٽر ۾ لفظ CUM بجاءِ اردو وارو “کم” هو. هيستائين ته سڀني کي لهڻ مهل گيٽ کولي ڏيڻ لاءِ پيش پيش هو پر شايد واپسي ٿيندي ئي هن جي ڊيوٽي پوري ٿي وئي هئي.
صفا جواب ڏنائين. رڳو جواب ڏي ها ته به ٺيڪ پر اهو به مهڻو ڏيئي ڪڍيائين ته هي ڪا شٽل سروس ناهي جيڪا اوهان کي جتي چئو اُتي لاهي. اسان کي ٽائيم ناهي! مون دل ۾ چيو: خير آهي، آئون ٽئڪسي پڪڙي به پُهچي ويندس پر آڪڙجي ته ڪيڏو ٿو! پر مزو تڏهن ٿيو جڏهن مونو ريل جو اسٽاپ به ويجهو هو ۽ ٽرئفڪ جئم ۾ يڪو ڏهه منٽ بيهجي وياسين. مون نوٽ ڪيو ته همراهه ڦڪائي ۾ چئي نه پيو سگهي باقي بار بار مون کي ڏسي ڪنڌ ڦيرائي پيو ڇڏي. ڪيئن چئي ته لهي وڃ. نيٺ مون ئي اشارو ڪيو ته ڀلا هاڻي لهي وڃان؟
”ها ها ڇو نه؟“ مون به چيو: پرديسي فقيرن سان ڦٽائيندين ته ايئن ئي ٿيندئي.
هونئن ته آئون لهندي ئي سڌو رُخ ڪيان ها مونو ريل اسٽاپ جو جيڪا مون کي هڪ ٻه رينگٽ ۾ پنهنجي منزل ويجهو ڪري ها پر سامهون ڏٺم ته هڪ پُراڻي عمارت جي گيٽ جي پاسي ۾ لکيل هو: “هاءِ ڪميشن آف اسلامڪ جمهوريه آف پاڪستان.” جلديءَ ۾ اوڏانهن مُڙيس. ان لاءِ الطاف شيخ جي ڪتابن ۾ ڪافي پڙهيو هو ته اڪثر سنڌي آفيسر به هوندا آهن. اها عمارت پاڪستان ان وقت ورتي هئي جڏهن پاڪستان کي آزادي ملندي ئي ملائيشيا تسليم ڪيو هو ۽ هاڻ هن عمارت ۽ وڏي لان جي قيمت ڪروڙن ۾ ٻُڌائي وڃي ٿي. دل ۾ آيو ته جيڪر ڪنهن سان ڪُجهه دير ملاقات ڪري وٺجي پر اتفاق سان ڇنڇر جو ڏينهن هُجڻ ڪري سڀ موڪل تي هئا. مون اُتي رڳو فوٽو ڪڍرايا ۽ اچي مونو ريل جي ٽڪيٽ وٺي سيٽ سنڀاليم.