ملئي ماڻهن سان گذاريل هڪ شام
آئون جڏهن ساڻن وڃي مليس ته سيني تي لٽڪندڙ بيج (جيڪو مون کي سمپوزيم وارن ڏنو هو) تي پاڪستان ڏسي وڏي جوش خروش سان مليا ۽ ويهڻ لاءِ چيائون. حال احوال ۽ تعارف کان پوءِ منهنجي پهرين ڳالهه تي هو ايترا خوش ٿيا جو سڀ مڙي اچي ويجها ٿيا. مون کين چيو ته اوهان ٿلهي ليکي سڀ ملئي سُريلا آهيو. توهان جو ميل جول، ڪپڙا لٽا سڀ ڍنگ جا آهن پر اوهان جي اڌ آبادي چائنيز آهي، جنهن اوهان جي ملڪ جو اميج ڪجهه ٻيو ٺاهي ڇڏيو آهي. هنن کي به ڪا ڪاوڙ سوائي هئي، پوءِ ته هر هڪ پنهنجو فرض سمجهي کين اخلاق جي دائري ۾ رهندي بُرو ڀلو چوڻ لڳو.
منجهانئن جيڪو سينيئر هو ۽ ٽيم ليڊر تنهن پُڇيو، “گهڻا ڏينهن ٿيا آهن توکي ۽ اڃا ڪيترو وقت هتي رهندين؟”
کلندي چيومانس “Most Common question from me after being here in Kuala Lumpur” سڀ ٽهڪ ڏيئي کلڻ لڳا ۽ سچ پچ هئو به ايئن. هتي جيڪو به مليو، جنهن سان ڪنهن لحاظ کان بنا ڪم جي ملاقات ٿي، انهيءَ اهو ئي ٿي پُڇيو. ٻڌايومانس ته ڪلهه پُهتو آهيان هتي هلندڙ هڪ سمپوزيم ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ ۽ اڃا پنج ڏينهن ٻيا به هتي هوندس.
“تمام سٺو، ڀلا پاڪستان ۾ ڇا ڪرين؟”
“اوهان وارو ئي ڪم آهي. فرق صرف اهو آهي ته اوهان يونيورسٽيءَ ۾ آهيو ۽ آئون هڪ گورنمينٽ جي ڪائونسل ۾ سائينٽيفڪ آفيسر آهيان، جتي اسان جو ڪم مختلف شين جي ٽيسٽنگ ۽ انڊسٽريءَ کي سپورٽ ڪرڻ لاءِ تحقيق جو ڪم آهي.”
“گريٽ! تون ته اسان جو جوڙيوال ٿئين. ڀلا اڄ جو ڇا پروگرام اٿئي؟”
“ڪجهه نه. هتان چوڪٽ اسٽاپ تان مونو ريل ۾ چڙهي بُڪت بنتانگ ۽ پوءِ آوار گردي ۽ رات جو هتي ڪو نائيٽ شو آهي سمپوزيم جي ميزبانن جو، اهو ڏسندس.”
“ڇو؟ توکي ڪي خاص جايون گهمڻ جو شوق ناهي ڇا؟ يا اڳي ڏسي چُڪو آهين؟”
“نه، آئون ته پهريون دفعو ئي آيو آهيان پر هڪ ته صحيح خبر ناهي ته ڪهڙي جڳهه ڪٿي آهي. ٻيو ته اڃا خبر به ناهي ته ڪيترو ڪرايو آهي ۽ ٿوري خرچ ۾ گهڻو ڪيئن گهُمي سگهجي ٿو! هڪ لسٽ کڻي ته آيو آهيان انهن جڳهن جي جيڪي ڏِسڻيون اٿم پر صحيح خبر ناهي ته ڇا ڇا ڏسي سگهندس.” پوءِ ادي فوزيه پاران ٺاهي ڏنل لسٽ کين ڏيکاريم. ڪافي دير تائين هڪ ٻئي سان ڳالهائيندا رهيا. انهيءَ دوران هڪ ٻيو ڪارڊ به ڏيکاريم جنهن لاءِ صبح بُڪنگ ڪرائي هئم. هڪ ٽوئرسٽ ڪمپني پاران 60 رينگٽ ۾ ڪوالالمپور جي ٻهراڙي گهمائڻي هئي. همراهن کي لِسٽ ته پسند آئي پر ٻهراڙي واري پيئڪج تي جلدي تحفظات ڏيکاريائون.
“هن ۾ ته صرف ٽي پوائنٽس آهن گهمڻ لاءِ ۽ هي پئڪيج ته آهي به مهانگو.”
وراڻيم. “هونئن نه ته ڇا اوهان فري ۾ يا سستا ٽوئر ڪرايو ته اوهان جو ملڪ ايترو ڪمائي؟ ۽ ڪيئن ٽوئرزم کي پنهنجي مُلڪ جي ٽيون نمبر وڏي انڊسٽري بڻايو؟”
“نه نه، ايئن به ناهي. هي الاءِ ڇو اوهان کان الاهي پئسا پيا وٺن، تون جيڪر اسان سان گڏ هلين ته اسان تنهنجي ٺاهيل لسٽ ۾ هڪ اڌ شيون ڇڏي باقي سڀ گهُمائي سگهون ٿا.” شايد کين مُلڪ بابت مون واري ڳالهه ڏُکي لڳي، سو اها آفر پئي ڏنائون.
“نه نه، آئون جيترو گهُمي سگهيس اوترو گهُمي وٺندس. مون مذاق ڪيو. اوهان پنهنجي روٽين ڊسٽرب نه ڪيو.”
“بلڪل نه. اسان ته پاڻ اڄ ترسيا ئي ڪوالالمپور جو چڪر هڻڻ لاءِ آهيون. نه ته اڄ نمائش ته ختم ٿي وئي. اسان کي يونيورسٽيءَ جي گاڏي ۽ ڊرائيور آهي. سو، تون به اسان سان گڏ شهر جو چڪر هڻ. اسان کي به ٽي سال ٿيا آهن جو پئنانگ کان ڪوالالمپور اچڻ ناهي ٿيو. سٺو ٿيندو ته تون به گڏ هُج.”
مون کي پوءِ به مناسب نه پئي لڳو. سوچڻ لڳس ته متان هِنن لاءِ هي ڄڳهون اهميت واريون نه هُجن. جيئن ڪو ڪراچي اچي ملائيشيا کان ۽ کيس سکر يا خيرپور پاسي جا ماڻهو ملن. اسان جو ملڻ ڪُجهه ايئن هو. هاڻي هتي وارن سي ويو ۽ ڪلفٽن اڳي به ڏٺو آهي ۽ اڄ سندن هاڪس بي يا منهوڙي جو پروگرام هو، پر ملئي همراهه وٽ ٽوئرسٽ اسپاٽ طور سي ويو ۽ ڪلفٽن جا نالا هجن، ته هي هروڀرو پنهنجو مزو خراب ڪن نه؟ سو اهو سوچي بئگ مان اهو دعوت نامو ڏيکاريندي کين چيم،
“ڏسو، اڄ رات ته مون کي هنن سمپوزيم وارن ڊنر لاءِ چيو آهي، جيڪو هن ئي بلڊنگ جي ڪنهن هال ۾ آهي ۽ شايد ڪلچرل ڊانس وغيره جو به پروگرام اٿن.”
همراهه ڪارڊ ڏٺو ۽ چوڻ لڳو، “اهو ڊانس ته تون نيٽ تي به ڏسي سگهين ٿو ۽ ڊنر انهيءَ کان سٺو اسان تو کي ڪرائينداسين. تون اسان سان گڏ هل!”
ڏٺم ته همراهن جو خلوص منهنجي نٽائڻ کان زور آهي. سو، وڃي ويٺس سندن وين ۾، جيڪا سندن فون ڪرڻ تي ڊرائيور اسان کان اڳ ئي مين گيٽ تي اچي بيهاري هئي. پهرين ته هي انهيءَ هوٽل تي هليا جتي ترسيل هئا. کين ڪپڙا وغيره چئنج ڪرڻا هئا ۽ عصر نماز جو به وقت هو. هنن وٽ ڪُل چار ڪمرا هئا. هڪ ۾ ٽيئي عورتون گڏ رهيون ٿي ۽ ٻئي ۾ ماس ۽ جوهاري ٿي رهيا. آئون جنهن ڪمري ۾ هلي ويٺس انهيءَ ۾ قاسم (ٽيم ليڊر) ۽ ڊرائيور نوردين گڏ ٿي رهيا. ٽيم ليڊر جي ڊرائيور سان گڏ رهڻ تي مون کي ٿوري حيرت ٿي، جنهن جو اظهار کڻي نه ڪيم پر پوءِ به هو سمجهي ويو. سو، پاڻ وضاحت ڪيائين ته اصل ۾ هيءَ هوٽل ڪافي مهانگي آهي. الڳ ڪمرو وٺڻ سان خرچ وڌي ها، جيڪو ڏيڻو ته وري به يونيورسٽيءَ کي ئي هو پر جيڪڏهن بچت جو ڪو آپشن آهي ته ڇو نه استعمال ڪجي. اها ڳالهه جيتوڻيڪ منهنجي دل وٽان آهي پر جڏهن به دوستن سان ڪنهن آفيس جي ٽوئر تي نڪر ته چوندا جيڪو سڀ کان مهانگو کاڌو، سواري يا رهائش هجي اهو وٺجي. دليل اهو ته پنهنجي ڪهڙو گهران ٿو وڃي؟ بهرحال هر ڪنهن جي پنهنجي سوچ آهي. شايد ڪڏهن آئون به ايئن پرائي خرچ تي ٽوپي نراڙ تي واري ڪار ڪندي اهو ڪم ڪري ويو هُجان پر سوچ اها ضرور اٿم ته پنهنجن ادارن جو دشمن نه ٿجي. پر اسان وٽ اهڙي سوچ رکڻ وارن کي اڪثريت پاران چريو ۽ سِر ڦريو ئي ڪوٺيو ويندو آهي.
هنن اهو طئي ڪيو ته وهنجي ۽ نماز کان فارغ ٿي ڇهين بجي نڪرڻو آهي ۽ ڪو به ليٽ نه ڪري. مون کي به وهنجڻ لاءِ چيائون پر مون منع ڪئي. انهيءَ وقت هنن ڇا سوچيو، ڪهڙا تاثرات هئا اهو ته ياد ناهي پر مون ملائيشيا وڃڻ وقت الطاف شيخ جو ڪتاب “ملائيشيا ٻارهن سالن بعد” ئي پڙهيو هو. جيڪڏهن ان وقت مون کي “ڪوالالمپور ڪجهه ڪوهه” هٿ آيو هجي ها (جنهن لاءِ ڪوشش به ڪيم پر نه مليو) ته هڪ نه پر ٻه دفعا وهنجي وٺان ها؛ بلڪه جيڪو انهيءَ ڪتاب جو پهريون باب “ڪولالمپور ۾ هڪ رات” پڙهندو اُهو ڪنهن ملئي جي وهنجڻ لاءِ ڪيل آفر رد نه ڪندو، جو الطاف صاحب جو چوڻ آهي ته ملئي ماڻهو ڏينهن ۾ اٺ اٺ دفعا وهنجن ٿا ۽ جيڪو رات جو وهنجي نه سمهي يا شام جو نه وهنجي انهيءَ کي ته هو بلڪل ئي اسٽرينج وٺن ٿا. جيئن ته الطاف صاحب جي عمر جو ڪافي عرصو هتي گذريو آهي ۽ کين خبر هئي ته ملئي ڇا کي سٺو ۽ ڇا کي خراب سمجهن ٿا ۽ هُن اهي احتياط ڪيا ٿي پر مون کي اڃا ڏهه ڏينهن به نه ٿيا هئا. نه وري ٿيڻا به هئا، ڇاڪاڻ ته صرف هڪ هفتي جو پروگرام هو. اهڙيون ٻيون به ڪيئي چُڪون ٿيون هونديون، ڇو جو مون الطاف شيخ جا ملائيشيا بابت سڀ سفرناما ناهن پڙهيا. جيڪڏهن اُهي پڙهيل هجن ها ته ”ڪوالالمپور ڪجهه ڪوهه“ وانگي اهي ڪتاب ان سلسلي ۾ منهنجي رهنمائي ڪن ها. عصر نماز سڀني پنهنجي منهن پڙهي، نه ته منهنجو اندازو هو ته شايد جماعت ڪندا. انهيءَ هوٽل جي ڪمري جي دريءَ جو ويو ايڏو ته پيارو هو جو جيستائين اهي وهنجي فارغ ٿيا تيستائين مون پئي فوٽو ڪڍيا. سامهون پئٽروناس ٽوئين ٽاور جي عمارت پئي نظر آئي. جڏهن پنج لڳي پنجونجاهه ٿيا ته قاسم پنهنجو پاڻ کي آئيني ۾ ڏسي، آخري دفعو پنهنجا کُسڻ کان بچي ويل ڪُجهه وار ٺاهي تيار ٿيڻ لڳو ۽ ٺيڪ ڇهين بجي سڀ همراهه ڪوريڊور ۾ بيٺا هئا. هاڻي اهو پئي طئي ٿيو ته پهرين ڪٿي هلجي. اهو طئي ڪندي لفٽ ذريعي هيٺ پُهتاسين. پهرين ته فوٽ پاٿ تي ئي بيهي گروپ فوٽو ورتائون سندن ٻن ڪئميرائن کان علاوه منهنجي ڪئميرا ۾ به. گروپ ۾ سڀني کان ننڍي عُمر جي ڇوڪري فائزه وڃي فنگر چِپس وٺي آئي ته رستي ۾ وات رڳو ڳالهائڻ لاءِ نه پر کائڻ لاءِ به هلي. مون کان بار بار پُڇن پيا ته پريشان ته ناهين يا ڪو مسئلو ته ناهي. ٻڌايومانِ ته مون کي مفت ۾ گهُمايو ٿا، ڪمپني ڏيو ٿا، سو پريشاني ڪهڙي! اهو به ٻڌايم منهنجو وڏو مامو جنهن جو نالو به قاسم آهي ۽ هو به مون کي وڏن مان ڏاڍو ڀائڻ وارن مان آهي. سو، آئون هِن قاسم کي به مامو پيو سمجهان. ڪو فڪر ناهي. هُنن ٻڌايو ته هو ماءُ جي ڀاءُ کي “پاچي” چوندا آهن جنهن کي اسان مامو چئون. انهيءَ کان پوءِ سڄي سفر دوران کيس پاچي چئي پئي مخاطب ٿيس ۽ هو پئي کليا ته هڪ ڏينهن ۾ رشتا به جُڙي ويا!
رستي ۾ جميله بار بار چوندي رهي ته توکي شايد عجيب لڳي پر اسان وٽ ٽرئفڪ جئم جو وڏو مسئلو آهي. جتي ڪٿي گاڏي ڦاسي ٿي پوي. مون چيو: مون کي ڪو فڪر ناهي. اوهان وٽ ته وري به رڳو جئم آهي. اسان وٽ ته ٽرئفڪ جئم سان گڏ رڪشن جي آواز ۽ دونهين سان گڏ هارن جي پِين پِين اضافي آهي. شل نه اوهان شام جو بندر روڊ کان قائد اعظم جي مزار طرف نڪرو. پنجن ڪلوميٽرن جي پنڌ ۾ ٻه ڪلاڪ ڇُٽا. هنن وٽ وري به اهو هو ته ڪنهن گاڏيءَ دونهون نٿي ڇڏيو. نه ڪنهن هروڀرو هارن ٿي وڄايا.
اسان کي پئٽروناس ٽاورس تي پُهچندي ڪا گهڻي دير نه لڳي. ويجهو پُهچي سڀني جيان ملائيشيا جي لئنڊ مارڪ هن عظيم عمارت کي ڏسڻ لاءِ مٿي منهن ڪندي ڪنڌ ۾ سور ٿي پيو، ايڏي وڏي هئي. هنن همراهن سميت مون کي به وڏو جوش هو ته مٿي وڃي هنن ٽاورس جي جوڙ واري گئلريءَ مان بيهي هن شهر کي هڪ نظر ۾ سمائڻ جي ڪوشش ڪريان پر افسوس جو اهو نصيب ۾ نه هو. گرائونڊ فلور جي انٽرنس وٽ ئي لکيل هو ته گئلري ٽن مهينن لاءِ تعميري ڪم خاطرِ بند آهي. سو هاڻي هر وزيٽر جيان عمارت جي دامن ۾ بيهي اهڙي نموني فوٽو ڪڍڻ شروع ڪياسين ۽ اڪثر ناڪامي ئي پئي ٿي. اندر به وياسين ۽ ٽي چار فلور مٿي به وڃي ڏٺوسين جنهن ۾ اڪثر ته شاپنگ مال ۽ ڪنهن فلور تي وري آفيسز هيون. اهي ٽاور ۽ آسپاس جو علائقو اهڙو هو جو هتي ڪلاڪ ڏيڍ گذري ويو. پاسي ۾ هڪ دلڪش فائونٽين به هو. مون کي ياد آيو ته اميتاڀ بچن سال1978ع ۾ جيڪا ڊان ٺاهي ۽ انهيءَ جو ري ميڪ مشهور شاعر جاويد اختر جي پُٽ فرحان اختر ٺاهيو، جنهن ۾ هُن اميتاڀ بچن جي ڄڳهه تي شاهه رخ خان کي ۽ پران جي ڄڳهه تي ارجن رام پال کي کنيو. انهيءَ فلم جي ڪجهه سينز جي شوٽنگ هتي ٿي. شايد اهو سين جڏهن شاهه رخ خان ۽ ارجن رام پال هڪ ٻئي سان وڙهندي ڏيکاريا وڃن ٿا. پهروڪِي ڊان ته 70 جي ڏهاڪي ۾ ٺهي، سو فرحان اختر لاءِ اهو سين هتي فلمائڻ سولو ٿي پيو، نه ته جنهن وقت ۾ ڊائريڪٽر چندرا بيرٽ اميتاڀ بچن جي اداڪاريءَ ۾ پراڻي ڊان ٺاهي ته ان وقت شايد هن بلڊنگ جو تصور به نه هو. نه وري پروڊيوسر نريمان ايراني وٽ ايترا پئسا هوندا جو هو ڪنهن اهڙي ڄڳهه تي اهو سين فلمائي. انهي ڪري ئي کيس اهو ساڳيو سين، جنهن ۾ پران ۽ اميتاڀ لڙائي ڪئي، ويران ڄڳهه تي ئي فلمائڻو پيو، جتي پراڻين سِرن جي ڍير لڳل ديوارن کان سواءِ ڪُجهه نه هو. جڏهن ته مشهور شاعر جاويد اختر جي پُٽ فرحان اختر فلم ٺاهڻ لاءِ پروڊيوسر رتيش سدواڻيءَ کان خوب خرچ ڪرايو، جو فلم جا ڪافي سين ڪوالالمپور ۾ فلمايا ويا.
هِن شاندار عمارت سان هڪ ٻِي نسبت به ذهن ۾ آئي، اُها اِها ته هڪ سنڌي علي سولنگيءَ (الطاف شيخ جو دوست) جي پگهر جو پورهيو به انهيءَ جي اوساريءَ ۾ شامل آهي. علي سولنگي، جنهن جي زندگيءَ جي ٽرئجڊيءَ کان آگاهيءَ لاءِ ته اوهان کي الطاف شيخ جو ڪتاب “هليو آ هليو آ ملائيشيا” پڙهڻو پوندو. هتي صرف ايترو ٻڌائڻ تي اڪتفا ڪبي ته علي سولنگيءَ جي زندگيءَ ۾ ٻه دفعا اهڙا مرحلا آيا جڏهن هُن کي پنهنجو ڪيريئر زيرو کان اسٽارٽ ڪرڻو پيو. هڪ ڀيري ته کيس سنگاپور کان گاڏيءَ جي ڊِڪيءَ ۾ ويهي ملائيشيا پُهچڻو پيو هو. انهن ڏينهن ۾ کيس جاڙن ٽاورن جي تعمير ڪندڙ ڪمپنيءَ ۾ نوڪري ملي هئي.
اُن گروپ ۾ قاسم جنهن کي مون پنهنجي ماما قاسم جي نسبت سان پاچي (ملئي ۾ ماما کي پاچي چون) پئي سڏيو، سو مون لاءِ گهڻو ئي فڪرمند هو. ٻيا سڀ هيٺ ئي بيٺا هئا. مون وارو عارضي مامو مون کي انهيءَ بلڊنگ ۾ چوٿين ماڙ تائين وٺي وڃي پئي سگهيو ۽ هُن منهنجي خاطر وسان نه گهٽايو. اندر وڃي ڏٺم ته رونق ئي ٻي هئي. وڏي وڏي برانڊيڊ شين جا دڪان ۽ چمڪندڙ روشنينون! قاسم ٻڌايو ته هتي شاپنگ هر ڪنهن جي وس جي ڳالهه ناهي، ڇو ته هي ڪافي مهانگي ڃڳهه آهي. اسان کي سج ته هتي ئي لهي ويو هو.
انهيءَ ٽوئر دؤران مون کين جيڪا لسٽ ڏني هئي، تنهن ۾ سلطان عبدالصمد بلڊنگ جو نالو به شامل هو. هيءَ بلڊنگ انُ همراهه جي نالي سان آهي جيڪو انهيءَ رياست جو سلطان هو، يعني سيلنگور رياست، جنهن جي شهر ڪوالالمپور جا رستا لتاڙيندي مون کي اڄ ٻيو ڏينهن هو. هيءَ عمارت ته مشهور آهي ئي پر سلطان عبدالصمد هڪ خوشقسمت شخص هو، جيڪو رڳو پنهنجي قسمت جي ڪري سيلنگور جو سطان ٿيو. هو پنهنجي چاچي ۽ سُهري سلطان محمد شاهه کان پوءِ سُلطان ٿيڻ جو حقدار هيئن بڻجي ويو ته سندس چاچي کي پُٽ نه هو ۽ جيڪو هو سو وري شاهي خاندان جي ڪنهن راڻيءَ جي بجاءِ سلطان محمد شاهه جي سُريت يا ڪنيز مان هو. ايئن اهو تاج ڦِري گِهري اچي سُلطان عبدالصمد جي سر تي پيو. اهڙي خوشقسمت ماڻهوءَ جي نالي تي ٺهيل عمارت ڏسڻ لاءِ پُهتاسين. ڏٺم ته عمارت پُراڻي طرز تي ٺهيل هئي. جيئن پاڻ وٽ اولڊ ڪئمپس يا بادشاهي مسجد وغيره آهن پر شاهجهان مسجد جي عمارت ته انهن کان گهڻي گهڻي ڀلي آهي. ها باقي اهو فرق آهي ته هيءَ بلڊنگ ڏينهن جي وقت ڏسڻ اچ ته سٺو صاف سٿرو رستو ۽ آسپاس بهترين نظارا جڏھن تہ اسان واري بادشاھي مسجد جو غريباڻو رستو نہ ٺھي نہ ٺھيو. سندن آزاديءَ جو هنڌ (داتا مُرديڪا) آهي. رات جو وري هڪ نئين شيءِ ڏٺم. ڇهن ستن روشنين جو اهڙو حساب جو هڪ لمحي بلڊنگ صفا ڳاڙهي رنگ جي لڳي ته ٻئي لمحي اها سائي رنگ جي ٿيو پوي. اهو منظر اهڙو آهي جو ڏسڻ وارو ڪا دير ته اکيون هٽائي ئي نه سگهندو. چئي سگهجي ٿو ته اها بلڊنگ ڏينهن رات ڏسڻ وٽان آهي. هيڏانهن اسان وٽ شاهجهان مسجد کي نه مسجد وارو تقدس مليل، نه ڪو وري ان جي اڳيان رستو ٺهي سگهيو. هر وقت کڏا کاما ۽ ڌوڙ! نه حد دخليون هٽي سگهيون. هڪ قلفي ئي هئي جنهن جو ذائقو اڃا تائين ڪو نه ٿو وسري، سا به هاڻي پاڻيءَ جي ڀرپور ملاوٽ کان پوءِ اڳوڻو چس ڇڏي ويئي آهي.
قلفي ياد ڪندي هاڻي جڏهن سندن گاڏي ۾ ويٺس ته پُڇڻ لڳا: ڊنر ۾ ڇا کائيندين؟ ڇو ته هنن اڳ ۾ ئي اهو وعدو وٺي ڇڏيو هو ته اڄ ماني هنن سان کائيندس پر مون سوچيو: هي پُر تڪلف همراهه هرو ڀرو نه ڪٿي وڏي جهنجهٽ ۾ پون، سو الطاف شيخ صاحب جي مهرباني جنهن پنهنجي اڪثر ڪتابن ۾ ناسي ليماڪ جو ذڪر ڪيو آهي. اها ملائيشيا جي خاص ڊش آهي، جنهن ۾ چانور ناريل جي پاڻيءَ ۾ ٺهن ٿا. مون هنن اڳيان ناسي ليماڪ جي فرمائش ڪئي.
“او هو! اها صفا سادي ۽ سستي شيءِ آهي.” جميلا رڙ ڪئي.
“پر مون انهيءَ شيءِ جي وڏي تعريف ٻڌي آهي، سو اها ئي کائيندس.” چيومانِ.
“تعريف ته ضرور ٻڌي هوندئي جو ڏاڍي لذيذ آهي ۽ ڏسين نٿو، اسان جا هي هيڏا پيٽ نڪري آيا آهن، اهو سڀ انهي ناسي ليماڪ جو ئي ته ڪمال آهي. ڏاڍو هيوي کاڌو آهي.”
“پر مون کي ته کائڻ گهرجي نه؟” پاڻ ڏانهن اشارو ڪندي پڇيم.
“ها ها ها ها! ضرور ضرور. تون ته ضرور کاءُ. اها کائڻ ئي تو جهڙي سلم کي کپي.” پوءِ ڪجهه دير پاڻ ۾ سُس پُس ڪندا رهيا. شايد اهو طئي پئي ڪيائون ته ڪٿي هلي کائجي. يا شايد اهو ته کائجي به يا نه. بهرحال ڪجهه طئي ڪري ڊرائيور کي هلڻ جو چيائون. گاڏي ڪافي دير هلڻ کان پوءِ هڪ سوڙهي گهٽيءَ ۾ پهتي جتي ڪجهه فوڊ ريسٽورينٽ هئا. هتي هڪ هلڪي سائي رنگ جي بورڊ تي وڏن اکرن ۾ ناسي ليماڪ لکيل هو. ريسٽورينٽ ۾ تمام ٿوري تعداد ۾ ٽيبلون پيل هيون. تنهن ڪري رش پئي لڳي. اسان ٻن ويجهين ٽيبلن کي سنڀاليو. هڪ تي مرد ۽ ٻي تي عورتون ويٺيون. ناسي ليماڪ وٺڻ لاءِ سيلف سروس هئي. چانورن جي انهيءَ روايتي ڊش سان گڏ ٻيو ڪجهه به وٺي پئي سگهياسين. مون منع ڪئي ته آئون صرف ناسي ليماڪ کائيندس. انهيءَ تي کين ٿوري حيرت به ٿي ته رڳو چانور ڪيئن کائيندين... پر مون اهو انهيءَ ڪري پئي ڪيو جو مرغي، دال يا بوائل ٿيل انڊا ته اڳي به کاڌا هئم ۽ اهو خدشو به هو ته متان اهي ناسي ليماڪ چانورن جي ٽيسٽ تي حاوي ٿي اصل سواد جو اندازو ٿيڻ نه ڏين سو مون رڳو چانور ورتا. کائڻ سان لڳو پئي ته ناريل جو ٽيسٽ اٿن ۽ ڳرا به لڳا پئي. هڪ پليٽ وڏي مشڪل سان پوري ڪيم.
پڇيومانِ: “اوهان ايترو پنڌ ڪري هتي آيا آهيو. ناسي ليماڪ ڪنهن ٻي هنڌ به ته ملي پئي سگهي نه؟”
“ها پر هي ريسٽوينٽ ناسي ليماڪ جو پهرين ريسٽورينٽ آهي. اسان سوچيو ته توکي هتي ئي کارائجي. هن کان سٺي ناسي ليماڪ ڪٿي به نه ملي ها.”
مون کي سندن ايتري خلوص تي ڏاڍي خوشي ٿي. هي مون کي ڪٿي به ناسي ليماڪ کارائين ها مون لاءِ ته نئين هئي، سو ڪهڙي خبر ته سُٺي آهي يا ڪسي. پر جيئن پاڻ وٽ اچي ڪو ڪيڪ جي فرمائش ڪري ته پاڙي جي ڪنهن بئڪري بجاءِ بمبئي بئڪري کي ترجيح ڏينداسون يا ڪو بريانيءَ جو چوندو ته بدين اسٽاپ تي ڪنهن ريڙهي بجاءِ شبير برياني تي وٺي هلنداسين، تيئن هنن به وس پُڄندي بهتر کان بهتر جي چونڊ ڪئي. انهيءَ کان پوءِ ڪن چانهه پيتي ته ڪن لائيم جوس. توڙي جو ملئي هوٽلن جي چانهه جو سواد مون کي ڪٿي به نه وڻيو پر هتي وري به چانهه چڱي پئي لڳي سو چانهه ئي پيتم. ماني کائي بس ڪئيسين ته ٿوري ئي پنڌ تي موجود هڪ ٻي اسپاٽ تي وٺي هليا. هتي ڪنهن ٻوٽي جي وڏن پنن ۾ ويڙهي فرائي ڪيل مڇيءَ جا پِيس پئي مليا. پن کجيءَ جي پنن جيان سخت پر ويڪرا هئا. مڇيءَ جو پِيس ٻه انچ کن ڊگهو ۽ ايترو ئي ويڪرو هوندو. هنن ڪافي سارا ورتا پر ناسي ليماڪ کائي پيٽ اڳي ئي ايترو فل هو جو هڪ به مشڪل سان کائي سگهيس.
“هيءَ اصل ۾ اسان جي شهر پينانگ جي مشهور ڊش آهي.” حميزه ٻڌايو.
“اڇا!”
“ها هتي سامونڊي مڇي گهڻي ٿي ملي ۽ هتي پنن ۾ فرائي ٿيل هيءَ مڇي هلي به گهڻي ٿي ۽ ماڻهو شوق سان کائين ٿا.”
“آهي ته ڏاڍي ٽيسٽي پر ناسي ليماڪ کائڻ کان پوءِ هيءَ کائڻ مشڪل آهي.” ايئن چيم ته سڀ کلڻ لڳا. پوءِ جيستائين اها مڇي پئي کاڌيسين تيستائين مختلف موضوعن تي ڳالهيون به ٿينديون رهيون. پاچي قاسم ۽ سندس ڌي انڊين فلمن جا شوقين هئا. هو ڪافي فلمن بابت ڳالهيون ڪندو رهيو. شاهه رخ جي فلم ”ڪچهه ڪچهه هوتا هي“ سندن پسنديده فلم هئي. سڀ چوڻ لڳا ته اسان اها فلم ڏسي روئي ڏنو هو.
انهيءَ کان پوءِ اسان جي منزل هئي سينٽرل مارڪيٽ. اها ڪوالالمپور جي سڀ کان پراڻي مارڪيٽ آهي. هيءَ مارڪيٽ ان زماني جي آهي جڏهن ملائيشيا ملايا هو ۽ حڪومت انگريزن جي هئي. هن عمارت جي ٻيهر تعمير ته 1937ع ۾ ٿي پر جڏهن ستر جي ڏهاڪي کان پوءِ ملائيشيا حڪومت ڏٺو ته هو گهڻي ترقي ڪرڻ لڳا آهن ته کين هيءَ پُراڻي عمارت هڪ داغ لڳڻ لڳي ۽ هنن انهيءَ کي ڊاهي بلڪل نئين شڪل ۾ ٺاهڻ گهُريو پر هيريٽيج کاتي اهڙي عمل جي سخت مزاحمت ڪئي ۽ ڪيس ڪري انهيءَ بلڊنگ کي بچايو. جيتوڻيڪ 2006 ۾ انهيءَ تي ڪُجهه ڪم ٿيو آهي پر پوءِ به هي 1937ع واري اصل حالت ۾ آهي. انهيءَ ڪوشش کان پوءِ هيريٽيج وارن جي مڃيندي حڪومت ان کي آخرڪار ثقافتي ورثو قرار ڏنو. سندن انهيءَ ڪوشش سان بچي ويل عمارت تي پُهچي لڳو ته حق تي هئا. هن مهل تائين پُراڻي دؤر جي نشاني طور اها واحد بچيل عمارت هئي. پراڻا ٽائيلس ۽ انهن جا اصلوڪا رنگ ڏسي 1937ع ۾ ٿيل ڪم کي مڃتا ڏيڻ ٺهيو ٿي. اندر گهڻا تڻا هئنڊي ڪرافٽ جا دُڪان هئا. ڪُجهه دُڪانن ۾ ملئي ۽ چائنيز عورتون توڙي مرد مختلف شين جا پورٽريٽ ٺاهي رهيا هئا. اڃا مٿئين فلور تي مختلف کاڌن جا دڪان به هئا پر وقت گهٽ هُجڻ ڪري نه ڏسي سگهياسين. هيءَ اهڙي عمارت آهي جنهن کي اڌ ڏينهن ڏيئي سگهجي ٿو مُڪمل طرح ڏسڻ لاءِ.
آخر ۾ هو پارليا مينٽ هائوس به وٺي هليا پر رات جي يارهين وڳي ته ظاهر آهي اهو بند ئي هو. ايئن اسان جي ساٿ جو سفر پُڄاڻي کي ويجهو ٿيو. ڪوالالمپور جي وڏن ويڪرن رستن (جن جا نالا جيڪي مون کان ڪڏهن به ياد نه ٿيا) تان گذرندا اسان بڪت بنتانگ پهتاسين. هنن مون کي منهنجي هوٽل تي ڊراپ ڪيو ۽ هٿ لوڏيندا اڳتي نڪري ويا. سڄي ڏينهن جي ٿڪ سبب هاڻي سواءِ سمهڻ جي ٻيو ڪجهه به ڪرڻ لاءِ نه هو ۽ نه ڪري پئي سگهيس، سو لت کوڙي سمهي پيس.