چين جي معاشي ۽ اڀرندڙ طاقت جو راز ۽ زرعي سوال
پھرين ڳالھه، چيني معيشت ھينئر به زرعي صنعتي ۽ مالياتي شعبن جي حڪمت عملين ۽ پاليسين ۾ پنجن سالن جي مرڪزي منصوبابنديءَ هيٺ سرڪاري ۽ نجي سرپرستيءَ ۾ ڪم ڪري ٿي. پر ساڳي وقت ٻاهرين دنيا سان واپار ڪاروبار ۽ منڊين لاءِ واضع طور کليل معيشت آهي. معيشت تي سرڪاري ادارن جو ريگيوليٽري ڪنٽرول آھي. ڪاروبارن ۾ سرڪاري سيڙپڪاري، شموليت ۽ حصيداري ڪل معيشت جي ٽيھتر سيڪڙي برابر آهي چيني معيشت پيداوار ۾ پندرھن ٽرلين ڊالرن جي ۽ قوتِ خريداريءَ ۾ دنيا جي وڏي ۾ وڏي ستاويھه ٽرلين ڊالرن جي معيشت آهي، جنھن ۾ صنعتي شعبي جو حصو چاليھه، زراعت اٺ سيڪڙو ۽ خدمتن جي شعبي جوحصو ايڪونجاھه سيڪڙو آهي.
چين ويجهي ماضيءَ ۾ منگ ۽ ڪنگ خاندانن جي موروثي حڪمرانيءَ (1368-1911ع) ۾ نيري سيرامڪ ڪشيدا ڪاري، ڳجھا شهر اڏڻ عظيم ديوار چين شهنشاهه يونگل جي زماني ۾ هندستان، آفريڪا ۽ وچ اوڀر ڏانهن سفر ڪري چين جي پکيڙ کي ڦھلائي ڇڏيو ھو. 1841ع ۾ پهرين آفيم جنگ ۾ انگريزن چين تي تسلط قائم ڪيو، جنھن کي چيني پنهنجي “ذلت جي صدي” سڏيندا آھن. نيٺ 1911ع ۾ باڪسر بغاوت جي نتيجي ۾ ڪنڪ سلطنت زوال پذير ٿي ۽ چين ھڪ جمھوري رياست بڻجي ويو. بعد ۾ 1949ع ۾ عوامي جمهوري انقلاب ذريعي ڪميونسٽن اقتدار سنڀاليو. ان کان اڳ 1850ع ۾ منڇو خاندان ۽ هانهاڪا جي آسماني بادشاهت جي وچ ۾ تائپنگ نالي وڏي گھرو ويڙھه لڳي ھئي. اوڻويھين صديءَ ۾ ايڪويھه سال ھلندڙ تاريخي خوني ويڙھه ۾ ٽي کان پنج ڪروڙ ماڻھو مارجي ويا ھئا ڪنڪ بادشاهه جي حڪومت فتح حاصل ڪئي. آفيم وار تائپنگ انقلابي جنگِ عظيم ۽ چيني انقلاب کي سمجهڻ کان سواءِ چين کي صحيح معنى ۾ سمجهي نٿو سگهجي.
چيني انقلاب جي سرواڻ مائوزي تنگ ڪميونسٽ پارٽيءَ جي اڳواڻيءَ ۾ جيڪو سرمائيدار - جاگيردار مخالف سوشلزم آندو. جنهن کي هن ڪڏهن به سوشلزم نه ڪوٺيو، بلڪ “ڊگهي عرصي وارو سوشلزم” سڏيو. مائوزي تنگ جي اهم ڳالهه هيءَ هئي ته مائوزي تنگ زمين کي ذاتي ملڪيت يا نجي ملڪيت ۾ ڏيڻ بدران زمينون هارين ۾ ورهائي ڇڏيون. مائوزي تنگ کي زمين جي اهميت جي خبر هئي ته زمين قومي دولت آهي نه ڪي بازار جو وکر. ان کي قومي ملڪيت قرار ڏيئي ڳوٺن ۾ رهندڙ ڪميونٽين کي کيڙڻ جو حق ڏيئي، ڳوٺاڻن خاندانن جي استعمال ۾ ڏيئي ڇڏي، چين جي مقابلي ۾ روسي انقلابين ايئن نه ڪيو. روسي انقلابين زمين جھڙي قيمتي وسيلن کي ذاتي ملڪيت ۾ ورهائي ڇڏيو هو. مائوزي تنگ جو اصول هو ته زمين، بازار جو وکر يا جنس نه آهي، جنهن کي بازار جي طلب ۽ رسد حوالي ڪري ڇڏجي. مائوءَ اها ڳالهه ورجائي ورجائي چئي ته هارين جي تاريخي طرح وڏي ۾ وڏي ملڪيت رڳو زمين ئي آهي. زمين کي قومي ملڪيت ۾ وٺڻ ۽ وکر بنائڻ يا ذاتي ملڪيت ۾ ڏيڻ جي نتيجي ۾ گهرو ويڙهه ٿيڻ جو خطرو آهي روس ۽ يورپ ۾ به 1600-1500ع جي زماني ۾ ايئن ٿيو. زمين هارين کان وٺي، جاگيردارن جي هٿ ۾ ڏيئي ان جي حيثيت کي تبديل ڪري جديد ملڪيتي نظام ٺاهي نجي ملڪيت ۾ ڏيئي وڪري جو وکر بڻايو ويو هو.
چين ۾ انقلاب کان اڳ ٽيڪنالاجيءَ جي اچڻ ڪري سرمائيداراڻي فيملي فارمنگ ڪري، ٻج، ڀاڻ، قرض ۽ مهارتون مهيا ڪري، رسد جي عنصرن تي ڪنٽرول ڪري، کپت جي مارڪيٽن ۾ جنسن ۽ پيداوار تي سرمائيداراڻو ڪنٽرول ڪري، هاري مالڪن مان ڦري سب ڪنٽريڪٽر بڻجي ويا ھئا. وڏن فارمن مان معاشي مهارت حاصل ٿي سگهي پيئي ان جي مقابلي ۾ مائوزي تنگ غريب ۽ بي زمين هارين سان اتحاد ڪري، وچين هارين سان دوستاڻي پاليسي رکندي ۽ وڏن هارين کي دشمن بنائڻ بغير پاسيرو ڪري ڇڏيو. مائوزي تنگ جي ان ڳالهه ۾ وزن هو ته زمين کي ذاتي ملڪيت ۾ ڏيڻ بدران بي زمين هارين کي زمين ورهائي ڏجي ۽ هن ان ڳالهه کي ترجيح ڏني. هن کي خبر هئي ته تائپنگ انقلاب ۾ گهرو ويڙهه ۾ ڇا ٿيو هو. بالشويڪ زمين جي معاملي ۾ ناڪام ٿيا هئا بالشويڪن انقلاب کانپوءِ هارين سان اتحاد ختم ڪري زمين کي ذاتي ملڪيت ۾ ڏيڻ کي ترجيح ڏني ان جا نتيجا چڱا نه نڪتا هئا.
چين زرعي زمين کي جنس ۾ تبديل نه ڪري جھڙوڪ سرمائيداراڻي نظام جي نفي ڪري ٿو. زمين گڏيل ملڪيت ۾ آھي ۽ پيداوار به ننڍن ٽڪرن ۽ ننڍي پئماني جي آهي. ننڍي پيماني تي پيداوار ڳوٺاڻي هنرمنديءَ جي پيداوار کي سرمائيداراڻي ترقيءَ سان ملائي، چين نجي ملڪيت جي ابتڙ ڪم ڪيو. 1950ع ۾ خاندان تي ٻڌل پيداوار ڪو آپريٽوِ نظام ۾ ڳوٺاڻي انتظام ۽ تعاون هيٺ آبپاشيءَ جي ڪمن، اوزارن جي گڏيل استعمال کي ملڪي معيشت سان ڳنڍي، بازارن ۾ پيداوار آڻي، ملڪي سطح تي قرض، ٻج، ڀاڻ، مشينريءَ کي هڪ خاص رٿابنديءَ سان حڪومت طئي ڪري مھيا ڪري ڏنا. بعد ۾ 1970ع جي پيداواري ڪوآپريٽوِ تحت صحت، تعليم ۽ هارين کي روزگار مهيا ڪرڻ سرڪاري ذميواريءَ ۾ ھئي. سماجي خدمتن جهڙوڪ: تعليم، صحت، گهر ٺاهڻ، ڪميونٽيءَ جي مدد ۽ ڳوٺاڻي سياسي ۽ سماجي انتظام کي هيٺين سطح تائين ڳوٺاڻن حوالي ڪيو. ڪميون نظام سياسي ۽ جدلياتي طور اڳتي وڌيل زبردست سياسي نظام هو. ڳوٺاڻي تعمير ۽ “ڳوٺاڻي ترقي پنهنجو پاڻ” جي نعري هيٺ زبردست ڪم ڪيو.
چين خوراڪ ۾ پاڻ خود مختيار ملڪ آهي. چين وٽ دنيا جي ڇھه سيڪڙو آباديءَ لائق زمين هوندي، وٽن دنيا جي ٻاويھه سيڪڙو آباديءَ جي خوراڪ جون ضرورتون پوريون ڪري ٿي نه رڳو ايترو، پر چين ۾ معيارِ زندگي ڪيترن سرمائيدار ملڪن کان بھتر آهي. چيني ڳوٺ سکيا ستابا ۽ مڪمل ڳوٺاڻا ڍانچا آهن. هينئر چين مفلسي، بک، بدحالي ۽ ڪرپشن وارو چين نه آهي، جيڪا بک ۽ بدحالي آفريڪا، ايشيا، انڊيا ۽ پاڪستان جي ڳوٺن ۾ لڳي پيئي آهي. چين جي معاشي مهارت، زرعي پيداوار ۾ بيپناهه اضافو سرمائيدار ملڪن ۾ به اڻ لڀ آهي. شهري آباديءَ جي شرح ھينئر پنجاھه سيڪڙو آھي. شهري آباديءَ وٽ روزگار، گهر، صحت ۽ تعليم آهي. ان جي ڀيٽ ۾ سرمائيدار ملڪن ۾ به گهرن جي اڻاٺ آهي. اھو سڀ هڪ پلان تحت ٿيو آھي چاليھه ڪروڙ نوان گهر ٺاهڻ، هاءِ ويز، ريلوي، بجلي، ڪوسٽل چين کان اولهه چين تائين هڪ منصوبي تحت ٿيو آهي. اٽڪل سٺ ڪروڙ ماڻهن جي ٻه ڀاڱي ٽي آباديءَ کي شهري بنائڻ ۾ ڪامياب ويو آهي. اها سٺ ڪروڙ آبادي تقريباً سڄي يورپ جي برابر آهي، اهو سڀ ڪجهه هڪ پلان هيٺ ٿيو آهي نه ڪي بازار جي اصولن تي. اهو صرف ڪوريا کان علاوه ٻيو ڪٿي به نه ٿيو آهي ان جي مقابلي ۾ برازيل جي شهرن جي حالت خراب آهي جتي يارھن سيڪڙو آبادي ڳوٺن ۾ ۽ پنجاھه سيڪڙو شهرن ۾ رھي ٿي. جتي گهڻي آبادي، فيولا ڪچيون آباديون آھن ممبئي ۽ ڪراچيءَ ۾ غير رسمي معيشتون ۽ منظم ڏوهن ۽ دھشتگردين جي ور چڙهيل آھن.
چين جي صنعتي ترقيءَ جو راز ڳوٺاڻي زرعي پيداوار ۾ سمايل آهي قومي صنعتي پيداوار جو نظام بين الاقوامي پيداواري نظام سان جڙيل آهي. نجي ڪمپنيون آهن، نجي ڪاروبار ۽ واپار ۾ خدمتون جاري آهن پر بنيادي صحت ۽ قرضن جي نظام کي نجڪاريءَ حوالي ڪرڻ نه ڏنو. رڳو ان جي شڪلين کي منڊين جو مهانڊو ڏيئي سماجي مطابقت ۾ رکيو. ٻاهرين سرمائيدارن کي ان تي گرفت ڪرڻ نه ڏني. پهرين سٺ سالن ۾ صنعتي نظام کي ملڪي سطح تي هڪ تمام زبردست اجگر ۽ اٿاھه نظام ۾ رکيو. جنهن جو مثال ڪنهن ٻئي ملڪ سان ڀيٽي نٿو سگهجي. چين ٽيڪنالاجي پيدا ڪندي صنعتي تنظيم ۽ انتظام کي هڪ پلان تحت پنهنجي سرڪاري ڪنٽرول ۾ رکيو آھي. پنج سالا رٿا ۽ پلان ان جي نوعيت، جڳهه، ڪھڙي صنعت ڪٿي قائم ڪرڻ پيداوار جا مقصد ۽ قيمتن جو تعين جھڙا فيصلا مرڪزي منصوبابندي ڪندي آهي. سرڪاري ڪمپنين ۽ ميونسپالٽين جي ذريعي صنعتي ۽ شهري پيداوار ۽ ان جا مقصد سنجيده ۽ ان مان سياسي ۽ معاشي مقصد حاصل ڪرڻ جا اهم ذريعا هئا، انهن جي ئي ذريعي ناخواندگي ختم ڪرڻ ۽ بنيادي صحت جا مقصد حاصل ڪيا.
پاڻ کي مالي عالمگيريت کان پري رکي سمورين بئنڪن کي مڪمل قومي ملڪيت ۾ رکيو آھي. قرضن جو نظام داخلي نوعيت جو آهي، ڪرنسيءَ تي خودمختيار ڪنٽرول سرڪاري آهي چيني ڪرنسي مارڪيٽ جي رحم ڪرم تي يا عالمي مالياتي عالمگيريت جي آسري تي نه آهي ڪريڊٽ جو نظام سرڪاري آهي. سرڪاري قرض آهن، پر اهڙا قرض آمريڪا، يورپ ۽ جاپان جي مقابلي ۾ ڪجهه به نه آهن، چين پنهنجا خرچ قيمتن ۾ چاڙهه کان سواءِ وڌائي سگهي ٿو. ٻين ملڪن جي برعڪس عالمي مالياتي نظام لاءِ پنهنجا دروازا کولي نه ڇڏيا، نه ئي پنهنجا وسيلا ٽيڪنالاجيءَ جي مدد لاءِ آئوٽ سورس ڪري ڏنا، نه ئي سـستي مزدور يا اجرتن مان غير ضروري فائدو وٺڻ ڏنو ۽ نه ئي بئنڪن کي ڌاڙو هڻي ناڻي ۽ ماليت کي ٻين ملڪن تيونس ۽ موراڪو، لبنان، ارجنٽينا ۽ ڏکڻ ايشيا جي ملڪن وانگر ڦرلٽ ڪرڻ جي اجازت ڏني.
ان ۾ ڪو شڪ نه آهي ته چين هڪ اڀرندڙ طاقت آهي، بيٺڪيت جي ڪري اوڻويھين صديءَ ۾ پنهنجي طاقت وڃائي ويٺو هو. بورجوازي کان “عوامي جمهوري چين” تائين پهچڻ ۾ چين ڪو مڪمل سرمائيداراڻو رستو نه ورتو آهي، پر چيني ان کي مارڪيٽ سوشلزم سڏين ٿا بلڪ سوشلزم ڏانهن ھڪ وک آھي. خود مختيار سوشلسٽ قومي منصوبو آهي گھڻا اڀرندڙ ملڪ، معاشي جمود، سست رفتارين، بک بدحالين، اڻ برابرين ۽ بي روزگارين جو شڪار آھن. اڻ برابريون چين ۾ تيز تر معاشي واڌ جو نتيجو آهن چين غربت گهٽائڻ ۾ ڪامياب ويو آهي. ٻه چار سيڪڙو ماڻهو بي تحاشا امير ٿيا آهن پر اسي سيڪڙو ماڻهو غربت مان نڪتا آهن. اھڙي بي مثال ۽ حيرت انگيز ترقيءَ سان چين پراڻن غدار طبقن ۽ بيوروڪريٽ طاقتن مان نجات حاصل ڪئي آھي. آزاديءَ جي جنگ ۾ ڪميونسٽ پارٽي وچين طبقن پروفيشنل سرڪاري ڪارندن، صنعتڪارن، ڪومنتانگ جي ڀاڙيائپ ۽ جاپاني جارحيت کي منهن ڏيئي نه سگهڻ جي عيوض ڪامياب ٿي ھئي. انهن مان گهڻا طاقتور واپاري ٿي ويا ۽ 1990ع کان پوءِ نجي شعبي کي کولڻ سان انهن جون قسمتون جاڳيون. پارٽي ڪارندن پاڻ ۾ سازباز ڪري ڪرپشن ڪئي، چين جا آمريڪا سان معاشي پلان تي آزاد ۽ خودمختياريءَ تي اختلاف آهن. چين کي ٽيڪنالاجي وسيلن ۽ فوجي طاقت وڌائڻ جهڙا ڏکيا مسئلا درپيش آهن. بين الاقوامي سياسي نظام ۾ هر ملڪ ۽ قوم کي اهو حق حاصل آهي ته پنهنجي داخلي سياسي ۽ معاشي نظام ۽ سماجي ترقيءَ جي چونڊ پاڻ ڪن. چين جي معاشي سگھه مان سکڻ لاءِ بي پناهه ڳالهيون آهن. ته ڪيئن بيٺڪي استحصالي ۽ قومي جبر مان جان ڇڏائي شاندار فتحون حاصل ڪري دنيا جي عالمي طاقت بڻجي ويو آهي. سنڌين کي چين جي معاشي ۽ سياسي نظام مان سکڻ جي سخت ضرورت آهي.
Daily kawish, October 8, 2021