روزگار جي وؤڙ
اهو دور اقتصادي طور سخت اونداهو ۽ ڏڦيڙ وارو هيو. ڏيڍ سو ورهين پراڻي ڳٺل پيٺل، ناڪاره ۽ بدبودار بادشاهي سرشتي جي مڙني براين جا به اثر ظاهر ٿيڻ لڳا هئا. نون حاڪمن جي وارد ٿيڻ سان هندوستان جي اقتصادي حالت وڌيڪ پائمال ٿي رهي هئي ۽ ان جي جڳھه تي والار، ان کان به وڌيڪ بدتر اقتصادي سرشتو ڪري رهيو هيو. هٿ جو پورهيو ۽ ٻيا اڪيچار هنر پوين پساهن ۾ هئا، ۽ ان کان سواءِ زمين کسڻ ۽ هارين کي بيدخل ڪرڻ جي رفتار ڏينهون ڏينهن وڌي رهي هئي، جنهن ڪري زراعت به تباهيءَ جي ڪناري تي اچي پهتي هئي. ساڳئي وقت وري ٻي مصيبت اچي منهن ڪڍيو جو ڪوڙن کاتن جي مٽاسٽا ۽ هٿراڌو قرضن مٿان قرض به پورهيتن کي نيست ۽ نابود ڪري ڇڏيو. ڏڪار ته ماڳهين حالتن کي وڌيڪ ڀوائتو بڻائي ڇڏيو جنهن ڪري رهيو کُهيو زرعي اپڙاسو به ختم ٿي ويو.
اهڙي لاچار ۽ نا اميدي وارين حالتن ۾ پنجاب جي هاري ۽ پورهيت لاءِ ٻيو ڪو به چارو ڪونه هيو ته اباڻا ڪک ڇڏي ٻاهرين ملڪن ۾ وڃي قسمت آزمائي ڪري. انهيءَ سبب ڪيترائي هاري ناري پنهنجا ڳھه ڳٺا گروي رکي، زرعي زمين جا رهيل ٽڪر نيلام ڪري ۽ ڍڳا ڍور وڪڻي پرڏيھه روانا ٿي ويا.
اھا لڏپالڻ ويهين صديءَ جي اڳياڙي ۾ ته ڏاڍو زور وٺي وئي. اهي بي وطن ماڻهو سڄي دنيا جهڙوڪ: برما، ملايا، سينگاپور، هانگ ڪانگ، شنگھائي، چين جي ٻين ڀاڱن ۽ آسٽريليا ۾ ٽڙي پکڙي ويا ۽ هڏ ڪاٺ ۾ مظبوط ۽ جفاڪش هئڻ ڪري کين پوليس ۽ چوڪيدارن جي حيثيت ۾ جتي ڪٿي ڀرتي ڪيو ويو. ڪجھ همراھه جيڪي ٿورو گھڻو پئسو پنجڙ پاڇي ڪري کڻي آيا هئا انهن وري ننڍا دوڪان کوليا يا ٺيڪيداري شروع ڪئي. ٿوري مدي ۾ اهي لوڪ چڱو پئسو ڪمائي سک جو ساھه کڻڻ لائق ٿيا. پر ساڻن هڪ جٺ ٿي جو جنهن به ملڪ ۾ وڃي رهيا ته اتان جا اصلوڪا رهواسي کين سخت ڪروڌ ۽ ڪاوڙ منجھان ڏسڻ لڳا، ڇو ته اهي کين پنهنجن حقن تي ڌاڙيلن جي حيثيت ۾ سمجھندا هئا.
انهيءَ سمي کين سُڌ پئي ته آمريڪا ۾ ٻين ملڪن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ سهولتون ۽ وڏيون پگھارون آهن. پوءِ به آزمودي خاطر ڪجھ ماڻهن جو جَٿو آمريڪا اُماڻيائون، جن کين وراڻي ۾ سٺي خبر موڪلي، ان کان پوءِ ته هندوستان جا انبوھه آمريڪا ۽ ڪئناڊا ڏانهن لڙي پيا. پهرئين مهاڀاري لڙائيءَ جي شروعات ۾ ته سندن انگ پندرنهن هزارن تائين وڃي پهتو هيو