ڪوما گاٽا مارو
ٻئي پاسي ڪئناڊا جي سرڪار ڪنهن به قسم جي نرمي اختيار ڪرڻ کان پِڙُ ڪڍي ويٺي ۽ پنهنجي ڪيل فيصلي کي پهريون ۽ آخري قدم ڄاڻايو.
هوڏانهن هندوستان ۾ اهي ماڻهو به سخت پريشاني ۽ مايوسي ۾ مبتلا ٿيا جيڪي روزگار سانگي پنهنجو سڀ ڪجھ وڪڻي ملڪ کان ٻاهر وڃڻ لاءِ تيار ويٺا هئي. آخر آمريڪا ۽ ڪئناڊا مان ڦوڙي ڪري، هڪ جپاني جهاز ڪوما گاٽومارو کي هانگ ڪانگ منجھان ڀاڙي تي حاصل ڪيو ويو، ۽ جهاز ۾ سونهين جي حيثيت سان بابا گرودت سنگھ هيو. اٽڪل 400 مسافر سنگاپور ۽ ڪلڪتي منجھان جهاز ۾ سوار ٿيا، ۽ اهو جهاز 14 اپريل 1914ع تي ڪئناڊا روانو ٿيو ۽ 23 مئي تي وِئنڪور پهتو. نئين لڏپلاڻ جي روءِ مطابق سڀني مسافرن جا ڪاغذ پَٽَ درست هئا پر تڏهن به ڪئناڊآ سرڪار جهاز کي ماڳهين بندرگاھه تي اچڻ کان ئي روڪيو ۽ حڪم ڏنو ته جهاز جو منهن هڪدم هندوستان ڏانهن موڙيو وڃي.
جهاز جي مسافرن اهو حڪم سختيءَ سان رد ڪري ڇڏيو ۽ پٺتي موٽڻ کان انڪار ڪيو. جهاز ڪيترائي ڏهاڙا سمنڊ ۾ بيٺو رهيو ۽ آخر جهاز منجھان مٺي پاڻي جو ذخيرو به ختم ٿيڻ لڳو. اهڙي حالت ۾ به مسافر پنهنجي هوڏ ۽ ضد تي اٽل رهيا جنهن ڪري ڪئناڊآ سرڪار طاقت ڪتب آڻڻ جي ڌمڪي ڏني. ان کانپوءِ ڪئناڊآ جي فوج جهاز کي وڪوڙي وئي ۽ ڌمڪي ڏني ته جيڪڏهن هو (مسافر) جهاز سوڌا نه ورندا ته کين گولين جي زور تي موٽايو ويندو.
ڪئناڊا ۽ آمريڪا ۾ رهندڙ هندوستانين ٻاويھه هزار ڊالر جهاز جي مسافرن جي بچاءَ ۽ رهيل ڀاڙي ادا ڪرڻ لاءِ گڏ ڪيا ۽ ان کانسواءِ جلسا ۽ جلوس جهاز جي مسافرن جي حمايت ۾ ڪڍيا ويا ۽ ڪئناڊا ۾ ته طاقت استعمال ڪرڻ جي مڪمل تياري ڪئي وئي. انهيءَ ويل ته هندوستاني لوڪ ماڳهين آپي کان ٻاهر نڪري ويا جڏهن کين ڄاڻ پئي ته جيڪڏهن جهاز پٺتي نه موٽيو ته جهاز تي گولين جو مينهن وسايو ويندو. ان کان پوءِ هڪدم وئنڪور جي گردواري ۾ چار هزار هندوستاني گڏ ٿيا ۽ يڪراءِ فيصلو ڪيو ته جيڪڏهن ڪوما گاٽامارو تي بارود جي طاقت آزمائي وئي ته سڄي شهر کي باھه ڏني ويندي- جڏهن ڪئناڊا سرڪار کي انهي فيصلي جي سڻس پئي ته سندن ڍڍر ڍرا ٿي ويا.
هوڏانهن جهاز جي مسافرن جي حالت پاڻي ء۽ کاڌي جي کوٽ سبب رحم جوڳي بڻجي چڪي هئي جنهن ڪري مسافرن پنهنجي جدوجهد کي مستقل رکڻ ۾ مونجھارو ٿيڻ لڳو. نيٺ 23 جولاءِ تي جهاز وارن کي سخت بيوسي ۽ لاچاري جي حالت ۾ موٽڻ لاءِ مجبور ڪيو ويو. ڪئناڊا سرڪار سڀني مسافرن جي ڀاڙي ۽ هلڪي سلڪي خرچ جو ذمو پاڻ تي کنيو.
انهي موٽندڙ ڪوما گاٽامورو جي حالت اُن جهاز وانگر هئي جنهن ۾ مسافرن جي اڳيان باھه ۽ پويان پاڻي هجي، ڇو ته جهاز ۾ سوار مسافرن جو ڪوبه آئندو ڪونه هيو. ان سبب مسافرن ۾ سخت تاءُ ۽ ڌڪار هئي ڇوته انهي ويڌن ۽ جُٺِ جو ڪارڻ برطانوي سامراج هيو ۽ ان منجھان ڇوٽڪاري حاصل ڪرڻ جو آخري دڳ هيو ته برطانوي سامراج کي ختم ڪجي. انهي جوش ۽ جولان جي اڳواڻي نوجوان گرمگ سنگھ ڪري رهيو هيو.
غدر پارٽي جهاز جي ڏتڙيل مسافرن لاءِ هَڙان وڙان وَس آهر سڀ ڪجھ ڪيو پر تڏهن به سندن دل ۾ پنهنجي ديس واسين سان ٿيل غير انساني سلوڪ جي ڪري سخت ناراضپو هيو ۽ سندن دلين ۾ ورهين کان سانڀيل نفرت جو لاوا پچي راس ٿي چڪو هيو. سندن راءِ موجب انهي سرڪار کي ڪنهن به حالت ۾ رهڻ جو حق ڪو نه هئو جنهن سندن هيڏي بي عزتي ڪرائي هئي.