غلاميءَ جو طوق
جڏهن 1907ع ۾ اقتصادي ڀونچال آيو بي روزگاري ۽ اجرت جي گھٽتائي هڻي وڃي هنڌ ڪيو، جنهن جو نتيجو اهو نڪتو ته آمريڪي پورهيتن پنهنجيون جماعتون ٺاهي سرمايه دارن خلاف مرڻ مارڻ جي جدوجهد شروع ڪئي. پر هندوستاني مزدور ان سڄي هلچل کي کٽراڳ سمجھي پاسيرو رهڻ لڳا. سندن ذهن ۾ اچي ويٺو ته هو رڳو پئسو ڪمائڻ خاطر آيا آهن، جنهن ڪري آمريڪي سرمائيدار کين ڏيهي مزدور خلاف استعمال ڪيو. ان سبب هڪ لڱا ماڳهين ريلوي جي هڙتال هندوستانين جي مخالفت ڪري ناڪام ٿي، ۽ ردعمل ۾ آمريڪي مزدورن جي ذهن ۾ هندوستانين لاءِ نفرت ۽ ڦٽڪار جو جذبو وڌي ويو. آمريڪي پورهيت، پنهنجن ساٿين سان جٿن جي شڪل ۾ هندوستانين جي وسندين تي حملا ڪرڻ لڳا. هندوستاني مزدور به سينٽ جان، ٽيڪوما، وليم ۽ ٻين شهرن ۾ ٽڙيا پکڙيا پيا هئا ۽ اتان آمريڪي مزدور کين کڻي سڃن ۽ ڀڙپانگ جاين تي ڦٽو ڪري ايندا هئا.
آمريڪا منجھان في الحال ته اقتصادي ڀونچال ختم ٿي ويو ۽ مزدورن جون ارھه زورايون به بند ٿي ويون. پر ان هوندي به هندوستانين لاءِ نفرت ۽ ڌڪار جو جذبو ڏيهي ماڻهن ۾ گھٽ ڪونه ٿيو. هونئن ته آمريڪن جو سلوڪ ايشيا ۽ يورپ منجھان لڏي آيلن سان تمام اڍنگو هيو پر هندوستانين تي مڙيئي وڌيڪ جڪ کائيندا هئا. ان جو مکيه ڪارڻ ائين چئي سگھجي ٿو ته ٻين ملڪن جا رهواسي گھڻو ڪري آزاد قوم جا فرد هئا جنهن ڪري سندن سرڪار ٿوري ٿڪي اتفاق تي به ڪن کڙا ڪندي هئي. ائين ئي هڪ ڀيري ڪيليفورنيا جي ڪجھ مزدورن، جپاني مزدورن سان ڏاڍائي ڪئي، جنهن تي جپان سرڪار اعتراض ڪيو. آخرڪار آمريڪي حڪومت نقصان جو معاوضو ڀري ڏنو. پر ان جي ابتڙ اهڙي ساڳئي واردات هندوستاني مزدورن سان ٿي ته انگريز سرڪار پنهنجي غلام رعيت مان هٿ ڪڍي ويهي رهي ۽ سخت اڻڄاڻائي ۽ واهيات پڻي جو ورتاءُ اختيار ڪيو. اهو پهريون موقعو هيو جو هند واسين کي سختي سان محسوس ٿيو ته هو هڪ غلام قوم جا فرد آهن.
آمريڪا منجھ هندوستاني گھڻو ڪري، ڪيليفورنيا، آرن ۽ واشنگٽن ۾ سٿيا پيا هئا. انهن آبادڪارن ۾ جوالا سنگھ، واسا سنگھ، سنتوش سنگھ، ڪيسر سنگھ، سوهن سنگھ بکنا، عيشي رام ۽ ٻين چڱو چوکو پئسو ڪمايو هيو. پر پنهنجي چوڌاري نظر ڦيرائي ڏٺائون ته پئسي هئڻ سبب به سندن عزت ۾ ڪوبه واڌارو ڪونه ٿيو هيو. پر هر هڪ ڏيهي لوڪ گھڻي ڀاڱي کين نفرت ۽ ڌڪار سان ڏسندو هيو. اهڙيءَ ريت ڪهڙي به جاءِ، هوٽل هجي، ريل گاڏي جو سفر هجي، سئنيما گھر هجي، هر هنڌ کين گھٽ درجي جو شهري سمجھيو ويندو هيو- ڪيترن مکيه جااين ۽ تاريخ گاهن تي تختي لڳل هوندي هئي ته ”هندوستانين ۽ ڪتن جي اچڻ تي بندش آهي.“ هڪ لڱا هوٽل ۾ اڇي چمڙيءَ واري سوهن بکنا سان ويهڻ کان انڪار ڪيو. هڪ گوري، ڪيسر سنگھ کي نوڪري گھرڻ تان جواب ڏنو ته “تون نوڪريءَ جي بجاءِ گولي هڻڻ جي لائق آهين.“ ڪيترائي آمريڪي هندوستانين مٿان ٺٺوليون ڪندا هئا ته اوهين ٽيھه ڪروڙ ماڻهو آهيو يا رڍن جو ڌڻ جو ٿورائي وارا اوهان تي راڄ ڪن ٿا.
اهو نفرت جو سلسلو ائين پئي هليو. پورهيتن ۾ ڪجھ آمريڪي هندوستانين سان همدردي به رکندا هئا. پر اهي به لڪ چوري ائين چوڻ کان ڪونه مڙندا هئا ته غلامي هڪ وڏو لعنت جو طوق آهي ۽ اوهان بدنصيبي سان غلام آهيو. بهرحال انهن ورهين ۾ جيڪي وهيو واپريو سو سڀ ڪجھ هندوستانين جي ذهن تي چٽجي ويو ته هو غلام قوم جا غلام جيتامڙا آهن.
ڪئناڊا ۾ به ساڻن ساڳئي جٺ هئي. سرڪار کين سخت واهيات ۽ گندگي واري جاءِ تي رهڻ لاءِ مجبور ڪيو. پر هندوستانين منجھان ڪجھ همراھه جڏهناهڙي ڪين جهڙي رهائش تي پهتا ته اتي رهڻ کان نابري واري ويٺا. ان کان پوءِ ڪئناڊا سرڪار 1910ع ۾ لڏ پلاڻ وارو نئون قانون جاري ڪيو. جنهن مطابق ڪئناڊا ۾ ايندڙ شخص لاءِ اهو ضروري هيو ته کيس ٻه سو ڊالر هجن ۽ پنهنجي ملڪ لاءِ اوٽ موٽ جي ٽڪيٽ هئڻ به ضروري آهي. اهو قانون رڳو هندوستانين کي دلشڪستو ڪرڻ ۽ ذهني عذاب ڏيڻ لاءِ هئو ته اهڙي غلام ملڪ جا رهواسي آهن، جن وٽ نه پنهنجي جهاز راني آهي ۽ نه وري ڪوبه ساهوارو سندن حقن جو بچاءُ ڪري سگھي ٿو.