ڪُوچڙا ڪلچر!
پُراڻي ڳالهه آهي، اسان جي گهر هيٺيان هڪ ورانڊو ٺهيل هوندو هيو، جتي ڳوٺاڻا گرمي ۽ اُس کان بچڻ لاءِ اچي ويهندا يا آرام ڪندا هُئا، هڪ دفعي ٻپهرن جو هڪ ڪوچِڙي ۽ سندس ٻه ٻار انهيءِ ورانڊي ۾ اچي ويٺا، مائي هڙ کولي ماني ۽ انب ويهي کائڻ لڳي، هُوءَ ماني کائيندي وئي ۽ مٿان انب چوسيندي وئي ۽ ٻار اکيون وجهو ويٺا آهن بلڪ جيئن جيئن هُو هٿ هيٺ مٿي پئي ڪري تہ ٻار بہ هيٺ مٿي پيا نهارين، پر مجال آهي جو ڪو هڪ گِرهه بہ کڻي ٻارن کي ڏي. آخر هڪڙي ٻار کان رهيو نہ ٿيو ۽ انهيءِ ٻار کڻي مانيءَ ۾ هٿ وڌو، انهيءَ موقعي تي ڪوچڙيءَ رن رڙ ڪئي ۽ زور سان انهيءِ ٻار کي ٿڦڙ هنئي ۽ اُهو ٻار ٻه ٽي فٽ پري اونڌو ٿي وڃي ڪريو ۽ دانهون ڪرڻ لڳو، هوڏانهن ڪوچڙي اطمنان سان ماني کائيندي رهي ۽ انب بہ چوسيندي رهي! اهو اٿوَ ڪوچڙو ڪلچر!.
ماءَ جي ممتا ۽ پيار ۽ قرباني ڪيڏانهن ويا مطلب ڪوچڙن وٽ اهڙا نرمل انسان پرور احساس ئي ڪونه هوندا آهن، بظاهر تہ هُو جسماني طرح انسان نظر ايندا آهن پر بنهه حيوان جانور هوندا آهن.
هن منظر جو ٻيو رُوپ ڏِسو، مُهذب ڳالهائڻ، اُٿڻ ويهڻ شائسته، ڏيڻ وٺڻ ۾ رواداري، ٻي جو احساس، قرباني ۽ ايثار، مقصد اُهي سڀ قدر Values جنهن سان انسان انسان ڏسجي ۽ سڏجي، جنهن مان رُوح کي راحت ملي، اهڙا نرمل ۽ مٺا مُهذب ماڻهو ئي آهن، جيڪي روح کي راحت ڏين ۽ اهڙا دلبر ماڻهو ڪُوچڙن جي بالڪل برعڪس هوندا آهن، پر ڪُوچڙا صرف اُهي نہ هوندا آهن جيڪي ”نسلي ڪُوچڙا“ هوندا آهن بلڪ اُهي بہ ڪوچڙا ڪلچر جو حصو هوندا آهن جيڪي ڪُوچڙن جون خصلتون اپنائيندا آهن، يعني اُهي بي حِسي ۽ بيرحمي جون خصلتون جيڪي نسلي ڪُوچڙن ۾ ازلي طرح موجود هونديون آهن. ظلم ۽ دهشتگردي، فساد، ڪُوڙ ۽ لُٽ مار انهن جا نمايان اُهڃاڻ هوندا آهن. هي ظالم ۽ بي حِس طالبان ۽ ايم ڪيو ايم جا نامي گرامي دهشتگرد قاتل انهيءِ زمري ۾ اچن ٿا. معاشري جا اُهي فرد جيڪي ڪنهن بہ ڪميونٽي يا قوم سان تعلق رکندا هجن اُهي ڪُوچڙا ڪلچر جو ئي حصو هوندا آهن. مطلب هُنن جو ”مائينڊ سيٽ“ ۽ نسلي ڪُوچڙن جو مائينڊ سيٽ هڪ ئي هوندو آهي.
اسان پاڪستان جا باشنده ۽ خاص ڪري سنڌ جا لبرل باشنده انهيءِ ڪُوچڙا ڪلچر جا ئي ڏهاڪن کان شڪار ۽ نشانو آهيون، هتي مصيبت هڪ ٻي بہ آهي تہ انهيءِ غير انساني ڪلچر جي سربراهن کي سونا تاج پارائي قوم جو هيرو ثابت ڪرڻ جا جتن ڪيا ٿا وڃن، اِها صورتحال ڏسي ”انقلاب“ جو سپنو جاڳي ٿو، پر وقت سان گڏ هر شيءِ تبديل ٿيندي رهندي آهي، سو دُنيا يا گهٽ ۾ گهٽ هن خطي جا، جنهن جا اسين رهواسي آهيون، هتي جا انقلابي ورهيه ٿيا گُذاري ويا، ڪو انقلاب ٻنقلاب هتي ناهي اچڻو ۽ نڪو ايندو. دل ڌوئي دکيءَ ۾ رکون تہ اِهيو اسان جي حق ۾ بهتر آهي، پر هڪ ٻي بہ ڳالهه آهي تہ پاڪستان ۾ ڪنهن بہ مهل ڪجهه بہ ٿي سگهي ٿو.
هاڻي اِهو ”ڪجهه به“ گهڻو ڪجهه آهي، خطي ۾ وڏي جنگ، خانه جنگي يا ٻيو ڪجهه بہ ٿي سگهي ٿو جيڪو سڄي ڌوڪي جي مانڊاڻ کي تبديل ڪري ڇڏي، باقي رهي جمهوريت يا جمهوري نظام، سو هن ڪُوچڙا ڪلچر ۾ ممڪن ئي ڪونهي، رڳو ڏٽا، دلاسا ۽ سبز باغ ئي آهن جيڪي سياسي رانديگر راند پيا کيڏن ۽ اُهي ئي هي راند کيڏي سگهن ٿا ڇاڪاڻ تہ هن مصنوعي جمهوريت لاءِ صوبائي يا قومي اسميبلي جي هڪ سيٽ کٽڻ لاءِ چار کان ڇهه ڪروڙ پڪو خرچ کپي جيڪو موجوده کلاڙي تہ افورڊ ڪري سگهن ٿا ۽ ڪن پيا، گرَي گنجَي جي هت جاءِ ناهي__ سچائي ۽ فضيلت جي تہ هت بُوءَ باس بہ ڪونهي.
ڪُوچڙا ڪلچر جا ڪجهه مثال ۽ منظر بيان ٿو ڪريان، گهر جي در آڏو ڪو ماڻهو موٽرسائيڪل بِيهاري پاڻ ڪٿي گم ٿي ويو، هاڻ گهر جا ٻار ٻچا لنگهڻ ڪرڻ ۾ ڏُکيا، ڪنهن طرح جاءَ ڪئي سين ڏهن پندرنهن منٽن کان پوءِ موٽرسائيڪل وارو مالڪ اچي پهتو. هُن کان پڇيو ويو تہ ڀائو! ڇا هي ڪو اسٽينڊ آهي؟ ڀائو جواب ڏنو، آئون اندر مارڪيٽ ۾ ويو هُئس، ٿوري دير ٿي وئي، مڙئي خير آهي______!! جيڪڏهن وڌيڪ سوال جواب ڪر تہ مورڳو وڙهڻ لاءِ تيار ٿيو وڃي __ دُوڪاندار دوڪانن آڏو تختا رکي رستو بلاڪ ڪيو ڇڏين! ٽرئفڪ جام ٿيو وڃي، هلندر بازار ۾ دوڪانن جو ڪن ڪچرو روڊ تي اڇلايو ڇڏين، آدهي رات تائين فُل آواز ۾ نعت خواني سان سڄو محلو وڄايو ڇڏين، شب برات تي هندن جي ڏياري رسم وانگر سڄي رات ڦٽاڪا ٻاري ڌماڪا ڪري بيمارن جون ننڊون حرام ڪن، ڪڪڙ ۽ ٻيا جانور وڙهائي مزو وٺن، ٽرئفڪ هلندي ڪنهن کي روڊ تي ڪيرائي ڇڏين ۽ وري خيرت بہ نہ پڇن، ٻارن کي غليظ وکر چمڪيلين پنين ۾ وڪڻن، غليظ آچار، مربا ۽ حرام گوشت، حد اها تہ گڏهه جو گوشت بہ هلايو ڇڏين، تازه ميوا ڪارپيٽ سان زوري پچايو وڪڻن ۽ ماڻهن کي بيمار ڪن، شادين مرادين تي اڀ ڏاريندڙ بيهوده ريڪارڊنگ ۽ فائرنگ ڪن، جنهن ۾ ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو بہ مريو پون، نقلي منرل واٽر ۽ نقلي دوائون تہ عام ڳالهه آهي، هي سڀ ۽ ٻيا بہ ڪيترا ڪم ۽ حرڪتون ڪُوچڙا ڪلچر جو منظر آهن، سڄو معاشرو ڄڻ تہ ڪُوچڙا ڪلچر جي لپيٽ ۾ اچي ويو آهي. بهرحال ڪُوچڙا ڪلچر ۽ ڪُوچڙا ذهنيت کي نٽ شيل ۾ سمجهڻ لاءِ ايم ڪيو ايم جي دهشتگرد وِنگ ۽ انهيءَ جي ڪمانڊرن جو مطالعو ڪرڻ ضروري آهي.
هي آتم ڪٿا پڙهي ڪوبه دوست مون کان پُڇي سگهي ٿو يا گهٽ ۾ گهٽ سوچي سگهي ٿو تہ هي ڪهڙي قسم جي آتم ڪٿا آهي جنهن ۾ مُلڪي ۽ سياسي بدحالي جو روڄ راڙو گهڻو آهي، جڏهن ڪه ٻيا احوال نالي ماتر آهن ڳالهه هي آهي تہ آئون (۽ ڪروڙين هن مُلڪ جا باشنده) غير محب وطن يا کڻي چئو ٺڳن جي ور چڙهي اصل ۾ ذهني مريض ٿي ويا آهيون، دُنيا ڪٿي جو ڪٿي پهچي وئي پر اسين ڌارين جي ڌُٻڻ مان نڪري نہ سگهيا آهيون، تنهن ڪري آتم ڪٿا جي لکڻين ۾ اهڙا ئي روڄ راڙا بار بار دُهرائجن ٿا جنهن جو ٿورو افسوس بہ ٿئي ٿو_____. گڏوگڏ اهي بہ جتن آهن تہ ڪنهن طرح ڪُوچڙا ڪلچر جي اثر کان بچي سگهون تہ لک کٽياسين. اسين ماڻهو يا اسان جهڙا ماڻهو بنيادي طور جنوني آهيون، دُنيا ۽ دُنيا جي قومن جون ترقتون ڏسي دل گُهرندي آهي تہ اسان جو وطن بہ اهڙو اوج ماڻي جڏهن ڪه اسان وٽ ڪنهن شيءَ جي ڪمي ناهي پر ٺڳ ۽ لٽيرن حڪمرانن هر شيءِ اڙدو چواڻي تہ تهس نهس ڪري ڇڏي آهي__ هڪ دفعي پروفيسر اعجاز قريشي منهنجي گهر آيو، مون هن کي اسپينش ڊانس ٽي وي تي DVD ذريعي ڏيکاري، پروفيسر صاحب انهن ۾ محَو ٿي ويو، ڊانس جي خاتمي تي چيائين ”يار حسن! آئون سنڌ ۾ هي ماحول ۽ عوامي خوشي ڏسڻ چاهيان ٿو“ مون ڏٺو تہ پروفيسر اعجاز قريشي جون اکيون ڀِنل هيون ۽ منهنجون بہ _____ پر هي ڪُوچڙا اسان کي پنهنجون خوشيون ماڻڻ ڏيندا؟ وڏي ڳالهه تہ اسلام خطري ۾ پئجي ويندو. بس اتي اچي گاڏي گپ ۾ ڦاسيو بيهو رهي، تنهن ڪري آتم ڪٿا ۾ هر طرح جا تجربا، مشاهده ۽ وارداتون بيان ڪندي قومي ۽ مُلڪي احوال بہ تحرير هيٺ اچو وڃن.
تازو مون کي ڏاڍي خوشي ٿي جو آمريڪا جي هڪ شهر (شايد لاس ويگس) ۾ هڪ سنڌي گروپ ”مور تو ٽلي راڻا مور ٿو ٽلي“ وچ بازار عام ماڻهن کي پرفارم ڪري ڏيکاريو ۽ آمريڪي ماڻهن بہ انهيءَ ناچ ۽ لوڪ گيت ۾ ڏاڍي دلچسپي ورتي، اهڙا فوٽو گرافس سنڌي اخبارن ۾ بہ شايع ٿيا هئا، اهڙو نماءَ هتي ڪجي تہ مُلن جي سُٿڻن ۾ باهه لڳي ويندي ۽ اسلام خطري ۾ پئجي ويندو. جرمني ۾ مون ڏٺو تہ فروٽ جي دُڪانن آڏو نوجوان ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين ڊانس ڪري ۽ لوڪ گيت ڳائي گراهڪن کي فروٽ خريد ڪرڻ لاءِ آماده پي ڪيو. ڇا تہ منظر هيو زنده قومن جي زنده دل ماڻهن جو! اِهي آهن مهذب انسان، کڻي ٿوريون گهڻيون خاميون منجهن هونديون پر گهٽ ۾ گهٽ ڪُوچڙائي ذهنيت تہ ڪانه هوندي اٿن.
دُنيا ۾ اعليٰ ترين پاڪ پوتر ماڻهو بہ پيدا ٿيا آهن، پيغمبرن کي ڇڏي الله وارا ماڻهو ذهن ۾ آڻيو، مثال طور اسان جو عظيم شاعر ۽ رهبر شاهه عبدالطيف پٽائي رحه ۽ سندس حياتي، شاهه صاحب مولانا رومي کي وڏو مان ڏيندو هيو، جيڪو پڻ هڪ وڏي ڪردار جو ماڻهو هيو، رومي جون هونئن تہ هزار ڳالهيون آهن پر هن جي فقط هڪ ڳالهه درج ٿو ڪريان جيڪا لک لهڻي، هڪ دفعي مولانا رومي کان پڇيو ويو تہ زهر ڇاهي؟ رومي فرمايو تہ هر اُها ڳالهه جيڪا حد کان وڌيڪ ڪجي، اُهو زهر آهي!! اُها ڳالهه يا معاملو دُشمني هجي يا دوستي، کِلڻ هجي يا روئڻ مطلب ڪو بہ معاملو يا ڳالهه هڪ خاص حد تائين رکجي، جنهن کي ميانه وري چئبو آهي. زندگي پوءِ اعتدال ۾ رهندي، پر اُن کي اعتدال کان وڌائبو تہ زهر ٿي ويندي، ماني پوري پُني کائبي تہ جسم کي توانائي ڏيندي پر گهڻي کائبي تہ هاضمو خراب ڪندي، شربت جي گلاس ۾ کنڊ جا ٻه يا ٽي چمچا تہ پاڻي کي مٺو ڪندا، پر جيڪڏهن ڏهه ٻارنهن کنڊ جا چمچا وجهبا تہ ساڳيو شربت زهر ڪڙو ٿي ويندو. انهن مثالن کان پوءِ ڪُوچڙا ڪلچر جو هي باب ختم ٿو ڪريان جنهن جي لکڻ ۾ بہ مونکي ڪافي تڪليف پهتي آهي.