مافيا ۽ جاگيرداري
پر ڏڦيڙ هر هنڌ فطري طرح رائج رهيو يعني نظام ڪٿي بہ ڪهڙو بہ نافذ هجي پر رهزن ماڻهن جا گروهه هر هنڌ موجود آهن جيڪي پنهنجي نجي حڪمراني قائم ڪندا آهن، انهي سيناري کي جديد زبان ۾ مافيا چوندا آهن. انهيءِ مافيا کي سپورٽ ڪندڙ هٿياربند قانوني ۽ غيرقانوني ٽولا ۽ پيسي وارا سرمايه دار، زميندار ۽ نام نهاد سردار، وڏيرا ۽ جاگيردار ۽ مذهبي رهنما ۽ مُلان هوندا آهن. انهن جي ڳڻپ ڪجي تہ اهڙي گروهه يا مافيا جا ميمبر معاشري ۾ مشڪل سان 2% مس هوندا آهن ۽ ڪٿي ڄاڻايل سپورٽن سميت 5% ٿيندا. هن گروهه کي خُدا جو خوف نہ هوندو آهي، حالانڪ منجهان اڪثريت نماز جا بہ پابند هوندا آهن. پر اصل ڌنڌوڻي ٺڳ ۽ چور هوندا آهن. فلم سرفروش ۾ سنتوش هڪ پيشه ور چور هوندو آهي، هڪ دفعي هُو چوري جي نيت سان هڪ امير جي گهر ۾ گهڙيو پر تيتر صبوح جي آذان اچي وئي، همراهه هڪ دم نماز جوٽي بيهي رهيو، گهر جي مالڪياڻي (صبيحه) جاڳي تہ ڏسي تہ سندس ڪمري ۾ هڪ اجنبي نماز پڙهي رهيو آهي، نماز پوري ٿيڻ تي صبيحه پچيس تون ڪير ۽ هتي ڪيئن؟ سنتوش جواب ڏنو چوري ڪرڻ آيو آهيان! صبيحه پچيس تہ چوري بہ ڪرين ٿو ۽ نماز بہ پڙهين ٿو! سنتوش جو جواب لاجواب هيو، چيائين چوري ميرا پيشه اور نماز ميرا فرض هي!!. سو اهڙي قسم جا ماڻهو نمازون بہ پڙهندا آهن گڏوگڏ چوريون بہ ڪندا آهن.
مون مٿي جنهن گروهه ۽ سندن ساٿين جو ذڪر ڪيو، اِهي ئي مافيا آهن، هن مافيا ۽ قديم جاگيرداري ۾ وار جيترو بہ فرق ڪونهي. جاگيردار پنهنجي تر جو خود ساخته بادشاهه هوندو آهي، ڪيترا ئي ڪڙمي ۽ کيت مزدور سندس ماتحتي ۾ هوندا آهن، هن جي مرضي کان سواءِ ترَ ۾ تِر جيتري بہ ادل بدل نٿي ٿي سگهي. هن لاءِ هر ناجائز ڪم يا حرڪت جائز آهي، ڪنهن جي زال، ڀيڻ يا ڌيءَ وڻي وئي تہ زبردستي کڻائي ڪوٽ ۾ قابوُ ڪري تہ وس وارو آهي، ڪو داد فرياد مٿس لاڳو ناهي، پوليس، ڪورٽ ۽ قانون ڄڻ سندس ماتحت آهن. اُنهن جون رسايون پڄاڻيون جاگيردار طرفان مسلسل ملنديون رهن ٿيون. تنهن ڪري مٿس ڪير بہ ڪو قدم نٿو کڻي. سندس ڪڙمي، هاري ۽ کيت مزدور سندس قرض هيٺيان قابوُ هوندا آهن. ٿوري بہ ڪنهن چون چران ڪئي تہ تُرم حوالي يا مورڳو موت حوالي. ڪو سرڦريو چوي تہ سڀ ڪُجهه بي واجبي ۽ ناانصافي آهي تہ جواب ۾ قانون جا دفتر کليو پوَن يا مُلن جون قسما قسم فتوائون ظاهر ڪن.
مافيا ۾ بہ ائين ئي ٿيندو آهي، جاگيردار تہ هڪ محدود علائقي جو مالڪ يا بادشاهه هوندو آهي پر مافيا وارا تہ سڄي ملڪ تي ڇائيل هوندا آهن. هن جي هڪ طرح جي پنهنجي حڪومت قائم ٿيل هوندي آهي. هن جو هر حڪم يا مرضي منشا جو آرڊر حرفِ آخر هوندو آهي، جنهن ۾ اپيل يا رحم جي ڪا گنجائش نہ هوندي آهي.
اسان جي پياري مُلڪ پاڪستان ۾ خاص ڪري سنڌ وطن ۾ اهڙا منظر عام جام آهن، خرڪار جيڪي اڪثر ڪري پٺاڻ آهن، اُهي جيڪا خرڪاري ڪن ٿا. معصوم نوجوانن کي ٻڪر ٻوساٽ ڪري قيد ڪري جيڪي ويڌن ڪن ٿا سي ڪنهن کان لڪل ڪونه آهن. گهڻا سال اڳ جڏهن سُپر هاءِ وي نئون نئون ٺهيو هيو، آئون ۽ منهنجو دوست غلام محمد لغاري عرف جيم ڪراچي کان رات مهل واپس پنهنجي گاڏي ۾ ڳوٺ پي آياسين. نوري آباد ٽپي آياسين تہ جيم فرمائش ڪئي تہ ڏاڍي ٿڪاوٽ ٿي آهي، تنهنڪري ڪنهن داٻي يا هوٽل تي چانهه پيئجي. تڏهن (۽ هاڻي به) سپر هاءِ وي تہ کوڙ سارا داٻا يا ڪچا هوٽل هئا ۽ آهن. مون هڪ اهڙو هوٽل ڏسي گاڏي روڊ تان لاهي هوٽل ڏي ڪئي. سامهون کوڙ ساريون کٽون پيون هيون، جن تي پٺاڻ گپ شپ ۾ مصروف هئا ۽ ٽرڪون بہ بيٺيون هيون، اسان جي گاڏي جيئن ويجهو پهتي، ڏٺم تہ چار پنج پٺاڻ پاڻ ۾ گِٽ مِٽ ڪرڻ لڳا. آڌي رات، هر طرف ويراني ، سامهون پٺاڻن جي فوج، مون هڪدم گاڏي روڪي ۽ رِي ورس ڪيم، جيم دانهن ڪئي ڇا ٿيو... ڇا ٿيو؟ اڙي هُو ڏس پٺاڻ ڀڳا اچن!!. بهرحال قدرت ساٿ ڏنو فل اسپيڊ ۾ آڻي گاڏي روڊ تي آندم، پٺاڻ پوئتي رهجي ويا پر اسان جي حالت ڏسڻ وٽان هُئي!، جيڪڏهن اُهي ظالم رسي وڃن ها تہ هي اکر توهان نہ پڙهي سگهو ها ۽ اسين ٻئي ڪنهن خرڪار ڪيمپ ۾ هيسيتائين مري کپي چڪا هجون ها.
بهرحال خرڪارن کان علاوه بہ بٺا مزدور، ڪڙمي ۽ کيت مزدور اڄ تان انهيءِ خرڪاري قيد ۾ آهن. خاص ڪري سنڌ ۾ ڪولهي، مينگهواڙ، ڀيل ۽ باگڙي ساڳي سسٽم ۾ آهن ۽ هاڻي تہ منجهن خودڪشين جو ڄڻ رواج پئجي ويو آهي، اِهو سڀ ڇا آهي؟ اِهو سڀ ڪجهه جاگيرداري جا ڏيک آهن، جيڪا هڪ مافيا جي صورت ۾ مُلڪ تي راڄ پئي ڪري. سوين اهڙيون رپورٽون ۽ سانحه روز اخبارن ۾ ڇپجن ٿا. ٿاڻن تي پوليس ذري پُرزي تان معصوم ۽ بي پهچ لوڪ کي هاف فرائي يا مورڳو خون ڪري فُل فرائي ڪريو ڇڏي، ميڊيا ۾ ڪجهه گوڙ ٿي تہ وڏيرا، جاگيردار ۽ خود اعليٰ افسر ظالمن جا ساٿاري ٿيو ڏوهارين جي ضمانت ڪرايو ڇڏين يا روپوش ڪرايو ڇڏين. اڄڪلهه (جون 2017ع) ڏهرڪي ۾ رزاق لاڙڪ قتل ڪيس ۾ (جيڪو پوليس ڪيو) اصل جوابدار سيٺ ڪلميش، هريش ڪمار ۽ منوج هلندي عدالت مان کسڪي روپوش ٿي ويا. ايس ايڇ او، وڏو منشي ۽ قاتل (شايد ڪو سپاهي يا جمعدار آهي) سي معطل آهن پر اسان کي خبر آهي تہ قانوني وٽن سٽن ۾ ڇُٽي ويندا. اِهو ۽ اهڙا سوين ظولمي واقعا، ننڍي ۽ وڏي اجگر پيماني تي ملڪ ۾ روزمره جون معمول آهن ۽ بهتري جي ڪا اميد بہ ڪونهي، غالب چواڻي.
ڪوئي اميد بر نهين آتي ڪوئي صورت نظر نهين آتي
هن باب جو اصل مقصد هيم تہ دوستن سان حالِ دل ونڊيان. وري بہ غالب چواڻي
آگي آتي تهي حالِ دل په هنسي اب ڪسي بات پر نهين آتي
صدين کان سونهاري سنڌ غلامي ۽ جاگيرداري جا ستم سهندي پئي اچي، ڪڏهن ارغون، ڪڏهن ترخان، ڪڏهن عرب، ڪڏهن پٺاڻ تہ ڪڏهن مغل، ڪڏهن انگريز ڪڏهن ڪير تہ ڪڏهن ڪير. پر ظلم، ڏاڍ ۽ ستم جو هي سلسلو ختم ئي نٿو ٿي، سڀني سونهاري سنڌ کي مالِ غنيمت سمجهو. زاري آهي جو هينئر تہ ڌاريا نہ پر پنهنجا ئي آهن، جيڪي پيا پٽين کوهين پر ڪو داد فرياد ڪونهي، شايد ڪلهوڙن جو دور ڪجهه شانت هيو ۽ مجاهدِ اعظم شاهه عنايت شهيد هن ظلمت خلاف بغاوت جو عَلمَ بلند ڪيو يا انگريزن جي دور ۾ حُر تحريڪ جاڳي جيڪا سُورهيه بادشاهه نهايت جرئتمندي سان هلائي ۽ وطن تان قربان ٿيو. سندس نعرو هيو وطن يا ڪفن!!.
سو آخر مطلب هي نڪتو تہ هي استحصالي نظام، جنهن جا ڪيترا ئي رُوپ سامهون آهن پر آهي ساڳي جاگيرداري (وڏيرو سسٽم) جنهن کي جديد زبان ۾ مافيا ٿا چون، ٿورو لکيو گهڻو سمجهندا. اِهي آخري اکر (ٿورو لکيو گهڻو سمجهندا) ٽين ايج ۾ پنهنجن محبوبائن کي لوَ ليٽرس ۾ لکندا هُئاين. ستم ڏسو تہ هاڻي اِهي اکر انتها سيرس معاملن ضمن لکڻا پيا پون.