منهنجو ڀاءُ منهنجو دوست
-ـ همراز ڀٽي
منهنجو ڀاءُ منهنجو دوست پروانو، سندس جنم ته کڏ محلا سيوهڻ ۾ چاچي گل محمد درزيءَ جي گهر ۾ ٿيو. پر هن جي پرورش پنهنجي پفيءَ مائي عظيما جي گهر ٿي، جيڪو گهر ڪانگڙي محلا سيوهڻ شريف ۾ واقع آهي. منهنجو جنم به ان پاڙي ۾ ئي ٿيو. اسان ٻنهي جا وڏا مزدور هئا.
اتفاق وري اهڙو جو منهنجي ۽ پرواني جي وڏڙن جو تعلق ڳوٺ ڪرم پور کان وٺي سٺو ۽ ڀائرن واانگر رهيو . پوءِ ٻوڏون ۽ روزيءَ جي ڪري لڏي اچي سيوهڻ شريف ۾ آباد ٿيا. اسين جنهن پاڙي ۾ رهياسين اُتي اڳ ۾ ئي ڪيترائي شاعر رهندا هئا، جن ۾ سيد ظفر سيوهاڻي، چاچو ساغر سيوهاڻي ، منظور حسين ”حقير“ شورو ۽ حسن علي حيدري محفلون مچايو ويٺا هوندا هئا.
پرواني جي گهر سان گڏ سيد ظفر سيوهاڻيءَ جي اوطاق هئي جتي، بزمِ شهباز جي سري هيٺ طرحي ۽ غير طرحي مشاعرا ٿيندا هئا جن ۾ ان وقت جا مشهور ڀلوڙ شاعر شرڪت ڪندا هئا. سندن واهه واهه ۽ گوڙ تي پروانو گهر جي ڇت تي سندن شاعري ٻڌندو هو .ڪجهه وقت کان پوءِ گهٽيءَ ۾ اوطاق جي دريءَ کان ۽ آهستي آهستي اوطاق جي ڪنهن ڪنڊ ۾ اُهي مشاعرا ٻڌندو هو . ۽ اڳتي هلي پاڻ به شاعري ڪرڻ لڳو .
پرواني سيوهاڻيءَ ادب ۾ لکڻ جي شروعات شعر لکڻ سان ڪئي پر اڳتي هلي هن ٻاراڻي ادب ۾ تمام گهڻو ڪم ڪيو ۽ نالو ڪمايو . جڏهن مون شعر لکڻ شروع ڪيو ته ساڻس ويتر ويجهڙائپ وڌي وئي، مشاعرن ۾ گڏ وڃڻ لڳاسين ان وقت آءٌ مامي جي دڪان تي درزڪو ڪم سکندو هئس. شام جو روز پروانو به ان دڪان تي ايندو هو ۽ ڪلاڪ ٻه خوب ڪچهريون ٿينديون هيون ، جتي ٻيا دوست به هوندا هئا. تنهن کان پوءِ مون جلد ئي مڇي مارڪيٽ ۾ ڪيبن کولي جيڪا پرواني جي جاءِ سرهاڻ پبليڪيشن جي بلڪل سامهون ۽ ويجهڙو هوندي هُئي .
سرهاڻ پبليڪيشن جي ٽپال ،مني آرڊر، ويپيون به اُتي اچڻ لڳيون . اُنهن ڏينهن ۾ سيوهڻ ۾ سنڌي ادبي سنگت شاخ سيوهڻ جو بنياد رکيو ويو هو ، جنهن جي چونڊ پرواني جي جاءِ تي ٿي هئي ،سڄي سنگت جي راءِ سان پرواني کي ئي شاخ جو پهريون سيڪريٽري چونڊيو ويو .هر پندرهين ڏينهن دستوري گڏجاڻي ٿيندي هئي، جنهن ۾ ان وقت جا تمام وڏا شاعر سڏبا هئا سي شرڪت ڪندا هئا . جن ۾ سيد مظهر سيوهاڻي، عابد مظهر ،ناز ڀٽي، ڪامل اوٺو. طارق عزيز مورياڻي، اصغر جتوئي، منظور حسين حقير شورو، ساغر سيوهاڻي، وغيره تن ڏينهن ۾ سائين گل حسن گل ٻرڙو سيوهڻ ڪاليج جو پرنسپل هو، شام جو پروانو سائينءَ کي گهران وٺي ايندو هو ، شام جو چانهه جي چسڪي سان گڏ ڪچهري به ٿيندي هئي.
پرواني جي مڇي مارڪيٽ واري جاءِ سنڌ جي اديبن جو ريسٽ هائوس هوندي هئ جتي هر ننڍو وڏو اديب شاعر ايندو هو ۽ رهندو به هو. خاص ڪري احمد خان مدهوش، حافظ محمد بخش خاصخيلي، سائين نصير مرزا، سيد مهدي شاهه، مشتاق بخاري، اڪبر جسڪاڻي ،معصوم بخاري، وزير منگي،مقبول گهلو ،اشرف زمان پير چنڊامي، ساغر جعفري، سائين جعفر شاهه، جبار جوش، ،الهه نواز رڪڻائي، آصف مٺياڻوي، سائين نثار حسيني آگم پبليڪيشن وارو ،۽ سندس گهر واري ادي زيب نظاماڻي لاڳيتو ٻه ٽي ٻه ٽي ڏينهن رهندا هئا.
ان سان گڏ پرواني جي اها جاءِ راڳين جي لاءِ به هوندي هُئي، جتي مشهور راڳي، استاد وحيد علي، امير علي ۽ سندس بابا استاد رمضان علي خان، استاد خورشيد علي خان ۽ سهراب فقيره وغيره
بهر حال پروانو جسماني طور معذور آهي مگر سندس تخليقي سگهه معذوري کي شڪست ڏئي کيس مٿاهون مان بخشيو آهه.جيئن ته آءٌ ريڊيو جو شوقين ننڍپڻ کان اڄ تائين آهيان سو هڪ ڏينهن شام جو ڪيبن تي ويٺا هئاسين،ته اوچتو آل انڊيا ريڊيو سنڌي سروس تي ادبي پروگرام هليو جنهن تي سنڌ جي ادب ۽ اديبن جو ذڪر ٿيو جنهن ۾ ٻاراڻي ادب جي حوالي سان پرواني کي خوب ساراهيو ۽ سندس ٻن ڪتابن جو به حوالو ڏنو ويو.
هاڻي ٿورو اهو به واضع ڪندو هلان ته پروانو سومري مان پروانو ڀٽي ڪيئن ٿيو .اهو ائين ته پرواني جو گهڻو وقت مون سان گڏ گذر ندو هو ۽ مشاعرن ۾ سائين ناز ڀٽي آءٌ ۽ هي گڏ ويندا هئاسين پوءِ عام مشاعرو هجي يا ڪا سرڪاري ڪانفرنس هجي اسٽيج سيڪريٽري کيس اڪثر ڪري پروانو ڀَٽي ڪري سڏيندا آهن .
جيئن ته اسين چار ڀائر آهيون پر شهر جا کوڙ سارا ماڻهو پرواني کي اسان جو پنجون ڀاءُ سمجهندا آهن. ۽ منهنجي ٻين ڀائرن کان پڇندا آهن ته اوهان جو ڀاءُ جيڪو ٿورو جڏو آهي ، اهو ڪو نه ڏسجي. جيئن ته دادوءَ ۽ آس پاس ۾ ٿيندڙ مشاعرن تي به گڏ ويندا هئاسين مشاعري تي وڃڻ کان اڳ سائين استاد بخاريءَ وٽ گڏ ٿيندا هئا سين جتي ٻيا شاعر الهه نواز رڪڻائي، اقبال شينو، ميهر فقير، محمد عرس اظهر سولنگي،اختر لڪياري، سرمد چانڊيو ۽ ٻيا شاعر ايندا هئا.
هڪ ڀيري مخدوم بلاول ڀرسان چودڳيءَ کان ڳوٺ بچل جماليءَ ۾ چاچي ميهر فقير سان شام هئي ۽ سڄي ڊاٽسن استاد بخاريءَ وٽان ڀري نڪتاسين ،اها پنجين جنوري هئي ،رستي ۾ چڱو مينهن به اچي پيو ۽ استاد بخاريءَ، پرواني کي ڏسي چيو ته اسين به ڪيڏا نه چريا آهيون جو اهڙيءَ موسم ۾ واهه واهه جي پويان نڪري پيا آهيون. رات جو اهومشاعرو مچ ٻاري ڪيو ويو ، سڄي اسٽيج تي پلال وڇائي بستر لڳايا ويا ، شاعرن کي سوڙون ڏنيون ويون هرڪو شعر پڙهي وري وڃي سوڙ وجهي، منڍي ڪڍي ويهي رهي .
سو ڳالهه پئي ڪيم ته اسين شعر به گڏ لکندا هئاسين مشاعرن تي به گڏ ويندا هئاسين هڪ طرحي مشاعري لاءِ ٻنهي ڪلام لکيو اهو مشاعرو انڊس هوٽل سيوهڻ ۾ ٿيو . سو پرواني جيڪو شعر لکيو سو رف ڪاپي سمجهي رستي ۾ ڦاڙي اڇلي ڇڏيائين ،جڏهن کيس شعر پڙهڻ لاءِ سڏ ٿيو ته کيسي کي هٿ هڻي ته ڪاريءَ وارا ڪک،چيائين ته ، منهنجو شعر الائي ڪٿي ڪري پيو آهي ،تنهن لاءِ معذرت آخر ٻئي ڄڻا اهي شعر جون ٽڪريون پوسٽ آفيس سيوهڻ ڀرسان ڳولي هٿ ڪري آياسين ، پوءِ ٽڪريون ملائي شعر پورو ڪيو سين، جيڪو پو ءِ پرواني مشاعري ۾ شعر پڙهيو .هن وقت پرواني ادبي محفلن ۾ اچڻ وڃڻ تمام گهٽ ڪري ڇڏيو آهي، منهنجي دعا آهي ته سندس حياتيءَ جا باقي ڏينهن سٺا گذرن .