رڳو ڇوڪرين جون ڪهاڻيون ڏئي ٿو...

ڏٺو وڃي ته سنڌي ادبي سنگت جهڙيون ايسوسيئيشنون ۽ ادارا، سِڌيءَ طرح يا اڻ سِڌيءَ طرح، ڪافي حد تائين ڪارآمد ثابت ٿيا آهن. هڪ نئون لکندڙ، جيڪو ڪچو ڦِڪو لکي ٿو، سو چاهي ٿو ته سندس همت افزائي ٿئي. اسان وٽ اڄ ڪلهه سنڌي اخبارن جو تعداد چڱو خاصو آهي. ايترو به نه آهي جو هر نئين لکندڙ جي لکڻي ڇپين. اهڙي صورت ۾ سنڌي ادبي سنگت، اهم رول ادا ڪيو آهي. هر ڳوٺ ۽ شهر ۾، هفتي يا پنڌرهين ڏينهن، هڪ دفعو ادب دوست گڏجاڻي ڪن ٿا. جنهن ۾ هرهڪ کي پنهنجي تخليق؛ ڪهاڻي يا شعر پيش ڪرڻ جو موقعو ملي ٿو. هو پنهنجي ڪاوش ٻين کي ٻُڌائي خوش ٿئي ٿو ۽ ساڳئي وقت محفل ۾ موجود سينيئر اديب جيڪا ٽيڪا ٽپڻي ڪن ٿا، تن مان نئين لکندڙ کي فائدو رسي ٿو. ان سان هن جي رهنمائي ٿئي ٿي. گهٽ ۾ گهٽ آئون، جيڪي ڪجهه سکيس، اهڙين محفلن مان، جتي منهنجا سينئر اديب؛ نسيم کرل، شمشيرالحيدري، تاج بلوچ، امر جليل، آغا سليم ۽ سليم خواجا جهڙا منهنجي لکڻين تي جيڪا ٽيڪا ٽپڻي ڪندا هئا، سا ڌيان ۾ رکي لکندو رهيس. آئون اسڪول جي ڏينهن ۾، پيٽارو ۽ جهاز هلائڻ جي تعليم حاصل ڪرڻ دوران چٽگانگ (بنگال) مان، ٿورو گهڻو اخبارن ۽ رسالن لاءِ لکندو ضرور رهيس پر ڪو خاص نه. لکڻ کان وڌيڪ مون کي پينٽنگ ۽ ڪئليگرافيءَ جو شوق هو. جنهن بابت شمس جعفراڻيءَ کي اڄ به ياد آهي ته ميٺارام هاسٽل ۾ جڏهن به واندڪائي ملندي هئي ته مصوري ڪندو هوس. جيئن امر جليل ننڍپڻ ۾ ڪرڪيٽ جو متوالو وڌيڪ هو. هن جو لکڻ پڙهڻ تي به شوق هو پر ڪو اهڙو گهڻو نه. پوءِ ڪراچيءَ کان نواب شاهه اچڻ تي سندس هڪ ڪلاس ميٽ ۽ دوست قمرالدين ٻگهيو، جيڪو پوءِ قمر شهباز جي نالي سان ادبي دنيا ۾ مشهور ٿيو، امر جليل کي سنڌي ادبي سنگت ۾ وٺي وڃڻ لڳو. جتي هرهڪ ڪجهه نه ڪجهه لکي ايندو هو، جنهن تي ٻيا پنهنجيون Comments ڏيندا هئا ۽ پوءِ امر جليل جي لکڻ جي خاصيت وڌيڪ ڊيولپ ٿي ۽ سڄي سنڌ ۾ هڪ نمايان اديب مڃيو وڃڻ لڳو. ڏٺو وڃي ته اها سنڌي ادبي سنگت نه هجي ها ته اڄ اسان امر جليل ۽ قمر شهباز جهڙن ڪيترن ئي وڏن اديبن کان محروم رهجي وڃون ها. آئون پنهنجو تجزيو ٿو ڪريان ته جيڪي ڪجهه ادبي دنيا ۾ منهنجي حيثيت آهي، ان ۾ سنڌي ادبي سنگت جو وڏو هٿ آهي. ادبي دنيا ۾ جيڪا همت افزائي يا تعليم ۽ رهنمائي مون کي ملي، اها سنڌي ادبي سنگت جي ڪري. سٺ جي وچ واري ڏهاڪي ۾ جڏهن آئون ڪراچي جي ميٺارام هاسٽل ۾ رهندو هوس ۽ وندر جون گهڙيون مصوري ذريعي گذاريندو هوس ته هاسٽل ۾ رهندڙ هڪ لاڙڪاڻي جو شاگرد فدا حسين بلوچ (جيڪو پوءِ پاڪستان ٽيليويزن تي مئنيجر ٿيو) مون کي سنڌي ادبي سنگت جي گڏجاڻيءَ لاءِ وٺي هليو. انهن ڏينهن ۾ ڪراچيءَ جا اديب، سنڌ جي مشهور وڪيل نورالدين سرڪي جي آفيس ۾ گڏ ٿي پنهنجون لکڻيون پڙهندا هئا. اتي منهنجي ملاقات منهنجن دلپسند ليکڪن امر جليل، آغا سليم، قمر شهباز ۽ نسيم کرل سان ٿي. نسيم کرل هرهفتي خيرپور کان ڪراچي ايندو هو ۽ ريڊيو پاڪستان جي ڀرسان ڪنهن هوٽل ۾ اچي رهندو هو. هوٽل جو نالو شايد زميندار هوٽل هو. يا اسان ساڻس ملڻ هوٽل ۾ به ويندا هئاسين. هو کائڻ پيئڻ جو شوقين هو ۽ اسان کي به خوب کارائيندو هو. کيس جڏهن ڪا ڪهاڻي پوري ڪرڻي هوندي هئي ته ٻئي ڏينهن ڳوٺ وڃڻ بدران سڄو هفتو ٽِڪي پوندو هو. مِڪسڊ گِرل ۽ پهرين مُراد، جهڙيون ڪهاڻيون نسيم کرل ڪراچي جي ان هوٽل ۾ رهي لکيون ۽ نورالدين سرڪي صاحب جي آفيس ۾ هفتيوار سنڌي ادبي سنگت ۾ پڙهيون، جن تي خوب ٽيڪا ٽپڻي هلي ۽ انهن ۾ ڪجهه حد تائين هن تبديلي به آندي.
انهن ڏينهن ۾ لکڻ وارا ٿورا هئا ته رسالا به بنهه نه برابر هئا. نسيم کرل چرچا ڀوڳ به ڏاڍا ڪندو هو. هڪ دفعي نئين زندگي رسالي جو ايڊيٽر مولوي عبدالواحد سنڌي به موجود هو. منهنجي خيال ۾ ان ڏينهن عبدالواحد سنڌي صاحب سان سنڌ اسلاميه هوٽل (بولٽن مارڪيٽ) ۾ سندس جنم ڏينهن ملهائي رهيا هئاسين. يا شايد سندن رٽائرمينٽ تي الوداعي دعوت ڏئي رهيا هئاسين. نسيم کرل ٿوري تعريف ڪري چيو ته سائين عبدالواحد صاحب پنهنجي رسالي ۾ اسان جون ڪهاڻيون گهٽ ڏنيون ٿي، رڳو ڇوڪرين جون ڏيڻ پسند ڪندو هو. جواب ۾ اسان ڏاڍو کِليا هئاسين جڏهن سائين عبدالواحد آريسر چيو ته ”نسيم کرل اجايو ناراض آهي. هي منهنجي عمر آهي ڇوڪرين سان عشق ڪرڻ جي؟ آئون ته اهو چاهيان ٿو ته عورتن جي همت افزائي ڪئي وڃي جو سنڌي ادب ۾ تمام ٿوريون عورتون لکن ٿيون.“ پر ان ڏينهن لڳي ٿو ته نسيم کرل سخت ڪاوڙ ۾ هو. هوٽل مان نڪرڻ بعد تاج بلوچ، امر جليل، آغا سليم ۽ مون کي جهلي چوڻ لڳو بهتر آهي، گهٽ ۾ گهٽ اسان مان ڪو به ”نئين زندگي“ رسالي لاءِ نه لکي. نسيم کرل جي وڃڻ بعد مون امر جليل کي چيو ته توهان ته وڏا ليکڪ آهيو ۽ هر رسالو توهان جي ڪهاڻي ڇپيندو، اسان لاءِ ته اهو ئي نئين زندگي رسالو آهي. سو هاڻ ڇا ڪجي.
امر جليل ٽهڪ ڏيئي چيو: ”نسيم کرل جا اهي وڏيرڪا حڪم آهن. هفتي کن کان پوءِ پاڻهي پرچي ويندو ۽ چوندو ته نئين زندگي لاءِ ئي لکو.“ پوءِ اسان امر جليل جي فليٽ تي اچي چانهه پيتي هئي، جتي هن هڪ ڳالهه واهه جي ڪئي ته؛ اسان اديبن کي اهو نه سوچڻ کپي ته اخبار يا رسالي جو مالڪ ڪير آهي؟ اسان جو دوست آهي يا دشمن؟ اسان کي پڙهندڙ جو سوچڻ کپي ۽ انهن جو سوچي لکڻ کپي. رسالو يا اخبار کڻي سرڪاري هجي يا ڪنهن سياسي پارٽي جي، پر اها گهڻن کان گهڻن ماڻهن تائين پهچي ٿي ته اسان کي ان ۾ ضرور لکڻ کپي. ڪراچيءَ جي هنن ادبي محفلن ۾ مٿي ڄاڻايل اديبن کان علاوه ٻيا به ڪيترا ئي ايندا هئا، جهڙوڪ آزاد جتوئي، اقبال جتوئي، سليم خواجا، مورائي، يوسف شاهين، تاجل بيوس، عنايت ۽ هدايت بلوچ وغيره.
مٿي ذڪر ڪيل ڇوڪريون، جن لاءِ نسيم کرل صاحب کي شڪايت هئي ته نئين زندگي جو ان وقت جو ايڊيٽر عبدالواحد صاحب رڳو انهن جون لکڻيون ڇپي ٿو، ڪير هيون...؟ ثميره زرين، ماهتاب محبوب، ريٽا شاهاڻي، رشيده حجاب، جميلا نرگس، پروين سومرو وغيره.
بهرحال اهي جيڪي پوءِ سنڌي ادب جا چمڪندڙ ستارا ثابت ٿيون، پر بقول نسيم کرل جي ”ڇوڪريون“، اڄ ستر کي پهچي ويون آهن، ڪي ويچاريون ته الله کي به پياريون ٿي ويون آهن. هنن تمام سٺو لکيو ۽ تمام وڏو نالو پيدا ڪيو آهي.

الطاف شيخ ڪارنر

ڏيھہ پرڏيھہ جو سفر