گامون سچار جي پٽ جو انٽرويو
مان عالمگير اخبار جو سياسي نمائندو آهيان. منهنجو ڪم آهي سياسي جلسا قلمبند ڪرڻ، ۽ سياسي پارٽين کان پوءِ ڊنرن يعني رات جي مانيءَ ۾ شرڪت ڪرڻ. مون کي گهڻو ڪري جلسن بدران رات جي ماني، يعني ڊنر ۾ شامل ٿيڻ سان گهڻي دلچسپي آهي. سنڌ جي سياسي طوائف جي پڳ هميشه کان سرمائيدارن جي هٿ ۾ رهي آهي. سياسي رن اسان جهڙن ڪنگالن جي ور نه چڙهي آهي جو دال – مانيءَ تي، ۽ ڪڏهن بکن ۾ پاهه ٿيڻ تي هريل هجي. سنڌ جي سياست – چلهه ۽ چورو، مزو ئي مزو. تنهن ڪري سياسي گڏجاڻين کان پوءِ جيڪا ڪچهري ٿيندي آهي، تنهن ۾ اهو سڀ ڪجهه ٿيندو آهي، جيڪو ٻئي هنڌ نه ٿيندو آهي.
جڏهن نتيجن نڪرڻ جي موسم نازل ٿي، تڏهن سياسي ليڊرن جي بيان بازي بند ٿي ويئي، سندن اوطاقن ۽ بيٺڪن جا در جيڪي اڳ صحافين لاءِ کليل هوندا هئا، بند ٿي ويا. پرائيويٽ ڪم چالو رهيو.
هڪڙي ڏينهن اسان جي روزاني اخبار ”عالمگير“ جي ايڊيٽر صاحب، جناب احمد ڀائي محمد ڀائي مون کي پنهنجي آفيس ۾ گهرايو.
احمد ڀائي محمد ڀائي اصل ڪاٺياواڙ جو ويٺل آهي. هو ٻيڙين جي پن جو وڏو واپاري آهي ۽ گڏو گڏ هڪ روزاني اخبار جو ايڊيٽر به آهي. پاڻ پرنٽر پبلشر به آهي. هو سڄو ڏينهن پان چٻاڙيندو، ۽ پن جون ٻيڙيون واڇ ۾ وجهي ڇڪيندو آهي. ڏينهن جو وڏو حصو ٽيليفون تي اسٽاڪ ايڪسچينج وارن سان قيمتن جي لاهين ۽ چاڙهين متعلق ڳالهائڻ ۾ وڃائيندو آهي. ۽ باقي وقت اشتهاري ادارن سان لهه وچڙ ۾ گذاريندو آهي، جتان کيس روزانو پنجين اٺين هزارين رپئي جا اشتهار ملي ويندا آهن. هو پنهنجي وقت جو ناڪام اديب نما ايڊيٽر نه آهي، تنهن ڪري ٺيٺ ڪاروباري قسم جو ماڻهو آهي ۽ اسان کي وقت سر پگهار ڏيندو آهي.
مان جنهن وقت ايڊيٽر صاحب، جناب احمد ڀائي محمد ڀائي جي آفيس ۾ ويس، تنهن وقت هو ٽيليفون تي ڳالهائي رهيو هو. هن مون کي هٿ سان ڪرسيءَ تي ويهڻ جو اشارو ڪيو. مان ڪرسيءَ تي ويهي رهيس.
احمد ڀائيءَ محمد ڀائيءَ جا ٻئي پير ڪرسيءَ تي رکيا هئا. سنهڙا سڪل گوڏا ڍڪڻن سميت پاجامي مان ظاهر ٿي رهيا هئس. هو هاٺي ڪاٺي جو سڪل آهي، تنهن ڪري جڏهن ٻئي پير ڪرسيءَ تي چاڙهي ۽ گوڏا اُڀا ڪري ويهندو آهي. تڏهن ڪڪڙ لڳندو آهي. نڪ ڀرون وٽان سنهڙو ۽ اڳيان شرناءِ جيان ويڪرو ۽ ڦنڊيل اٿس، جنهن تي موهيڙن جا چگهه آهنس. سندس چپ چچيءَ وانگر سنهڙا، ۽ کاڏي بيحد ننڍڙي آهيس. پريان ائين محسوس ٿيندو آهي، ڄڻ سندس سنهڙا چپ سڌو سنئون ڳچيءَ سان مليل آهن. وارن تي ٻارهو ئي سرءُ اٿس. وار وڃنس ميدان ڪندا.
هو ڳالهائي رهيو هو ۽ هٿ سان اشارا به ڪري رهيو هو. هٿ ۾ پن جي ٻيڙي هئس. هن ڳالهائيندي ڳالهائيندي ساهه روڪي پي ورتو ۽ ڳالهائيندڙ جي ڳالهه تي ڌيان ڏيندي ٻيڙيءَ جو سوٽو هڻي ٿي ورتو. ڪڏهن سندس واڇون ٽڙي پاپڙين سان وڃي ٿي لڳيون، ۽ ڪڏهن هيٺيون چپ لٽڪي پي پيس. هن اوچتو وڏي واڪ ڳالهايو، ”اري مائي ٻاپ، پڻ ٻو لک ۾ مانگو ناهي، وٺي ڳنو.“
ترسي جواب ٻڌائين. واڇون وڃي پاپڙين سان لڳس.
”اي ماليڪم سلام.“
هن ٽيليفون رسيور رکي ڇڏيو.
”ڪُرو آئي ٻاپ.“ هن مون کان پڇيو.
عرض ڪيم، ”سائين اوهان ياد فرمايو، بندو گندو حاضر آهي، ڪو حڪم، ڪو احڪام.“
هو سوچ ۾ گم ٿي ويو. پوءِ هڪدم ڄڻ کيس الهام ٿيو.
چيائين، ”اري ٻاپ مڦت جو تنخواه کائين ٿو، ڪرو؟“
”سائين بندي گندي کان ڪا غلطي ٿي ويئي آهي؟“
”اي ڪم ڪر، ٻاپ، ڪم ڪر.“ هن سنهڙي هٿ سان منهنجي منهن ۾ اشارو ڪندي چيو.
”سائين ڪم ڪندو آهيان.“
”اي سندي ماڻو، ڪم ڪر ٻاپ، ڪم ڪر.“ هو پنهنجو هڏائون هٿ منهنجي نڪ تائين کڻي آيو.
”سائين“، کيس ٻڌايم، ”اڄڪلهه سياستدانن جي توتڙي خاموش آهي.“
”اري ٻاپ،“ هن مٿي تي هٿ رکندي چيو، ”شياشتدان جي ٻولتي بند آئي، ته ني توکي تنخواه مڦت جي ملدي، ڪُرو.“
”سائين ڇا ڪيان؟ ليڊر سڳورا ڳالهائڻ شروع ڪندا، ته پوءِ مان به خبرون آڻڻ شروع ڪندس.“ هيٺ ڪنڌ ڪري آهستي وراڻيم.
اڄ ڪلهه روزي خدا جي هٿ ۾ نه، پر سرڪار جي هٿ ۾ آهي. سوچيم هيءُ ڪاٺياواڙي سيٺ جيڪڏهن ڪاوڙجي پوي، ته جيڪر هن ڌرتيءَ تي منهنجو جيئڻ جنجال ڪري ڇڏي مون کي رڻ ۾ رولي ماري. پوليس ۽ سي – آءِ – ڊي کان جيڪر منهنجا لاهه ڪڍرائي ڇڏي. مان روح تائين ڪنبي ويس.
”سائين“، عرض ڪيم، ”اڄ – سڀان ۾ ڪٿي نه ڪٿي ضرور ڪو جلسو ٿيندو، مارا ماري ٿيندي، ۽ اخبار لاءِ هڪ بهترين خبر ملي ويندي. ٺوڙها پوڙها سياستدان وڌيڪ انتظار ڪري نه سگهندا.“
سيٺ صاحب گهور ڪري منهنجي منهن ۾ نهاريو. ٻيڙيءَ جو ڪش هڻي، دونهون منهنجي منهن ۾ ڇڏي پڇيائين، ”ڪم ڪرڻو آهي؟“
”ها سائين.“
”ڪم ڪرڻو آهي؟“
”ها سائين.“
”ڪم ڪرڻو آهي؟“
”ها سائين.“
”اري ته پوءِ ڪم ڪر ني ٻاپ،“ هن ٻنهي هٿن سان ڄڻ پاراتو ڏيندي چيو، ”ٻاپ ڪم ڪر.“
”ڪهڙو ڪم ڪريان؟“ مون روئڻهارڪي آواز ۾ چيو.
”بدبخت کک ڪجهه ڳالهائين، ڪو بيان ڏين، تڏهن وڃي منهنجو ڪم شروع ٿيندو.“
”سندي ماڻو،“ سيٺ ٻئي ٻانهون ٽيبل تي رکي اڳتي جهڪي آيو، ”ڪم ڪرڻ جي نيت آئي؟“
”ها سائين، ڇونه آهي.“
”هي جمانو آئي اشڪول جي ٻچا لوگ جو،“ هن مون کي سمجهائڻ شروع ڪيو، ”ني تون هين ڪر. فشٽ نمبر ٻچي جو انٽرويو ڳني اچ. سمجهين، ڪرو؟“
”يعني هي جو اڄڪلهه امتحانن جا نتيجا پيا نڪرن، تنهن ۾ پهريون نمبر ايندڙ شاگرد جو انٽرويو وٺان؟“
”ها، ائين ڪم هلندو،“ سيٺ اکيون ڦوٽاڙيندي چيو، ”مڦت جي تنخواه پاڻ وٽ ناهي.“
”سائين،“ مان اُٿي بيٺس ”اجهو ٿو ڪنهن نه ڪنهن امتحان جي فرسٽ نمبر شاگرد جو انٽرويو وٺي اچان.“
مان سيٺ احمد ڀائي محمد ڀائي، ايڊيٽر، پرنٽر، پبلشر روزانه ”عالمگير“ کي سلام ڪري پنهنجي ڪئبن ۾ آيس، جتي نور محمد سليماني، سليماني چانهه پي رهيو هو ۽ فلمي صفحي کي ترتيب ڏيئي رهيو هو.
مان جڏهن ڪئبن ۾ داخل ٿيس، تڏهن نور محمد سليماني چانهه جو گلاس رکي مون ڏانهن ڏٺو.
پڇيائين، ”ڇو آزاد، منهن تي پوڻا چار وڳا پيا ٿئي؟“
”نوڪري خطري ۾ آهي.“
”پرواهه نه ڪر.“
”پرواهه نه ڪريان ته ڇا گهر جي ڀاتين کي بک ماريان.“
”ا• هڪ در بند ڪري، ڏهه در کوليندو آهي.“
”اُهو زمانو گذري ويو. اڄڪلهه در در تي چوڪيدار ڏنڊو کنيو ويٺو آهي.“
نور محمد سليماني پنهنجي ڪرسيءَ تان اُٿي، منهنجي ڀرسان اچي ويٺو. پنهنجي ٺونٺ ڪرسيءَ جي ٻانهن تي رکي، کاڏيءَ هيٺان هٿ ڏيئي، منهنجي منهن ۾ نهارڻ لڳو.
ڪجهه دير کان پوءِ چيائين، ”تنهنجي منهن ۾ فلم ايڪٽر ٿيڻ جا آثار آهن.“
”يار مشڪري ڇڏ،“ کيس پري ڪندي چيم، ”مان سخت پريشان آهيان.“
نور محمد سليمانيءَ ڇاتيءَ تي هٿ هڻندي چيو، ”جنهن ڏينهن مان پروڊيوسر – ڊائريڪٽر ٿيندس، تنهن ڏينهن توکي فلم انڊسٽريءَ جو سڀ کان ڪامياب آرٽسٽ ثابت ڪندس.“ پوءِ منهنجي پٺي ٺپيندي چيائين، ”تنهنجي منهن ۾ ٻچا فلم ايڪٽر ٿيڻ جا آثار آهن.“
”جيستائين فلم ٺاهين، تيستائين عالمگير اخبار جو فلمي صفحو ٺاهيندو رهه. سمجهيئه. هاڻي اُٿ هتان.“ کيس ڇڙٻ ڪڍيم.
نور محمد سليماني پنهنجي ڪرسيءَ تي وڃي ويٺو ۽ گلاس ۾ بچيل چانهه جا ڍڪ ڀرڻ لڳو.
مان پنهنجي ڪئبن مان نڪري نيوز ايڊيٽر جي ڪمري ۾ آيس. نيوز ايڊيٽر پنجونجاهه سالن جو پوڙهو آهي، پر پاڻ کي نوجوان سڏائيندو ۽ لکرائيندو آهي. عالمگير اخبار جي عملي ۾ اچڻ کان اڳ هو جنن ۽ ڀوتن، ڏائڻن ۽ راڪاسن، ديون ۽ جادوگرن جا ڀوائتا ۽ سنسي خيز افسانا لکندو هو، ۽ پڙهندڙن جي ننڊ ڦٽائيندو ۽ سندن هانوَ ڦاڙيندو هو.
مان جنهن وقت نيوز ايڊيٽر جي ڪمري ۾ پهتس، ان وقت هو ٻئي ڏينهن جي اخبار لاءِ هڪ سنسي خيز خبر جي سرخي تيار ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو. ٽي – چار ڏاڍا ڇرڪائيندڙ ۽ دل ڏاريندڙ جملا سندس آڏو رکيا هئا، جن جي هو چڱيءَ ريت چڪاس ڪري رهيو هو. جهڙوڪ: هڪ هوائي جهاز جو سرڻ سان تصادم، هوائي جهاز اٺٽيهه هزار فوٽن جي بلنديءَ تان ڪِري پاش پاش ٿي ويو. اٺٽيهه ماڻهو موت جو شڪار. ٻي خبر هن ريت هئي: شتر مرغ جي آني مان هاٿيءَ جو ٻچو ڦُٽي نڪتو، قدرت جو ڪرشمو، انڌن لاءِ ايمان جو لمحو. ٽين خبر هئي: هڪ برباد عاشق جي ريل گاڏيءَ آڏو خودڪشي ڪرڻ جو دردناڪ واقعو، ريل گاڏي پٽڙي تان لهي ويئي، چار سئو چوويهه ماڻهو زخمي.
مون کي پنهنجي ڪمري ۾ ڏسي هن پُراسرار نموني مون ڏانهن نهاريو. گنڀير آواز ۾ چيائين، ”جيڪڏهن سچو پچو آزاد آهين ته ڀلي ڪري آئين. پر جي جن آهين ته موٽي وڃ. اجايو خوفناڪ خبر پڙهائي هانءُ نه ڦاڙي وجهانءِ.“
”مان آزاد آهيان،“ وراڻيم. ”دي پوليٽيڪل ڪريسپونڊنٽ اينڊ رپورٽر آف ڊيلي عالمگير.“
”ويهي رهه.“
مان ويهي رهيس.
هن ٽيئي خبرون منهنجي آڏو رکيون. پڇيائين، ”ٻڌاءِ، ڪهڙي خبر پڙهي ماڻهن جا ڌاڻا نڪري ويندا؟“
”في الحال منهنجا ڌاڻا نڪري ويا آهن.“
”ڪهڙي خبر پڙهي. ٻڌاءِ ٻڌاءِ. جهٽ ڪر.“
”خبر پڙهي نه.“
”ته پوءِ؟“
سيٺ احمد ڀائي محمد ڀائي جي ڳالهه ٻڌي منهنجا ڌاڻا نڪري ويا آهن.“
ته پوءِ جلد ٻڌاءِ. اها ئي خبر کڻي سرخي ڪري ٿا استعمال ڪريون.“
مون خبرن وارو ڪاغذ پري ڪندي چيو، ”منهنجي نوڪري ڊينجر زون ۾ آهي.“
”ڇو؟“
”چيو اٿائين ته ڪنهن به امتحان ۾ پهريون نمبر آيل شاگرد جو انٽرويو وٺي اچ.“
”ته پوءِ وارو ڪر،“ هن هڪدم چيو، ”سونهري موقعو هٿان نه وڃاءِ. اڄ ٻه رزلٽ نڪتا آهن. هڪ ايم – بي – بي – ايس فائنل ۽ ٻيو بي – اي سول انجنيئرنگ جو. مزي جي ڳالهه ته ٻنهي ۾ ساڳيو شاگرد، نالي گهامڻ پهريون نمبر آيو آهي. وڃي هٿ ڪرينس.“
”ائين وري ڪيئن هوندو.“ مون حيرت وچان ڏانهس نهاريندي چيو.
”ائين آهي،“ هن صلاح ڏني، ”جهٽ ڪر، وڃي انٽرويو وٺينس.“
”ڪيئن هٿ ڪريانس،“ ڏک وچان چيم، ”سندس ائڊريس ڪٿان آڻيان.“
”ٺهيو پٽ. تون وڃي الغوزا وڄاءِ.“
”يار منهنجي مدد ڪر.“ کيس عرض ڪيم.
”هوءَ سامهون جيڪا ڪاري ڪاري شيءِ رکي آهي، ڏسين ٿو؟“ هن ميز ڏانهن اشارو ڪندي پڇيو.
”ها.“
”سڃاڻين ٿو ته اها ڪاري شيءِ ڪهڙي آهي؟“
مون کي ڪاوڙ وٺي ويئي. چيم، ”اها ڪاري ڪاري پُراسرار شيءِ هوائي جهاز آهي.“
”هي هوائي جهاز آهي!“ هن کان رڙ نڪري ويئي.
”نه، ٽينڪ آهي.“
هن کي بڇان لڳي. چيائين، ”ائين نخرا بيٺو ڪندين ته ٻي ڪنهن اخبار جو نمائندو گهامڻ جو انٽرويو وٺي ڇڏيندو، ۽ تون بيٺو جهانجهه وڄائيندين.“
”ته پوءِ تون به سڌي طرح ڳالهاءِ نه،“ وراڻيم، ”اجايو رابرٽ بليڪ ٿيڻ جي ڪوشش ڇو ٿو ڪرين.“
چيائين، ”ٽيليفون تي يونيورسٽيءَ جي ايگزيمينيشن ڊپارٽمنٽ مان گهامڻ جي ايڊريس هٿ ڪر، ۽ هڪدم روانو ٿي وڃ نه ته هٿ مهٽيندين. سمجهيئه.“
مون کي نيوز ايڊيٽر جي ڳالهه سمجهه ۾ آئي. يونيورسٽي وارن کان گهامڻ جي ايڊريس گهريم.
ايڊريس هٿ ڪري، قلم پينسل تيار ڪري، نوٽ بوڪ کيسي ۾ وجهي، پنهنجي صحافت جي زندگيءَ جو سڀ کان اهم ۽ انوکو تجربو ڪرڻ لاءِ عالمگير اخبار جي آفيس مان نڪري دل ۾ درود شريف پڙهندو، گهامڻ جي گهر ڏانهن روانو ٿيس.
سوا ڪلاڪ جي جستجو کان پوءِ مان گهامڻ جي گهٽيءَ ۾ پهتس. گهامڻ پنهنجي گهٽيءَ ۾ ڪنهن فلم ايڪٽر وانگر مشهور هو.
رات ٿي وئي هئي. گهٽيءَ جي دڪانن جا ميرانجهڙا بلب ٽمڪي رهيا هئا. هڪ ڏيڍ فوٽ جو ٻار مون کي گهامڻ جي گهر تائين وٺي آيو. در ڏانهن هٿ سان اشارو ڪندي چيائين، ”هتي گهامڻ رهندو آهي.“
”مهرباني پٽ،“ مون ڏهه پيسا کيسي مان ڪڍي ڏانهس وڌائيندي چيو، ”مهرباني. وڏو ٿي تون گهامڻ جو گرامه فون ڀڃندين.“
هن ڏهه پيسا نه ورتا. منهن ۾ شور وجهي مون ڏانهن ڏسڻ لڳو. جتي اسان بيٺا هئاسين اُتي روشني جهڪي هئي. مان سندس منهن تي تاثر چڱي طرح جاچي نه سگهيس.
کيس مٿي تي پيار ڪندي چيم، ”وٺ پٽ، شاباس.“
”اڙي مان تنهنجو پٽ آهيان؟ هان، بيشرم،“ هو ٽپ ڏيئي هڪ وڏي پٿر تي چڙهي بيٺو. چيائين، ”مان تنهنجو پيءُ آهيان.“
تڏهن ڏٺم ته هو سٺ سالن جو ڄامڙو هو.
ڄامڙو پٿر تان لهي پنهنجيون پتڪڙيون ٻانهون لوڏيندو هليو ويو.
مون گهامڻ جو در کڙڪايو.
هڪ ڏيڍ فوٽ جي شخص در کوليو. پڇيائين، ”ڪير آهين؟“
ڀانيم گهامڻ جي گهٽيءَ جو هرڪو پوڙهو ڄامڙو آهي، تنهنڪري ڏاڍي احترام سان عرض ڪيم، ”چاچا، مون کي گهامڻ صاحب سان ملڻو آهي.“
هو ٻاهر نڪري آيو، ٻئي هٿ چيلهه تي رکي چيائين، ”مان تنهنجو چاچو آهيان! واهه نمونا واهه.“
هو ويهن – پنجويهن سالن جو بندرو جوان هو. سٺ سالن جو پوڙهو ڄامڙو نه هو.
مون کانئس معافي ورتي.
پڇيائين، ”ڪهڙو مشڪرو آهين، ۽ رات جو اٺ لڳي ستيتاليهه منٽ ۽ تيرنهن سيڪنڊن تي ڇو آيو آهين؟“
مون ساڻس پنهنجي واقفيت ڪرائيندي چيو، ”منهنجو نالو آزاد آهي.
”اهو غلط آهي،“ هن چيو، ”دنيا ۾ ڪوبه آزاد ناهي. هر ڪو غلام آهي. پنهنجو نالو ٻڌاءِ.“
”ٽوهه خاصخيلي.“
”آزاد تنهنجو تخلص آهي؟“
”ڪجهه ڪجهه شايد.“
”شاعر آهين؟“
”نه،“ کنگهي نڙي صاف ڪيم. پنهنجي حواسن کي قابو ڪندي چيم، ”مان عالمگير اخبار جو پوليٽيڪل ڪريسپانڊنٽ ۽ رپورٽر آهيان.“
ڄامڙي نوجوان چيو، ”مون تي انگريزيءَ جو رعب نه ويهار فلمي سنڌيءَ ۾ ڳالهاءِ.“
”فلمي سنڌي“ مون حيرت مان ڏانهس نهاريو.
”ها، ها فلمي سنڌي،“ هن چيو، ”يعني آسان سنڌي زبان ڳالهاءِ.“
سندس ڳالهه سمجهندي وراڻيم، ”مان عالمگير اخبار جو سياسي نمائندو آهيان.“
”هون،“ هن پنهنجي ٻانهن ۾ ٻڌل ناس جي دٻليءَ جهڙي واچ ۾ وقت ڏسندي پڇيو، ”رات جو اٺ لڳي اُڻونجاهه منٽ ۽ ٽيويهه سيڪنڊن تي هتي ڇو آيو آهين؟“
چيم، ”مان گهامڻ صاحب سان ملڻ آيو آهيان.“
”گهامڻ اسٽوڊنٽ ليڊر نه آهي، ۽ نه ئي ڪنهن سياسي ڀولي جي پڇ ۾ ٻڌل آهي. ڇا هُن ڪڏهن بک هڙتال جو اعلان ڪيو آهي؟“
”سائين،“ مون کي پنهنجو ساهه مُٺ ۾ محسوس ٿيو. ڄامڙو جوان اُتان ٿي آيو جتان ڪوڙو نه موٽي. ڏاڍيءَ آزايءَ وچان چيم، ”ائين برابر آهي ته مان عالمگير اخبار جو پوليٽيڪل ڪريسپانڊنٽ ۽ رپورٽر آهيان، پر مان گهامڻ صاحب سان ٻئي مسئلي تي ڳالهائڻ آيو آهيان.“
”ڪشمير جي مسئلي تي؟“
”نه.“
”مسجد اقصيٰ جي مسئلي تي؟“
”نه.“
”ته پوءِ رات جو اٺ لڳي پنجونجاهه منٽ ۽ ٻائيتاليهه سيڪنڊن تي تون ڪهڙو مسئلو کڻي آيو آهين؟“
مون کي ڄامڙي تي ڪاوڙ پي آئي. مون کي پنهنجو انٽرويو تيار ڪري ڏهين لڳي تائين نيوز ايڊيٽر آڏو رکڻو هو، ۽ ڄامڙو منهنجو وقت برباد ڪري رهيو هو.
مون ڄامڙي کان پڇيو، ”سائين، اوهان ڪير آهيو؟“
ڄامڙي چيلهه تي هٿ رکي، سينو ڦوڪيندي چيو، ”گامون سچار جي پيءُ جو پوٽو آهيان.“
”يعني، مطلب ته“ مان هٻڪيس.
”مطلب ته مان گامون سچار جو پٽ آهيان،“ هن پنهنجو ننڍڙو هٿ اڳتي وڌائيندي چيو، ”منهنجو نالو گهامڻ آهي.“
”اڙي منهنجا سائين،“ مون خوشيءَ وچان گهامڻ کي ڌرتيءَ تان کڻي ورتو.
”مون کي هيٺ لاهه.“
مون گهامڻ کي ڌرتيءَ تي رکي ڇڏيو.
”هاڻي گهٽ، ۽ مخصتر لفظن ۾ ٻڌاءِ ته رات جو پوري نوين لڳي ڇو آيو آهين؟“
”سائين،“ مون نوٽ بوڪ ڪڍندي چيو، ”اوهان بي – اي سول انجنيئرنگ ۽ ايم – بي – بي – ايس فائنل ۾ هڪ ئي وقت پهريون نمبر آيا آهيو.“
”اها ڪا وڏي ڳالهه ناهي،“ هن جواب ڏنو، ”مان جلد ئي ايل – ايل – بي ۽ ايم – ايس – سي ايگريڪلچر جي امتحانن ۾ ساڳئي وقت پهريون نمبر ايندس.“
”ضرور ضرور،“ مون نوٽ ڪيو، ”سائين جنهن وقت اوهان اخبار ۾ پنهنجو رزلٽ ڏٺو اُن وقت اوهان ڇا محسوس ڪيو؟“
”ڪجهه به نه.“
”ڪجهه به نه؟“
”نه،“ هن وراڻيو، ”ڇو جو رزلٽ جي خبر مون کي اڳواٽ پئجي چڪي هئي.“
مون حيرت مان گهامڻ ڏانهن ڏٺو.
هن چيو، ”ايگزيمنيشن ڊپارٽمينٽ ۾ پٽيوالي کان وٺي ڪنٽرولر تائين منهنجا يار آهن.“
”هوشيار شاگرد جو هر هنڌ قدر هوندو آهي،“ مون نوٽ بوڪ ۾ لکندي ڳالهايو، ”ڇا اوهان ٻيا امتحان به خصوصي حيثيت سان پاس ڪيا آهن؟“
”ها،“ هن آسمان ڏانهن ڏسندي وراڻيو، ”ميٽرڪ مون ڄمڻ کان اڳ پاس ڪئي هئي، تنهن ڪري سڌو سنئون بي – اي جو امتحان ڏنم.“
”۽ انٽر؟“
”انٽر جو سرٽيفڪيٽ پنجاهه رپين ۾ ملي ويو هو.“ هن وراڻيو.
”بي – اي – جي امتحان ڀيري واقفيت گهٽ هئي، تنهن ڪري ست دفعا فيل ٿيس. پوءِ جڏهن يونيورسٽي ۽ ڪاليجن ۾ دوستي ڳنڍي وڌم ۽ سورس هٿ ڪيم، تڏهن اٺين سال بي – اي جو امتحان فرسٽ ڪلاس فرسٽ ۾ پاس ڪيم.“
منهنجو وات ڦاٽل ڏسي هن چيو، ”در اصل مان ڏاڍو هوشيار آهيان. ممتحن بدبخت جڏا آهن، تنهن ڪري مون کي حسد وچان فيل ڪندا آهن. پر ڪڏهن ڪڏهن انصاف ملي ويندو آهي، جيئن هن دفعي ٿيو آهي.“
”برابر برابر،“ لکندو ويس، ”ڪير ڪيستائين ڪنهنجو حق ماريندو.“
”هتي روشني گهٽ آهي، پان واري جي دڪان وٽ ٿا هلي بيهون،“
هن چيو، ”اجايو ڪا غلط سلط خبر نه لکي ويهين.“
اسان پان واري جي دڪان وٽ اچي بيٺاسين.
مون گهامڻ کان پڇيو، ”سائين ٻنهي امتحانن لاءِ اوهان گهڻا ڪلاڪ روزانو پڙهندا هئا.“
”هڪ منٽ به نه.“
”ڇا؟“
”ها،“ هن وراڻيو، ”هڪ منٽ به نه.“
”ته پوءِ ٻنهي امتحانن ۾ پوزيشن ڪيئن کڻي سگهيا آهيو؟“
”مان پاڻ سان امتحان هال ۾ ڪتاب کڻي ويندو هوس.“ هن چيو ۽ ”ٻيو ته سوالن جو پيپر اڳواٽ مون کي ملي ويندو هو.“
مان لکندو رهيس، ۽ هو ڳالهائيندو رهيو، ”امتحان هال ۾ نگرانن به ڏاڍي مدد ڪئي. واري واري سان منهنجي ڪاپي ٻاهر کڻي ويندا هئا، ۽ جواب لکي، يا لکارائي ايندا هئا.“
”ڪڏهن ڪا تڪليف درپيش آيَوَ؟“
”ها. ڪڏهن ڪڏهن ڪو مغز ڦريل نگران منهنجي ڪم ۾ رخنو وجهڻ جي ڪوشش ڪندو هو.“
”ان لاءِ اوهان ڇا ڪندا هئا؟“
”مان پاڻ سان ٻانهن جيڏو چاقو کڻي ويندو هوس، ۽ امتحان هال ۾ کولي پنهنجي آڏو ڊيسڪ تي کوڙي ڇڏيندو هوس.“
”اُن چاقوءَ سان اوهان پينسل گهڙيندا هئا؟“
”نه. پٽاٽا ڇليندو هوس،“ هن رکائي وچان جواب ڏنو.
”چاقو ڏسي چڱا چوکا نگران به مون کي ويجهو نه ايندا هئا.“
”اوهه، سمجهيم.“
”پوءِ منهنجي پاڙي جا داداگير به مون سان گڏ امتحان جي سينٽر تائين هلندا هئا، ۽ پاڻ ڏيکاري استادن کي پارت ڪري ڇڏيندا هئا.“
مان نوٽ وٺي رهيو هوس، جو هن چيو، ”امتحان ۾ ڪامياب ٿيڻ لاءِ فقط ايترو ڪافي ناهي. ٻيو ڪجهه به ڪرڻو پوندو آهي.“
”ڇا؟“
”ممتحن جي ڳولا.“
”اهي ممتحن ڇا هوندا آهن سائين؟“
”ممتحن اُن ماڻهوءَ کي چئبو آهي، جنهن کي يونيورسٽيءَ وارا اعتبار جوڳو ۽ قابل استاد ڄاڻي، جاچڻ لاءِ پير ڏيندا آهن. ممتحن لاهه به ڪڍندو آهي، ۽ ٻيڙو پار به ڪندو آهي.“
”توهان ان سلسلي ۾ ڇا ڪندا آهيو؟“
”امتحان ڏيڻ کان پوءِ مان ممتحن جي ڳولا ۾ نڪري پوندو آهيان. سندن دوست احباب هٿ ڪري، پٺيان لڳائي ڇڏيندو آهيان، جي سِر تي چڙهي کانئس مارڪون وٺي ايندا آهن.“
مان لکندو رهيس.
گهامڻ چيو، ”هاڻي توهان ئي غور ڪيو ته امتحان پاس ڪرڻ، ۽ نمبر کڻڻ ڪيتري قدر ته ڏکيو ڪم آهي. ماڻهو ته امتحان کي چرچو سمجهندا آهن.“
”سائين،“ مون گهامڻ کان پڇيو، ”ڀلا ٻنهي امتحانن مان توهان کي سولو امتحان ڪهڙو محسوس ٿيو؟“
”بي – اي سول انجنيئرنگ جي امتحان ۾ مان پاڻ ويٺو هيس. تنهن ڪري سمجهان ٿو اُهو امتحان مڙيئي سولو هو،“ هن ڏاڍي فراخدليءَ سان ٻڌايو، ”۽ ايم – بي – بي ايس جي امتحان منهنجي بدران منهنجو هڪ ڊاڪٽر دوست ويٺو هو.“
”يعني توهين à“
”ها، مان ايم – بي – بي – ايس جي امتحان ۾ ويٺو ئي نه هوس.“
”خير،“ مون نوٽ بڪ جو پنو اُٿلائيندي چيو، ”اِهو ته ٿيو امتحانن جي تياري وغيره جي باري ۾ احوال. هاڻي مهرباني ڪري ٻڌايو ته، جيئن ته توهين خدا جي فضل سان ڊاڪٽر انجنيئر ٿي پيا آهيو، اڳتي لاءِ اوهان جو ڪهڙو پروگرام آهي؟
”مان نوڪري ڪندس،“ هڪدم چيائين، ”سرڪاري نوڪري. ”ماشاءَ الله، قوم ۽ ملڪ جي خدمت ڪندوئ.“
گهامڻ مون کي پيٽ ۾ آڱر هئين. مون ڏانهس نهاريو. هو ٻئي ٻانهون هوا ۾ ڦيرائيندي چيو، ”مان گامون سچار جي پيءُ جو پوٽو آهيان، يعني گامون سچار جو پٽ آهيان. تنهن ڪري مري پوندس، پر ڪوڙ هرگز نه ڳالهائيندس.“
”ته ڇا، توهين ڊاڪٽر ۽ انجنيئر ٿي قوم ۽ ملڪ جي خدمت ڪرڻ نٿا چاهيو؟“
”نه. ميان پنهنجي پنهنجي آل اولاد جي خذمت ڪندس.“
”ته پوءِ سرڪاري نوڪري ڇو پسند ڪئي اٿَوَ!“
”ڇو جو سرڪار جو ٻيڙو ٻوڙڻ کاٻي هٿ جو ڪم آهي.“
”ڪيئن؟“
هن گهڙي کن سوچڻ کان پوءِ چيو، ”انجنيئر ٿيندس. سرڪاري سيمنٽ جون ڳوڻيون گدامن مان کڻائيندس، سرڪاري لوهه وڪڻندس، ناقص عمارتون تعمير ڪرائيندس، ۽ ٺيڪيدارن سان ملي جُلي لکن جون گهوٻيون هڻندس.“
مون اچرج مان ڏانهس نهاريو. تڏهن ڏاڍي نهٺائيءَ سان چيائين، ”پاڪستان پڪو اسلامي ملڪ آهي، تنهن ڪري منهنجو ايمان به هاذا من فضل ربي ۾ آهي.“
”۽ ڊاڪٽر ٿي ڇا ڪندا؟“
”مان اول ايف – آر – سي – ايس جو ڪٿان نه ڪٿان سرٽيفڪيٽ حاصل ڪندس،“ گهامڻ چيو، ”پوءِ مان سرڪاري اسپتال ۾ مريضن کي چيري ڦاڙي ماري ڇڏيندس، ۽ پرائيويٽ اسپتال ۾ کانئن وڏيون رقمون وٺي ڏاڍي ڌيان سان سندن علاج ڪندس. دوائون ۽ انجيڪشن وغيره سرڪاري استعمال ڪندس.“
گهامڻ ڪجهه سوچي کلڻ لڳو. مون کي اک هڻندي چيائين، ”ڪنهن اسپتال جو سپريڊنٽ ٿي پيس ته پوءِ نرسن مان دوستن سميت ڍَوَ تي هوندس.“
ايترو ڳالهائڻ کان پوءِ گهامڻ خاموش ٿي ويو.
مون نوٽ بوڪ کيسي ۾ وجهندي چيو، ”گهامڻ صاحب اوهان جا لک ٿورا، مهرباني جو اوهان پنهنجو قيمتي وقت سيڙائي مون کي عالمگير اخبار لاءِ انٽرويو ڏنو.“
”مان بلڪل بيڪار ويٺو هوس، ۽ پنهنجو قد وڏو ڪرڻ جون ترڪيبون سوچي رهيو هوس،“ هن جواب ڏنو، ”تنهن هوندي به تو منهنجو قيمتي وقت وڃايو آهي، تنهن ڪري مون کي هڪ ڪوپ چانهه جو پيار.“
”حاضر حاضر، اچو.“
اسان هڪ ٻاڪڙي ۾ وڃي ويٺاسين. گهامڻ چانهه جي هڪ ڪوپ سان اڌ ڊزن کارا بسڪٽ کائي ويو. مون دخل تي پيسا ڏنا.
جڏهن ٻاهر آياسين، تڏهن گهامڻ پنهنجي دٻليءَ جهڙي واچ ۾ وقت ڏسندي چيو، ”هن وقت رات جا نوَ وڄي ايڪٽيهه منٽ ۽ اُڻهٺ سيڪنڊ ٿيا آهن. تون وڃي سگهين ٿو.“
مون کانئس موڪلائڻ کان اڳ عرض ڪيو، ”سائين جيڪڏهن هڪ عدد فوٽو ڏيئي سگهو، خاص ڪري سائيڊ پوز ته توهان جا ٿورا. انٽرويو سان گڏ شايع ٿيندو، ته ڏاڍو ٺهندو.
گهامڻ ڳالهه نٽائيندي چيو، ”مون کي فوٽي سان دلچسپي ناهي. ”ائين نه ڪريو، سائين گهامڻ،“ کيس راضي ڪرڻ لاءِ چيم.
”اڄ ڪلهه جهونا سياستدان به ايڪٽرن وانگر ڦيرا کائي، هٿ پير هيٺ مٿي ڪري، ۽ اکين ۾ خمار ڀري فوٽا ڪڍرائي ۽ اخبارن ۾ ڇپارائي رهيا آهن. توهان به ڪو ايڪٽر ڇاپ فوٽو عنايت ڪريو. ”فوٽو ڪم وڃائي ڇڏيندو، مسٽر آزاد.“
”اهو وري ڪيئن؟“
گهامڻ چيو، ”مان گامون سچار جي پيءُ جو پوٽو آهيان، يعني گامون سچار جو پٽ گهامڻ آهيان. تنهن ڪري مري پوندس، پر ڪوڙ نه ڳالهائيندس.“
هٻڪندي کانئس پڇيم، ”مون اوهان جو مطلب نه سمجهيو آهي، سائين.“
هن ٻئي هٿ چيلهه تي رکندي چيو، ”مان گامون سچار جو پٽ گهامڻ ضرور آهيان، پر اُهو گهامڻ نه آهيان جنهن جي تلاش ۾ تون آهين.“
”ته ڇا، هي سڀ –“ مان جملو اُڪلي نه سگهيس.
گهامڻ وقت ڏسندي چيو، ”هن وقت رات جا نوَ وڄي ٻٺيهه منٽ ۽ سٺ سيڪنڊ ٿيا آهن. هتان هڪدم هليو وڃ، يا مون کي هڪ موهني تماڪ وارو پان کاراءِ.“
مون گامون سچار جي پٽ گهامڻ کي هڪ موهني تماڪ وارو پان وٺي ڏنو. هو پان چٻاڙيندو، پنهنجي گهر ڏانهن هليو ويو. گهر جي در وٽ ترسي، منهن ورائي مون ڏانهن ڏٺائين ۽ پوءِ ٻانهن مٿي ڪري لوڏي، در کولي اندر هليو ويو. ■