نه ويڄ نه طبيب
مون کُڏ تان هيٺ نهاريو. اَڻچٽي ماحول ۾ رونق هئي. موڳا ماڻهو ڌنڌي ڌاڙيءَ لاءِ رستن تي نڪري آيا هئا. ٽريفڪ جي گوڙ گهمسان ۾ بسون بد روحن وانگر ڀڄي رهيون هيون. روزاني وهنوار ۾ ڪابه ظاهري ڦير گهير نظر نه آئي. مون کي پنهنجي حال تي حيرت ٿي.
اڱڻ مان بابا جو آواز آيو، ”ستو پيو آهين ڇا، ماءِ سن (منهنجا پٽ).“
وراڻيم، ”جاڳان پيو.“
”واٽ (ڇا) جاڳان پيو! سُر سامونڊيءَ جو وئائس (آواز) ڇو نه پيو اچي؟“
”منهنجو ساهه ٿو منجهي بابا. سُر سامونڊي ڪيئن ڳايان.“
بابا انگريزن جي آخري نشاني سمجهيو ويندو آهي.1921ع کان 1936ع تائين سنڌ جي انگريز اريگيشن انجنيئر بينجامن ڊگلس جو منشي رهي چڪو آهي. بينجامن ڊگلس کي سنڌيءَ ۾ لکيل درخواستن جو انگريزيءَ ۾ ترجمو ڪري ڏيندو هو. بابا جا يادگار ترجما بينجامن ڊگلس پاڻ سان کڻائي ويو، ۽ وڃي لنڊن ميوزيم ۾ رکايائين.
بابا رڙ ڪري پڇيو، ”يو او – ڪي سن؟ (تون خوش ته آهين نه منهنجا پٽ؟)“
”لڳان ته خوش پيو، پر مون کي ساهه کڻڻ ۾ تڪليف ٿي رهي آهي.“
”اميجيٽلي (هڪدم) هيٺ اچ.“
مان هيٺ لهي ويس. اڱڻ ۾ گهر جا ڀاتي مون کي ورائي ويا.
بابا پڇيو، ”ساهه ڇونه ٿو کڻي سگهين.“
”مان سمجهان ٿو، منهنجي نڙيءَ ۾ ڪا شيءِ اٽڪي پيئي آهي.“
”پَلي جو ڪنڊو لڳو هوندس،“ منهنجيءَ نانيءَ کنڊو وات مچڪائيندي چيو. هوءَ هڪ سئو سترهن سالن جي آهي.
امان چيو، ”پلو کاڌي پنڌرهن ڏينهن ٿي ويا اٿس.“
”ته پوءِ نڙيءَ ۾ صوفي ٻير اٽڪيو اٿس،“ نانيءَ ڪنڌ لوڏيندي ڳالهايو. نانيءَ جو ڪنڌ هميشه ناڪار ۾ لڏندو رهندو آهي.
”هن موسم ۾ صوفي ٻير ڪٿان آيا!“ امان چيو.
”ته پوءِ نڙيءَ ۾ ناريل اٽڪيو اٿس.“
بابا کي نانيءَ جي ڳالهه تي سخت ڪاوڙ آئي. چيائين، ”ناريل نه. نڙيءَ ۾ ڇانهي، يعني هنداڻو ڦاٿو اٿس. هونهه!“
نانيءَ چيو، ”ٿي سگهي ٿو.“
بابا منهنجو وات کولي نڙيءَ جي تلاشي ورتي. چڱي طرح ڏسڻ کان پوءِ چيائين، ”تنهنجي نڙيءَ ۾ مون کي ته ڪابه شيءِ اٽڪيل نظر نه ٿي اچي.“
مون ٻوسٽ محسوس ڪندي چيو، ”منهنجو ساهه ٿو منجهي، بابا. منهنجيءَ نڙيءَ ۾ ضرور ڪا شيءِ اٽڪي پيئي آهي.“
”هان، هاڻي خبر پيئي!“ منهنجي ننڍڙي ڀاءُ جانوءَ چيو، ”ڪالهه کان منهنجي ريل گاڏيءَ جي انجڻ غائب آهي. ڪَڍُ منهنجي انجڻ.“
بابا جانوءَ کي آنڪ ڏني. هو هليو ويو.
اِن وچ ۾ منهنجيءَ نڙيءَ جو لنگهه سوڙهو ٿيندو ويو. ساهه جو سلسلو تڪليف ڏيڻ لڳو. مون ڳچيءَ تي هٿ رکندي چيو، ”منهنجو ساهه ٿو منجهي، بابا.“
امان بيچين ٿي پيئي. پڇيائين، ”اوطاق واري بَڙَ وٽ ٿُڪ ته نه اُڇلي اٿئي.“
تڪليف وچان وراڻيم،”مون کي ياد ناهي.“
”ياد ڪر.“
”مون کي ڪجهه ياد نه ٿو اچي.“
”اوطاق وارو بڙ ڳورو آهي،“ امان چيو، ”مان سمجهان ٿي، تو اُتي ضرور ٿڪ اڇلائي آهي. مان هاجران مستانيءَ کي گهرائي ٿي وٺان. تنهنجيءَ نڙيءَ تي غيبات جو اثر آهي.“
”نو ٽاڪ نانسينس (بڪ بڪ نه ڪر)،“ بابا ڪاوڙجي ويو. چيائين، ”نو (نه) هاجران مستاني. مان پنهنجي سن (پٽ) کي ڪنهن سٺي فزيشين، يعني ڊاڪٽر کي ڏيکاريندس. ڪئيڪ ريڊي (جلدي تيار ٿيءُ).“
بابا مون کي حيدرآباد جي هڪ مشهور ڊاڪٽر وٽ وٺي آيو.
ڊاڪٽر سرسري تپاس کان پوءِ ويهه رپيا وٺي کيسي ۾ وڌا. بابا کي چيائين، ”پوڙها، تنهنجي پٽ کي ڪجهه به ڪونهي. بلڪل چاڪ چڱو ڀلو آهي.“
”چڱو ڀلو فقط ڏسڻ ۾ ٿو اچي،“ بابا منهنجيءَ ڳچيءَ تي هٿ رکندي چيو، ”هن کي نڙيءَ ۾ ارٿميٽڪ (حساب) آهي.“
”ڪجهه ڪونهيس،“ ڊاڪٽر چيو، ”مَڪرُ ٿو ڪري. وٺي وڃينس.“
بابا کي اطمينان نه ٿيو. ڊاڪٽر کي چيائين، ”واٽ مني لاٽ (پيسو ڪهڙي شيءِ آهي) لُڪ ماءِ سن ونس مور (هڪ دفعو ٻيهر منهنجي پٽ کي تپاس). آءِ ريڊي، ٽيڪ رپيز ٽوينٽي (مان وڌيڪ ويهه رپيا ڏيڻ لاءِ تيار آهيان).“
ٻيهر في جا ويهه رپيا وٺي ڊاڪٽر کيسي ۾ وجهي ڇڏيا. پوءِ ٻيهر منهنجي تپاس شروع ڪيائين. منهنجي وات ۾ ٿرما ميٽر وجهي، نبض تي هٿ رکيائين. اک واچ تي رکيائين. منٽ کن ۾ وات مان ٿرما ميٽر ڪڍي ٽيبل ليمپ جي روشنيءَ ۾ جاچيائين.
پڇيائين، ”بک لڳيئي ٿي.“
هاڪار ۾ ڪنڌ لوڏيم.
”اُڃ لڳيئي ٿي؟“
هاڪار ۾ ڪنڌ لوڏيم.
”بک به لڳندي اٿس، اُڃ به لڳندي اٿس،“ بابا ڳالهايو. چيائين،
”بَٽِ (پر)، منهنجي پٽ کي نڙيءَ ۾ اَرٿميٽڪ آهي، يعني حساب آهي. ڪجهه به کائي پي نٿو سگهي. ساهه منجهيس ٿو.“
مون ڊاڪٽر کي چيو، ”ائين محسوس ڪيان ٿو، ڄڻ ته نڙيءَ ۾ ڪا شيءِ اٽڪي پيئي آهي.“
”هون.“ ڊاڪٽر ڪنڌ لوڏيو. پوءِ پنهنجي ساڄي هٿ ڏسڻيءَ سان، (جيڪا سگريٽن جي دونهي ۾ هيڊي ٿي ويئي منهنجين اکين کي اٿلائڻ لڳو. مون کي ڊاڪٽر جي آڱرين مان ڌپ آئي.
چيم، ”اکين ۾ ڪجهه ڪونهي ڊاڪٽر. منهنجيءَ نڙيءَ ۾ ڪا شيءِ اٽڪي پيئي آهي.“
پڇيائين، ”سگريٽ ڇڪيندو آهين؟“
وراڻيم، ”واڻ جي کٽ ڇڪڻ کان سواءِ ٻي ڪابه شيءِ نه ڇڪيندو آهيان.“
”اکين آڏو تِروِرا ڏسندو آهين.“
”نه. ڪجهه ڏينهن کان فقط ڏينهن جا تارا ڏسندو آهيان.
”ڪڏهن ڦيري آئي اٿئي.“
”سمجهه ته ڦيرين ۾ آهيان.“
ڊاڪٽر چيو، ”اڳاڻو به تو بلڪل ساڳيا جواب ڏنا هئا.“
وراڻيم، ”اڳاڻو تو به بلڪل ساڳيا سوال پڇيا هئا.“
ڊاڪٽر صاحب اسٽيٿسڪوپ کڻندي چيو، ”سامهون ليٽي پَئهُ.“
سامهون ڀت وٽ ٽيبل جهڙين ٽنگن مان هڪ مستطيل تختي تي کير جهڙي اڇي چادر وڇايل هئي. اڇي اُجري چادر ڏسي مون کي مٽي پليد ٿيل ايفروايشين امن ياد آيو.
ڊاڪٽر چيو، ”ڪهڙن پورن ۾ پئجي ويو آهين. جلد ڪر. ٻاهر مريضن جي لائين لڳي پيئي آهي.“
مان اڇي چادر تي بالم بڻجي ويهي رهيس. ڊاڪٽر چيو، ”بوٽ لاهي ليٽي پَئهُ.“
بابا پريان رڙ ڪئي، ”متان بوٽ لاٿو اٿئي.“ پوءِ ڊاڪٽر کي چيائين، ”منهنجي پٽ جي پيرن ۾ برباد ڪندڙ بدبوءِ هوندي آهي. بيڊ سميل (خراب بوءِ). رٻڙائي بوٽ لاهيندو ته تون رڙيون ڪري اسپتال مان ڀڄي ويندين.“
ڊاڪٽر ڪاوڙ مان ڪنڌ کي لوڏو ڏنو. پوءِ چيائين، ”چڱو، بوٽ سميت ليٽي پَئهُ.“
مان ليٽي پيس. بابا منهنجي ڀرسان اچي بيٺو. ڊاڪٽر کان پڇيائين، ”ننڊ ٿو ڪرائينس ڇا. ويل، گُڊي گُڊي (ڏاڍو چڱو).“
ڊاڪٽر ڪنن مان اسٽيٿسڪوپ ڪڍي، بابا ڏانهن نهاريندي چيو، ”پوڙها، تون مهرباني ڪري وڃي ٻاهر ويهه. منهنجو وقت خراب نه ڪر.“
”ويل!“ بابا حيرت مان ڊاڪٽر ڏانهن ڏسندو ٻاهر هليو ويو. ڪمري ۾ ڊاڪٽر ۽ مان رهجي وياسين. ڊاڪٽر چيو، ”قميص مٿي ڪر.“
مون قميص مٿي ڪري، پيٽ ۽ سينو ڊاڪٽر جي حوالي ڪري ڇڏيو. ڊاڪٽر منهنجو سينو تپاسڻ لڳو. اسٽيٿسڪوپ جي ٿڌي ٿڌي ڦڻ هڏائين سيني تي هيڏانهن هوڏانهن لڳائڻ لڳو.
مون آهستي چيو، ”ڊاڪٽر صاحب، مون کي سيني ۾ ڪابه تڪليف نه آهي. منهنجي نڙيءَ ۾ ڪا شيءِ اٽڪي پيئي آهي. ساهه نٿو کڄي.“
”ماٺ ڪر.“ ڊاڪٽر ڇڙٻ ڪڍندي چيو، ”وڏو ساهه کڻ.“
”اها ئي ته گڙ ٻڙ آهي ڊاڪٽر، جو وڏو ساهه ته ڇا، ننڍو ساهه به کڻي نٿو سگهان.“
”ڳالهائڻ بند ڪر.“
ڊاڪٽر صاحب ڪاوڙ جو تکو هو. چيائين، ”هاڻي اُٿي ويهه.“ مان اٿي ويٺس. هن منهنجي پٺيءَ تان قميص مٿي ڪري ڇڏي.
۽ اسٽيٿسڪوپ جو ٿڌڙو ٿڌڙو لوهه منهنجي ڪرنگهي ۽ پاسرين تي رکڻ لڳو. مون کي ڊاڪٽر جي بيوقوفيءَ تي خار لڳا. چيومانس، ”يار، ساهه منهنجي نڙيءَ ۾ اچي ڦاٿو آهي، ۽ تون لڳو پيو آهين منهنجي پٺيءَ کي!“
”وڏو ساهه کڻ.“
”وري ساڳي ڳالهه! سائين عرض ڪيم ته منهنجي نڙيءَ ۾ ڪجهه اٽڪي پيو آهي. هيٺ جو ساهه هيٺ ۽ مٿيون مٿي رهجي ويو آهي.“
”ڪوشش ڪر.“
مون وڏي ساهه کڻڻ جي ڪوشش ڪئي. اکين اڳيان اوندهه اچي ويئي. مٿو وڃي ڪاٺ جي تختي سان لڳو. ڊاڪٽر جو اسٽيٿسڪوپ ڪنن مان نڪري منهنجي پٺيءَ هيٺان پورجي ويو.
”اُٿي،“ ڊاڪٽر رڙ ڪئي، ”بيوقوف!“
ڊاڪٽر جي رڙ ٻڌي بابا اندر هليو آيو. چيائين، ”ڊونٽ دڙڪو مائي سڪ سن (منهنجي بيمار پٽ کي دڙڪو نه ڏي).“
”تون وڃي ٻاهر ويهه، پوڙها،“ ڊاڪٽر واچ ۾ وقت ڏسندي چيو، ”مان ڪنسلٽنگ فزيشن آهيان، ڪو معمولي ڊاڪٽر نه آهيان.“
بابا ٻاهر هليو ويو. ڊاڪٽر مون کي اُٿاري ويهاريو ۽ اسٽيٿسڪوپ سان منهنجيون پاسريون تپاسڻ لڳو. تپاسيندي جڏهن ڪڇ وٽ پهتو، تڏهن مون کان برداشت ٿي نه سگهيو. چيم، ”مون کي سخت ڪتڪتائي ٿي ٿئي ڊاڪٽر. ڪڇ وٽان اهو عجيب اوزار پري ڪر، نه ته ڪٿي کلي نه ويهان.“
ڊاڪٽر اسٽيٿسڪوپ جي توتڙي اڳيان ڦيرائي منهنجي سيني تي رکندي چيو، ”کنگهه.“
”ڪنهن تي؟“
”کنگهه. کنگهڻ به نٿو ڄاڻين!“
مون کنگهيو.
”اڙي بابا منهنجي منهن ۾ ڇو ٿو کنگهين،“ ڊاڪٽر ناراض ٿيندي چيو، ”ٻئي پاسي منهن ڪري کنگهه.“
مون ٻيهر کنگهيو، ڀت ڏانهن منهن ڪري.
”اڙي کنگهين ٿو، يا ٺٺولي ٿو ڪرين!“
”بي وقتو کنگهڻ بس ائين ئي هوندو آهي.“
”زور سان کنگهه، هيئن - کئون کئون، کئون کئون.“ ڊاڪٽر کنگهي ڏياريو.
مون ڊاڪٽر جي اهل ڪندي زور سان کنگهڻ شروع ڪيو. کنگهڻ جي دوران ڊاڪٽر مون کي تپاسيندو رهيو. ان وچ ۾ مون محسوس ڪيو ته منهنجي نڙيءَ ۾ ڦاٿل نامعلوم شيءِ نڙيءَ ۾ وڌيڪ پختي ٿيندي ويئي. ساهه منجهڻ لڳو.
ڊاڪٽر چيو، ”کنگهڻ بند ڪر.“
مون کنگهڻ بند ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر کنگهه زندگيءَ ۾ غمن وانگر اچڻ شروع ڪيو، ته بس ايندي رهي.
”اڙي کنگهڻ بند ڪر.“
”کئون کئون، کئون کئون.“
”اڙي چيومانءِ ته کنگهڻ بند ڪر.“
”کئون کئون، ستل سور ۽ پُراڻي کنگهه کي نه جاڳائبو آهي، ڊاڪٽر صاحب.“
ڊاڪٽر صاحب پنهنجي خاني مان هڪ گوري ۽ ٽيبل تان پاڻيءَ جو گلاس کڻي آيو. ان وچ ۾ مان زور شور سان کنگهندو رهيس. مون کي گوري ۽ پاڻيءَ جو گلاس ڏيندي چيائين، ”ڦڪ.“
”واٽ (ڇا ڦڪ!“ بابا منهنجي کنگهڻ جو آواز ٻڌي اندر هليو آيو.
چيائين، ”فرگيٽ ناٽ (وسار نه) منهنجي پٽ کي نڙيءَ ۾ ارٿميٽڪ، يعني حساب آهي. ساهه ته چڱي طرح کڻي ٿو، گوري ناٽ پاسيبل کائيندو (گوري کائي نه سگهندو.)“
”پوڙها، تون ٻاهر ويهه. خبردار جو ٻيهر اندر آيو آهين. سُئي هڻندو مانءِ“ بابا کي ڀڄائڻ کان پوءِ ڊاڪٽر مون کي گوري ڏيندي چيو، ”وات ۾ وجهي چوس. ڳڙڪائڻ جي ضرورت ناهي.“
مون گوري وات ۾ وجهي چوسڻ شروع ڪئي.
کنگهه بند ٿي ويئي.
”ليٽي پَئهُ.“ ڊاڪٽر مون کي ٻيهر ليٽائي ڇڏيو. پيٽ ۽ سيني تان قميص پري ڪري ڇڏيائين.
مون ڊاڪٽر کي چيو، ”منهنجي هاٺي ڪاٺيءَ تي نه وڃجانءِ. مرض جو سبب ڳولي جلد ڪا دوا ڏي. مان مريو ٿو وڃان. هاءِ! منهنجي نڙيءَ ۾ ڦاٿل شيءِ قابو ٿيندي ٿي وڃي.“
ڊاڪٽر صاحب پنهنجن ٻنهي هٿن جون آڱريون، اَڱوٺن کان سواءِ، منهنجي پيٽ ۾ ٽنبڻ شروع ڪيون. اهو سلسلو هنياوَ کان شروع ڪري دن کان هيٺ نرن تائين، ۽ پيٽ جي هڪ پاسي کان ٻئي پاسي تائين جاري رکيائين. ائين محسوس ڪيم، ڄڻ ڊاڪٽر منهنجي پيٽ تي هَرُ ڪاهي رهيو هو.
”ڇا پيو ڳولين، ڊاڪٽر.“
ڊاڪٽر جواب نه ڏنو. آڱرين جو هَر ڪاهيندو رهيو.
ورائي پڇيومانس، ”منهنجي پيٽ ۾ ڪارون جو خزانو ته نه ٿو ڳولين.“
هو خاموش رهيو، ۽ پنهنجي ڪم ۾ مشغول رهيو. پوءِ منهنجين تاڙين هيٺان آڱريون ٽنبي اهڙو زور ڏنائين جو مون کان دانهن نڪري ويئي. دانهن ٻڌي ڊاڪٽر وڌيڪ زور ڏنو. مون کان نڙيءَ ۾ ڦاٿل شيءِ جو خيال وسري ويو.
مون تڪليف وچان چيو، ”متان وڌيڪ زور ڏنو اٿئي، ميان اسان سنڌين جي پيٽ ۾ اهڙو بارود ڀريل آهي، جو جيڪڏهن هيڪر ڦاٽو ته نظام شمسيءَ جو ڪاروبار درهم برهم ڪري ڇڏيندو.“
”وات هڻڻ بند ڪر،“ ڊاڪٽر خارن مان چيو، ”پير لٽڪائي ويهه.“
مان پير لٽڪائي ويٺس. ڊاڪٽر منهنجن گوڏن تان سٿڻ مٿي ڪري رٻڙ جي مُترڪي سان گوڏن جي خاص رڳ ڪُٽڻ شروع ڪئي. مترڪي جو ڌڪ لڳڻ شرط ٽنگ اُڇل کاڌي پئي. ٽنگن کي اُڇلون کارائي ڊاڪٽر پنهنجي ڪرسيءَ تي وڃي ويٺو. مان اُٿي وڃي ميز جي ٻئي پاسي سندس سامهون ٿي ويٺس.
ڊاڪٽر کان پڇيم، ”ڊاڪٽر هڪڙي ڳالهه ته ٻڌاءِ، مصيبت
منهنجيءَ نڙيءَ ۾ آهي. منهنجو ٿو ساهه منجهي، ۽ تون پيٽ جي تلاشي پيو وٺين. ائين ڇو؟“
هڪ چمڪندڙ چمٽو کڻندي چيائين، ”وات کول.“
مون وات نه کوليو.
”وات کول.“
مون وات نه کوليو.
”اڙي ڀوڪ، چوانءِ ٿو وات کول.“
چيم، ”جيڪڏهن تون ان غلط فهميءَ ۾ مبتلا آهين، ته ان جهرڪي ڇاپ چمٽي سان منهنجي نڙيءَ مان ڦاٿل شيءِ ڇڪي ڪڍي وٺندين، ته پوءِ ڀليل آهين.“
”اڙي، تون ماٺ ڪري وات کول،“ ڊاڪٽر ڪاوڙ مان چيو.
پڇيو مانس، ”ڪٿي منهنجي زبان پٽڻ جا سانباها ته نه پيو ڪرين.“
”مريض ته ناهين، اصل مٿي جو سور آهين،“ ڊاڪٽر بيزار ٿيندي چيو، ”وات کول خدا جي واسطي.“
عرض ڪيو مانس، ”اها زبان ئي ته آهي، جنهن سان اندر جو حال اوري سگهان ٿو.“
ڊاڪٽر چيو، ”چڱو ڀلا چَئه – الله•.“
مون چيو، ”الله•.“
الله چوڻ سان وات کُليو، ته ڊاڪٽر به هڪدم چمڪندڙ چمٽو منهنجي وات ۾ وجهي ڇڏيو. چمٽي سان زبان کي زور ڏيئي، نڙ گهٽ ويڪرو ڪري، منهنجي وات ۾ جهاتي پاتائين. ٻئي هٿ سان ٽارچ ٻاري منهنجو اونداهو وات روشن ڪيائين. ڪجهه دير تائين نڙي، نڙيءَ جو لنگهه ۽ نڙ گهٽ جاچڻ کان پوءِ چَمٽو منهنجي وات مان ڪڍي، ٽارچ وسائي ڇڏيائين.
بابا پٻن تي هلندو ڪمري ۾ لنگهي آيو. ڊاڪٽر کان پڇيائين، ”منهنجي سن (پٽ) جي وڍ – ڪٽ يعني آپريشن ته نه پيو ڪرين.“
ڊاڪٽر وراڻيو، ”تنهنجي پٽ کي ڪابه ظاهري بيماري نه آهي.“ پنهنجا اوزار رکندي چيائين، ”تنهنجي پٽ کي وهم آهي.“
”واٽ وهم!“
”وهم.“
مون چيو، ”منهنجو ساهه ٿو منجهي ڊاڪٽر. مون کي ائين ٿو محسوس ٿئي، ڄڻ بيرحم خارجي قوتون منهنجي نڙيءَ تي ننهن ڏيئي منهنجيءَ نڙيءَ ۾ ڦاٿل شيءِ کي چچرڻ جي ڪوشش ڪري رهيون آهن.“
”اهو سڀ وهم آهي،“ ڊاڪٽر چيو، ”منهنجو وقت خراب نه ڪيو. مان ڪنسلٽنگ فزيشن آهيان. ڪو معمولي ڊاڪٽر نه آهيان.“
”منهنجو ساهه ٿو منجهي ڊاڪٽر،“ مون تڪليف وچان چيو، ”منهنجي نڙيءَ ۾ ڦاٿل شيءِ ڦيريون پائي رهي آهي.“
”سڀ وهم آهي، ”ڊاڪٽر ڪاوڙ منجهان چيو، ”وڃو وڃو. پوڙها، وٺي وڃ پنهنجي پٽ کي.“
بابا جا ڪلها انگريز ايڪٽرن وانگر اُڀا ٿي ويا. چيائين، ”ماءِ سن ڊاءِ – اينڊ يو ٽيل گو گو! (منهنجو پٽ مري رهيو آهي، ۽ تون چوين ٿو وڃو!)“
ڊاڪٽر صاحب ميز جي پاسي ۾ کتل بٽڻ تي آڱر رکي. گهنٽيءَ ٻرڙاٽ ڪيو. هڪ ڇهه فٽو راوڻ جهڙو پٽيوالو اندر آيو. ڊاڪٽر اسان ڏانهن اشارو ڪندي کيس چيو، ”هن پوڙهي، ۽ پوڙهي جي جوان وهمي پٽ کي ڌڪا ڏيئي اسپتال مان ٻاهر ڪڍي ڇڏي.“
بابا رڙ ڪئي، ”واٽ! انسليٽ!“
راوڻ اسان کي اسپتال مان عزت سان ڪڍي ڇڏيو.
بابا ۽ مان جرنيل هوش محمد شيدي روڊ تي اچي بيٺاسين.
بابا چتائي منهنجي منهن ۾ نهاريو. پڇيومانس، ”ڇا پيو ڏسين بابا.“
چيائين، ”ڀانيو هوم شايد مڪر پيو ڪرين. پر نه. تنهنجا لاهه نڪري ويا آهن. تنهنجي نڙيءَ ۾ ضرور ڪا شيءِ اٽڪي پيئي آهي. تو سان ٽربل (ويڌن) آهي.“
چيومانس، ”مان مري ويندوسانءِ بابا. منهنجو ساهه ٿو منجهي. ٻوسٽ ۾ روح ساڻو ٿيندو پيو وڃي.“
”گاڊ از گريٽ (الله وڏو آهي)،“ بابا چيو، ”اِهو ايڪٽرن جهڙو ڊاڪٽر مون کي فرسٽ سائيٽ (پهرين نظر) ۾ ڇسو ڏسڻ ۾ آيو هو. جڏو. مرض به سڃاڻي نه سگهيو! واٽ واٽ ڊاڪٽر هيئر (هتي ڪهڙا ڪهڙا نه ڊاڪٽر پيا آهن).“
دل ٻڏندي پئي ويئي. اکين آڏو هر ڪا چُرندڙ ۽ اَڻچُرندڙ شيءِ جهڪي ٿيندي ويئي. ائين پئي محسوس ٿيو ڄڻ ماحول تي سچ پچ ڪوهيڙو لهي آيو هو. مان بابا کي چيو، ”مون کي گهر وٺي هَلُ. مان آرام سان مرڻ چاهيان ٿو.“
”ڊيٿ! نو نو ماءِ سن (موت! نه منهنجا پٽ)“ بابا مون کي پيار ڀريل نگاهن سان ڏسندي چيو، ”ڊونٽ اولڊ فادر ساري (پنهنجي ڪراڙي پيءُ کي اهو چئي ڏک نه ڏي).“
بابا ويچار ۾ پئجي ويو. نرڙ تي گهنج چِٽا ٿي بيٺس. مون سمجهيو، هو مسٽر بينجامن سان گذاريل وقت ياد ڪري رهيو هو، پر ائين نه هو. بابا چيو،“ مون کي هڪ گريٽ آئيڊيا (ڏاڍو سٺو خيال) آيو آهي.“
”منهنجي ڪفن دفن جو؟“
”يو سلي (تون ڀوڪ آهين).“
”مان مري وڃان ته منهنجو لاش سنڌوءَ ۾ لوڙهائي ڇڏجانءِ، بابا.“
”نو ٽاڪ ڊيٿ (موت جي باري ۾ نه ڳالهاءِ.)“
منهنجين ٽنگن مان ست نڪرندو ويو. ساهه ساڻو ٿيندو ويو. ڀانيم ڦهڪو ڪَري ڪري پوندس. ڪهاڻي ختم ٿي ويندي. نِڙيءَ ۾ ڦاٿل شيءِ جي باري ۾ ڪابه خبر نه پوندي.
تڏهن بابا جو آواز ڪن پيم. چيائين، ”مون ڊسائيڊ (فيصلو) ڪيو آهي، ته توکي اوڏ ويڄ کي ڏيکاريندس.“
”اوڏ ويڄ ڪهڙو؟ جيڪو جِنَ ڪڍندو آهي؟“
”رانگ رانگ (غلط). جن بهرام خان ڀوپو ڪڍندو آهي.“
”اوڏ ويڄ ڪير آهي؟“
”پليٽو جو فادر آهي (افلاطون جو پيءُ آهي).“ بابا چيو، ”هڪ نظر ۾ مرض سڃاڻي وٺندو آهي.“
”ته پوءِ مُنڍ ۾ ئي اوڏ ويڄ ڏانهن وٺي هلين ها.“
”اولڊ مين فرگيٽ (مون ڪُراڙي کان وسري ويو). دير نيور مائينڊ (پرواهه نه ڪر). هَلُ.“
تڪليف کان منهنجيون اکيون بند ٿي ويون. هرڪو آواز اوپرو ٿي ويو. مون کي سُڌ نه پيئي ته بابا ڪهڙي سواريءَ ۾ چاڙهي مون کي اوڏ ويڄ وٽ وٺي آيو.
”ٻالڪا اکيون کول.“ آواز تي اکيون کوليم. اوڏ ويڄ منهجي سامهون ڌرتيءَ تي پلٿي ماري ويٺو هو. بدن ڀڀوت هوس. مون کي ائين لڳو، ڄڻ هو هڏ چم جو ٺهيل نه هو، بلڪه سنڌ جي چيڪي مٽيءَ جو مجسمو هو – قديم دور جي کنڊرن جو پتلو هو. هن منهنجين اکين ۾ اکيون وجهي ڇڏيون. مون سندس نگاهن مان نئه محسوس ڪيو.
بابا کان رهيو نه ٿيو. چيائين، ”ويڄَ، ڇوڪر جون اکيون ٺيڪ آهن. ارٿميٽڪ (حساب) نڙيءَ ۾ اٿس. نڙيءَ ۾، چوي ٿو، ڪا شيءِ اٽڪي پيئي اٿس.“
ويڄ وراڻيو، ”اندر ۾ جهاتي پائڻ لاءِ اکيون ڳڙکين جو ڪم ڏينديون آهن.“
”لا علاج آهي!“ بابا بيحد حيرت وچان چيو. سندس لهجي ۾ ڏک هو. اکيون غم کان آليون ٿي پيس.
”ها.“ ويڄ وراڻيو، ”تنهنجي پٽ جو مرض لا علاج آهي. دنيا جو ڪوبه ڊاڪٽر يا حڪيم سندس علاج ڪري نه سگهندو.“
بابا حسرت سان مون ڏانهن ڏٺو. هو اوچتو مون کي بيحد. پوڙهو ۽ ضعيف نظر آيو. اکين جون پتليون پاڻيءَ ۾ ٻڏي ويس. هيٺيون چپ ڪنبڻ لڳس. آواز ڀرجي آيس. ويڄ اوڏ کان پڇيائين، ”ويڄ، منهنجي پُٽ کي ڪهڙي بيماري آهي.“
ويڄ وراڻيو، ”تنهنجي پٽ جي ساهه ۾ موهن جو دڙو اٽڪي پيو آهي.“ ■