ڪينسر
مون کي ڏسي پريان کان هٿ لوڏيائين، ۽ پوءِ پاڻ ڏانهن اچڻ جو اشارو ڪيائين. موٽر سائيڪل پارڪ ڪري مان دعا ڏانهن هليو ويس. دعا ڪجهه ڪجهه ڪارڙي ۽ ڪجهه ڪجهه ٿلهڙي آهي. هلندي هلندي پير وچڙي پوندو اٿس ۽ هڪدم هڪ عدد ٿاٻو کائي وٺندي آهي. ٿاٻو کائڻ کان پوءِ اتر بدران ڏکڻ هلي ويندي آهي. کاري در بدران مٺي در هلي ويندي آهي. صدر بدران سولجر بازار کان وڃي نڪرندي آهي. متان سمجهو ته پنڌ تي زور هوندو اٿس! دعا وٽ قديم دور جي ووڪس ويگن ڪار آهي، جنهن جي باري ۾ ماڻهن جو رايو آهي ته اُها ڪار ٻي مهاڀاري جنگ دوران هٽلر جي استعمال ۾ هئي. والله عالم بصواب. پنڌ ڪندي آهي ته دعا پاڻ ٿاٻا کائيندي آهي. کٽاري ووڪس ويگن هلائيندي آهي ته سندس ڪار ٿاٻن جهڙا جهٽڪا کائيندي آهي.
”توبهه تائب ٿيءُ، ڌڻيءَ در دعا گهر.“ دعا چيو، ”ايڊيٽر ڪات ڪهاڙا تکا ڪري ويٺو اٿئي.“
چيم، ”دعا، توکي ڏسڻ کان پوءِ مون دعا گهرڻ ڇڏي ڏني آهي.“
دعا مُڪَ اولاريندي چيو، ”تو کان وڌيڪ ذليل ماڻهو مون زندگيءَ ۾ نه ڏٺو آهي.“
”شڪر ڪر ته ڏسي ورتو اٿئي. ”چيم،“ بنا ڏسڻ جي مري وڃين ها ته تنهنجو روح مون کي ڏسڻ لاءِ ڀٽڪندو رهي ها.“
سچ پچ مڪ وهائي ڪڍيائين. پوءِ چيائين، ”سڌو ايڊيٽر سان وڃي ملجانءِ – متان وڃي چمپا ڪليءَ جي چمچاگيري ڪرين. ٿي سگهي ٿو ته ايڊيٽر اڄ توکي ٽپر ٻڌائي.“
مون اخبار جي آفيس طرف ڊڪ پاتي. مون کي ايتري پڪ هئي، ته ايڊيٽر فنا فني مون کي ڪنهن به صورت ۾ نوڪريءَ مان نه ڪڍندو. هن مون کي ميرٽ تي نه، بلڪه ايم اين اي سردار شرڙ خان ڪپتئي جي چوڻ تي نوڪريءَ ۾ رکيو هو. ياد رکجو ته ميرٽ واري کي سولائيءَ سان ڪن کان ڇڪي ٻاهر ڦٽو ڪري سگهبو آهي، پر سفارشيءَ کي هرگز نه. تنهن ڪري مون کي پڪ هئي ته ايڊيٽر فنا فني مون کي نوڪري مان نڌڻڪو يا الله سائينءَ جو ماڻهو سمجهي ڪڍي نه سگهندو. مان سردار شرڙ خان ڪپتئي جو ماڻهو هوس. بس مون کي هڪ ڳالهه جو ڊپ رهندو هو، ۽ رهندو آهي ته ايڊيٽر فنا فني ڪنهن ڏينهن منهنجي نالائق هئڻ جو ذڪر سردار شرڙ خان ڪپتئي سان نه ڪري ويهي. ٻئي پيالي ڀائي آهن. فنا فني ميڊيا ذريعي سردار شرڙ خان ڪپتئي کي پبلسٽي ڏيندو آهي. موٽ ۾ سردار شرڙ خان ڪپتئو فنا فني کي اخبار لاءِ اضافي اشتهار، اضافي ڪاغذ جي ڪوٽا، پرنٽنگ پريس لاءِ مشينون گهرائڻ جون پرمٽون وٺي ڏيندو آهي. جيڪي هو وڪڻندو رهندو آهي. تنهن ڪري، هو ٻئي ڄڻا هڪٻئي جي ڳالهه ٽاري نه سگهندا آهن. مون کي بس اِهو ئي ڊپ رهندو آهي ته فنا فني ڪنهن ڏينهن منهنجي شڪايت سردار شرڙ خان ڪپتئي سان نه ڪري ويهي.
مان ڊوڙندو ايڊيٽوريل اسٽاف روم ۾ داخل ٿيس. چمپا ڪلي سڌو اچي مٿي ۾ لڳي. ڪنهن ڪم سانگي پنهنجي ڪيبن مان ٻاهر آئي هئي. مون کي ڏسي منهن تي مرڪ تري آيس. چيائين، ”اڄ تنهنجو خير ناهي، بالم. ايڊيٽر ڪات ڪهاڙا تيار ڪري تنهنجي انتظار ۾ ويٺو آهي. اڄ تنهنجو سر ويو. مان سڀاڻي توکي فيئر ويل پارٽي ڏينديس.“
مان ڪياڙي کنهندي بيهي رهيس. اخبار ۾ ڪم ڪرڻ وارن جو خيال آهي ته چمپا ڪليءَ سان منهنجو ڪو افيئر هلي رهيو آهي. سندن خيال اصل ۾ خام آهي. غلط آهي. چمپا ڪلي کلندي ڳالهائيندي ۽ گهمندي ڦرندي مون سان آهي، پر عشق پي آئي اي جي هڪ پائليٽ سان ڪندي آهي.
”مَٽرُ ڇو ٿي ويو آهين؟“ چمپا ڪليءَ چيو، ”اندر وڃ.“
بلائن ۽ مصيبتن کي ٽارڻ واريون جيڪي به آيتون مون کي ياد هيون، مون پڙهي پاڻ تي شوڪاري ڇڏيون. مان ايڊيٽر جي ڪمري ۾ داخل ٿيس. مون کي ڏسڻ شرط باهه ٿي ويو. چيائين، ”خدا جي واسطي اسان جي جند ڇڏ بالم، ٻي ڪا وڃي نوڪري ڪر.“
ڇا ٻڌايانس ها ته ٻي ڪا نوڪري ڪرڻ جهڙو هجان ها ته پوءِ تو جهڙي کڙوس جي نوڪري ڇو ڪريان ها! ڇڙٻون ڇو سهان ها! هڪ دفعي زنانن بوٽن جي دڪان تي نوڪري ڪئي هيم. طرحين طرحين قسم جون عورتون ۽ ڇوڪريون سينڊل وٺڻ اينديون هيون. ڊينڊيون عورتون هميشه وڏي کڙيءَ وارا سينڊل وٺنديون هيون. عورتن کي سينڊل پارائڻ وارو ڪم مون کي ڏاڍو وڻندو هو. انهن ڏينهن ۾ مان ڏاڍو رومانٽڪ هوندو هوس. سوچيندو هوس ڪڏهن نه ڪڏهن هڪ سهڻي، من موهڻي ڇوڪري اعليٰ قسم جي ڪار ۾ چڙهي ايندي، ۽ هڪ ايم اي پاس نوجوان کي بوٽن جي دڪان تي ڪم ڪندو ڏسي مون تي اَڪن ڇڪن ٿي پوندي. پوءِ مون سان ڀڄي هلي پيار جو پرڻو ڪندي. اخبارن ۾ اسان جو فوٽا ڇپبا. ٽي ويءَ وارا ڪيمرائون کڻي اسان جي ڪڍ هلندا. اسان جا انٽرويو رڪارڊ ڪندا جنهن ۾ اسين ظالم سماج جا ڌاڃوڙا ڪڍي ڇڏينداسين. پر، ائين ٿي نه سگهيو. اِن بدران ڪجهه ٻيو ٿي پيو.
هڪڙي ڏينهن هڪ سهڻي من موهڻي عورت چمڪندڙ موٽر ۾ چڙهي آئي. قد جي ڊگهي هئي. تنهن ڪري ڊگهي کڙيءَ وارو سينڊل نه گهريائين. ننڍي کڙيءَ وارو سينڊل گهريائين. مون کيس ٻه چار سينڊل سهڻي سڊول پير ۾ پارايا. هِڪُ سينڊل پارائي مان سندس پير جهلي ويهي رهيس. هوءَ وائڙي ٿي مون ڏانهن ڏسڻ لڳي. سوچيم، سوين قيامتون اينديون، گذري وينديون، پر مان سندس پير نه ڇڏيندس. سندس پير جهلي زندگيءَ جا باقي ڏينهن گذاري ڇڏيندس. پر، ان جي برعڪس ڪجهه ٻيو ٿي پيو. مالِڪَ وچ ۾ پئجي مائيءَ جو پير منهنجن هٿن مان ڇڏايو. مائيءَ جي پير سان گڏ مون کان نوڪري به ڇڏائجي ويئي.
ان کان پوءِ سردار شرڙ خان ڪپتئي جي سفارش سان مون کي فنا فنيءَ وٽ نوڪري ملي. ايڊيٽر جي ڪاوڙ ڍري ڪرڻ لاءِ پڇيم، ”سائين مون کان ڪا ڀل چڪ ٿي ويئي آهي ڇا؟
”ڀل چڪ کان سواءِ اڄ تائين تو ڪيو ئي ڇاهي!“ ايڊيٽر چيو، ”شهر ۾ عجب اسرار ٿي رهيا آهن، ۽ تون بي خبر گهمندو پيو وتين!“
”سڀ ڪجهه ساڳيو ئي ته آهي سائين.“ چيم، ”اُهي ئي نود، اهي ئي پوليس وارا، اُهي ئي ڪامورا، اُهي ئي ڌنڌا، اُهي ئي ڌاڙيون. شهر ۾ ڪهڙا عجب اسرار ٿيا آهن؟“
منهنجين اکين ۾ اکيون وجهي چيائين، ”خبر اٿئي ته گذريل هفتي کان شهر ۾ هڪ اهڙي اداري ڪم شروع ڪيو آهي جتي ماڻهو پنهنجي زبان وڪڻي رهيا آهن.“
مون کي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي، فقط ايترو ڪڇيم. ”زبان؟“
”زبان معنيٰ ڄڀ.“ ايڊيٽر چيو، ”ماڻهو پنهنجي ڄڀ وڪڻي رهيا آهن. عنقريب اهڙا ادارا به کلندا جتي ماڻهو پنهنجا ڪن ۽ پنهنجيون اکيون وڪڻندا.“
مان ڳالهه ٻڌي ڀنواٽجي ويس. چيم، ”مان هاڻي وڃي ٿو زبان خريد واري اداري تي هڪ زبردست فيچر تيار ڪريان.“
”ڪا ضرورت ڪونهي.“ ايڊيٽر ڇڙٻ ڪڍندي چيو، ”مس دعا زبان خريد ڪرڻ واري اداري تي فيچر تيار ڪري مون کي ڏيئي ويئي آهي.“
ايڊيٽر مون کي دعا جو فيچر ڏيکاريو. مان زندگيءَ ۾ شرمندو مڙيئي گهٽ ٿيندو آهيان. پر، اُن ڏينهن سچ پچ مان شرمندو ٿيس ۽ دل ئي دل ۾ دعا کي بد دعا ڏنم.
”ٻوٿ لٽڪائي ڇو ويٺو آهين؟“ ايڊيٽر فنا فنيءَ چيو، ”اڄ شهر ۾ هڪ اهڙي دڪان جو افتتاح ٿيو آهي، جتي مختلف قسم جون کَلُون وڪامي رهيون آهن، ۽ ماڻهو ڌڙا ڌڙ پنهنجي پنهنجي پسند جي کَلَ خريد ڪري رهيا آهن.“
مان وائڙو ٿي ايڊيٽر ڏانهن ڏسندو رهيس.
ايڊيٽر دٻ ڪڍندي چيو، ”مون کي ڇا ٿو ڏسين! وڃ، وڃي کَلُن وڪڻڻ واري دڪان تي فيچر تيار ڪري اچ.“
ايڊيٽر جي ڪمري مان ٻاهر اچي چمپا ڪليءَ کان کلن وڪڻڻ واري دڪان جو ڏس پتو ورتم. چمپا کلندي پڇيو، ”ڊوز ڪيئن لڳهءِ؟“
چيم، ”ورهين کان پوءِ شرمندو ٿيو آهيان.“
چمپا چيو، ”تنهن جي معنيٰ ته ايڏو نرڄو ناهين.“
”ٺيڪ آهي چمپا، جيڪي وڻيئي چئي وٺ. اڄ تنهنجو ڏينهن آهي.“ چيم، ”ايوري ڊاگ هئز هز ڊي.“
کلي پيئي. چيائين، ”پر، مان ڊاگ ته ناهيان؟“
چيم، ”اِهو ئي ته افسوس آهي.“
”سوئر ڪنهن جاءِ جا.“ چمپا ٽهه ٽهه ڪري کلي پيئي.
پنهنجي موٽر سائيڪل تي سوار ٿي سڌو وڃي کَلون وڪڻڻ واري دڪان ٻاهران بيٺس. دڪان اندر ۽ دڪان ٻاهران ماڻهن جي پيهه هئي. مان دڪان ۾ لنگهي ويس. ديسي فلاسافرن جهڙو هڪ شخص کلون وڪڻي رهيو هو. هن جي پاسي کان کَلُن جو ڊهه پيو هو. هڪ هڪ ڪري کل کڻي، کل بابت وضاحت ڪري هو کلون وڪڻندي پيو ويو. هن هڪ کل کڻي ماڻهن کي ڏيکاريندي چيو، ”هيءَ هڪ رڍ جي کل آهي. هيءَ کل پائي ڪوبه بگهڙ سولائيءَ سان رڍن جي ڌڻ ۾ شامل ٿي رڍون کائي کپائي سگهندو آهي.“
هڪ ماڻهو اڳتي وڌي آيو، ۽ کل خريد ڪري دڪان مان نڪري ويو.
کلن واري هڪ ٻي کل کڻي ماڻهن کي ڏيکاريندي چيو، ”هيءَ هڪ شينهن جي کل آهي. هيءَ کل پائڻ کان پوءِ گيديءَ کان گيدي شخص پاڻ کي بهادر سمجهڻ لڳندو آهي. باقي اڳتي کَٽَنَ اوهان جا ڀاڳ.“
ماڻهو منجهي پيا. کٽن اوهان جا ڀاڳ واري جملي جي کانئس وضاحت ورتائون. کلون وڪڻڻ واري چيو، ”شينهن جي کل پائڻ کان پوءِ عين ممڪن آهي ته اوهين ڪنهن شينهن جي شڪاريءَ جي گوليءَ جو بک ٿي وڃو.“
ماڻهو چوٻول ۾ پئجي ويا. ڪوبه کَلَ خريد ڪرڻ لاءِ اڳتي نه آيو. کلون وڪڻڻ واري چيو، ”شينهن جي کل پائڻ کان پوءِ بيروزگار کي روزگار ملي ويندو آهي.“
”سو وري ڪيئن؟“ هڪ بيروزگار پڇيو.
”شينهن جي کل پائڻ کان پوءِ اوهان کي سرڪس ۾ ڪم ملي ويندو. اوهين رِنگ ماسٽر جي اشارن تي ماڻهن کي ڪرتب ڏيکاريندا. باهه لڳل گول مان اوهين جمپ ڏيندا. ٻڪريءَ سان گڏ گاهه کائيندا ۽ هڪ ئي گهاٽ تان پاڻي پيئندا. سرڪس جي آخري شو ۾ شينهن يعني اوهين ٻڪريءَ سان پيار جو پرڻو ڪري ڇڏيندا.“
ڦڏين ٽنگن وارو هڪ نوجوان اڳتي وڌي آيو، ۽ شينهن جي کل وٺي هليو ويو. ان کان پوءِ کلون وڪڻڻ واري هڪ کل کڻي ماڻهن کي ڏيکاريندي چيو، ”هيءَ کل هڪ ڀولڙي جي آهي. اوهان سڀني کي خبر آهي ته ڀولو هڪ وڻ جي ٽاريءَ تان ٻي وڻ جي ٽاريءَ تائين ٺينگ ٽپا ڏيندو آهي ۽ ڏاڍو مصروف لڳندو آهي. هيءَ کل اهڙي ماڻهوءَ لاءِ مفيد آهي جيڪو سُست ۽ ڪاهل هوندو آهي، پر آفيسرن آڏو مصروف نظر اچڻ لاءِ اجايا هٿ پير هڻندو آهي.“
هڪڙي ماڻهوءَ ڀولي جي کل خريد ڪئي ۽ دڪان مان نڪري ويو.
ان کان پوءِ کلون وڪڻڻ واري هڪ کل ڏيکاريندي چيو، ”هيءَ اُٺ جي کل آهي. اوهين جيڪڏهن ڊينڊا آهيو، ۽ اوهان کي ڪنهن ڊگهي عورت سان عشق ٿي پيو آهي ته پوءِ اوهان لاءِ اُٺ جي کل وٺڻ لازمي آهي. دنيا جي بيوقوف کان بيوقوف عورت پاڻ کان ڊينڊي شخص سان عشق نه ڪندي آهي – ڊينڊي سان عشق ڪرڻ بدران ڦاهو کائي مرڻ کي ترجيح ڏيندي آهي.“
هڪ ڊينڊو اڳتي آيو ۽ اُٺ جي کل خريد ڪري هليو ويو.
ان مهل هڪ پُراسرار شخص دڪان ۾ داخل ٿيو. هو ڪلهن کان پيرن تائين اڇي چادر ۾ ويڙهيل هو. هو منهنجي ڀرسان اچي بيٺو. هن جون نگاهون کلون وڪڻڻ واري تي کُتل هيون. اکين ۾ اڻ تڻ هئس. ڏاڍو بي چين پي لڳو.
کلون وڪڻڻ واري هڪ کل ڏيکاريندي چيو، ”هيءَ کل ڪُتي جي کل آهي.“
ماڻهن جي وات مان ڌڪار سبب آواز آيو. ”اوهه!“
”اجايو حيران نه ٿيو. هيءَ وڏي ڪم جي کل آهي.“ دڪان واري چيو، ”ڪتي جي کل پائڻ کان پوءِ اوهين ايندي ويندي تي ڀونڪي سگهندا. جيڪڏهن اوهين اهڙي اداري ۾ نوڪري ڪريو ٿا، جنهن جو صاحب بدمزاج ۽ بدزبان آهي، ۽ روزانو اوهان جي پڳ لاهيندو آهي، ته پوءِ اوهان کي ڪتي جي کل وٺي پائي ڇڏڻ گهرجي. ڪتي جي کل سان ڪتي جو اصلي پڇ به لڳل آهي. اوهين پڇ لوڏي بدمزاج ۽ بدزبان صاحب کي خوش رکي سگهندا.“
سوچيم، اِها کَلَ منهنجي لاءِ مناسب آهي. وٺي پائي ڇڏيندس ۽ فنافنيءَ آڏو پڇ لوڏيندو رهندس. سندس بڪواس ٻڌڻ کان بچي پوندس. پر، ان کان اڳ جو مان وڌي وڃي کل وٺان، هڪ ٻئي شخص ڪتي جي کل خريد ڪري ورتي ۽ دڪان مان هليو ويو.
”نيڪ ڪم ۾ دير نه ڪبي آهي.“ منهنجي پاسي کان بيٺل پُراسرار شخص چيو، ”تون سوچيندو رهجي وئين، ۽ ٻيو شخص ڪتي جي کل وٺي هليو ويو.“
ڪنڌ ورائي مون اڇي چادر ۾ ويڙهيل اجنبيءَ ڏانهن ڏٺو. پڇيم، ”توکي ڪيئن خبر پيئي ته مون ڪتي جي کل وٺڻ پي چاهي؟“
جواب ڏيڻ بدران هن فقط مُرڪي مون ڏانهن ڏٺو.
”۽ هيءَ کل آهي هڪ رڇ جي.“ کلن وڪڻڻ واري هڪ کل کڻي ورتي هئي، ۽ ماڻهن کي ڏيکاري رهيو هو. هن چيو، ”هيءَ کل پائي اوهين شاهه ڀٽائيءَ ۽ سچل، ۽ ٻين پيرن مرشدن جي ميلي ۾ مداريءَ جي دڦليءَ تي نچي سگهندا. شهرن ۾ نچي سگهندا. ڳوٺن ۾ نچي سگهندا. ٿوري سفارش سان اوهان کي جانورن جي باغيچي ۾ رڇ جي پڃري ۾ ويهي ماڻهن جي دل وندرائڻ واري نوڪري به ملي سگهندي. بس، اوهان کي هڪ ڳالهه کان پاسو ڪرڻو پوندو.“
ماڻهن پڇيو، ”ڪهڙي ڳالهه کان پاسو ڪرڻو پوندو؟“
کلن وڪڻڻ واري چيو، ”بس رڇ جي کل پائي ڪنهن وڏيري يا سردار جي ور نه چڙهجو. سردار سائين توهان کي ڪتن سان وڙهائي چيرائي ڦاڙائي ٽهڪ ڏيندو ۽ مڇ مروڙيندو.“
هڪ نماڻو، ڪجهه اياڻو اڳتي آيو، ۽ رڇ جي کل وٺي هليو ويو.
ان کان پوءِ کلون وڪڻڻ واري ٻَڪَر جي کل ڏيکاريندي ماڻهن کي حيران ڪري ڇڏيو. هن چيو، ”ٻڪر دنيا ۾ ڪسجڻ لاءِ ايندو آهي. ڪا نه ڪا ڪاتي سندس ڪنڌ جي منتظر هوندي آهي. ڪاسائي سندس تاڪ ۾ لڳل هوندا آهن. تنهن ڪري ڪو به شخص ٻڪر جي کل وٺي پائڻ لاءِ تيار نه ٿيندو آهي، سواءِ هڪ شخص جي.“
ماڻهو هڪ ٻئي ڏانهن ڏسڻ لڳا. ڪير هوندو اُهو هڪ شخص جيڪو ٻڪر جي کل پائي پاڻ کي مارائڻ چاهيندو!
کلن واري ماڻهن کان پڇيو، ”اوهان کي روزِ محشر تي اعتبار آهي؟“
”ها، آهي.“ ماڻهن هاڪار ۾ ڪنڌ لوڏيو.
”ته پوءِ اوهان کي اِها به خبر هوندي ته روز محشر اوهان کي پلصراط تان لنگهڻو پوندو؟“ کلن وڪڻڻ واري پڇيو.
”ها، اسان کي خبر آهي.“ خريدارن وراڻيو.
کلون وڪڻڻ وارو مرڪيو، چيائين، ”ٻَڪَرُ سولائيءَ سان پلصراط پار ڪري ويندو.“
الله جا نيڪ بندا، ٻَڪَرَ جي کل وٺڻ لاءِ اڳتي وڌي آيا.
”ترسو.“ کلون وڪڻڻ واري هنن کي روڪيو، ۽ چيو، ”هر ٻڪر پلصراط پار ڪرڻ جو حقدار نه هوندو. پلصراط پار ڪرڻ لاءِ اوهان کي قربانيءَ جو ٻڪر ٿيڻو پوندو، ۽ قيامت ڏينهن جنهن شخص اوهان کي الله جي نالي ۾ ڪُٺو هوندو، سو شخص اوهان جي پٺيءَ تي سوار هوندو، ۽ اوهين پلصراط پار ڪندا.“
ماڻهن جو منهن لهي ويو. پوئتي هٽي بيٺا. ان وچ ۾ هڪ ڏتڙيل شخص آيو. چيائين، ”مان مولائي آهيان. ٻڪر جي قرباني ڏيئي نه سگهندس، تنهن ڪري پلصراط پار ڪرڻ کان رهجي ويندس. ڇونه مان ٻڪر جي کل پائي قربانيءَ جو ٻڪر ٿي پوان، ۽ پنهنجي قربان ڪندڙ جو ٻوجهه کڻي پلصراط پار ڪري ڇڏيان!“
کلون وڪڻڻ وارو رحم دل هو. هن معمولي قيمت تي ٻڪر جي کل ان شخص کي وڪڻي ڇڏي.
ان مهل هڪ اڇو ڳيرو چهنب ۾ زيتون جي ٽاري جهلي دڪان جي جاري ۾ اچي ويٺو. دڪاندار ڳيري ڏانهن ڏٺو، ۽ چيو، ”توکي ڪيترا دفعا ٻڌايو اٿم ڳيرا ته مون وٽ عقاب جي کل ڪونهي جنهن کي پائي تون عقابن کان پنهنجي جان بچائي سگهين. تنهنجي نصيب ۾ شڪاري عقابن هٿان مرڻ لکيل آهي.“
ڳيرو ڏاڍو مايوس ٿيو. سندس وات مان زيتون جي ٽاري ڪري پيئي. کلون وڪڻڻ واري کي ڳيري تي رحم آيو. هن ڳيري کي چيو، ”مون وٽ هڪ شتر مرغ جي کل آهي. تون اُها کل وٺي پائي ڇڏ. اُٺ جيڏي پکيءَ تي عقاب ورلي حملو ڪندا آهن.“
ڳيري کلون وڪڻڻ واري جا ٿورا مڃيا، ۽ شتر مرغ جي کل وٺي هليو ويو.
اُن کان پوءِ کلون وڪڻڻ واري هڪ کل ڏيکاريندي چيو، ”هيءَ واڳونءَ جي کل آهي، يعني مانگر مڇ جي کل آهي. هيءَ کل اهڙي سياستدان لاءِ موزون آهي جيڪو دل جو سخت هجي، ماڻهن جي دک درد ۾ شامل ٿيڻ جي باوجود ڪٺور ۽ بيدرد لڳي، ۽ ووٽ وٺڻ ۾ ناڪام رهندو هجي.“
ماڻهو دلچسپيءَ سان واڳونءَ جي کل ڏسڻ لڳا.
دڪاندار چيو، ”سخت کان سختگير سياستدان جڏهن واڳونءَ جي کل پائي ڏيکاوَ خاطر ماڻهن جي ڏکن سورن ۾ شامل ٿيندو، تڏهن مانگر مڇ يعني واڳونءَ وانگر ڳوڙها ڳاڙي سگهندو. هنجون هاري سگهندو ۽ ماڻهن کان ووٽ وٺڻ ۾ ڪامياب ٿيندو.“
هڪ ٿلهو، متارو، غنڊن جهڙو سياستدان مانگر مڇ جي کل وٺي هليو ويو.
اِهو سلسلو ائين هلندو رهيو. دڪاندار کلون وڪڻندو رهيو، ۽ خريدار کلون خريد ڪندا رهيا. پُراسرار شخص اڳتي وڌي ويو، ۽ کلون وڪڻڻ واري جي سامهون وڃي بيٺو، کلون وڪڻڻ واري حيرت وچان پراسرار شخص ڏانهن ڏٺو، ۽ پڇيو، ”توکي ڪهڙي قسم جي کل گهرجي؟“
پر اسرار شخص پنهنجي جسم تان اڇي چادر هٽائي ڇڏي. هن جي جسم تي کل نه هئي. دڪاندار گهٻرائجي ٻه قدم پري ٿي بيٺو.
پُراسرار شخص جي هٿ ۾ پلاسٽڪ جي ڳوٿري هئي. هن ڳوٿري دڪاندار کي ڏيکاريندي پڇيو، ”تون کلون اَول خريد ڪري، پوءِ وڪڻندو آهين نه؟“
دڪاندار حيران ٿيندي وراڻيو، ”ها.“
”هِن ڳوٿريءَ ۾ منهنجي کل آهي.“ پُراسرار شخص چيو، ”مان ضرورتمند آهيان. پنهنجي کل وڪڻڻ آيو آهيان.“
”مان نه ٿو سمجهان ته اڄ تائين ڪنهن مون کان ماڻهونءَ جي کل گهري هجي!“ دڪاندار همدرديءَ وچان چيو، ”افسوس، مان ماڻهوءَ جي کل خريد نه ڪندس. ڪوئي، نانگ، وڇونءَ، لومڙ وغيره جي کل هجي ها ته تو کان هڪدم خريد ڪري وٺان ها.“
پُراسرار شخص پنهنجي کل لٿل جسم چادر سان ويڙهي ڇڏي، ۽ ڪنڌ جهڪائي دڪان مان ٻاهر وڃڻ لڳو. در وٽ پهتو ته دڪاندار سڏ ڪري بيهاريس، ”ترس.“
عجب شخص بيهي رهيو. مُڙي دڪاندار ڏانهن ڏٺائين.
”مان تنهنجي کل خريد ڪندس.“ دڪاندار چيو، ”هڪ سوئر، ماڻهوءَ جي کل وٺي پائڻ لاءِ اڪثر مون وٽ ايندو آهي. مان تنهنجي کل سوئر کي وڪڻي ڇڏيندس.“
پُراسرار شخص جي منهن تي مرڪ تري آئي. هو پنهنجي کل واري ڳوٿري دڪاندار کي ڏيئي، پيسا وٺي، دڪان مان ٻاهر هليو ويو. ■