تاريخي دستاويزن تان دز لاھيندڙ محقق
لنڊن جي James Theodore Bent کي پنھنجي زندگي جي تجربي ۽ ڪم جي مقبوليت تي دنيا جي آرڪيالاجسٽن، محققن پاران جميس کي سارھايو ويو ۽ ھن کان پنھنجي ڪم متعلق پڇا ڪئي وئي ته اوھان کي وڌيڪ خوشي ڪھڙي ڳالھ جي ٿي،؟؟- ھن چيو ته خوشي تڏھن ٿيندي آھي، جڏھن مان پنھنجي عقل جي معيار موجب مبھم تاريخ جا تھ خانا کوٽي ڪنھن حقيقي رائي جو پابند ٿيندو آھيان، جڏھن اھا مستند رائي عوام وٽ پھچندي آھي ته ان کي reject ڪرڻ جا سرٽيفڪيٽ ڏيندا آھن، تڏھن مونکي گھڻي خوشي ٿيندي آھي، جميس کان ھمعصر وري پڇو ته اوھان جو جواب اسان سمجھي ناھيون سگھيا، ته جميس ھڪ دل لڀائيندڙ انداز ۾ چيو منھنجو ڪم صدين جي تاريخ تان دز لاھڻ آھي، جنھن وقت ۾ ھي ماڻھون ھئا ئي ڪو نه - وري جڏھن مان ڪا اھڙي کوجناء عوام اڳيان کڻي اچان ۽ ھو ان تي اھا رائي ڏئي وجھن ته ھا اسان کي ان جي اڳ ۾ ئي خبر ھئي! ان تي مان مايوس ٿي ويندو ھان ته منھنجي ڪم ڪرڻ جو ڪھڙو فائدو! شايد مان اھو ڪم نه ڪري سگھيو آھيان، ڇو تہ ڪم عقل ماڻھون، ڪنھن وزندار ڪم کي appreciate ڪرڻ بجاء reject ڪندا آھن، انھن جي ٻولي ۾ مان بس لفظن جو فرق سمجھي خوش ٿي ويندو ھان. ____
اسان وٽ سنڌ ۾ ھڪ اھڙو ذھين انسان جنھن تاريخ جي دستاويزن تان دز لاھي، اھو تلاش ڪرڻ جي ڪوشش ۾ رڌل ھوندو آھي، ته سنڌ توڙي سنڌيت جون جاگرافي حدون ڪٿان شروع ٿيون،؟ ڪٿي ختم ٿيون،؟ ڌارين جي يلگارن جا اھي ڪھڙا گس ھئا جن کي ھي ڌرتي ايتري سولي پئي لڳي، نه صرف اھو ان عمل جي پاڙون پاتال مان ڪڍي اسان کي سمجھائي ٿو، پر ان سان گڏ ھو سنڌ جا اھي ماڳ مڪان جن کي جبري طور مسلمان ڪيو ويو، جئين ٺٺي ۾ مھاڪالي جي ماڳ کي مڪلي ۾ تبديل ڪيو ويو، ائين مھاتلت کي ماتلي ۾ مٽايو ويو ۽ ناٿ جوڳين کي شاھن سان ملايو ويو تئين "شو جي آسٿان" کي سيوستان ۽ سيھوڻ ۾ تبديل ڪيو ويو، ائين سنڌ جي تاريخ سان ٿيل ظلم زيادتي جو سور ڏينھون ڏينھون وڌندڙ ۽ تبديل ٿيندڙ آھي، ته اسان وٽ اھڙي روش ۾ ماڻھن کي مسلمان ڪرڻ سان گڏ روڊ رستا، ريلوي اسٽيشون، بندرگاھ توڙي ماڳن مڪانن ڍنڍن ڍورن کي به مسلمان ڪيو ويو آھي.
مان کلي دل سان اھو چئي سگھان ٿو ته عزيز ڪنگراڻي صاحب وقت جي tapestry ۾، توهان جو ڪم هڪ آرڪيالاجسٽ محقق جي حيثيت سان اسان کي ماضي جي تهذيب جون پيچيده ڪهاڻيون ٻڌائي ٿو، تاريخ جي ٽڪرن کي ڳولڻ لاءِ توهان جو عزم قابل تعريف آهي، ڇاڪاڻ ته توهان اسان جي گڏيل ورثي جي ياداشت کي چڱي طرح سان گڏ ڪيو آهي، پر دريافت ڪرڻ لاءِ توهان جو جذبو نه رڳو قديم رازن جا پردا کڻي ٿو، پر ان سان گڏ انساني وجود جي پاڙن کي سمجهڻ ۾ پڻ مدد ڪندڙ عمل آھي، مٽي ۽ تلاءَ جي تھن ۾، توهان اڳئين دور جي وسوسن کي ڳوليندا آهيو، جيڪي وڏي عرصي کان وساريل تهذيب جي معجزن ۽ اسرار کي روشن ڪندا آهن، پنھنجي قلم ۽ فھم سان آثارن جي کوٽائي ڪرڻ ۽ قديم آثارن جي ٻولي کي ڊيڪوڊنگ ڪرڻ ۾ توهان جي اڻٿڪ ڪوشش سنڌ جي منجھل ماڳن ۽ نالن جي ثقافتي ورثي واري ڇنڊ ڇاڻ اسان کي سمجهڻ ۾ تمام گهڻو فائدو ڏنو آھي،_____
عزيز ڪنگراڻي صاحب جئين ماضي جي قديم قلمي کوٽائي ۾ وڃي، توھان جو ڪجھ نئون کڻي اچڻ وارو عمل اسان لاء اوسيئڙي جو باعث ھجڻ سان گڏ اسان کي ھڪ خوف ۽ شڪرگذاري واري ٻڏتر بہ ھوندي آھي، اسان ھميشه اوھان جي نيڪ عمل لاء نيازمندي منجھان احترامن اوھان کي ياد ڪرڻ کانسواءِ ٻيو ڪو رستو ناھي ھوندو،__ ڇو ته ان سڄي ڪشمڪش پويان اوھان جو اسان کي متاثر ڪندڙ ڪم آھي، جيڪي مبھم نمونا توهان کوليندا آهيو، اهي صرف شيون نه آهن، پر انهن جي زندگين جون ونڊوز آهن، جيڪي اسان کان اڳ آيا آهن ۽ انهن خزانن کي محفوظ ڪرڻ ۽ ان جي ترجماني ڪرڻ لاءِ توهان جو عزم يقيني بڻائي ٿو، ته ماضي جي گونج موجوده دور ۾ گونجندي ۽ مستقبل ۾ اسان جي رهنمائي ڪندي. تاريخ جي محافظ ٿيڻ لاءِ توهان جي مهرباني، اسان جي ابن ڏاڏن جي ڳجهارتن کي ختم ڪرڻ، ۽ اسان جي اجتماعي داستان کي بهتر بنائڻ لاءِ. ،_____
عزيز ڪنگراڻي جو اصل نالو عزيزالله ولد سومار خان ڪنگراڻي آهي، ھي سنڌ جو ناميارو ليکڪ، ڪهاڻيڪار، ڊرامه نگار، شاعر، محقق، ۽ مؤرخ آھي، ھن ڪيترائي سنڌي اردو ڊراما لکيا جيڪي پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ ڪراچي سينٽر ۽ نجي سنڌي چينلن تي ٽيلي ڪاسٽ ٿيا، هن قلمڪار جي شاعري، ڪهاڻين، تاريخ ۽ تحقيق بابت سنڌي ۽ انگريزي ۾ ڪتاب شايع ٿيل آهن.عزيز ڪنگراڻي 4 جنوري 1958ع تي سنڌ جي جوهيءَ تعلقي، ضلع دادوءَ، جي ننڍڙي ڳوٺ حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻيءَ ۾ پيدا ٿيو. پرائمري تعليم ڀرواري ڳوٺ گل محمد گنب جي پرائيمري اسڪول مان 1971ع ۾ حاصل ڪيائين. سيڪنڊري تعليم گورنمينٽ هاءِ اسڪول جوهيءَ مان 1977ع ۾ مڪمل ڪيائين. گورنمينٽ استاد بخاري ڊگري ڪاليج دادوءَ مان انٽر ميڊيئيٽ 1979ع ۾ ۽ بي ايس سي جي ڊگري 1982ع ۾ حاصل ڪيائين. سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو مان بي ايڊ 1989ع ۽ ايم اي اسلامڪ ڪلچر 1985ع ۾ ٻئي ڊگريون فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪيائين. جڏهن ته سنڌي ادب ڏانهن لاڙي سبب 1987ع ۾ سنڌيءَ ۾ ايم اي سنڌي ۾ پهرين پوزيشن ۾ پاس ڪيائين جنهن تي کيس سنڌ يونيورسٽي پاران ميڊل ڏنو ويو. هن ادب لکڻ جي شروعات اٺين ڪلاس ۾ پڙهڻ دوران 1974ع ۾ ڪهاڻي لکڻ سان ڪئي. سندس پهرين ڪهاڻي”ايماندار هاري” 1974ع ۾ روزانه هلال پاڪستان ڪراچي جي ٻاراڻي صفحي ۾ ڇپي. 1983ع کان شاعري پڻ شروع ڪيائين ته تنقيدي مضمون نگاري به لکڻ لڳو. سندس شاعري، ڪهاڻيون، تاريخي، تنقيدي ۽ تحقيقي مضمون نگاري سنڌ جي مڃيل سنڌي اخبارن، رسالن ۽ مئگزينن ۾ شايع ٿيڻ لڳيون اخبارن ۾ روزانه هلال پاڪستان، روزانه عبرت، روزانه سنڌُو ۽ روزانه آفتاب ذڪر لائق آهن. رسالن ۾ سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد پاران نڪرندڙ رسالن ٽه ماهي مهراڻ، گل ڦل، سرتيون ۽ ثقافت کاتي سنڌ پاران نڪرندڙ رسالي نئين زندگي ۽ عبرت مئگزين ۾ سندس مواد شايع ٿيڻ لڳو. 1987ع کان پاڪستان ٽيليويزن ڪراچيءَ جي پروگرام مخزن جي مشاعرن جي نشستن ۾ شرڪت شروع ڪيائين.( پروفائيل انسائيڪلوپيڊيا )
پيار ڀاءُ مدھوش مير مون جهڙي ديوار سان لڳايل پورهيت شخص لاءِ محبتن جو وکر ونڊڻ لاءِ لک قرب - عزيز ڪنگراڻي