سنڌي ادب جو نرالو نقاد اڪبر لغاري
سنڌي ادب جو نرالو نقاد اڪبر لغاري
اڄ رات جا 2:50 ٿي رھيا آھن، مان ھڪڙو ناول پڇاڙي کان پڙھڻ شروع ڪيو آ - مونکي ننڊ جو اڌ رنگ آھي، sleeping disorder - ان اڌ رنگ کي مڪمل ڪرڻ لاء نشيء جو سھارو وٺندو آھيان، پوء به ننڊ نه آئي تہ نشي جو ڊوز وڌائڻ لاء ڪتاب جا ڪجھ ورق وڌيڪ پڙھڻ سان آتما آنند ۾ اچي ويندي آھي،___ ڪڏھن ڪڏھن سوچيندو آھيان، شايد مونکي kluver bucy syndrome آھي، جنھن ۾ ٻين علامتن سان گڏ ڪتابن مان ڌپ ۽ خوشبوء اچڻ ۽ ان کي چڪ پائڻ شامل آھي، مان ڪتاب کي چڪ پائڻ وارو معراج اڃان ناھي ماڻيون، پر ڪتاب جي ورقن مان خوشبوء ۽ ڌپ ضرور وٺندو آھيان، جيڪا ڪڏھن ڪنواري ناري جي ماھواري ۾ استعمال ڪيل پيمپر جھڙي لڳندي آھي، ته ڪڏھن وري شراب ۾ بند ٿي آيل ڪنھن پراڻي اخبار جي ڪاغذن جھڙي،____
جنھن ناول کي پچاڙي کان پڙھڻ شروع ڪيو آھي، ان جو اڳيون حصو شروعاتي باب ۾ ناول جو مکہ ڪردار مونکي •اڪبر لغاري جھڙو لڳو - تڏھن يڪدم وڃي ڏٺم ته ھن جو نتيجو ڪھڙو ٿو نڪري، نتيجي ۾ ناول جو ڪردار پاڻ ناولنگار آھي، ان جي موت تي دنيا جا ناولنگار اچن ٿا، ۽ ميت جي غسل وقت سڀ پنھنجا پنھنجا ناول وڏي آواز ۾ پڙھي ان ناولن ۾ پيش ٿيل ڪردارن کي اھو ڏک جو پيغام ڏين ٿا ته • اڄ ھڪ جسم جنھن پنھنجي ڪلھن تي ناولن جي ڪردارن کي کڻي کيڏاريو ھو، ان پنھنجي ڪردارن سان ايڏو پيار ڪيو، جو ھو پنھنجي ناولن جي ڪھاڻين جا ڪردار جياري پاڻ مري ويو،___ اھو غم جو قصيدو ھلي ئي پوء ته آھستہ آھستہ انھن ناولن ۾ پيش ٿيل ڪردار به آلين اکين سان گڏ ٿيندا رھيا، غسل کان پوء ان ميت کي کڻي قبرستان وڌن ٿا ته پويان ھزارين ناولن جا لکين ڪردار ڪانڌين جي صورت ۾ ان ناولنگارن کان ميت جي کٽ جو ڪلھو مٽائڻ لاء ھڪٻئي پويان قطار ۾ ائين ھلن پيا جئين امام انقلاب والٽيئر جي جنازي ۾ ھزارين عورتون جنازي مٿان گل نڇاور ڪنديون ھلن پيون، ان خوشنصيب ناولنگار جي موت تي ان جي جنازي نماز نه ٿي! ____ فورن تدفين بعد ھن جي قبر مٿان ناولن جي چادر ڇاڙھي وئي، ائين جئين ٻاراڻي ادب جي ليکڪہ Enid Blyton جي موت تي ھر سال دنيا جا ٻار سندس جي موت واري تاريخ تي ھن جا ناول کڻي اچي قبر تي ڀيٽا پيش ڪندا آھن، ____ تدفين بعد ان ناولنگار جي قبر تي ھڪ قطبعي جي پٽي لڳائي وئي جنھن تي لکيل ھو " مان دنيا جي ادب کي پڙھي، ايترو ضرور پرايو آھي، جو ھاڻ اوھان کي، مونکي پڙھڻ جي خواھش ضرور ٿيندي " ۽ پوء تڏي تي سمورا ناولنگار پنھنجي ايندڙ ناولن جا مسودا پڙھي انھن ناولن جي ڪردارن کي ڪارا ڪپڙا پرائڻ جون ڳالھيون ڪرڻ سان گڏ سوڳ ۾ انھن ناولن جا ٽائيٽل ٽائيٽانڪ وانگر تباھ ٿيل سياہ ملبي جھڙا جلد جوڙڻڻ جون ھڪٻئي کي تجويزون ڏئي رھيا ھئا،____
مون اتي ئي سوچيو ھن ناول ۾ •اڪبر لغاري جھڙي ڪردار جي موت جون آخري رسموات ته ڏاڍيون حيران ڪندڙ ۽ تاريخ ساز ھيون، دنيا ته اھڙن ماڻھن کي رسوائي ذلت ڏک اذيت ۽ صدما ڏيندي آھي، ڪارل مارڪس مئو ته جنازي ۾ پنجاھ ماڻھون بہ ڪو نه ھئس، دنيا جو مشھور ميوزيشن موزارٽ جنھن کي فطرت اھي آڱريون عطيو عطا ڪيون ھون، جڏھن ھو violin وائلن وڄائيندو ھو ته وڻن جا پن به جھومي پوندا ھئا، ان جي جنازي ۾ ماڻھون ئي چار ھئا سي بہ ڪانڌي ۽ آخر ۾ برسات پئي اھي به موزارٽ جو لاش اڇلي فرار ٿي ويا، جنھن کي گورکن دفنايو، دنيا ۾ ٻئي نمبر مذھب جو ابو عيسا صليب تي چڙھيو ته آخري رسمن ۾ فقط پندرهن ماڻھون ھئس، روسي ليکڪن جو امام ليوٽالسٽاء جنھن جو لاش اچي ريلوي اسٽيشن تان الله راسين کنيو، نروڌا مري ويو ته ميونسپل وارن دفنايس ھن ناول جي ڪردار •اڪبر لغاري جھڙي فرد تي ايترا ماڻھون، ڇا معجرا آھي،؟ ان پرولي کي پروڙڻ لاء وري ناول جو شروعاتي ڇڏيل حصو وچ پڙھڻو پيو، پوء خبر پئي ته ھن ناول ۾ •اڪبر لغاري جھڙي شخصيت ناول جي ڪھاڻي ۾ نوجوان قلمڪارن جي دلين تي ادب احترام سکيا گيان ۽ سونھن جي اھڙي مھر نصب ڪري ٿو جنھن ڪري ھو امر ٿي وڃي ٿو، پر مونکي وري خيال آيو ته ھن ناول ۾ ايڏي وڏي ڪردار جي موت تي ھن جي جنازي نماز ڇو نه پڙھي وئي،؟؟ پوء معلوم ٿيو ته ھو روسي اديب ۽ نقاد بيلينسڪي Vissarion Belinsky جيان پاڻ ملھائي ويو، جنھن چيو ته آخري رسمون ڇا جون ؟؟ " جنھن کي حياتي ۾ پاور پئسو علم ادب آرٽ ۽ فن ھجي اھو ڪنھن کي فائدو نه ڏئي ان جو جيئري جنازو پڙھي ڇڏجي،" باقي جنھن سگھ سمجھ سماء پروڙ ھنر سان ڪنھن کي اڏيو اھو امر آھي، ائين بيلينسڪي پاڻ روسي ادب جي تاريخ ۾ ايتري مڃتا نه ماڻي سگھيو ھو، پر روسي اديبن جون لکڻيون ڪٿي نه ڪٿي بيلينسڪي جي ذڪر کانسواء اڌوريون آھن،-___
بيلينسڪي ننڍن توڙي وڏن همعصر ليکڪن، تي تنقيد برائي اصلاح ڪندو رھندو ھو، جنھن ڪري کيس ڪافي تڪليفون مليس، سندس ھمعصر ليکڪن ۾ اليگزينڊر پشڪن، Alexander Pushkin لکي ٿو مان بيلينسڪي کان وڏو ھان، پر ھن جو قلمي قد ڪاٺ منھنجي عمر کان وڏو آھي، دوستووسڪي Fyodor Dostoevsky لکي ٿو منھنجي قلمي اوسر ۾ بيلينسڪي منھنجو بابو آھي، جنھن منھنجي آڱرين جي وچ ۾ وھندڙ قلم کي رستو ڏيکاريو، نڪولائي گوگول، آئوان ترجنيف، چيخوف سميت روسي اديبن جي امام ليوٽالسٽاء پڻ بيلينسڪي لاء لکيو ته ھو نوجوانن لاء اتساهه ھو، ھن جي تنقيد ئي روسي قلمڪارن ۾ اھو جذبو پيدا ڪيو ھو، جنھن زارشاھي جا ڇوڏا لاھي ڇڏيا، منڪريت پسندن کان انقلابين تائين جيڪو احساس ۽ جذبو وڌيو ان ۾ روسي قلمڪارن جو رت شامل ھو- اڄ کان 323 سال اڳ روس جي اھڙي حالت ھئي جيڪا اڄ اسان وٽ آھي، بلڪي ساڳي، ان وقت جي حالتن کي تبديل ڪرڻ ۾ روسي ليکڪن جو وڏو ڪردار رھيو ان سان گڏ روسي ادب ۾ ان وقت اھڙي حالت ھئي جيڪا اسان وٽ آھي، پر پوء به ھنن وطنيت خاطر ھڪ صف سنڀالي، ___
ائين ئي اھو ناول پڙھڻ سان •اڪبر لغاري جھڙو ڪردار مونکي بيلينسڪي جو روح لڳو، جيڪو جديد دور جي مصروفيتن واري وقت ۾ ننڍن توڙي وڏن قلمڪارن کي ٽائيم ڪڍي پڙھي ٿو نه رڳو پڙھي ٿو پر انھن تي لکي به ٿو، اسان وٽ وڏا اديب پاڻ کي سڌريل سمجھن ٿا جڏھن تہ ھن خطي ۾ سڌرڻ جو صرف ڊرامو ايڪٽنگ ئي ڪري سگھجي ٿي باقي سڌرڻ تمام ڏکيو آھي، اڪبر لغاري جو اھو عمل سوشل ميڊيا تي ڪنھن پبلسٽي لاء ناھي پر ھو نج پنھنجي جوھر ۾ ھڪ ادب دوست شخصيت آھي، جنھن جو نالو پنھنجي عمل جي ڪري نوجوانن جي لکڻين ۾ ڪٿي نه ڪٿي مينشن ٿيندو اچي پيو، ھن جو قلم عمل جو خزانچي آھي، پڙھندي ڏسندي اھو ناول پورو ٿي ويو، ٽائيم 2:50 مان 4:00 ٿي ويا، ننڊ جو جھٽڪو لڳو، ڪتاب ھٿ مان ڪري پيو، اھو ڪتاب ڪو ناول نه ھو پر اسٽرولاجي astrology جو ڪتاب ھو، ڇرڪ نڪري ويو، مونکي ننڊ جو اڌ رنگ ھجڻ ڪري اھو سڀ ڪجھ ھڪ خلل delusion ھيو، جنھن ڪري ڪڏھن ڪڏھن مان analysis paralysis ۾ ھليو ويندو آھيان _____
/
Wonderful. Thanks. I presume this style of writing is called ," Defamiliarization" which was introduced by Russian formalists. Very well written -
Akbar laghari