انڌو پينو
ريشمان به کيس دعائون ڏيندي سدائين چوندي هئي، ”جنهن ڪم ۾ منهنجو پُٽ ڪاميابي ماڻي... الله ڪري تون به ان ڪم ۾ ڪاميابي حاصل ڪرينءَ... ۽ تنهنجو نالو ٿئي.“
هوءَ ٻنهي ۾ ڪو به فرق نه سمجهندي هئي. سياري جي مند ۾ هوءَ پشم جي ڌاڳي سان هنن جي لاءِ هڪ ئي رنگ جا سويٽر، ٽوپيون ۽ گلو بند اُڻندي هئي ۽ هنن جي لاءِ جوتا ۽ ڪپڙا به هڪجهڙا خريدي ايندي هئي. جيتوڻيڪ پئسن جي ريل ڇيل ته نه هئي، پر گهر جون حالتون سُٺيون هيون ۽ زندگيءَ جو گاڏو سُٺي نموني هلي رهيو هو. هن جي ڀيڻ به نجي ڪاليج ۾ ٿرڊ ايئر ۾ داخلا ورتي هئي... پڻهنس جي پگهار مان ڪاليج جي في، گاڏي جو خرچ ۽ گهرو ضروروتن پوريون ٿي وينديون هيون.
عيد جو ڏينهن هو ۽ پڻهنس نديم عيد نماز جي لاءِ عيدگاهه ۾ پهتو.
اڃا مولوي صاحب پنهنجو خطبو مَس شروع ڪيو هو، جو ڪجهه ماڻهو زور سان نعره تڪبير الله اڪبر جا نعرا هڻي مسجد مان نڪري ويا. نديم اُٿيو ۽ مولوي صاحب کان موڪل وٺي لائوڊ اسپيڪر تي چوڻ لڳو.“ اڄ ملڪ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ دهشتگردن جو راڄ آهي. انهن ماڻهن جو ڪو به دين ايمان ڪونهي. اسين مسجد ۾ به نعره تڪبير جو نعرو هڻون ٿا ته نمازي ڊڄي ٿا وڃن ته شايد مسجد ۾ آپگهاتي بمبار گهڙي آيو آهي. دهشتگرد اسان مان آهن، پر انهن جي سکيا غلط انداز ۾ ٿي آهي. هو پنهنجي ملڪ جي هٿين خالي ۽ بي گناهه معصوم شهرين کي قتل ڪرڻ کان به نٿا مڙن!“
هن اڃا ايترو مس چيو ته نعري تڪبير سان گڏ هڪ هڪ فائر ٿيو ۽ گولي اچي هن جي سيني ۾ لڳي. توپ جي گولي جهري آواز مسجد جون ڀتيون ئي ڪنبائي ڇڏيون. ڏسندي ئي ڏسندي لاشن جا ٽڪرا مسجد جي پنکن ۽ ديوارن سان چهٽي ويا. مسجد جي اندرينءَ حصي ۽ اڱڻ ۾ انساني عضوا پکڙجي ويا. عيد جي خوشي موت جي رقص ۾ بدلجي ويئي. گهر گهر ۾ ڪهرام مچي ويو.
شهباز هن جي ڀاءُ هئڻ جو ثبوت ڏنو. هن جي پيءَ جي جنازي کي دفنائڻ کان وٺي سڀني رسمن، ٽيجهي ۽ چاليهي تائين شهباز اڳڀرو رهيو.
ڪجهه وقت ته گهر جو گاڏو گهيلبو رهيو، هوريان هوريان جيڪا ميڙي چونڊي هئي، سا ختم ٿي ويئي. ڀيڻس ڪاليج ڇڏي اچي گهر ويهي رهي. ساجد اٺين ڪلاس ۾ فيل هو. هو ڇهن مهينن تائين ته مختلف هنڌن تي سيلزمين، پٽيوالي ۽ ڀنگيءَ جي نوڪري ڪندو رهيو ۽ سُٺي روزگار جي ڳولا ۾ در در جي خاڪ ڇاڻيندو رهيو. نيٺ هو بي روزگاريءَ جا ڏينهن گذارڻ لڳو ۽ ڳالهه وڃي فاقن تائين پهتي. گهر ۾ چلهه ٻارڻ به مسئلو بنجي ويو. ڦودني جي چٽڻي يا بصرن جي ڳنڍ سان ماني کيس نڙيءَ مان هيٺ ئي نه لهندي هئي. هيڏانهن شهباز جون ٻه عيدون گذري ويون. هن جي امڙ کيس ڪپڙن جو هڪ وڳو به وٺي نه ڏنو هو. ۽ هُن به ته گذريل اٺن مهينن کان مڙي به ته نه ڏٺو هو. هو مُڙي ڏسي به ڪيئن ها، کيس انهن جي ڏک ڀري، سڏڪن ۽ آهن ۾ ويڙهيل فاقه ڪشي جي ڪٿا ٻڌڻ جو ڪو شوق به نه رهيو هو. هونئن به شهباز جي پيءَ ٻي شادي ڪري ورتي هئي ۽ کيس عاق ڪري ڇڏيو هو ۽ هو پيٽ جي دوزخ ڀرڻ جي لاءِ اناج منڊيءَ ۾ اناج جون ٻوريون ڍوئي ۽ ڪڏهن رازن سان گڏجي سيمنٽ ۽ سرن جون تغاريون کڻي وقت پيو گذاريندو هو.
هيڏانهن ساجد ٿڪجي ٽٽي گهر پهتو ۽ مايوسيءَ مان چيائين ”امان! اڄ به نوڪري نه ملي.“
کن ترسي هن چيو، ”در در جا ڌڪا کائڻ جي بدران سٺو اهو آهي ته ماڻهو پنڻ شروع ڪري.“
”شرم ڪر! ههڙو ڪريل ڪم ڪندين... پنهنجو هڏ بُت ته ڏس، محنت ۽ مزدوري ڪر پُٽ!“ ريشمان ڪاوڙ مان چيو.
”امان تون غلط پئي چوين! جنهن معاشري آپگهاتي حملو ڪري منهنجو پيءُ مون کان کسي ورتو. بابا کان پوءِ انهن اسان جو خيرات ۽ زڪوات ۾ به حصو نه رکيو. ڪنهن واٽ ويندي توکي بيوهه سمجهي پنج سؤ يا هزار جي مدد به نه ڪئي... اهڙي معاشري ۾ پنڻ وڏو گناهه آهي ته ڇا ڌاڙا هڻان ۽ ڦرون ۽ چوري ڪريان.“
سندس امڙ وضو ڪري مصلي تي بيهي رهي. نماز پڙهي آڱرين تي ڳڻيندي وظيفو پڙهندي، کيس پاڻ وٽ سڏي سمجهائڻ لڳي، پر کيس ڪجهه به ٻُڌڻ ۾ نه پي آيو. هو گهٻرائجي رڙيون ڪرڻ لڳو، ”امان مون کي ته ڪجهه به نظر نٿو اچي! لڳي ٿو ته منهنجي نظر هلي ويئي آهي... ڇا آئون سچ پچ پنڻ جي قابل وڃي رهندس...“
اهو چئي هو سنئون ڊگهو ٿي کٽ تي ليٽي پيو.
ٿورو پرڀرو ڪجهه ڪبوتر وڻ جي هيٺان مزي سان ويٺا چوڳو ڪري گُٽر گون گٽر گون ڪري رهيا هئا. ڀرسان ئي نيلم ويٺي رات جو دال رڌڻ لاءِ مسور جي دال مان پٿريون چونڊي رهي هئي.
هو هڪ ڀيرو ٻيهر زور سان چوڻ لڳو، ”امان! خدا جي مُهابي... منهنجي حال تي ڌيان ڌر... مون کي ڪجهه به نظر نه پيو اچي.“
ريشمان، نيلم سان گڏ کيس هڪ رڪشا ۾ ويهاري ويجهي ڳوٺ جي هڪ پير صاحب وٽ وٺي ويئي. جتي ڪيترائي گونگا ۽ ٻوڙا دم ڪرائي رهيا هئا... هڪ قطار ۾ انڌا به بيٺا هئا. پير صاحب پهرين گونگن ۽ پوءِ ٻوڙن تي دم ڪرڻ جي ڪري مشهور ٿيو. پوءِ هن انڌن ڏانهن به ڌيان ڌرڻ شروع ڪيو. ماڻهو ٽولن جا ٽولا مٽي چٽيندا، روڪڙ، ٻڪرين، ڇيلن، ڪڪڙين، بيدن ۽ کير جي صورت ۾ نذر نياز ڀيٽا ڪري خوش ٿي موٽي رهيا هئا.
هڪ پاسي قوال قوالي ڳائي رهيا هئا. ٻي پاسي پير صاحب جي مريدن جي نعرن جي ڌم لڳي پئي هئي... اها فضا ماحول کي وڌيڪ پُر رونق بنائي رکيو هو.
ڪجهه حاضرين وري، مسجد جي پٺيان قائم لنگر خاني مان گوشت ۽ دال جي ٻوڙ سان گڏ گول گول ڪڻڪ جون مانيون وٺي، لنگر مان پيٽ پوڄا ڪري رهيا هئا. ته ڪي همراهه وري بچيل مانين جا ٽڪر ڀور تبرڪ طور پنهنجي گهر کڻي وڃڻ جي لاءِ پنهنجي شاپنگ بيگس ۾ وجهي رهيا هئا.
واري اچڻ تي هن کي پير صاحب جي اڳيان آندو ويو... پير صاحب هن جون اکيون کوليون ۽ ان تي پنهنجي ٿڪ مَکي ۽ چيو،“ هن کي جلد سڀ ڪجهه نظر اچڻ لڳندو.“
ماڻهنس پير جي پيرن کي ڇهي، پنهنجن آڱوٺن کي چمندي اُٿي ابتن پيرن سان هلندي پير صاحب جي حجري مان ٻاهر نڪري ويئي.
”پير سائين ڊاڪٽر آهي ڇا؟“ نيلم حيراني مان پڇيو.
”نه ڌيءَ! هيءَ روحاني ڊاڪٽر آهي.“
نيلم کي ڀلا ڪهڙي خبر ته روحاني ڊاڪٽر ڪهڙي بلا هوندو آهي.
گهر پهچي ساجد جي ماءُ اطمينان جي ڪيفيت سان ڀرپور ٿي مانيون پچائيندي چيو، ”ڏسج! منهنجو يقين آهي ته ساجد اڄ ئي ٺيڪ ٿي ويندو. منهنجو پير صاحب وڏي پُهتل هستي آهي... تون جلدي ڀاڻهين کي ماني ڏي... آئون هڪ ڪم سان پاڙي ۾ پئي وڃان.“
هيڏان هن ساجد جي بيماري جو ٻُڌي، شهباز به اچي پهتو.
”اڙي ساجد ٻُڌائي طبيعت ڪيئن اٿئي؟“ ڪجهه نظر به اچئي ٿو يا رڳو نذر ۽ نياز ڏيئي پريشان ويٺو آهين.؟“
ساجد، شهباز جي ڳالهه جو جواب ڏيڻ جي بدران، سندس ڪن ۾ سرٻاٽ ڪيو، ٻي ڏينهن صبح جو صبح هو سوير شهر جي هڪ چوڪ تي مشهور گذرگاهه تي پهتا، جتان کان ماڻهو پل تان لهي شهر ۾ داخل ٿيندا هئا. ساجد اکين جون ماڻڪيون تيزي سان گهمائڻ لڳو، جنهن جي ڪري ماڻهو کيس نابين سمجهي پنجن ۽ ڏهن روپين جا نوٽ ڏيندا اڳتي وڌندا رهيا. ٿوري دير کانپوءِ ٻه چار سؤ روپيا ٿي ويا.
”مون کي خبر ڪونهي ته هي ڪيترا آهن... تون پاڻ وٽ رک!“ ساجد نوٽن کي مروڙيندين کيس چيو.
هن گهر پهچي اها رقم پنهنجي امڙ جي حوالي ڪئي. ”ماڻهس جي پڇڻ تي کيس هِتان هُتان جون ٻُڌائي ماٺ ڪرائي ڇڏيائينس. ٻي ڏينهن ٻنهي طئي ڪيو ته ٻي شهر وڃي ڪنهن سُٺي چوڪ تي پننداسين.
گهر واپس پهچڻ کانپوءِ ساجد لڳاتار ڪنجهندو ۽ چوندو رهيو، ”اي الله! منهنجو ڇا ٿيندو. مونکي ڪڏهن نظر اچڻ لڳندو.“
ٻي ڏينهن هو پنهنجي گهر کان پنجويهه ميل پري گوجر خان شهر جي مين بازار سان لڳ جي.ٽي. روڊ تي ٺهيل انڊر پاس جي ڏاڪڻين تي اچي ويٺا. جتي هر ايندڙ ويندڙ پنج ڏهه روپيا سندن هٿن ۾ ڏيندو گذري ٿي ويو. ساجد کي صحيح نموني پنڻ به نه پي آيو.
پهرين ڏينهن اتي ڪجهه ڪلاڪ ويهڻ کانپوءِ هو واپس گهر موٽي آيا. ماڻهس گهر مان غائب رهڻ جو سبب پُڇيس ته شهباز حيلا بهانا ڪري ساجد جي اکين جي علاج ڪرائڻ جو چئي جند ڇڏائي.
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ هڪ ڏينهن شهباز، هن جي امڙ کي اطمينان ڏيارڻ جي لاءِ چيو ته اسان کي ٻي شهر ۾ نوڪري ملي ويئي آهي. ساجد جي امڙ هڪ ڀيرو ٻيهر جهولي جهلي کيس دعائون ڏنيون. مهيني کانپوءِ جڏهن ڪجهه هزار روپيا هن گهر ڏنا ته ماڻهنس خوش ٿي ويئي.
ريشمان جڏهن کانئس ڦاٿل ۽ ميرا ڪپڙا ۽ بنا پالش جي بوٽ پائڻ جو سبب پڇندي هئي ته ساجد چوندو هو امان مشين تي ڪم ڪرڻ مهل اتي نوان ڪپڙا پائي ٿوروئي ڪو ويهبو آهي. ائين هو چرين جهڙي حالت ۽ ڪيفيت جو روپ اختيار ڪري روزانو انڊرپاس جي ڏاڪڻين وٽ ويهي پنندو ۽ شام جو گهر موٽي ايندو هو.
هن شهباز پنهنجي ڪمائي مان اڌ حصو ڏيڻ تي راضي ڪرڻ چاهيو، پر هُن همدرد دوست جو روپ اختيار ڪندي پاڻ کي رڳو نوٽ سڌو ڪرڻ تي مقرر ڪري ايمانداريءَ جو روپ اختيار ڪري رکيو.
هن انڌي هئڻ جو ناٽڪ رچائي رکيو. شهباز ۽ سندس گهروارن، ايتري قدر جو سڄي برادريءَ کي سؤ سيڪڙو پڪ ٿي ويئي ته ساجد انڌو ٿي چڪو آهي. سندس انڌي پڻي جو سڀ کان وڏو فائدو شهباز کي هو ۽ جيڪو ملندڙ خيرات مان سؤ ۽ پنج سؤ جا نوٽ پاڻ رکي ڇڏيندو هو ۽ کيس پنجين ۽ ڏهين جا نوٽ ڏيندو هو.
هو اهو سڀ ڪجهه ڏسندي به صبر جو عملي مظاهرو ڪندي، دل ۽ زبان تي جبر ڪندي پنهنجي سوچ، جذبن ۽ ڪاوڙ کي اندر ئي اندر دٻائيندو رهيو. ائين اهو ڪم ڪندي کين ڪيترائي سال گذري ويا. هيڏانهن ساجد صبر جو عملي مظاهرو ڪندو رهيو. ڏهن سالن ۾ شهباز شادي به ڪري ورتي ۽ ڪافي پئسا به ميڙي ورتائين، پر انڌي هئڻ جو ڊرامون ڪندي به ساجد ٻن وقتن جي ويلن ۽ ڀيڻ جا تعليمي خرچ ڏکيائي سان پورا ڪندو هو. کيس رات ڏينهن پنهنجي ڀيڻ جي شاديءَ جو فڪر کائڻ لڳو، پر حالتون سازگار هجن ته اهو سڀ ڪجهه ممڪن ٿئي.
هڪ ڏينهن هو انڊر پاس وٽ ويٺو صدا هڻي رهيو هو، ”اي بابا ڏيئي وڃ واٽ الله جي... فقير کي...“
اها صدا ٻُڌي هڪ شخص هڪدم پويان مڙيو ۽ پنهنجي کيسي ۾ هٿ وجهي ساڍي ستين هزار روپين جو انعامي بانڊ ڪشتي ۾ وجهي هليو ويو.
شهباز انعامي بانڊ ڏسندي ئي پنهنجي ڏهاڙي کڙي ڪري ورتي. ان شام جو نوٽن کي ترتيب ڏيندي هن معمول موجب انعامي بانڊ سان گڏ سئو ۽ پنج سؤ جا نوٽ به سنڀالي گهر روانو ٿي ويو. گهر وڃي هن پنهنجي الماڙي جي اندر ڪچي پينسل سان انعامي بانڊ جو نمبر لکي قرعه اندازي جو اوسيئڙو ڪرڻ لڳو.
ساجد به معمول موجب گهر روانو ٿي ويو.
اڄ ماڻهنس ڳوٺان آيل ديسي گيهه ۾ ڀڳي ڏاڍو سٺو ساڳ رڌيو هو. کيس گهر پهچندي ئي اهو کائڻ جي لاءِ ڏنو ويو. پر سندس بک مري چڪي هئي. کيس انعامي بانڊ جي ائين وڃڻ تي سخت ارمان هو. انڌي هئڻ جي ناٽڪ جي ڊپ سبب هو ڪجهه ڪڇي پُڇي به نه پي سگهيو. ساجد طبيعت جي ناسازي جو بهانو ڪري ڪجهه به نه کاڌو.
اهو ڏينهن آرهڙ جي سخت گرميءَ جو ڏينهن هو ۽ رات به بي حد گرمي هئي. هن اها سڄي رات پاسا ورائيندي، دل ئي دل ۾ شهباز جي دوستي ۽ پنهنجي حق تلفيءَ تي پنهنجو پاڻ سان بحث ڪندو ۽ دليل ڏيندور هيو. صبح ٿيندي ئي هو پنهنجي ڪم تي روانو ٿي ويو پر کيس شهباز کان نفرت ٿيڻ لڳي.
ڪجهه مهينن کانپوءِ هڪ ڏينهن شهباز ڏاڍو خوش نظر آيو.
هو، هن کي ايترو خوش ڏسي سمجهي ويو ته ڪا گڙ ٻڙ ضرور آهي. ٿوري دير کان پوءِ شهباز پاڻ ئي چوڻ شروع ڪيو ”يار توکي هڪ خوشخبري ٿو ٻُڌايان... گهڻو اڳ مون هڪ انعامي بانڊ ورتو هو... ڪلهوڪي شام واري اخبار ۾ نمبر چيڪ ڪيم ته منهنجو هڪ ڪروڙ روپين جو انعام نڪتو آهي... هاڻ آئون چاهيان ٿو ته ڪو سٺو ڪاروبار ڪريان... ۽ هائو، توکي اهو ٻڌائڻ وسري ويو ته ڪجهه ڏينهن کانپوءِ جڏهن اها انعامي رقم ملنديم ته پنهنجي گهر ۾ هڪ جشن جو بندوبست ڪندس. تون به اچج... پر ان ڳالهه جو خيال رکج ته اها ڪنهن کي به خبر نه پوي ته آئون هت تو سان گڏ ويهندو هئس.“
اهو ٻُڌي ساجد جي اکين مان لڙڪ ڳڙهي پيا.
هن جا لڙڪ ڏسي واٽ ويندڙن پنجن ڏهن جي بدران پنجاهه سؤ جا نوٽ ڏيندا ويا. ٿوري دير کانپوءِ شهباز کانئس موڪلائي هليو ويو. هو سڄو ڏينهن اڪيلو ئي ويٺو رهيو ۽ شام ڌاري معمول جي رقم ڌار ڪري هو گهر روانو ٿي ويو. ان ڏينهن شهباز جو حصو به هن جي هٿ ۾ هو ۽ هن ايترا پئسا گهر کڻي وڃڻ نه پي چاهيا. ڇو ته اها ٽيڻ تي رقم هئي. گهر ويندي هن ٻي چوڪ تي ويٺل هڪ اپاهج پينو جي ڪشتي ۾ اهي پئسا وجهي ڇڏيا.
هڪ هفتي کانپوءِ شهباز وٽس انڊر پاس وٽ آيو ۽ چيائينس، ”ساجد! اڄ مون کي انعام مليو آهي. جيڪو آئون بريف ڪيس ۾ گهر رکي آيو آهيان. اڄ شام جو گهر ۾ پارٽي رکي اٿم... تون به اچج... پر سٺا ڪپڙا پائي اچج... ڪنهن کي ڪهڙي خبر ته تون انڌو آهين.“
هو کائنس ڪستو وٺي کيس گهر ٿو روانو ڪري.
ساجد شام جو ٺهي جڙي، پينٽ ڪوٽ پائي پوري وقت تي هُن جي گهر پهچي ويو. شهباز پنهنجي گهر ۾ ساز ۽ طبلي جي ڌن تي خوب ٺهي جُڙي ٽيلارا ڪري رهيو هو؛ هن جي گهر مزمانن جي آمد جاري هئي. هو ساجد کي گهر جي مٿين منزل تي وٺي ويو ۽ الماڙيءَ مان بريف ڪيس ڪڍي، هن جو هٿ جهلي پنجن پنجن هزارن جي ٿهيءَ تي ڦيرائيندي چوڻ لڳو، ”هيءَ اها انعامي رقم آهي.“
پوءِ هن بريف ڪيس الماڙي ۾ رکيو ۽ چاٻي ڪمري ۾ هڪ مخصوص هنڌ تي رکي ڪمري مان ٻاهر نڪري ويو. کيس پوري پڪ هئي ته هو ڏسي نٿو سگهي ۽ بيگ ۽ چاٻي محفوظ آهي. هو کيس وساري مهمانن سان ملڻ جلڻ ۾ لڳي ويو.
شهباز جي وڃڻ کانپوءِ ساجد چاٻي کنئي ۽ الماڙي کولي بيگ کڻي هيٺ لٿو ۽ گم ٿي ويو.
پارٽي دوران هو ساجد کي بلڪل وساري ويٺو ته هو موجود آهي يا نه. هيڏانهن ساجد سڌو گوجر خان ريلوي اسٽيشن تي پهتو ۽ ريل ۾ چڙهي ڪراچي روانو ٿي ويو.
پارٽي ختم ٿيڻ کانپوءِ شهباز خان سڌو ڪمري ۾ پهتو ۽ ٿڪ سبب بستري تي ليٽندي ئي سمهي پيو.
صبح جو جڏهن ننڊ مان اُٿيو ته جلدي وهنجي سهنجي تيار ٿي، ناشتو ڪري، گهر مان نڪرڻ کان اڳ جيئن ئي هن الماڙي کولي ته ٺپ ئي ٺري ويس. صدمي سبب سندس حوصلا ئي خطا ٿي ويا. هن جي ذهن ۾ عجيب خيال ڦرڻ لڳا. هو سڌو انڊر پاس پهتو، پر اُتي ساجد کي موجود نه ڏسي، ذهن ۾ هزارين خدشا پالي هو هن جي گهر پهتو. جتي ماڻهنس ٻڌايس ته، ”هو ڪالهه تنهنجي دعوت کانپوءِ واپس گهر پهتو ئي ڪونهي.“
هن هڪدم امڙ جي وات تي هٿ رکي کيس خاموش ڪرائي ڇڏيو.
پوءِ هو ساجد کي ڳولهڻ لڳو...
۽ ساجد جي ڳولا ۾ هن زمين ۽ آسمان هڪ ڪري ڇڏيو...
نيٺ ٿڪي ٽٽي هو ويهي رهيو. کيس ڪنهن مهل بي هوشين جا دورا پوڻ لڳندا هئا ته ڪنهن مهل الٽي... هو ڪيترن ئي خفقانن ۾ گهيرجي ٿي ويو ۽ نيٺ بيمار ٿي پيو ۽ نوبت اچي فاقن تائين پهتي. شهباز کي ڪو اولاد ته ڪو نه هو. جوڻهنس قرضين کان تنگ ٿي ڪو ڪم ڪار ڪرڻ جي لاءِ چوندي هئي.
نيٺ هو ان ئي مجذوبانه حالت ۾ ڪستو کڻي انڊر پاس وٽ انڌي هئڻ جو ناٽڪ ڪري اچي پنڻ لڳو. سندس دوست شريفو به ساڻس گڏ اچي ويٺو، جيڪو نوٽ سڌا ڪرڻ تي مقرر هو. هو سؤ پنج سؤ جا نوٽ پنهنجي کيسي ۾ رکندو هو، جڏهن ته پنجين ڏهين ۽ ويهين جا نوٽ کيس ڏيئي ڇڏيندو هو. هو فقط هڪ ئي جملي سان هر لنگهندڙ جو ڌيان ڇڪرائي وٺندو هو“، رات وچ ۾ ڪروڙين روپيا لٽجي وڃن ٿا.. ڏيئي وڃو الله جي نالي پنج ڏهه روپيا بابا...“
وقت گذرڻ جو احساس ئي نه ٿيو.
کيس پنندي پندرهن سال گذري ويا... ماڻهو گوجر خان جي انڊر پاس وٽ ويٺل فقير شهباز جي ڪستي ۾ پنج ڏهه روپيا وجهي گذري ويندا هئا.
هڪ ڏينهن پينٽ ڪوٽ ۾ هڪ رعبدار شخص، قد جو ڊگهو ۽ ڪلين شيوَ، عمر پنجاهه سالن جي لڳ ڀڳ، پر هلت چلت نوجوانن جهڙي، انڊر پاس وٽ اچي بيٺو ۽ پنندڙ شهباز کي ڌيان سان ڏسڻ لڳو. جيڪو خيرات گهرندي، ”ڏيئي وڃ بندا نالي الله جي“ جون صدائون هڻي رهيو هو.
ايتري ۾ هڪ شخص اتان لنگهيو ۽ ان هڪ پندرهن هزارن جو انعامي بانڊ ڪستي ۾ وڌو ۽ اڳتي وڌي ويو. ساڻس ويٺل شريفو اهو بانڊ کڻي هڪدم پنهنجي کيسي ۾ وجهي ڇڏيو.
هن ڇرڪي ڪنڌ مٿي کنيو... ساجد کي سڃاڻڻ جي باوجود به هو چپ هو ۽ انڌي هئڻ جو ناٽڪ جاري رکيائين.
ساجد کيس تيز نظرن سان ڏٺو ۽ مُرڪي روانو ٿي ويو.
پندرهن سالن کان پوءِ به انڊر پاس جو ماحول اهڙو ئي هو. فرق رڳو اهو هو ته ساجد جي جاءِ شهباز ۽ شهباز جي جاءِ سندس دوست شريفو اچي والاري هئي. جيڪو نوٽ سڌا ڪندي همدرد دوست جو روپ اختيار ڪري ويٺو هو.
هو اهو سڄو منظر اکين ۾ سمائي فئڪٽري روانو ٿي ويو.