ڇوٽڪاري جي واٽ
هو اخبار کڻي تازي اگهوتري پڙهڻ لڳو، پر هن جون نطرون اخبار تي هوندي به، پري تمام پري تمام پري جو نظارو پسي رهيون هيون، جتي هن جي ماضيءَ جا سوين داستان پکڙيل هئا.
بي آراميءَ هن کي پلنگ تي سمهڻ نه ڏنو، ۽ هو اٿي، وڃي دريءَ جي ڀرسان بيهي ٻاهر نهارڻ لڳو. سامهون پنهنجي دوست جو بنگلو ڏسي، وري گذريل واقعا ۽ پراڻيون يادگيريون، هن جي ذهن تي اڀرڻ لڳيون.
اڃا گذريل رات ئي ته هن جي مرهيات دوست، انهيءَ بنگلي ۾ هڪ سهڻي ناچڻي گهرائي هئي، ۽ اڌ رات تائين عيش ڪيو هو، ۽ صبح جو هن کي اطلاع مليو ته هن جو اهو پيارو دوست، موٽر جي حادثي ۾ مري ويو. ڏک ۽ غم کان، هن جي اکين مان ٽم ٽم ڳوڙها وهڻ لڳا.
دوست جي موت ڪري، هن کي اهو خيال اچي پيدا ٿيو ته هن پنهنجي حياتيءَ ۾ ڪيترا نه گناهه ڪيا آهن. هن جي سڄي عمر جو سرمايو فقط ظلم ۽ دوکيبازي آهي ..... ۽ جي هو ان حالت ۾ مري وڃي (ڇو ته حياتيءَ تي ڪهڙو ڀروسو آهي) ته هو ڪهڙي منهن سان خدا جي سامهون ويندو؟ آخرت جو هن وٽ ڪهڙ ثمر آهي؟ هو ته پڇا ڳاڇا جي دوزخ ۾ ويندو. اهي ويچار ڪري، هو ڏڪي رهيو هو. هو اڄ حياتيءَ ۾ پهريون گهمرو خدا جي خوف کان لرزيو هو. هن کان اڳ، موت ڪڏهن به اهڙو ڀيانڪ ويس پائي هن جي ويچارن ۾ وارد نه ٿيو هو.
هن پنهنجي گذريل زندگيءَ تي نگاهه وڌي .... هو وڏو گنهگار هو .... ڪي خاص واقعا، هن جي ذهن تي تري آيا:-
هن لکين رپين جا چانور ۽ اناج ڌارين ملڪن ڏي سمگل ڪيا هئا، ۽ هن ڏٺو هو ته ان ڪري پنهنجي ڏيهه ۾ ڏڪار پيو هو، اڪيچار غريب ماڻهو ماني ٽڪر لاءِ محتاج ٿيا هئا، ۽ مهانگائي وڌي هئي.
سعيد جي خون ۾ هن جا هٿ رنڱيل هئا، اهو ويچار، ذهن ۾ اڀرندي ئي، هن جا هٿ پاڻمرادو اکين آڏو اچي ويا، ۽ هن جون نگاهون بي اختيار انهن ڏانهن کڄي ويون، ڄڻ ته سچ پچ انهن تي اهو رت لڳل اٿس ۽ ان کي ڏسي پيو.
سعيد، سندس ڪارخاني ۾ ڪم ڪندو هو، ۽ مزورن جي يونين جو عهديدار هو. مزورن هڙتال ڪئي ۽ ڪم بند ڪيائون. هن سمجهيو ٿي ته اهو سڀ، سعيد جي چرچ تي ٿيو آهي. هن کي رستي تان هٽائڻ لاءِ، هزارين رپيا ڏئي، هن ٻه ڀاڙيتا بدمعاش هن پٺيان بڇيا انهن هن کي قتل ڪري ڇڏيو، ۽ ان جو ڪو به داد فرياد ڪو نه ٿيو.
ولي محمد سان جيڪي جٺيون ڪيون هئائين، اهي پڻ هن کي ذري پرزي ياد اچي ويون. ولي محمد هن کان ڪنهن لاچاري حالت ۾ 2 سئو رپيا وياج تي اڌارا ورتا هئا؛ ۽ اهو وياج، سيٺ اهڙي نموني مقرر ڪيو، جو ولي محمد ٻن سون جا ٻه هزار روڪ ڏئي چڪو هو، پنهنجو گهر به سيٺ جي حوالي ڪيائين، تڏهن به قرض ڪين لٿو. جڏهن هن ۾ ٻي اميد ڪا نه ڏٺائين، تڏهن ولي محمد تي ڪيس ڪري، هن کي قيد ۾ وجهرايائين. پٺيان هن جا ٻار ٻچا دربدر ٿي ويا. ٻيو ڪو ڪمائڻ ڪرتڻ وارو ڪو نه هون، پني پنهنجو گذران ڪندا هئا.
عزيزان واري گهٽنا ته تازي هئي. هوءَ هنجي ننڍي نيٽي نوڪرياڻي هئي، جوڀن ۽ امنگن سان ڀرپور. هن بدناميءَ کان بچڻ واسطي، زهر کائي، پاڻ ماريو هو؛ ڇو جو هوءَ ماءُ بڻجڻ واري هئي، سيٺ جي ٻار جي ماءُ.
اڄ اهي واقعا ڇپون بڻجي، سيٺ جي دل ۽ دماغ کي چيڀاٽي رهيا هئا. هو حد کان وڌيڪ پريشان ٿي رهيو هو. انهن خيالن کان ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻ ٿي چاهيائين، پر اهي جيئن پوءِ تيئن وڪوڙيندا ٿي ويس. دوست جي حادثي، هن کي نئون احساس ڏنو هو. موت، دوزخ ۽ خدا جي ڊپ هن جا حوصلا پست ڪري ڇڏيا هئا.
هن کي پنهنجي زندگيءَ جي ڪتاب جي ورقن تي رڳو دوکيبازيون، ٺڳيون، بي ايمانيون، چور بازاري، ظلم ۽ زيادتين جا ئي عنوان ٿي نظر آيا. هو وڏو شرابي هو، هو وڏو سمگلر هو، هو وڏو جواري هو، ۽ انهن سڀني ڪار گذارين ۾ سندس اهو دوست، ساٿي ۽ صلاحڪار ٿي رهيو هو.
هو سوچڻ لڳو ته نيڪ ڪم ته مون ڀلجي به ڪو نه ڪيو هوندو. عبادت سان به ساري ڄمار وير رهيو اٿم ...... انهيءَ جو مطلب اهو ٿيو ته مان دوزخي آهيان .... دوزخ جو لفظ، هن جي ڪنن ۾ پگهريل شيهي وارو ڪم ڪري رهيو هو. هو سوچي رهيو هو ته ”منهنجي آخرت ڪاري رات جهڙي اونداهي آهي، رڻ پٽ وانگر ويران، ۽ آفريڪا جي جهنگلن کان وڌيڪ ڀيانڪ!“
هو جذبن جي شدت کان ڏڪي رهيو هو. هن جي پيشانيءَ تي پگهر جا ڦڙا نڪري آيا هئا. هن جي دل ڌڙڪي رهي هئي.
”مون ساري عمر عيش ڪيو آهي، منهنجي جيون جي هڪ هڪ گهڙي گناهه ۾ گذري آهي. اهو ڪهڙو مزو آهي، جو مون نه ماڻيو هجي. مون وٽ دولت جا ڍير آهن، ۽ دولت سڀ ڪجهه ڪري سگهي ٿي .... مگر هي موت، هي دوزخ ...... هاڻي مان ڇا ڪريان....... ڇا ڪو رستو ئيڪونهي!“
اوچتو هن جي رنگ روپ ۾ ڦيرو اچي ويو. هن ۾ نئين جان پئجي وئي. هن جي چهري تي مرڪ جا اهڃاڻ ظاهر ٿيا، ۽ هن فيصلو ڪري ورتو ته ”مان هن سال حج تي ويندس. منهنجا سڀ گناهه ۽ برايون ڌوپي وينديون، ۽ مان ماءُ پيٽان ڄاول ٻار جهڙو معصوم ٿي موٽندس!“
٭
راڻي پور، ١٥ – مارچ 1975ع
نئين زندگي: جون 1959ع