يارهن ٽڪيون
رات جو دستور کان ڪجهه دير سان گهر موٽيو. عصمت کي ڏسڻ سان ئي هو تاڙي ويو ته اڄ ضرور ڪو ڀنڻ مچڻ وارو آهي. هن جو چهرو ٻڌائي رهيو هو ته هوءَ رُٺل آهي ۽ غم۽ غصي سان ٽمٽار.
چيائين ”عصي!“
جواب ڪو نه مليو.
”عصي! ڇو، ناراض آهين؟“
هن منهن ڦيري ٻئي پاسي ڪيو.
ڪرامت اڳتي وڌي، هن کي ڳراٽڙي پائي ڳٽي تي چمي ڏني. ڀريل پيالو ڇلڪي پيو. عصمت ڦٽي هيانءِ رئڻ لڳي. ڪرامت، جيئن هن کي پرچائڻ جو جتن ڪرڻ لڳو، جيئن وڌيڪ پيار ڪرڻ لڳو، تئين عصمت جي ڳوڙهن جو درياهه تيز ٿيڻ لڳو، ۽ هن جي سڏڪن ۾ واڌارو اچي ويو. هن جي سمجهه ۾ ڪجهه نه آيو. گهڻو ئي پڇيائين ”بابا توکي کهرو ڳالهايو آهي؟“ ”اما سان جهيڙيو ٿيو هو ڇا؟“ ”ڪنهن کان شڪايت آهي؟“ پر عصمت پنهنجو رئڻ نه روڪيو، ڄڻ ته وري رئڻ جو وجهه ئي نه ملندس.
جڏهن طوفان جي تيزي گهٽ ٿي، تڏهن سُڏڪن وچ ۾ چيائين ”تون دغا باز آهين، ظالم آهين، بيوفا آهين!“
هي ٻڌي، ڪرامت ڏاڍو ششدر ۽ حيران ٿيو، ”عصي ٻڌاءِ ته سهي ڳالهه ڪهڙي آهي؟“
نيٺ، عصمت وهاڻي هيٺان اها شيشي ڪڍي، جا ڪرامت صبح حيدرآباد مان آندي هئي، ۽ هن ڏانهن وڌائيندي، چيائين ”هن شيشيءَ مان هڪ ٽڪي کٽل آهي، اها ڪيڏانهن وئي؟“
ڪرامت وائڙو ٿي ويو. هن کي کٽڪو ٿيو ته ڪٿي عصمت جي ڪل نه ٿڙي ويئي هجي. هي اڄ ڪهڙيون ڳالهيون بڪي رهي آهي!
ڪرامت علي، مختيار ڪار جي آفيس ۾ هيڊ منشي هو. هن کي شادي ڪئي ٻه سال ٿيا هئا. ان ٿوري عرصي ۾ هن کي هڪ ٻئي پٺيان ٻه ٻار ٿيا هئا. ان جو عصمت جي سگهائيءَ تي ڏاڍو خراب اثر پيو هو. هوءَ گهڻو ضعيف ٿي ويئي هئي. ٻارن جي پرداخت ۽ پٽ کوهه به هن کي بيحد مصروف ۽ مجبور بڻائي ڇڏيو هو.
ٻنهي زال مڙس ويهي صلاح مشورو ڪيو. عصمت پڻ پڙهيل ۽ سمجهو عورت هئي. ڪرامت جو خيال هو ته جيڪڏهن اها رفتار رهي ته ڪجهه ئي سالن ۾ هتي ٻڪرين وارو ڌڻ ٿي ويندو. انهي حالت ۾، اولاد کي نه عزت وارو لٽو ڪپڙو ۽ کاڌو خوراڪ نصيب ٿيندو ۽ نه وري هنن جي تربيت ۽ تعليم جو مناسب انتظام ڪري سگهبو. اهڙن انسانن پيدا ڪرڻ کان بهتر آهي ته ٻه چار ٻار هجن، جن کي هر لحاظ کان اوج تي پهچائي سگهجي. عصمت چيو ته اها رفتار نه رڳو منهنجي تندرستي تباهه ڪندي، بلڪه جيئڻ به جنجال ڪري ڇڏيندي. انهيءَ ڪري بهتر آهي ته ايترا ٻار هجن جن کي پوريءَ طرح پالي سگهجي ۽ پاڻ به چڱي حياتي گهاري سگهجي.
هنن پيدائش تي روڪ (برٿ ڪنٽرول) استعمال ڪرڻ جو نبيرو ڪيو. اڄ، ڪرامت، حيدرآباد مان پيدائش تي روڪ جي ٽڪين جي شيشي خريد ڪري آيو هو. هو اها شيشي عصمت جي حوالي ڪري، ٻاهر هليو ويو.
واندڪائي هجڻ ڪري، عصمت اها شيشي کولي هيٺ مٿي ڪري ڏسڻ لڳي. ڏسندي ڏسندي، هوءِ ان ۾ پيل ٽڪيون ڪڍي ڳڻڻ لڳي. ائين ئي هن ڇرڪ ڀريو. اهي يارهن ٽڪيون هيون، حالانڪه شيشيءَ مٿان لکيل هو ”ٻارهن ٽڪيون“. هن وري ڳڻيون، ٻيو دفعو، ٽيون دفعو. هن جو ذهن عجيب غريب ڳالهيون سوچڻ لڳو. هن کي شڪ کائي ويو .... اها هڪ ٽڪي ڪيڏانهن ويئي؟ ضرور ڪرامت اها ڪنهن تي استعمال ڪري چڪو آهي، يا استعمال ڪرڻ ويو آهي. اهو خيال ايندي ئي هوءَ بيحد بيچين ٿي ويڻي هن جو منهن ڪاوڙ کان لعل ٿي ويو ۽ هوءَ تکو تکو ساهه کڻي لڳي.....
گذريل حياتيءَ جون گهٽنائون هن جي اکين آڏو ڦرڻ لڳيون. هو ۽ ڪرامت پاڙيسري هئا. ٻنهي گڏ جوانيءَ ۾ پير پاتو. پهرين اتفاقي ملاقاتون ٿيون. ٻنهي نيڻن نيڻن ۾ هڪ ٻئي کي پسند ڪيو. پوءِ لڪي لڪي ملڻ لڳا. انهن اڪيلاين ۾ هو محبت جا مختلف ڏاڪا طئه ڪندا ويا، ۽ آخري ڏاڪي تي به پهچي ويا. ان وقت، ڪرامت ٿورو سمجهه کان ڪم ورتو هو. ان آّخري ڏاڪي تي قدم وڌائڻ کان اڳ هن پنهنجي ڊاڪٽريءَ جي شاگرد سنگتيءَ سان صلاح ڪري، انهن پيدائش تي روڪ وارين ٽڪين جي ٽيڪ ورتي هئي. هنن جي پيار جي اهڙي نموني پردي پوشي ٿي هئي. پوءِ خوشقسمتيءَ سان هنن جي پاڻ ۾ شادي ٿي ويئي.
هن کي هڪ واقعو دل تي تري آيو. ڪجهه سال اڳ، هنن جو ڳوٺ جي هڪ اوچي ذات واري زميندار، پهرين پنهنجي ڌيءَ کي پستول سان ماريو ۽ پوءِ پاڻ کي به ختم ڪيو هئائين. ان جو ڪارڻ هيءُ هو جو ان اوچي ذات واري زميندار جي ڌيءُ، جنهن جو هن حق بخشارايو هو، يعني ان ڇوڪريءَ کي ساري عمر ڪنوارو گذارڻو هو، تنهن کي پيٽ ٿي پيو. جڏهن هيءَ خبر عام ۾ پکڙجي ويئي، تڏهن بدناميءَ کان بچڻ ۽ خانداني عزت بچائڻ خاطر، هن ڌيءَ جو به خون ڪيو، ۽ پاڻ به خودڪشي ڪئي. انهيءَ موقعي تي، ڪرامت، عصمت کي کلي چيو هو ته جيڪڏهن ان ڇوڪريءَ جو عاشق ٿوري سمجهه کان ڪم وٺي، اها پيدائش تي روڪ واريون ٽڪيون ڪتب آڻي ها، ته هن جي محبوبڙيءَ جي اهڙي دردناڪ پڇاڙي نه ٿئي ها.
هن کي پنهنجي ساهيڙي ايمڻا به ياد آهي. هن کي ڦوهه جوانيءَ ۾ ستن ورهين جي ابهم ٻار سان پرڻايو ويو. هن هڪ ٻئي جوان مائٽ سان عشقبازي شروع ڪئي. نتيجي ۾ هن جو پيٽ فوٽ بال وانگر ڦوڪجڻ لڳو. هن جا ساهرا ڏاڍو پريشان ٿي ويا، ۽ داين ۽ ڊاڪٽرن وٽ سوين رپيا هاري، ان گناهه کي لڪائڻ ۾ ڪامياب ٿيا. جڏهن به عصمت هي قصو ڪرامت کي ٻڌائيندي هئي، تڏهن کلي، هو هن کي اهو دسوتري جواب ڏيندو هو، يعني ٽڪيون ڪتب آڻڻ وارو.
تازا ڄاول ٻارن جي ويران گهٽين يا گٽرن مان هٿ اچڻ جون وارداتون، جڏهن اخبار ۾ اينديون هيو، تڏهن به ڪرامت اها ٽيڪا ٽپڻي ڪندو هو ته جڏهن اهي ماڻهو اهڙو جوکم کڻڻ لاءِ تيار ٿين ٿا، ته پوءِ ٿوري خبرداري به ڪن ته جيڪر نه کين ئي تڪليفون اچن، ۽ نه نردوش زندگي ئي ضايع ٿئي.
اڳ ته انهن ڳالهين کي رواجي سمجهي، عصمت ڪڏهن به انهن تي غور نه ڪيو هو، ۽ نه ڪا اهميت ڏني. پر اڄ هوءَ انهن کي ياد ڪري ننهن کان چوٽيءَ تائين ڪڙهي رهي هئي. هن کي ايئن ڏسڻ ۾ آيو ڄڻ ته ڪرامت سارو وقت ڪيترين ئي ڪنوارين تي اهي ٽڪيون استعمال ڪندو رهيو آهي. هو دغاباز آهي، بيوفا آهي، فريبي آهي. هن جي نظرن ۾ هن کي يقين هو ته اڄ به هو هڪ ٽڪيءَ سميت، ڪنهن ڪنواريءَ سان ملڻ ويو آهي. وري جو ڪرامت موٽڻ ۾ دير ڪئي ته هيڪاري پڪ ٿي ويس.....
ڪرامت جي سمجهه ۾ ڪجهه نه ٿي آيو. هو عصمت کي زور سان سيني سان لڳائي پيار ڪرڻ لڳو. اچانڪ عصمت چيو ”هن شيشيءَ ۾ ٻارهن ٽڪيون هجڻ گهرجن ها، انهن مان هڪ کڻي تون ضرور ڪنهن سان ڪارو منهن ڪرڻ ويو هئين؟“
هي ٻڌي، ڪرامت حيران به ٿيو ۽ منجهي به پيو. هن کي محسوس ٿيڻ لڳو ته معاملو نازڪ صورت اختيار ڪري چڪو آهي.
چيائين ”عصي! تون هي ڇا چئي رهي آهين؟“
”پنهنجي ڪرتوتن کي ڏس.“ عصمت وراڻيو.
ڪرامت کي ڪاوڙ ته ڏاڍي آئي، پر موقعي جي نزاڪت محسوس ڪري، اها ظاهر ڪين ڪيائين. شيشيءَ مان ٽڪيون ڪڍي، ڳڻي ڏٺائين ته برابر يارهن هيون.
”عصي! خدا جو قسم، نه مون اها ٽڪي تڳائي آهي ۽ نه مان ڪنهن عورت وٽ ويو هوس. مون ته منصور ۽ ٻين سان تاس ويٺي کيڏي.“
”مون کي تنهنجي قسمن تي ڪو به اعتبار ڪونهي. ياد اٿئي ته شاديءَ کان اڳ، تون پنهنجي دوستن ۽ عزيزن کي چوندو هئين ته خدا جو قسم ڪنهن سوئر عصمت سان هٿ چراند ڪئي هوندي، ڇا اهو سفيد ڪوڙ نه هو!“
ڪرامت جي اکين ۾ پاڻي اچي ويو.
”عصي! مون کي تنهنجي سر جو قسم جنهن تي هي سهڻا زلف لڏي رهيا آهن، تنهنجي هن چهري جو قسم جو بيحد دلڪش آهي، تنهنجي هن خوبصورت ڇاتيءَ جو قسم، تنهنجي زندگيءَ جو قسم، جا مون کي پنهنجي جان کان به وڌيڪ پياري آهي.“ ڪرامت پنهنجو آخري هٿيار استعمال ڪيو.
صبح جو سوير ئي هن منصور، ڪرامت جي سوٽ، کان وڃي آڏي پڇا ڪئي. هن ٻڌايس ته مان حيدرآباد به ڪرامت سان گڏ هوس، ۽ پتن جي راند ۾ به ٻئي شريڪ هئاسين.
ڪرامت آفيس وڃڻ لاءِ تيار بيٺو هو. باقي ڪوٽ پائڻو هوس. عصمت، اهو ڪوٽ، جيڪو ڪرامت اڳئين ڏينهن تي حيدرآباد کان واپس اچي لاٿو هو، سو ڪٻٽ مان ڪڍي، اچي هن جي سامهون بيٺي. اهو جاچڻ لاءِ ته رومال آهي يا نه، عصمت ڪوٽ جي کيسي ۾ هٿ وڌو. هن جي هٿ کي ڪا ننڍڙي سخت شئه لڳي.
”اڙي هيءَ ٽڪي ته هتي پئي آهي.“ عصمت رڙ ڪري چيو.
اتي ڪرامت کي ياد اچي ويو ته اڳئين ڏينهن تي، حيدرآباد ۾، هن منصور کان نظر بچائي، دڪان تي چڙهي، تڙتڪڙ ۾ اهي ٽڪيون خريد ڪيون هيون، ۽ جڏهن هو پنهنجي دوست اياز سان ملڻ ويو ۽ ٻه چار منٽ اڪيلائي مليس، تڏهن اها شيشي کولي، اهي ٽڪيون ڏسڻ لڳو. پر اڃا شيشيءَ جو ٻوچ مس کوليائين ته ٻاهران ڪنهن جي اچڻ جو کڙڪو ٿيو. تنهنڪري هڪدم اها کليل شيشي کيسي ۾ ڪري وڌائين. وري جڏهن اڪيلو ٿيو، تڏهن اهي ٽڪيون کيسي مان ڪڍي، شيشيءَ ۾ وجهي اها بند ڪري ڇڏيائين. انهيءَ وِجههُ ڪَڍَ ۾ ئي هڪڙي ٽڪي کيسي ۾ رهجي وئي هئي.
عصمت کي به ٻڌايائين. هن جو چهرو ٻهڪي اٿيو. هن پنهنجو مٿو، ڪرامت جي ڇاتيءَ ۾ لڪائي ڇڏيو. هن جي اکين مان ڳوڙها وهڻ لڳا. هنن ڳوڙهڻ ۾ پشيماني ۽ پيار هو ...... عورت جي شڪي سڀاءَ هڪبار وري شڪست کاڌي هئي.
٭
ڄامشورو، ٢٣ – جنوري 1955ع
فردوس: مئي 1955ع