پير جو لوڻ
قاسم کي نارَ تي نماز پڙهڻ ڪري دير ٿي ويئي آهي. هاڻي هو مٿي تي ڪڙٻ جو بند رکي، ڪو مولود جهونگاريندو موٽي رهيو آهي. جڏهن گهر جي ٻاهران پهتو، تڏهن هن کي ائين محسوس ٿيو، ڄڻ ته ڪو ڪنڊو زور سان هن جي ساڄي ڄنگهه ۾ چڀي ويو. ساڳئي وقت ساڙيندڙ سورَ جي سُوٽ به اڀري. هيٺ نهارڻ سان پنهنجي پيرن وٽ، هڪ چٽڪمرو نانگ، ور وڪڙ ڏيندو، ڀڄندو ڏٺائين. هن تي خوف ۽ هراس ڇائنجي ويو. بَندُ ڪري پري ڦٽو ڪيائين.
”ڀڄ ادا نورل! نانگ کائي وڌم.“ هن پنهنجي ڀاءُ کي رڙ ڪري چيو. هن ٻنهي هٿن سان پنهنجي ڄنگهه کي کڻي پڪڙيو. نورل ڊوڙندو آيو. نانگ ته ڀر واري لوڙهي ۾ لڪي ويو هو. هو پنهنجي ڀاءُ کي ٽيڪ ڏيئي اندر وٺي ويو. هڙئي ڀاتي اچي مڙيا. قاسم ڪنجهي رهيو هو.
پوتڙو نوڙ وانگر ويڙهي، هن جي ٽنگ ۾ زور سان ٻڌو ويو. هيءَ خبر بجليءَ وانگي ڳوٺ ۾ پکڙجي ويئي. دوست ۽ همدرد ٻيا ڪم ڪاريون ڇڏي، قاسم جي گهر اچي سهڙيا.
سڀ ڪنهن پنهنجي معلومات ۽ تجربي جي لحاظ کان مشورو ڏيڻ شروع ڪيو. ڌڻي بخش هاريءَ چيو ته ملان موسي کي گهرايو ته اچي ڦيڻو وجهي. صديق دڪاندار ڏَسُ ڏنو ته ڀر واري ڳوٺ جي حڪيم همت عليءَ وٽ وڃو؛ هن وٽ نانگ بلا جي چڪ واسطي هڪ خانداني نسخو آهي، بس وڃڻ جي دير آهي. مائي ڄامل صلاح ڏني ته، حليما شڪارڻ کي گهرايو ته اچي چوسي زهر ڪڍي ۽ ڄورون هڻي ڏنگ جي پاسن وارو ڪنو رت نيڪالي ڪري. ماستر عرض محمد جا هڪ ٻه عزيز شهر جي سول اسپتال ۾ نانگ جي ڏنگ جو علاج ڪرائي چڪا هئا. هن ٻڌايو ته ”ڊاڪٽرن جو چوڻ آهي ته جيڪڏهن ڪک سنگهيل چوويهن ڪلاڪن اندر، يا جيترو به جلد ٿي سگهي، اسپتال ۾ پهچايو وڃي ته اهڙي دوا آهي، جنهن سان سؤ فيصدي يقين سان هن کي بچائي سگهن ٿا.“ ماستر پنهنجي مائٽن جا مثال پڻ ٻڌايا ۽ هنن کي صلاح ڏني ته قاسم کي بنا دير اسپتال ڏانهن کڻائي وڃن.
جعفر خان چيو ته ”ڏهن ڪوهن تي هڪ جوڳي رهي ٿو، ڌڻيءَ هن جي هٿ ۾ به چڱي شفا ڏني آهي.“
هنن اڃا ڪو فيصلو ڪو نه ڪيو هو. قاسم به سڀڪهه سڻي رهيو هو. اوچتو هن کي هڪ خيال اچي ويو، ۽ ڏاڍو ارمان ٿيس ته اهو خيال کيس هڪدم ڇو نه آيو.....
قاسم ڪڙمي هو. هن کي پنهنجو زمين جو ٽڪرو هو، جنهن کي هو پاڻ ئي آباد ڪندو هو. هو سائين ڪرڙ شاهه جباريءَ جو مريد هو. هن جو پنهنجي مرشد سان عشق هوندو هو. اهڙو اعتقاد ڪن ٿورن مريدن ۾ ڏسڻ ۾ ايندو. هو پنهنجي پير کي بي انداز غيبي ۽ ظاهري طاقتن جو مالڪ سمجهندو هو. هن گهر جي ٻين ڀاتين جو به مرشد ۾ ايترو ئي ويساهه هو.
ها ته، قاسم پاڻ تي ڦٽڪار وجهڻ لڳو ته هن جي ايمان ۾ ايتري لرزش به ڇو آئي، هن کي ايتري دير پنهنجي پِير جو ”لوڻ“ ياد ڇو نه آيو.
مريد هن پير کان لوڻ پڙهائي پاڻ وٽ رکي ڇڏيندا هئا. جڏهن ڪو بيمار ٿيندو هو، ته ان پڙهيل لوڻ جي چپٽي پاڻيءَ ۾ ڳاري، هن کي اهو پياريندا هئا. ٻين جي ته خبر ناهي، پر قاسم جو اهو آزمودو هو، ته هن کي جڏهن به پيٽ، مٿي يا ڪن ۾ سور پيو ته هن اهو لوڻ پاڻيءَ ۾ وجهي پيتو ۽ هميشه خير ٿي ويو. چئي نه ٿو سگهجي، پر شايد هي مريد پنهنجي زخمن تي به اهو لوڻ ٻرڪيندا هئا!
قاسم دانهن ڪئي ”اڙي نورل! انهن اجاين ڳالهين ۾ ڇوٿا وقت وڃايو، اسان کي ڪنهن وٽ به وڃڻ جي ضرورت ڪانهي، سائينءَ جو پڙهيل لوڻ پيو آهي، سو کڻي اچو.“
اهو ٻڌي، هن جي ماءُ، ڀاءُ ۽ ٻين ڀاتين جا چهرا ٻهڪي پيا. ڄڻ ته، اچانڪ ڪو پوريل خزانو هٿ اچي ويو هون؛ ڄڻ ته هنن کي موت جي اونداهين ۾ حياتيءَ جي جوت نظر آئي هئي؛ ڄڻ ته هنن جي بدنصيبن جي ماٿريءَ ۾ نصيبن جو سورج اڀري آيو هو. هنن اطمينان جو ساهه کنيو. هاڻي هنن به ٻين ڳالهين کي فضول سمجهيو.
هن جي ٽنگ سڄندي ويئي هئي. سارو جسم سور ڪرڻ لڳو هو. بي آرامي وڌڻ لڳي. پير جي لوڻ جو پاڻي پياريو ويو. هن کي ائين محسوس ٿيڻ لڳو ڄڻ ته هن جي اڌ تڪليف دور ٿي ويئي. هن پنهنجي پير جو نعرو لڳايو ”حق سچا جباري!“ گهر وارن کي پڪ ٿي ويئي ته سڀ خير ٿي ويندو. ايتري قدر جو ٻهراڙيءَ جي ٽوٽڪن “مثال طور گيهه پيارڻ) کي به هنن نظر انداز ڪري ڇڏيو. ڪلاڪ منو گذريو. وري تڪليف ۾ اضافو ٿيڻ لڳو. وري هن کي گلاس پاڻيءَ ۾ چپٽي لوڻ جي وجهي، اهو پياريو ويو. ڪجهه وقت هن پاڻ کي بهتر سمجهيو. وري ساڳي حالت ٿي ويئي. هن تي غنودگي طاري ٿيڻ لڳي..... ان غنودگيءَ جي حالت ۾ قاسم کي سپنو نظر آيو. هن ڏٺو: مرشد سائين اچي سامهون بيٺو آهي. قاسم هڪدم هن جي قدم تي ڪري التجا ڪرڻ لڳو ”سائين!.....“ هن اڃا اهو لفظ مس ڪڍيو ته مرشد روڪي چيس ”بس، ابا، اسان کي ساري خبر ملي چڪي آهي. اسان کي خبر آهي ته توکي ڪک سنگهيو آهي. اهو به ٻڌائي ڇڏياءِ ته اهو تنهنجو امتحان هو. اڳئين سال، تنهنجي عقيدي ۾ ٿوري لرزش آئي هئي ۽ تو ڏن ڏيڻ ۾ ڪوتاهي ڪئي هئي. ان ڪري اسان نانگ موڪلي تنهنجو امتحان ورتو. پر تون امتحان ۾ ڪامياب ٿئين ۽ ٻيا وسيلا ساري رڳو اسان جي لوڻ ۾ ويساهه رکيو اٿئي، هاڻي تون نو بنؤ ٿي ويندين.......“
هو ”حق يا جباري!“ جو نعرو هڻي، ننڊ مان سجاڳ ٿي پيو.
هاڻي ڏنگ واري جڳهه مان رت وهڻ شروع ٿيو. ريلو ڪيائين ته اهو پڻ رت ڪري ڳاڙهو هو.
ٻئي ڏينهن ٻن پهرن تائين هن جي حالت ۾ ڪا به.
تبديلي ڪا نه آئي. هو پير جو لوڻ ڏيندا رهيا، ڪن چڱن مڙسن هنن کي بار بار سمجهايو ته مرشد جي دعا سان گڏ ٻيو حيلو به ڪريو، مڙس پؤڻو پوندو ٿو وڃي. مگر هنن جو، ۽ خود مريض جو پنهنجي پير ۾ پورو ڀروسو هو ته سائين اچي سير ۾ حامي ٿيندو.
ماستر عرض محمد پنهنجي مدد جي آڇ ڪئي. صديق چيو ته ”مان پاڻ ٿو وڃي حڪيم کي وٺي اچان.“ پر هنن خشڪ جواب ڏيئي ڇڏيو. مائي ڄامل ته حليما شڪارڻ ساڻ ڪري اچي نڪتي، پر خود قاسم اکيون ڦوٽاڙي، اهڙي ڇڙٻ ڏنن، جو ٻئي عورتون شرمنديون ٿي موٽي ويون. ٻين جو حيلو قبول ڪرڻ ۾ هنن پنهنجي ڪام مرشد جي گهٽتائي ٿي سمجهي، دنيا جي ڪا به طاقت هنن جي اعتقاد جي پهاڙ کي لوڏي ڪين سگهي.
منجهند جو نڪهير شروع ٿي ويئي، ۽ شام تائين ٽي دفعا رت جي قئه ڪيائين. هن جو چهرو هئڊ جيان پيلو ٿي ويو هو، نِستائيءَ جي ڪري چري پري نه ٿي سگهيو، ۽ هاڻي ته هن جا هوش حواس گم ٿيڻ لڳا هئا. هو رکي رکي ”پهچ پير!“ يا ”رس جباري!“ چئي رهيو هو. هن جا عزيز هن کي پير جي لوڻ جو ڊوز ڏيندا رهيا. هنن جو ته ساري عمر اهو عقيدو رهيو هو ته اهو لوڻ هر درد جي دوا آهي.
قاسم جي حالت هيڻي ٿيندي ويئي. هر گهڙي هن کي موت جي ويجهو آڻي رهي هئي. هن جي جسم مان رت جو سيلاب جاري هو. زخم مان رت، وات مان رت، نڪ مان رت، پيشاب ۾ رت..... ۽ لاڳيتو چوڏهن پندرهن ڪلاڪ وهندو رهيو. هو ڪنهن جي ڪو نه پيا ٻڌن. اهو ئي يقين ته آخري لمحي به مرشد سائين پنهنجي غيبي طاقت سان اچي مددگاري ٿيندو؛ سڪرات ۾ به موت جي ملائڪ کي تڙي ڪڍندو ۽ هڪل ڪري چوندو ته ”هٽي پري ٿيءُ، هيءُ اسان جو مريد آهي!“
جڏهن قاسم صفا بي سرت ٿي ويو، هن جي نبض مشڪل سان محسوس ٿي ٿي، تڏهن خبر ناهي ڇو هنن جو اعتقاد زلزلي ۾ اچي ويو. ماءُ هنجون هارڻ لڳي ۽ نورل گهوڙي تي چڙهي حڪيم هدايت عليءَ کي ڀر واري ڳوٺ مان وٺي اچڻ لاءِ ڀڳو ...... حڪيم سان واپس جڏهن گهر ٻاهران پهتو، تڏهن اندر رئڻ ۽ پار ڪڍڻ جو آواز ٻڌائين، ۽ گهر ۾ گهڙڻ سان پڌر ۾ ٺڪر جي پيالي جا ٽڪر ۽ لوڻ پکڙيل ڏٺائين!
٭
ڄامشورو، ۴ – جولاءِ 1955ع
انسان: ٢ – نومبر 1959ع