ڪرامت
اڳي ته پوري پابنديءَ سان، پاڻ ئي اها پونجي اچي پير جي پيش ڪندو هو، پر هينئر يادگيري ڏيارڻ ۽ نياپا موڪلڻ تي به آڏو ابتو جواب ڏيئي، ماڻهو موٽائي ڇڏيائين. پير پڻ اهڙي سڻڀي رقم سولائيءَ سان سهسائڻ وارو نه هو.
آخر لحاظ کان، پير جي ڪوٺ تي، سيٺ هڪ ڏينهن هن جي ڪچهريءَ ۾ آيو.
پير هن کي ڀاڪر پائي گڏيو، ۽ پنهنجي پاسي ۾ ڪري وهاريائينس. اڄ سيٺ جي سلوڪ ۾ گهڻو ڦيرو هو. هو اڳي وانگر پير کي پيرين پئي ڪو نه مليو، ۽ نه وري هن جو هٿ چميائين. پير هيءَ تبديلي تاڙي ته ويو، پر تڏهن به معمولي مرڪ سان ڳالهائيندو رهيو. اوڀاريون لهواريون ڪندي، نيٺ پنهنجي مطلب تي آيو.
سيٺ، جنهن ساري ڄمار پيرن اڳيان پيشاني گسائيندي گذاري هئي، سو هينئر پنهنجيءَ تي ٿي بيٺو، چي: اڳي ته هوس اوندهه ۾، مس مس روشن راهه تي رسيو آهيان، وري پويان پير مور نه پائيندس.
پير به شڪار هٿان ويندو ڏسي، آپي مان نڪري ويو. خيال ڪيائين ته ڌيرج سان نه، ته ڌمڪيءَ سان ئي سهي. ڪڙڪو ڪري چوڻ لڳو ”ڇا تون ايتري قدر گستاخ ٿي ويو آهين، جو ڏن ڏيڻ کان انڪار ٿو ڪرين؟ ڇا تون اسان جي قهر ۽ غضب کان غير واقف آهين! توکي ان جو جلد ئي مزو چکايو ويندو.“
ان مهل پير جو جوش ۽ جلال جاچڻ وٽان هو. اڳي، سيٺ صاحب، جي پير جي واتان اهي ٻول ٻڌي ها، ته هوند رعب ۽ خوف وچان ڏڪڻي وٺي وڃيس ها، ۽ هن جي قدمن تي ڪري، معافي معافي پڪاري ها. پر هينئر هن جي دل کي لوڏو ئي ڪو نه آيو. سندس نرڙ تي ندامت جو ڪو به نشان نمايان نه ٿيو. هن وات مان ٻڙڪ به نه ٻولي، ڇو ته سمجهائين ته هتي ”ماٺ ڪريان تان مشرڪ ٿيان، ڪڇان تا ڪافر“ وارو قصو آهي. انهيءَ ڪري مِٺي به ماٺ، مُٺي به ماٺ. گنڀير بنيو ويٺو رهيو.
پير، تير نشان تان گسندو ڏسي گويا پاڳل ٿي پيو، ۽ وري رنڀ ڪري چيائين ”بي سمجهه! تون اسان جي معجزن کان منهن ٿو موڙين، تَڙَ تي رهي واڳن سان وير ٿو رکين، اسان توکي تنهنجي گهر جو گهر ۾ ڪرامت ڏيکارڻ ٿا چاهيون. ڏاڏا سائين ڪندو ته تنهنجي ٽجوڙي تنهنجو سڀ سون ۽ ڳهه ڳهي ويندي. قلندر ڪندو ته پائي پائي پنندو وتندين.“
سڀني ويٺلن جي وات مان ”حق، حق“ جو نعرو نڪري ويو. هو سيٺ جي حال تي افسوس ڪرڻ لڳا ته ڏسي وائسي ٿو باهه ۾ ٽپو ڏئي. جن مرشدن سان مهاڏو اٽڪايو، اهي ڪڏهن به سنئين لڱين ڪين ٿيا. جو هنن کان ڦِريو، سو ڦُڙيو. انهن جو جهڳوئي جهڻ. ويڙهي ئي ختم. اهڙا سوين مثال، اسان پنهنجي هنن گنهگار اکين سان ڏٺا، ۽ ڪنين ٻڌا.
پر سيٺ صاحب دل ئي دل ۾ کليو. هن پير جي ڏاڏي جي ڏمر ۽ قلندر جي قوتن کي صحيح نموني سڃاتو ٿي. وڌيڪ ويهي، وقت وڃائڻ فضول سمجهي، هو ٻاهر نڪري ويو.
(٢)
”چور...... چور.....!“ جا آواز ماٺيڻي ماحول کي چيرڻ لڳا. يڪايڪ، پاڙي مان به پڪارون ٻڌڻ ۾ آيون: ”پهتو ، پهتو... نه ويندو، نه ويندو ..... پڪڙيو، پڪڙيو!“
ماڻهن جي ڊڪ ڊوڙ شروع ٿي ويئي. هر ڪنهن کي هٿ ۾ هڪ نه ٻيو هٿيار هو. ڪن کي ڪهاڙي هئي، ڪن کي لٺ ۽ ڪن کي لوڙهه.
چور پڪڙجي پيو. هو نيم بيهوشيءَ جي حالت ۾ هو. هن جي مغز مان رت ريلا ڪري وهي رهيو هو. چانڊوڪيءَ ۾ هن جو چهرو ڏسي، ڪيترن ئي ماڻهن جي وات مان هڪ ئي وقت حيرت جي دانهن نڪري ويئي.
چور کي سڃاڻي، سڀني جا طاق لڳي ويا. هر ڪنهن کي سُڌ پئجي ويئي ته هي شريف ڊاڪو، چوريءَ جي ارادي سان سيٺ جي گهر ۾ گهڙيو هو، مگر سڳ سوڌو جهلجي پيو. هن کي پوليس جي حوالي ڪرڻ کانپوءِ، سڀ ماڻهو سيٺ کي وڪوڙي ويا ته اسان کي سموري واردات کان واقف ڪر.
سيٺ هنن کي ٻڌايو ته هن جو پهرين پيرن ۾ ڪيترو ويساهه هوندو هو، ۽ پوءِ ڪيئن بغاوت جو جهنڊو بلند ڪيائين، ۽ پير سان پوئين گڏجاڻيءَ ۾ ڇا ڇا وهيو واپرايو.
هن وڌيڪ چيو : ”ٿورا ڏينهن ٿيا، هڪڙي ڪاليجيءَ سان خيالن جي ڏي وٺ ڪيم. هونءَ ته آءٌ پيرن تي ڪک پيو نه سهندو هوس، پر خبر ناهي ته هن جي ڳالهائڻ ۾ ڪهڙو جادو هو، جو سڀ ڪجهه صبر سان ٻڌندو رهيس. سچ پچ ته هن منهنجا ڪپاٽ ئي کولي ڇڏيا. هن مون کي مرشدن جي مڪارين ۽ درويشن جي دوکيبازين بابت گهڻو ڪجهه ٻڌايو؛ ۽ هر ڳالهه صاف ثابتين ۽ مثالن سان. پڇاڙيءَ ۾ مون کي ٻه چار ڪتاب پڻ ڏنائين؛ جن جي پڙهڻ سان منهنجا رهيل کهيل شڪ به دور ٿي ويا؛ ۽ جيئن ئي مون سوچڻ شروع ڪيو، تئين ئي پيرن جو پست اخلاق، ڪوڙيون ڪرامتون ۽ ٺڳيءَ جا ٺاهه، فلم جي تصويرن وانگر منهنجي آڏو ڦرڻ لڳا. مون کي پنهنجي گذريل حياتيءَ جي بيوقوفين تي ارمان ٿيو، ۽ آئيندي واسطي اهڙي وهم پرستيءَ کان پري رهڻ جو پڪو پهه پچايم.
”پير جي هن پوئين گفتگوءَ کانپوءِ مان غافل ڪو نه رهيس. هن جي دڙڪي جو مطلب منهنجي ذهن ۾ هو. گهر ۽ دڪان جي چڱيءَ طرح چوڪسي ڪرڻ لڳس. اڄ، اڌ رات ڌاري، مان پنهنجي هنڌ تي ليٽيل هوس، مگر ننڊ خير ڪانه هئي، ته ڪجهه سراسراهٽ جو کڙڪو ٿيو. ڀت مٿان ڪنهن کي چڙهندو ڏٺم. منهنجي تيز نظر هن کي سڃاڻڻ ۾ دير نه ڪئي. مون چاهيو ته ڀلي ڏاهو ڪانءُ ٻه ٽنگو ڦاسي ته ٻين لاءِ به سبق ٿئي. ڀل ته پير ۾ عقيدو رکندڙ، هن جي ڪڌن ڪرتوتن کي پنهنجي اکين سان ڏسن. هو ٽجوڙيءَ تائين اهڙو تڪڙو پهچي ويو، ڄڻ ته گهر جو ڀاتي آهي. پڪ اٿم ته ٽجوڙيءَ جا پار پتا پير ئي هن کي ڏنا هوندا، جو هو اسان جي گهر ۾ پئي آيو ويو آهي، ۽ سامان سڙي جو چڱيءَ ريت واقف آهي. اتي مون مناسب موقعو سمجهي ”چور، چور“ پڪارڻ شروع ڪيو. هو بدحواس ٿي ڀڄڻ لڳو. انهيءَ ڀاڄ ۾ ٻه چار دفعا کوپري وڃي ڀت سان ٽڪريس ۽ رت ايترو ٿي وهيس، جو ڪتا نه چٽين. مون هن کي جهلڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪئي، پر هٿ ڦٻي نه سگهيا، ۽ هو ڀت ٽپي وڃڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. هينئر منهنجو هٿيار وڃي رهو هو فقط دانهون ڪوڪون ڪرڻ، ۽ مون پورو زور لڳائي هُل مچايو. توهان ڀائر پهچي ويا، ۽ سڀ ڪجهه پنهنجي اکين سان ڏٺو.“
هي ٻڌي هڪ همراهه چيو ”هي جو ڏيڍ سال اڳ، هن تنهنجي ڪاليجيءَ جي جاءِ مان چور ڀڄايا هئاسون، انهن مان هڪ چهرو مان ٿورو ٿورو ڏسي سگهيو هوس، ۽ مون کي هڪدم خيال آيو ته هي پير جو خاص خليفو ته نه آهي؟ پر وري اهو ويچار پنهنجي دل ۾ مون اچڻ ئي نه ڏنو، ڇو ته اهڙي ڳالهه جو خيال ڪرڻ به گناهه ٿي ڀانيم. پر هاڻي مون کي پڪ ٿي ٿئي ته انهن ٻن ڄڻن مان هڪ اهو ساڳيو خليفو هو.
(۴)
ٻئي ڏينهن، ننڍي وڏي جي وات اها وائي هئي ته پير جو خاص خليفو چوري ڪندي پڪڙجي پيو. سڀئي ڏندين آڱريون ڏيئي رهيا هئا. ويچارا مريد ۽ عقيدتمند، جيڪي پيڙهين کان وٺي، هن جي ڪرامتن جا قائل هئا، اهي انهيءَ شش پنج ۾ هئا ته پير کي هاڻي پير سمجهجي يا نه!
هوڏانهن سيٺ اعلان ڪيو ”ڪاليجي شاگرد ئي هن ڳوٺ جو پهريون شخص آهي، جنهن وهم پرستيءَ کان ڇوٽڪارو پاتو آهي. ائين رڳو تعليم حاصل ڪرڻ ڪري ٿيو آهي. اها تعليم جي جيئري جاڳندي ڪرامت آهي. ان ڪري هاڻي اسين تعليم ڏي پورو توجهه ڏينداسين. سنڌي اسڪول هتي اول ئي آهي، هاڻي انگريزي اسڪول پڻ شروع ڪرايو ويندو. ان لاءِ مان پنهنجي هڙئون اسڪول جي عمارت لاءِ ٽيهه هزار رپيا ڏيندس.“
٭تي ارمان ٿيو، ۽ آئيندي واسطي اهڙي وهم پرستيءَ کان پري رهڻ جو پڪو پهه پچايم.
روع ڪيو، تئين ئي پيرن جو پ
خانواهڻ، ٩– جون 1948ع