پيٽ، دل ۽ پيار
ها، سو مون ڳالهه ٿي ڪئي ته نصيبان اڃا ڄائي ئي ڪا نه هئي جو هن جي شادي ٿي گذري. اهو هن طرح، جو هن جي پيءُ وليداد، سهراب کي پيٽ لکي ڏنو هو. اوهين وري پڇندؤ ته هي ”پيٽ لکي ڏيڻ“ ڪهڙي بلا آهي؟ ائين نه سمجهجو ته وليداد، سهراب جي پيٽ تي ڪجهه لکيو هو، يا ڪنهن ڪاغذ يا وڻ جي پن تي ”پيٽ“ جو لفظ لکي ڏنو هو، جهڙيءَ طرح ملان موسو حج واري ڏينهن گيدوڙيءَ جي پنن تي ڪلمو لکي، ڏهين – ڏهين پيسين ڏيندو آهي. پر اوهين ته سنڌي ڀائر آهيو، اوهان کي ته سڀڪا سڌ هوندي. ها، البت ولائتي صاحبلوڪن جي سمجهه ۾ هيءَ پيٽ جي پرولي نه اچي ته ٻي ڳالهه آهي.
واقعو هن ريت هو ته وليداد پنهنجي پٽ عثمان واسطي سهراب کان ڌيءَ جو سڱ گهريو. سهراب سڱ ڏنو، پر وليداد کان واعدو ورتائين ته هن کي جا پهرين ڌيءَ ڄمندي، سان هن جي پٽ سومر سان پرڻائيندو. اهو ئي آهي”پيٽ لکي ڏيڻ.“
سومر ان وقت ٻارهن ورهين جو هو. تنهن وقت وليداد جي گهر واري حمل سان هئي. سهراب کان وڏي اميد هئي ته ڇوڪري ڄمندي، پر ڄائو ڇوڪرو! ان بعد، وليداد جي گهر ۾ ٻيو ٻار ساڍن چئن سالن کانپوءِ پيدا ٿيو، ۽ اها هئي نصيبان. سهراب جي گهر ۾ شادمانو ٿي ويو، ڄڻ ته ڪنهن ٻڍي بادشاهه جي گهر ۾ وليعهد جو جنم ٿيو هو.
هاڻي ته اوهين سمجهي ويا هوندا ته ڪهڙي نموني نصيبان جو رشتو ان وقت طي ٿيو، جنهن وقت هوءَ ڪٿي به ڪا نه هئي؛ نه هن دنيا جي پيٽ ۾ ۽ نه ماءُ جي پيٽ ۾ ...... مگر اها ڪا خراب ڳالهه ٿورو ئي آهي! اها ته هن واسطي وڏي نعمت هئي. اڄ مڙس ملن ڪٿي ٿا! نصيبان کي ته پنهنجن نصيبن تي ناز ڪرڻ گهرجي جو ڄمڻ کان اڳ ئي مڙس ملي ويس. نه ته اسين ڏسون ڪين ويٺا ته عورتون مڙس ملڻ جي اوسيئڙي ۾ چاليهه – چاليهه سال، پنجاهه – پنجاهه سال ڪاٽي چڪيون آهن، وار اڇا ٿي وين، ٻٽيهي ڀڄي پين، سڙي سُڪي ڪنڊا ٿي ويون، پر مڙس نصيب ڪو نه ٿين. جي ڪن لائون لڌيون، ته به قرآن سان. ڪيتريون ئي واجهه واجهائي، تڙپي تڙپي مري کپي ويون. اجهو، منهنجي پنهنجي ڳوٺ ۾ ئي ته اهڙيون آهن ___ سائين ڪرڙ شاهه پير جون اٺ ئي ڌيئر اڃا ڪنواريون ويٺيون آهن. وڏي پنجتاليهن ورهين جي آهي، ٻيون درجي بدرجي هن کان عمر ۾ گهٽ، پر ساماڻل سڀئي آهن.
اها جدا ڳالهه آهي ته پير صاحب پاڻ پنجهٺ ورهين جي ڄمار ۾ به چئن زالن جا ڀتار آهن. هو ته آهن ڪانيءَ ڪرامت جا صاحب، سندن جُتيءَ ۾ ڪنهن جو پير پوندو. هي ته چار آهن، جي چاليهه هجن ته به سڀني کي فيض رسائين. باقي ڌيئن جي معاملي ۾ سندن ڪهڙو قصور. مرد ته گهڻيئي آهن، پر کين پنهنجي عالي نسب ۽اوچي مرتبي جو به ته خيال رکڻو آهي. ڪو ڪوري موچي ته ڪونهي جو اکيون ٻوٽي پنهنجون نياڻيون پرڻائي ڇڏيندو!
هوڏانهن وڏيري کٻڙ خان جي ڌيءَ به ٽيهن سالن جي عمر ۾ اڃا اڻپرڻيل آهي. ڀلا وڏيري جو ڪهڙو ڏوهه، هن کي پنهنجي ملڪيت جو به خيال ڪرڻو آهي. ڪنهن سڃي ڀينگئي سان پنهنجيءَ نياڻيءَ جو پلئه اٽڪائي، گلا ته ڪو نه کڻندو. انسان جي آهي عزت، ڪنهن هاريءَ ناريءَکي به پاڻ جهڙو ڪيائين ته پوءِ وڏيرپ ڪهڙي ڪم جي! هيءَ خبر به ته ڳوٺ جي سڀني رهاڪن کي آهي ته ڪجهه سال اڳي، وڏيري جي اهي ڌيءَ سندن ٻيلي، خميسي سان ڀڄي ٿي ويئي، پر هو ڳوٺ جي ٻاهران ئي پڪڙجي پيا.
ها، ته جنهن وقت نصيبان ڄائي، ان وقت هن جي هئڻهار مڙس جي عمر سترهن سال هئي، ۽ جڏهن چوڏهين سال ۾ پير پاتائين ۽ ساماڻي، ان وقت هن جو مڙس ايڪٽيهن ورهين جو ٿي ويو پر اها ڪا وڏي عمر ٿورئي هئي. ماڻهو ته پنهنجيون پندرهن سورهن سالن جون نياڻيون، سٺ پنجهٺ ورهين جي پوڙهي سان پرڻائڻ کان به ڪين ڪيٻائيندا آهن. اجهو، علوءَ جو ئي مثال وٺو. ڌيڻس جي عمر تيرهن سال هئي ۽ اڃا پوريءَ طرح بالغ به ڪا نه ٿي هئي ته سيٺ عمر، ساڳئي وقت زميندار به آهي ۽ شهر ۾ وڏو دڪان پڻ اٿس، عمرسٺ سالن کان مٿي ٿينديس، تنهن کي پرڻائي ڏنائين. اها ٻي ڳالهه هئي ته علوءَ کي سيٺ کان ٻن هزارن جي سڻڀي رقم ملي هئي. ويچارو گهرجائو هو، انهيءَ ڪري ڌيءَ لاءِ ان کان وڌيڪ ڪجهه ڪري ڪين سگهيو.
خير، قصو ايستائين پهتو هو ته نصيبان جوانيءَ ۾ قدم رکيو، ۽ هن جو هٿ سومر کي سونپڻ جا سانباها ٿيڻ لڳا.
حقيقت هيءَ آهي ته ڄمڻ کان اڳ جي شادي ۽ جوان ٿيڻ کانپوءِ پرڻي ۾ مون کي گهڻو فرق نظر ڪو نه ٿو اچي. ڇو ته هتي مرد ۽ عورت هڪٻئي کي پسند ڪري پوءِ ڪو نه پرڻبا آهن؛ انهيءَ ڪري شادي ڪڏهن به ٿئي، گهوٽ ۽ ڪنوار لاءِ ڳالهه ساڳي آهي. اهو رشتوته مائٽ ئي نبيريندا آهن. ڀلا مائٽ پنهنجي اولاد جو مَٺو ٿورو ئي گهرندا. هو ته هر حال ۾ سندن ڀلوئي چاهيندا آهن. البت انسان آهي، ضرور خاندان جي خيال رکڻو پوي ٿو، غريبي اميري ڏسڻي پوي ٿي.آخر عزت به ڪا شئي آهي، پوءِ ان کي سلامت رکڻ لاءِ جي ڌيءَ يا پٽ جي حياتيءَ جي قرباني ڏيڻي پئي ته به گهوريو.
ها، سو مون ٿي چيو ته سومر سان نصيبان جي وهانءَ جي تياري ٿيڻ لڳي. پر ترسو ___ مون اوهان کي نصيبان جي ”پيٽ“ جي ته ڳالهه ٻڌائي، پر اڃا سندس ”دل“ جو داستان ڪو نه ٻڌايو اٿم.
حميد هن جو سڳو سوٽ هو. حميد نصيبان کان ٽي سال وڏو هو. ٻيئي گڏ نپنا هئا، گڏ کيڏيا هئا، ۽ شايد نظرن ئي نظرن ۾ ساري حياتي گڏ رهڻ جو انجام پڻ ڪيو هئائون. جڏهن جوانيءَ ۾ قدم رکيائون ۽ هيڏانهن هوڏانهن نهارڻ تي محسوس ٿين ته هو هڪٻئي جا بنجي ڪين سگهندا، تڏهن هنن جا ڇهه ئي ڇڄي پيا. ”پيٽ“ فولاد جي ديوار بڻجي هنن جي درميان ٿي بيٺو.
نصيبان جي پيءُ ماءُ کي به اهو احساس ٿيو ته ٻنهي سوٽن جو پاڻ ۾ نڪاح پڙهائڻ ئي چڱي ڳالهه ٿيندي؛ پر ڪڇي ڪين سگهيا. لکئي جا ليک آهن. ڪنهن کي ڄاڻ هئي ته پيٽ لکي ڏيڻ کانپوءِ، حميد پيدا ٿيندو، جو ٺاهوڪو جوان هوندو ۽ نصيبان تي نثار ويندو. هو ته زبان ڪري چڪا هئا، انهيءَ ڪري نصيبان جي ٻانهن سومرجي حوالي ڪرڻي هين، نه ته برادريءَ وارا ڇا چوندا، پنهنجو پرائو ٿڪون هڻندو ته سومر هنن واسطي ويهه سال انتظار ڪيو، ۽ هي عين موقعي تي ڦري ٿا وڃن. بس، هاڻي ڪجهه نه ٿيندو، ڇوڪريءَ جي قسمت ئي اهڙي هئي.
سومر بدمعاش ۽ رولو بڻجي پيو هو. ڀلا ايڏيءَ وڏيءَ عمر تائين ڇڙي رهڻ جو ٻيو ڪهڙو بهتر نتيجو نڪرندو. هن جي چال جو کٽڪو وليداد جي اندر کي به کائي رهيو هو، پر هو بيوس هو؛ زبان ڏيئي ويٺو هو، ۽ ڇوڪريءَ جي ڀاڳن ۾ ائين لکيل هو.
پر حميد ۽ نصيبان هڪٻئي کي پيار ڪندا هئا. هنن قسمت سان ٽڪر کائڻ ٿي چاهيو. هنن سماج سان بغاوت ڪرڻ جي سٽ سٽي. هنن فيصلو ڪيو ته نڪاح کان اول ئي ڀڄي نڪرجي. ان رات، جنهن رات هو ڀڄڻ وارا هئا، ۽ حميد وهٽ جو بندوبست ڪرڻ ويو هو، سو اتان ڪو نه موٽيو. صبح جو سندس لاش لڌائون. ان کان اَٺ ڏينهن پوءِ، نصيبان جي سومر سان شادي ٿي گذري. پهرينءَ رات سومر نصيبان کي جا شاديءَ جي سوکڙي ڏني، سا هيءَ هئي: اڪيلائي حاصل ٿيڻ سان، هن پنهنجن ٻنهي هٿن کي گهوگهي ڏيڻ جي انداز ۾ ٺاهي، نصيبان کي ڏيکاري چيو. ”تنهنجي يار جو هنن ئي بازن خاتمو آندو هو!“
نصيبان هاڻي سومر جي نڪاح ٻڌي زال آهي. سومر هن تي ڏاڍيون سختيون ڪندو آهي، ٿوري گهڻي تي ماريندو آهي، ۽ ذري ذري تي حميد جو طعنو هڻندو آهي، نصيبان جي مائٽن مٽن پيٽ لکي ڏنو هو، ان ڪري هن جو پيٽ ته ضرور سومر جي حوالي آهي، مگر سندس دل سومر سان ڪانهي. اها سومر کي لکي ڪا نه ڏني ويئي هئي.
٭
خانواهڻ، 14 – مئي 1955ع
نئين زندگي : نومبر 1971ع