بنارس مسجدن جو به شهر آهي
هن شهر بنارس (ورانسي/ڪاشي) جي ديدار لاءِ هر روز هزارين ماڻهو پيرين پنڌ، بس، ريل ۽ هوائي جهاز رستي هِتي پهچن ٿا. بقول بنارس هندو يونيورسٽي جي پروفيسر دتا جي بنارس هنن لاءِ ائين آِهي جيئن مسلمانن لاءِ مڪو مدينو يا عيسائين لاءِ يروشلم.
بنارس ۾ مندرن کان علاوه ٻي اهم شيءِ گهاٽن جو وڏو تعداد آهي، جن ۾ گهڻي ڀاڱي اشنان گهاٽ آهن، جِتي گنگا جي ڪناري تي انهن گهاٽن جي ڏاڪڻين تان لهي گنگا ۾ ٽٻي هڻي سگهجي ٿي. ڪجهه گهاٽ شمسان گهاٽ آهن، جن ۾ مُڙدن کي ساڙي انهن جي خاڪ گنگا مٿان ٻُرڪي وڃي ٿي. پر آئون هن شهر ۾ ڪجهه ڏينهن رهڻ بعد پنهنجي ان ڳالهه جو هڪ مضمون ۾ اظهار ڪري چڪو آهيان ته بنارس فقط مندرن ۽ گهاٽن جو شهر ناهي پر تعليمي درسگاهن ۽ اسپتالن جو به شهر آهي جو چوڌاري اڄ جا ٺهيل ماڊرن ۽ انگريز راڄ جا آڳاٽا اسڪول، ڪاليج ۽ يونيورسٽيون نظر اچن ٿيون.... ان سان گڏ نيون پراڻيون سرڪاري توڙي ولائتي، خانگي توڙي خيراتي اسپتالون، ڪلينڪون ۽ صحت گهر نظر اچن ٿا...... ۽ هاڻ ڪجهه ڏينهن وڌيڪَ رهڻ بعد آئون اهو به چوندس ته بنارس مسجدن جو به شهر آهي. هن شهر ۾ نيون، هن صديءَ جو ٺهيل مسجدون کڻي گهٽ هجن پر آڳاٽيون ۽ جھوني جُڳ جون کوڙ مسجدون آهن.
مڃان ٿو ته هندستان پاڻ کي سيڪيولر ملڪ سڏائيندي به هندو ڌرم کي وڌيڪَ مانُ ڏئي ٿو جو ظاهر آهي هن ملڪ ۾ هندن جو وڏو تعداد آهي. هندن لاءِ جِتي ڪٿي رستن تي به ننڍا ننڍا مندر ٺهيا پيا آهن، جن جي اڳيان هر ڪو جھڪي پوڄا پاٺ ڪري ٿو..... آئون نٿو سمجھان، ۽ نه هيترا ڏينهن هِتي يا دهلي يا بڙودا ۾ رهڻ دوران مونکي نظر آيو ته نماز جي وقت مسجدون ويجھي نه هجڻ ڪري ڪنهن پارڪ جي ڪنڊ پاسي ۾ يا خالي نويڪلي فٽ پاٿ تي ڪو مسلمان بوڇڻ وڇائي کڻي ٻه يا چار رڪعتون فرض جون پڙهي. پر يارو! ڪجهه به آهي، جيڪي مسجدون آهن، انهن جا دروازا 24 ئي ڪلاڪَ کليا پيا آهن ۽ انهن ۾ نمازي مرد ۽ ڀر ۾ جي مدرسو ٺهيل آهي ته سڄو ڏينهن ٻار پيا سڪون سان اچن وڃن.... ڪو ڊپ ڊاءُ ناهي. ڪيترين مسجدن جي ڀر ۾ مندر آهن يا ڀر ۾ هندن جي رهائش جون ڪالونيون ۽ پاڙا آهن پر جنهن مسجد جي نمازيءَ کان کڻي پڇ ته هن جو اهو ئي جواب ته هن پاسي هندن ۽ مسلمانن جا جھيڙا نٿا ٿين... يعني اهي ڪن ٻين شهرن جي مخصوص علائقن ۾ ٿيندا هوندا. ڪنهن ڪنهن ڏينهن رکي رکي ڪنهن نوجوان يا وڏي عمر جي مسلمان کان پڇندو آهيان ته سندن دل ته چوندي هوندي ته مسلمانن جي ملڪ پاڪستان ۾ هلي رهون؟ ان سوال جي جواب ۾ شايد ڪو زمانو هو/يا هجي، جڏهن هندستان جا مسلمان پاڪستان اچي رهڻ جي خواهش ڪندا هجن پر مونکي ته هر هڪ اهو چيو ته هو انڊيا ۾ خوش آهي.... انڊيا جي پاسپورٽ جي سڄي دنيا ۾..... ويندي عرب دنيا ۾ عزت آهي. هڪ کي ته جيئن چيم ته ڪراچي هلي رهندين؟ ته هن ايڏو ته وڏو ٽهڪ ڏنو جو آئون پهرين ته حيران ٿي ويس ته هن کي ڇا ٿيو ۽ ڇا چوڻ چاهي ٿو.... پر پوءِ هن جي ڪجهه نه ڪڇڻ جي باوجود آئون سمجھي ويس ته هو چئي رهيو آهيا ته ڇا اخبار نٿو پڙهان ڇا، ڇا ٽي وي نيٽ تي خبرون نٿو ٻڌان ڇا، ته توهانجي ملڪ ۾ مسلمان مسلمان جا ڳلا پيا ڪپين.
ڪجهه به آهي انڊيا جي مسلمانن کي ايڏيون وڏيون نوڪريون نه آهن جيڪي هندن کي آهن. ان سوال تي اورنگزيب مسجد جي هڪ نمازي نوجوان چيو ته ان ۾ مسلمانن جو ڏوهه آهي..... اسين هندن کان سست آهيون ۽ گهٽ پڙهيل آهيون. پنهنجي قابليت موجب انڊيا ۾ هر هڪ کي ڪونه ڪو روزگار مليو وڃي. ڪنهن مندر يا مسجد اڳيان، ڪنهن اسڪول يا آفيس اڳيان ڇولا وڪڻڻ سان به ڏهاڙي نڪريو اچي.... هن ٻُڌايو.
ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته هندستان جي ماڻهن جي زندگي اسان کان ٽَف آهي، پر هي ماڻهو بيحد محنتي آهن. آئون به هاسيڪار انڊيا جي هر شهر ۾ هڪ ٻن اسڪولن يا ڪاليجن ۾ وڃي حال احوال معلوم ڪريان ٿو. پنهنجي جهازرانيءَ واري نوڪريءَ جو آخري سال ٽيچنگ ۾ رهيس ۽ اڃان تائين دنيا جي مختلف شهرن جي تعليمي ادارن ۾ ليڪچر ڏيندو رهان ٿو.... منهنجي حساب سان انڊيا جا هندو شاگرد بيحد سادگي پسند ۽ محتي آهن. انڊيا جا مسلمان جيتوڻيڪ هن مسجد جي نمازيءَ جي چوڻ موجب، هندن جيترا محنتي نه آهن ته به اسان جي شاگردن کان اهي به گهڻا محنتي آهن.... ان جي خبر ملائيشيا ۾ رهڻ دوران پوندي هئي جڏهن اسان جي پاسي جي ملڪن جا گريجوئيٽ نوڪريءَ لاءِ انٽرويو ڏيڻ لاءِ ايندا هئا ۽ سليڪشن بورڊ جي پئنل تي آئون به هوندوهوس.... اهو ئي سبب آهي جو اڄ ڪلهه پاڪستان جي ڪنهن به تعليمي اداري ۾ شوقيه ليڪچر ڏيڻ وڃان ٿو ته اسانجي اسٽوڊنٽس کي اها ئي نصيحت ڪريان ٿو ته محنت ڪري پنهنجا سبجيڪٽ چڱي طرح پڙهو ۽ انگريزي ڳالهائڻ جي پرئڪٽس ڪريو جو ٻاهرين ملڪن ۾ توهان کي انٽرويو توڙي ڪم جي جاءِ تي، اها ئي ڳالهائڻي پوي ٿي.
بنارس جي سڄي شهر ۾ مسلمان رهن ٿا ۽ مسجدون به جتي ڪٿي آهن، پر بنارس جي پراڻي حصي واري شهر ۾ جيڪو گنگا نديءَ جي ڪناري تي ٺهيل گهاٽن ۽ بنارس جي ريلوي اسٽيشن جي آس پاس وارو آهي، اُتي تمام گهڻيون نظر اچن ٿيون. گول گڊا روڊ جيڪو ڪاشي لوڪل ريل اسٽيشن وٽان ٿيندو گنگا نديءَ مٿان ٿو وڃي. ان تي راج گھاٽ وٽ هڪ ٻئي جي ويجھو ٻه مسجدون فرحت علي مسجد ۽ نبانا نور مسجد آهن.... انهن جي ئي ڀرسان ائني بسنت اسڪول آهي. وري ٿورو هيٺ ڏکڻ ۾ جِتي گنگا نديءَ جي ڪناري تي راني گھاٽ، نيا گھاٽ، شيام مندر ۽ گولا گھاٽ آهي.... اتي ئي آسپاس مسجد قريشي، معصوما علي مسجد، مدينا مسجد ۽ مولانا بابا درگاهه آهن. اتي ئي رابندر ناٿ ٽئگور روڊ تي ڌائي ڪنگورا مسجد آهي. ان ئي روڊ جي آسپاس ۽ مدر حليما اسڪول جي ويجھو حسن پور مسجد، ايم محمد مسجد ۽ شبانا مسجد آهن. اڳيان مهاتما گانڌي اسڪول وٽ سرڪاري مسجد ۽ مدرسه فيض العلوم آهن.
گولا گھاٽ کان ٿورو هيٺ سوامي نارائڻ مندر وٽ مسجد محمود آهي جنهن جي ڀر ۾ جامعا اسپتال ۽ شري مرتيون جئه مها ديو مندر پڻ آهي. ٿورو اڳيان چوڏهين صديءَ جي هڪ آڳاٽي مسجد آهي جيڪا چئن ٿنڀن ڪري چوکنڀا مسجد سڏجي ٿي. هيءَ مسجد دهليءَ جي سلطان فيروز شاهه تغلق پنهنجي دؤر حڪومت (1351ع کان 1388ع) دوران ٺهرائي.
اهڙي طرح گنگا نديءَ جي ڪناري ٺهيل اگني سوار گھاٽ ۽ سري بندو ماڌوا پيرومل مندر وٽ اورنگزيب مسجد آهي ۽ ٿورو اڳيان گيان وپي مسجد آهي جيڪا عالمگير مسجد به سڏجي ٿي، جيڪا مغل شهنشاهه اورنگزيب عالمگير ٺهرائي. اها مسجد دشاشوا مد گهاٽ ۽ لليتا گهاٽ جي بلڪل اتر ۾ آهي. هن جو 71 ميٽر ڊگهو منارو بنارس ۾ پري پري تائين نظر ايندو هو پر پوءِ 1948ع واري ٻوڏ ۾ اهو ڪري پيو.
بنارس ۾ هڪ ٻي آڳاٽي مسجد ”گنج ِ شهيدين“ آهي، جيڪا 1034ع جي آهي، جڏهن غازي سيد سالار جي شڪست بعد سندس مسلمان سپاهي لڏي اچي هِتي بنارس ۾ رهيا.
اتي ئي گنگا نديءَ جي ڪناري وٽ جِتي سنديا گهاٽ، مينيڪر نيڪا گهاٽ ۽ مير گهاٽ آهن، اُتي دُرگا ڪنڊ روڊ ۽ بنگالي ڪاليج وٽ مسجد حافظ ۽ نگينه مسجد آهن. اتي ئي مريم ايڊيوڪيشن هوم وٽ تاڪيسا مسجد آهي ۽ ٿورو هيٺ ڏکڻ ۾ حافظ ظهور مسجد، مسجد حافظ خدا بخش ۽ مسجد القريشي آهن. ڪماڇا روڊ ۽ سوامي وويڪانند روڊن وٽ جامع سفينه مسجد آهي.