برمُودا ٽِڪُنڊي جا ڳُجهه ۽ ڳُجھارتون
سمنڊ تي جهاز هلائڻ لاءِ نه رستا ٺهيل آهن ۽ نه Mile Stone لڳل آهن البت هاڻ مڪمل نقشا ٺاهيا ويا آهن جن تي دنيا جا کنڊ توڙي ننڍا ننڍا ٻيٽ ڏيکاريل آهن ۽ انهن جي پوزيشن بابت پڻ لکيل آهي ته ڪهڙي شيءِ ڪهڙي ويڪرائي ڦاڪ (Latitude) ۽ ڪهڙي ڊگهائي ڦاڪ (Longitude) تي آهي. ڪٿي ڪنهن جهاز هلائيندڙ کي سمنڊ اندر ڪو جبل نظر اچي ٿو ته هو ان جو به اطلاع ڪري ٿو ۽ ٻين کي خبردار ڪرڻ لاءِ نئين شايع ٿيندڙ نقشي ۾ ان جي نشاندهي ڪئي وڃي ٿي ته جيئن سمنڊ جي ان حصي ۾ جهاز هلائيندڙ خبردار ٿي وڃن. اهڙي طرح ڪٿي ڪو جهاز ٻڏي ٿو ته ان جي به يڪدم آگاهي ڏني وڃي ٿي ته فلاڻي ويڪرائي ۽ ڊگھائي ڦاڪ تي جهاز ٻڏل آهي، جيئن جهاز وارا پنهنجن پراڻن نقشن ۾ ان هنڌ نشان هڻي ڇڏين، جيئن ان مٿان پنهنجي جهاز کي نه لنگھائين، جو سندن جهاز جو ترو ان سمنڊ ۾ ٻڏل جهاز سان لڳي تباهه ٿي سگهي ٿو. آئون جنهن پهرين جهاز ”اباسين“ تي هوس، اهو ٻي سفر ۾ جيئن ئي يورپ کان موٽيو ته ڪراچي وٽ ٻڏي ويو. اهي جون جولاءِ جا مهينا هئا جن ۾ اسان وارو عربي سمنڊ بيحد مڇريل ٿئي ٿو. اسان جي ڪراچي پهچڻ کان هفتو کن اڳ ان هنڌ تي هڪ ٻيو جهاز ٻڏي ويو هو جنهن جو اطلاع سمنڊ تي هجڻ ڪري اسان جي جهاز تي نه پهتو هو .... يا شايد پهتو هو پر جهاز جي ڪئپٽن سمجھيو ته هو ان هنڌ کان پاسو ڪري ويندو. پر چؤماسي (Monsoon) جي وڏين ڇولين ۾ اسان جو جهاز هيٺ تري ۾ ٻڏل جهاز سان ٽڪرائجي چيرجي ويو ۽ سمنڊ جي پاڻيءَ اندر گهڙي کيس ٻوڙڻ ۾ ڪا ويرم ئي نه ڪئي. اسان رڳو پنهنجو ضروري سامان ۽ سفري ڪاغذ کڻي لائيف بوٽ ذريعي جان بچائي سگهياسين. ان بعد مهيني ٻن اندر اسان واري جهاز جو ڍانچو ڪَٽي ڪرينين ذريعي ڪڍيو ويو ۽ شايد پهريون جهاز به ڪڍيو ويو، جيئن ٻين جهازن جي اچڻ وڃڻ لاءِ چئنل صاف رهي .... يا شايد دنيا جي چارٽن ۾ انهن ٻڏل جهازن جي موجودگيءَ جي نشاندهي اڄ تائين هلندي اچي .... مون کي ان بابت چَڱي طرح ياد ناهي، جو اهو 1969ع جو واقعو آهي، مونکي جهاز جي نوڪري شروع ڪئي اڃان سال کن مس ٿيو هو ۽ آئون بلڪل جونئر پوسٽ (ففٿ انجنيئر) تي هوس.
اها ڳالهه مون ان ڪري لکي آهي ته سمنڊ تي ڪو به اهڙو بورڊ لڳل ناهي ته هِتي سمنڊ تانگھو آهي يا هِتي سمنڊ اندر جبل آهي پاسو ڪريو، يا هتي جهاز ٻڏل آهي خبرداري سان لنگھو.... وغيره. پر اهي سڀ ڳالهيون سمنڊ تي جهاز هلائڻ وارن نقشن تي ڏنل ٿين ٿيون جن نقشن کي ”نيويگيشنل چارٽ“ سڏجي ٿو. اهي چارٽ شروع کان انگلينڊ وارا ڇپيندا اچن، جو انگريز ان ڪم ۾ قابل آهن. نه ته ان کان اڳ سمنڊ تي عربن جو راڄ هو. اڄ به اسان Astronomy يا Navigation ۾ عربن ۽ ايرانين جون ايجاد ڪيل ڳالهيون پڙهون ٿا. جهاز هلائڻ ۽ رستو ڳولڻ لاءِ آسمان ۾ موجود اسان جي ڪم جي مددگار تارن جا انگريزي نالا عربي تان کنيل آهن. بهرحال سمنڊ تي پيش آيل ڪنهن ڳالهه، حادثي ۽ ايجاد جي ڄاڻ اسان کي، يعني هر جهاز تي، وائرليس ذريعي انگلينڊ کان ملي ٿي. ساڳي وقت جهاز هلائيندي اسان کي به ڪنهن اهڙي ڳالهه جي خبر پوي ٿي ته اسان به انگلنڊ وارن کي اطلاع ڪريون ٿا، جيڪو هو ان ئي وقت چتاءَ خاطر ٻين جهازن کي موڪلين ٿا ۽ ان بعد ڇپجندڙ چارٽ (نقشي) ۾ ان جي نشاندهي ڪئي وڃي ٿي. انهن نقشن ۾ ويندي اهو به هوندو آهي ته فلاڻي يا فلاڻي ملڪ ۾ وهندڙ درياهه سمنڊ ۾ ڪهڙي هنڌ ٿو اچي پوي ۽ ان جي مختلف هنڌن تي ڪيتري اونهائي آهي. ڇو جو ڪي ڪي درياهه اڄ جي وڏن جهازن لاءِ Navigational (قابلِ سفر) نه آهن، جيئن اسان جي سنڌو ندي. ڪنهن زماني ۾ گهڻي پاڻي هجڻ ڪري ان وقت جا ننڍا ٻيڙا سکر ۽ ملتان تائين وڃي سگهيا ٿي پر هاڻ پاڻيءَ جي گهٽ وهڪري ۽ ڪوٽڙي ۽ سکر وٽ بئراجُن ۽ پلين ٺهڻ ڪري ڪنهن جهاز جو لنگهڻ نامُمڪن آهي. پر دنيا ۾ اڃان به ڪيترائي درياهه آهن، جن مان جهاز لنگهن ٿا. بلڪه دنيا جا مشهور بندرگاهه سمنڊ جي ڪناري تي نه پر درياهه ۾ اندر گهڙڻ بعد اچن ٿا .... جيئن چٽگانگ جي بندرگاهه ۾ پهچڻ لاءِ ”خليج بنگال“ وارو سمنڊ جھاڳي ڪرنا ڦلي نديءَ جي منهن وٽ اچڻو پوي ٿو، يعني سمنڊ جو اهو حصو جِتي ڪرنا ڦلي ندي ڇوڙ ڪري ٿي. پوءِ جنهن وقت هاءِ ٽائيڊ ٿئي ٿي، يعني جنهن وقت سمنڊ جي وير چڙهي ٿي ۽ درياهه جو پاڻي سمنڊ ۾ وڃڻ بدران سمنڊ جو پاڻي درياهه ڏي ڌڪجي ٿو ۽ درياهه ڪپرن تائين فل ٿيو وڃي، ان وقت جهاز کي ڪرنا ڦليءَ ۾ هلائي چٽگانگ جهڙي بندرگاهه ۾ اچي لنگر انداز ٿجي ٿو. چٽگانگ ته وري به ڪجهه ميلن جي فاصلي بعد اچيو وڃي .... آمريڪا جي لوزيانا رياست جي وڏي شهر ۽ بندرگاهه نيو اورلينس ۾ پهچڻ لاءِ ته اسان کي مسي سپي نديءَ اندر سؤ کن ميل جهاز کي وٺي وڃڻو پوي ٿو. اهڙي طرح بئنڪاڪ جو بندرگاهه به درياهه اندر آهي.
سو منهنجو مطلب آهي ته سمنڊ تي جيڪي جبل، ٻيٽ، درياهه، ٻڏل جهاز وغيره آهن، انهن سڀني جي ڊيگهه، ويڪر، اونهائي جي ڄاڻ نيويگيشن جي چارٽن تي موجود آهي. جهازن جا حادثا فقط هن برمودا ٽڪنڊي واري سمنڊ ۾ نٿا ٿين .... دنيا جي هر سمنڊ تي ٿين ٿا .... ويندي بندرگاهن ۾ به ٿيو پون. پر گذريل ڪيترين صدين کان جيترا گهڻا ۽ عجيب نوعيت جا حادثا يا جهازن ۽ ان ۾ موجود ماڻهن جي گمشدگي جا واقعا هن سمنڊ جي حصي (برمودا ٽڪنڊي) ۾ ٿيا آهن، ايترا ڪٿي به ناهن ٿيا. سمنڊ جي هن حصي ۾ جهازن جي حادثن جا نشان ڏسي دنيا کي معلوم ٿيو ته هي هڪ ٽڪنڊو آهي جنهن جون ڪنڊون ميامي، پورٽريڪو ۽ برمودا ٻيٽ آهن.
هن ٽڪنڊي جو نالو برمودا ٽڪنڊو ڇو پيو؟
سمنڊ جي هن پر اسرار ٽڪنڊي جو پهرين ”ميامي ٽڪنڊو“ نالو رکيو ويو، جنهن تي آمريڪا سخت گوڙ ڪيو ته ان سان سندن خوبصورت بندرگاهه ”ميامي“ خوف جي علامت بڻجي ويندو ۽ دنيا جا سياح ميامي اچڻ ڇڏي ڏيندا. ان بعد ان ٽڪنڊي کي ”پورٽوريڪو ٽڪنڊو“ سڏڻ جو فيصلو ٿيو، پر انهن به گوڙ ڪيو پوءِ ”برمودا ٽڪنڊو“ رکيو ويو .... 20 کن چورس ميلن تي مشتمل نقشي تي هڪ ٽٻڪي جيڏي غير معروف (ان وقت تائين) ٻيٽ جي ڪهڙي مجال جو ڪجهه ڪڇي سگهي. پر هڪ ڳالهه آهي ته ميامي ۽ پورٽوريڪو ته پهرين ئي دنيا ۾ مشهور هئا، پر برمودا جي نالي سمنـڊ جو هي ٽڪرو سڏجڻ بعد ”برمودا“ جي واقفيت سڄي دنيا ۾ ٿي وئي، نه ته برمودا جهڙا ۽ ان کان به وڏا ۽ بهتر ٻيٽ اڄ ڏينهن تائين به ماڻهن جي ڌيان يا زبان تي نه آهن.
ڪرسٽافر ڪولمبس جيڪو 1451ع ۾ اٽلي ۾ ڄائو ۽ 1506ع ۾ اسپين ۾ وفات ڪيائين، ان جي ائٽلانٽڪ سمنڊ ڪراس ڪري آمريڪا ڳولڻ کانپوءِ يڪدم ”برمودا ٽڪنڊي“ واري سمنڊ ۾ ٿيندڙ حيرتناڪ حادثن ۽ غيباتي ڳالهين جي شروعات ٿي آهي. بلڪه پهريون واقعو ته خود ڪولمبس ئي پنهنجي پهرين سفر (Voyage) تان موٽڻ بعد ٻڌايو ته هو سمنڊ جي ان ايراضيءَ مان لنگهي رهيو هو ته هن ۽ هن جي خلاصين کي هڪ رات سندن جهاز کان ميل ٻه اڳيان اوچتو باهه جو گولو نظر آيو، جيڪو شايد ڪنهن تاري يا سياري جو ٽڪرو (Meteor) هجي، جيڪو سمنڊ اندر گهڙي ويو. ان بعد هفتي ڏيڍ بعد هنن کي پنهنجي سامهون سمنڊ ۾ عجيب قسم جي باهه جا شعلا نظر آيا. ڪولمبس جي لکيل ڊائريءَ مان اها به خبر پيئي ته سمنڊ جي ان حصي ۾ اوچتو ئي اوچتو قطب نما ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏنو ٿي.
ياد رهي ته ڪولمبس وارن ڏينهن ۾ سمنڊ تي رستو ڳولڻ جو واحد اوزار ڪمپاس (قطب نما) ئي هوندو هو يا وري سج، چنڊ، تارا. سج يا ڪن خاص تارن ذريعي ته هنن کي 24 ڪلاڪن ۾ هڪ ٻه دفعو جهاز جي پوزيشن جي خبر پيئي ٿي ته هو سمنڊ جي ڪهڙي حصي ۾ آهن ۽ هنن 24 ڪلاڪن ۾ ڪيترو سفر طئي ڪيو آهي، پر ”قطب نما“ (Compass) اهڙي شيءِ هئي جنهن هر وقت اتر جو طرف ڏيکاريو ٿي، جنهن کانپوءِ ٻيا طرف به معلوم ٿي سگهيا ٿي. اڄ ڪلهه ته ڪمپاس (اتر جو طرف ڏيکاريندڙ) اوزار تمام اوچا، Complicated ۽ Sophisticated ٿي پيا آهن، پر ڪولمبس جي ڏينهن ۾ اهي ناس جي گول دٻليءَ جيڏا ۽ جهڙا هوندا هئا، جنهن جي مٿان شيشي جو ڍڪ هوندو هو. هن دٻليءَ ۾ چقمق جو ٺهيل تير گول ڦريو ٿي ۽ سندس منهن هر وقت اتر ڏي رهيو ٿي. ڪنهن به چقمق جي پٽيءَ کي وچ ۾ ڌاڳو ٻڌي جھلي بيهندا ته هن جو هڪ پاسو هميشه اتر طرف ٿي بيهندو (۽ ٻيو پاسو ڏکڻ ئي ٿيندو).
بهرحال ڪولمبس جي ڏينهن ۾، يعني پندرهين صديءَ ۾، جڏهن ڪمپاس (قطب نما) جي غلطيءَ جو هن سمنڊ تي 1493ع ۾ واقعو درپيش آيو ته انهن ڏينهن ۾ ته ظاهر آهي قطب نما (اتر قطب ۽ ڏکڻ قطب ڏيکاريندڙ هيءَ دٻلي) هڪ سادي قسم جي شيءِ هئي، پر 1963ع ۾ جڏهن اسان نيول اڪيڊمي چٽگانگ ۾ پڙهي رهيا هئاسين ۽ ساڍن چئن سؤ سالن ۾ سمنڊ تي رستو ڳولڻ جا خبر ناهي ڪهڙا ڪهڙا اوزار ايجاد ٿي چڪا هئا، ان هوندي به هن برمودا ٽڪنڊي ۾ هنن اوزارن جي ڪم نه ڪرڻ جون خبرون اسان پڙهندا هئاسين. ويندي ويهين صديءَ جي آخر تائين، جڏهن سمنڊ تي رستو ٻڌائڻ جا سئٽلائيٽ اوزار ايجاد ٿي ويا هئا، ته به هن برمودا ٽڪنڊي واري سمنڊ ۾ جهازن جي ڀٽڪي وڃڻ جون خبرون ٻڌبيون هيون!