قسط 11
علي احمد ته جيئن ئي پهتو ته، ساڻو ٿي کٽ تي سمهي پيو، چون ٿا جنهن مهل سندس پوڙهي زال ڀاڳان، پنهنجي پٽ ڪريمداد بابت ڪجهه پڇيس ته، هن کي اُلٽيون شروع ٿي ويون، ۽ ايتريون ته، اُلٽيون ڪيائين، جو پڇاڙي، سندس پيٽ مان رڳو سائو ۽ ڪِنو، زهر جهڙو پاڻي پي نڪتو ۽ انهيءَ رات ئي تقريبن ٻه وڳي ڌاري هن پنهنجو دم ڌڻي حوالي ڪيو- جنهن کانپوءِ به ڪجهه دير تائين اهو زهر جهڙو پاڻي سندس وات مان وهيو پي!
جنهن مهل دم ڏنائين، ان مهل ئي، ڪريمداد جي مامي، جنهن ڪريمداد سان ڳالهائڻ ڪرڻ سڀ ڇڏي ڏنو هو، تنهن عادل کي سندس گهر ۾ ننڊ مان اٿاري اچي ٻڌايو ته- پوڙهو علي احمد وفات ڪري ويو. ڪريمداد کي وٺي اچ، يا ڪيئن به ڪري کيس گهرائي وٺ!؟“
عادل جئين ئي اها ڳالهه ٻڌي، ته ڪا شئي سندس سڄي وجود کي ڪپي، ڪوري ۽ سندس حلق ۾ اچي ڦسي بيهه رهي! ۽ اشڪ آلود اکين سان دل ۾ چيائين ”او منهنجا بدنصيب دوست- قيامت ۾ توکان ته پنهنجو پيءُ به انڪاري هوندو!“
”وَالُاَرَحَامَط اِنّ الله کَانَ عَلَيکُم رَقيِباً.“ (سُورةُ النِسَآءِ)
۽ مائٽي (ڇنڻ کان (به ڊڄو) ڇو ته الله اوهان تي نگهبان آهي.
بس پوءِ ان مهل ئي، گاڏي ڪري، عادل رات جو چار وڳي ڪريمداد جي گهر جو در وڃي کڙڪايو، ته ڪريمداد پاڻ نڪري آيو، عادل اجايو وقت وڃائڻ بجاءِ کيس بيٺي پيرن چيو ”مان گاڏي ڪري آيو آهيان، گهر وارن کي به تيار ڪر ته ڳوٺ هلون- ڪاڪا علي احمد وفات ڪري ويو. ۽ تنهنجو پيءُآهي، توکي اتي جلدي پهچڻ گهرجي. مان بس اتي اِتيئي بيٺو آهيان، توهان رڳو تياري ڪري اچو ته هلون ۽ ها سائين جان محمد کي فلحال نه ٻڌائجو؟“ ڪريمداد ڪجهه ڳالهائي ڪون سگهيو ۽ واپس وڃي، چاهت کي ننڊ مان اٿاري، کيس چيائين، ”اُٿ ڪپڙا بدلائي- ننڍڙي سورٺ کڻ- جلدي ڪر ڳوٺ هلون- بابا گذاري ويو آهي- ادا عادل ٻاهر گاڏي سان بيٺو آهي؟“
چاهت کيس بستري ۾ ئي جواب ڏنو- مان ڇا هلي ڪنديس؟ تون وڃين ته ڀلي وڃ!“ ”پر ادا عادل چوي پيو ته، چاهت کي وٺيو هل- پوءِ تون کڻي ادا عادل جي گهر رهجان!؟“
”مان پنهنجي هن معصوم کي ڪٿي پئي رولينديس- مون کي ڏکيائي ٿيندي- تون ادا عادل کي چئو ته، ننڍڙي سورٺ جي ڪري، چاهت ڪون ٿي هلي بس- ڇڏ منهنجي جان- ننڊ خراب نه ڪر منهنجي!“ ۽ هاڻ ڪريمداد پنهنجي بيوسي مان چيس ”ٺهيو ڀلا مونکي ڪجهه پيسا ته ڏي؟“ ”هاڻي مان اٿان ڪون ٿي، ٽيبل جي خاني ۾ ٻه سؤ پيا آهن، سي کنيو وڃ!“ ”ٻه سؤ مان ڇا ٿيندو؟ ڪريمداد چيو- منهنجو پيءُ هو چاهت، مونکي ڪفن، دفن جو خرچ ڪرڻو آهي!؟“
تڏهن ڪروڌ مان چاهت پنهنجي مٿان پيل چادر اڇليندي اُٿي ۽ الماري ڏانهن ويندي چيائين ”هاڻي مرن ته به، خرچ اسان تي- پنهنجي ٻني هئس وڪڻي نٿي ڇڏيائين ڇو؟ ۽ پوءِ هزار روپيا ڏيندي چيس- اچي بس اهي آهن. بجلي جي بقايا ڏيڻي هئي، پر هاڻ اهي به جهڙا مفت ۾ ويا!“ ڪريمداد هزار روپيا کيسي ۾ وجهي، ٻاهر اڪيلو نڪتو، ته عادل چيس ”تون اڪيلو ٿو هلين ڪريمداد؟“ها.“ ڪريمداد ڪوڙ ڳالهائيندي چيو- ننڍڙي سورٺ جي طبيعت ٺيڪ نٿي رهي عادل...بس هلو؟“
”نه ڪريمداد، اهو ٺيڪ نٿو لڳي- ادي چاهت نٿي هلي ته صديقا کي وٺيو هل- سڄي گهر مان تنهنجو سکڻو هلڻ اهو ته مناسب ئي ڪون ٿيندو؟“ڪريمداد لاچار واپس ويو- ۽ صديقا کي ننڊ مان اٿاري، رڳو بس ايترو ئي چيائين ”بابا ڳوٺ وفات ڪري ويو آهي!“ بس هڪدم بسترو ڇڏيندي ڏهن منٽن ۾ ئي پنهنجي ماءُ کي ٻڌائي هلي آئي. پر صديقا جي چاهت سان ڪريمداد ڳالهه ئي ڪون ڪئي ۽ صبح جو سج اڀرندي ئي ڪريمداد جڏهن ٽن سالن کانپوءِ پنهنجي ان جنمي گهر ۾ پير رکيا ته، بختاور جي اکين کي اهڙي آسيس آئي، جو ان لاءِ ته گهر ۾ ڄڻ قضيو ٿيو ئي ڪون هو! تدفين جو سڀ خرچ عادل پاڻ ڪيو، جنهن مهل ڪريمداد ان خرچي جو پڇيس ته کيس چوڻ لڳو ”ڪريمداد! موت هر ماڻهو جي ڳولا ۾ آهي- اهو توکي ۽ مونکي به هڪ ڏينهن ڳولي وٺندو- پر تو جيئان موت کي ڪنهن جوڏس ڏييئڻ، اهو ڪم ڪيئن نه اڻڄاڻائي ۾ ٿيو وڃي؟ پر ڪريمداد! هاڻ پنهنجي پوڙهي ماءُ کي ائين نه وسارجان يار!“ ڪريمداد رڳو عادل جي منهن ۾ ڏٺو ۽ خاموش ٿي ويو-رات جي وقت، اوڙي پاڙي وارا پٿر تي اچي گڏ ٿيا ته ڪريمداد کي پنهنجي پيءُ جي پٿر تي ويٺل ڏسي، هر ڪنهن پنهنجو تبصرو شروع ڪري ڏنو ڪو چوي پيو ته ”ٻيلي چڱو ٿيو پنهنجي پيءُ جو ڪانڌي ته ٿيو!“ ته ڪو چوي پيو ”اڙي نڀاڳو، رڳو پنهنجي خواري کان آيو آهي- نه ته مُئيِ ته جهڙي ماڻس به پئي آهي- پر هاڻ ويچاري پراون درن تي پئي ڌڪا کائيندي!؟“
ته ڪنهن وري الله لڳ بي ڊپو ٿي وڏي آواز چيو ”ادا جنهن جي انسانيت ئي پنهنجي مئل هجي، ته اهو مرده ماڻهو، مائٽ لاءِ ته جهڙو جيئرو، تهڙو مئل- ڪريمداد نه اچي ها، تڏهن به ڪاڪا علي احمد جي مَيت کي اسان ڌپ ڪرڻ ٿورو ئي ڏيون ها!“ ۽ هڪڙو شخص ڪريمداد کي ويجهو ئي ويٺل هو، چيو پي ”مرڻو ته هر ڪنهن کي آهي، پر چاچو علي احمد ويچارو، جيئري ئي مُئن واريون خبرون پيو ڪندو هو، اهوعادل هو، جنهن سندس مئل دل ۾ ساهه پي وڌا، نه ته اڄ ڪلهه نباهڻ ڏاڍو ڏکيو آهي!“ ان رات جيتري دير به ماڻهو تڏي تي ويٺل هئا، سي مُئن جون مقالون ڇڏي، پڇاڙي تائين، رڳو ڪريمداد تي ڳالهائيندي، آهستي، آهستي سڀ اُٿي ويا.
ٻئي ڏينهن صبح جو ڪوئي اٺي وڳين ڌاري، عادل پنهنجي گهر ويٺو هو، ته پاڙي جي ڪنهن ماڻهو اچي ٻڌايس ”عادل! اوطاق تي ڪو نئون مهمان آيو آهي، تنهنجي پڇا پيو ڪري، پر چوي پيو ته، ڀائوُ عادل سان مونکي ٿورو جلد ملايو.“ عادل ان مهل ئي وڃي ان شخص کي رڳو هٿ ڏنو، ته ان بناڪنهن پڇڻ، ڳاڇڻ جي خود چئي ڏنو ”ادا مونکي جيِِ جِيءَ زليخا موڪليو آهي. هتي توهان وٽ سائين جان محمد جي نياڻي، ادي صديقا آيل آهي، سائين جان محمد رات وفات ڪري ويو، مونکي ڀيڻ صديقا لاءِ موڪليو ويو آهي!“
عادل کانئس وڌيڪ ڪجهه پڇي، ان کان اڳ ۾ سندس اندر واري شاعر چيو ”واهه جهان جا خلقڻهار، تنهنجو دنيا ۾ رشتن جو رسو ڳنڍڻ- رُئارين گڏ، کلائين به گڏ، ۽ وري پاڻ ڏانهن گهُرائين، تڏهن سڀ ڪنهن کي جُدا جُدا- ماڻهن کي عذابن ۽ گناهن ۾، ڪيئن تو لڪائي رکيو آهي.“ جان محمد جي وصيت ٿيل هئي ته ”مونکي پنهنجي محسن ربنواز ڌوٻي جي پيرانديءَ کان دفن ڪجو.“ تنهن کي سندس محسن جي پيرانديءَ کان دفن ڪيو ويو- پر علي احمد جي ته وصيت ئي رُلي وئي!! ڀاڳان پنهنجي ڌيءُ جي گهر ئي عمر گذاري مئيِ ۽ صديقا، پنهنجي ماءُ کي ساڻ وٺي عادل آزاد جي ڳوٺ اچي رهڻ لڳا- ۽ سڄي عمر نه پاڻ کي سجايائين سينگاريائين ۽ نه شادي ڪيائين!!
جتن جاڙيجن سان، صلح ڪر سنگهار،
تون وڳ ڇڏين ٿو ويسرا، هوءَ چمڪيا چوڌار،
تو جيڏا تو يار، لاکي ڪَئِين لڏائيا. (شاه)
24 _نومبر_2009 ع