روسي انقلاب جو تاريخي سفر
20 جولاءِ 2014.
ڪراچي
[b]روسي انقلاب جو تاريخي سفر
[/b]
[b]پيارا امداد قاضي،
[/b]مون توهانکي 8 آگسٽ 2014 تي خط موڪليو هو، جنهن ۾ توهان جي پارٽي جي 1917 جي انقلاب کان وٺي جوزف اسٽالن جي وفات (مارچ 1953) تائين جي حالتن جو ۽ ان ۾ توهانجي حيثيت بابت لکيو هو. سوچيو اٿم ان کانپوءِ يعني مارچ 1953 کان وٺي اسٽالن کانپوءِ جي USSR جي حڪومت ۽ ان کانپوءِ جي ليڊرن جي دور ۾ روس ۽ ان جي ڪميونزم حڪومت جو احوال USSR جي 1991 تي ڪميونسٽ نظام جي انت تائين جو حال اوريان، ڇاڪاڻ ته انهي دور ۾ اسان جنهن انقلاب ۽ انسان ذات جي معاشي ۽ سماجي غلامي مان ڇوٽڪارو حاصل ٿيڻ تي مطئمن هئاسون، اهي اسانجا خواب ٽٽي پيا ۽ اسان نئين سر سوچڻ شروع ڪيو. ٽٽل خواب جا ذرا ذرا جوڙڻا آهن، سرمائيداري ٻيڙين جي هٿڪڙيڻ کي ٽوڙڻو آهي. ڇا اهو سڀ ممڪن آهي، جيئن ماڻهو مرندا آهن، وڻ ٽڻ ڇڻندا آهن، نيون تبديليون اينديون آهن، تيئن ئي نوان سج اڀرندا آهن، نئين اوڀر اسرندي آهي، نوان گل کڙندا آهن، نوان ڦل رس ڀربا آهن، ڦولن ۾ نوان رنگ ۽ نئين سڳنڌ ڦهلبي آهي، ائين اسانجو وري وارو ايندو يا نه؟.
5 مارچ 1953 تي، اسٽالن جي موت USSR کي، ساري ڪميونسٽ انقلاب کي، ان ۾ حاصل ڪيل اعليٰ جذبن کي، چڪنا چور ڪري ڇڏيو. اسان جا ڄڻ ته خواب وکري ويا، اسٽالن ٽي ڏهاڪا 1924 کان وٺي 1953 تائين ڄڻڪه روس جو ابو هو. روس جي عوام سمجهيو هاڻي هنن جي گهر جو ڀاتي ديهانت ڪري ويو آهي. روس جي عوام ۽ شهرين حاصل ڪئي هئي آزادي، معاشي آزادي، سماجي ۽ تجارتي ڦر کان آزادي، هو هڪ پوئتي پيل ملڪ مان آمريڪا کانپوءِ دنيا جو ٻيو نمبر زرعي، صنعتي، سائنسي ۽ عسڪري قوت بڻجي ويو. هنن جرمني جهڙي صنعتي ملڪ ۽ انجي جابر حاڪم هٽلر کي شڪست ڏني. سيڪنڊ ورلڊ وار کٽي ڏني، چيو وڃي ٿو ته هنن هٽلر سان جنگ ۾ فتح حاصل ڪئي ۽ ڪروڙ کن سپاهي ان جنگ ۾ ڪم آيا.
جوزف اسٽالن جارجيا جي شهر گوري ۾ موچي پيءُ جي گهر ۾ 1879 ۾ ڄائو هو. 11 سالن جي عمر ۾ هو چرچ اسڪول ۾ داخل ٿيو، ان وقت جي باغين سان تعلق هجڻ ڪري هن کي 1894 ۾ اسڪول مان نيڪالي ڏني ويئي. هن زير زمين تحريڪن ۾ حصو ورتو، 1903 ۾ جڏهن بولشيوڪن Bolsheviks ۽ مينشيوڪن Mensheviks ۾ اختلاف ٿيا ته هن بولشيوڪن سان ساٿ ڏنو هو. آڪٽوبر 1917 ۾ انقلاب آيو، هن ٻين ساٿين سان گڏ لينن جو ساٿ ڏنو. لينن جي موت کانپوءِ هو اقتدار تي قبضو ڪرڻ ۾ ڪامياب ويو. اسٽالن جو ڪاميابيون.
• هن مضبوط مرڪزي حڪومت قائم ڪئي.
• هن غير صنعتي روس کي، ٿوري ئي وقت ۾ هڪ عظيم صنعتي ملڪ بڻايو، ان لاءِ هن هڪٻئي پٺيان ڪاميابيءَ سان 5 ساله رٿائون ٺاهي، ان تي عمل ڪري ڏيکاريو.
• هن ٻي عظيم جنگ ۾ جرمني کي شڪست ڏيئي، ٻين اتحادين يعني برطانيه، امريڪا، فرانس ۽ چين جي لاءِ جنگ کٽڻ ممڪن بڻايو.
• انکان اڳ هن 1939 ۾ جرمني سان صلح نامون ڪيو ۽ ان سان گڏ پولينڊ سميت مشرقي يورپ تي قبضو ڪري، اتي ڪميونزم نافذ ڪيو.
• جنگ بند ٿيڻ سان هن يڪدم برلن Berlin سميت مشرقي جرمني تي قبضو ڪيو ۽ آمريڪا USA کي مشرقي يورپ طرف قبضا ڪرڻ کان روڪي وڌو.
• هن دنيا ڀر ۾ ڪميونسٽ پارٽين کي انقلاب آڻڻ ۾ مدد ڪيئي.
• دنيا جا سرمائيدار ۽ شاهوڪار شاهي وارا حلقا روس جي ڀوءَ ۾ رهندا هئا ۽ ان تي ڪميونسٽ فخر ڪري سگهندا هئا.
• USA آمريڪا جيڪا سرد جنگ شروع ڪيئي ان ۾ هن ان جو ڪاميابي سان مقابلو ڪيو.
اسٽالن جي وفات کانپوءِ جيڪي ان جا جانشين ٿيا، تن سان سندن ليڊر خروشيف فيبروري 1956 ۾ پارٽي جي خفيه اجلاس ۾ اسٽالن جي ڪيل ڏاڍ مُڙسين جو تفصيل سان ذڪر ڪيو ۽ ان تي سخت تنقيد ڪئي آهي. اها به حقيقت آهي ته جيڪو دٻاءَ ۽ ڊپ پوليس ۽ خفيه ادارن جو ۽ خود اسٽالن جو روس جي سموري زندگي تي ڇانئيل هئو، سو هن جي موت کانپوءِ گهڻو گهٽجي ويو. پر ڪميونزم جي طور طريقن ۾ ڪو خاص فرق ڪين آيو، جيستائين ڪه گربوچوف پنهنجا نوان اصول يعني Prestrike ۽ Glasnost سياسي ميدان ۾ نه لاٿا.
اها به تاريخي حقيقت آهي ته جڏهن اسٽالن جو دور هئو ۽ روس هڪ طاقتور ملڪ هئو ۽ هو ان جو اڪيلو حڪران هو ته برطانيه، امريڪا ۽ فرانس جي حڪومتن ۽ سرمائيدارن، ڪارخانيدارن ۾ هڪ قسم جو ڏهڪاءَ، هراس ۽ دهشت هئي. ان وقت ماسڪو ۾ سئو کن سفارتخانا هئا ۽ سفيرن جون ملاقات لاءِ درخواستون التوا ۾ هيون، ان وقت (1947 کانپوءِ جي دور ۾) روس ۾ هندوستان جو سفير ڊاڪٽر راڌا ڪرشن هوندو هو، جيڪو ان دور ۾ دنيا جي وڏن فلاسافرن مان هڪ هو. اسٽالن سان وقت بوقت فلسفي ۽ ٻين مختلف موضوئن تي خيالن جي ڏي وٺ پڻ ڪندو هو. دل ۽ ذهن، علم سائنس ۽ فلسفي طرف مائل هئس، حالانڪه اسٽالن تي الزام آهن، جيڪي غلط به ناهن ته هن ڪيترائي پنهنجا ساٿي، انقلاب جا همراھ ڪوڙا ڪيس ٺاهي مارائيا، پارٽي جا هزارين ماڻهو ۽ لکين فوجي سپاهي، هاري ۽ مزدور قتل ڪرايا، ڇاڪاڻ ته انقلاب کي اڳتي وڌائڻ ۾ هن انهن کي رنڊڪ ٿي ڄاتو. جبر، ڏاڍ ۽ مضبوط ارادي سان هن ڪميونسٽ انقلاب کي ڪامياب ڪيو، ڪتابي ۽ ذهني عياشي بدران هن جو رخ روس کي طاقتور ڪرڻ طرف هو.
5 مارچ 1953 تي اسٽالن جي وفات بعد روسي ڪميونسٽ ڍانچو زوال طرف کسڪندو ويو.
پيارا امداد، تو ڪميونزم جو ٻيڙو کنيو آهي، جيڪي اسٽالن بعد روسي ليڊرن خروشيف کان وٺي گوربوچوف تائين ڪميونزم ۾ انڌو وشواس رکي، بدليل حالتن جو جائزو وٺڻ کان پاسو ڪيو وتن، ان کانپوءِ ڇا تون ان ناتوان سسٽم ۾ نئين جان وجهي سگهين ٿو. ان لاءِ ڪي سياسي ۽ تحريڪي ڪُشتا تو وٽ آهن، ائين ته ناهي ته نانگ جڏهن ڏيڏر کي وات سان پڪڙي ان کي کائڻ لاءِ وات بند ڪندو آهي، سندس وات ڦڻ وڏو هوندو آهي، ڳچي سوڙهي، اهو ڏيڏر هيٺ نه ڍرندو آهي، پر ڏيڏر ۾ هڪ خصوصيت آهي ته هو ڦنڊجي وڏو ٿي سگهي ٿو. سو ان ڊپ ۾ ڦنڊندو آهي، وڏي سائيز وارو ٿي ويندو آهي. ان سان نانگ جي ڳچي ڪجهه ويڪري ٿي پوندي آهي، ڏيڏر جيئن ئي ٿڪجي ڦونڊ ٿيل وڏي سائيز سان ڦري اصلي سائيز تي ايندو آهي ته ويڪري ٿيل ڳچي کان هيٺ هليو ويندو آهي ۽ نانگ کيس هضم ڪري ڇڏيندو آهي. ڇا اسان ڪميونسٽ انهي ڏيڏر وانگر ڦونڊجي انقلاب ۽ ماضي جي نشي ۾ آهيون، جيئن ئي اصل سائيز ۾ اينداسون ته ختم ٿي وينداسون. ڇا ائين توهان اسٽالن بعد جي سوويت روس جو جائزو ورتو آهي ته ڪيئن آهستي آهستي اسٽالن بعد 25 سالن اندر روس ۾ ڪميونسٽ قيادت ختم ٿي، نئين نموني جي قيادت اڀري آهي. هاڻي اسين ڪنهن جي قيادت ۾ ڪم ڪيون، تو ضرور پنهنجي ذميوارين تي ويچاريو هوندو. 1953 کانپوءِ روس ۾ ڪميونسٽ سسٽم ناپيد شيءَ هئي صرف ليڊر هئا. اهو سسٽم قائم ڪرڻ توهان جو فرض ٿيندو.
اسٽالن بعد مالنڪوف ليڊر ٿيو، پوءِ 1956 ۾ خروشيف مٿي ٿيو. ان ماسڪو ۾ اجلاس ۾ وڏي تاريخي تقرير ڪئي، جيڪا توهان ساري غور سان پڙهو، اها گوگل تان اُتاري سگهو ٿا. نڪيتا خروشيف، اسٽالن جي دور جا ليڊر ساٿين جي ڪيسن ۾ انهن کي موت تي لاٿو ويو، ورڪرن کي ڦاسي، توب، جيلن يا سئبريا طرف روانو ڪيو ويو، هارين کي قتل ڪيو ويو، لکين انسان پڪڙيا ويا، ۽ ضبح ڪيا ويا، ائين زور ڏيئي ترقي ڪئي ويئي، روس کي اڳتي آندو ويو. هن تقرير ۾ جمهوريت جو به ذڪر ڪيو. انقلاب عدم تشدد سان به اچي سگهي ٿو، سوشلزم گلڊ ٺاهڻ سان به اڳتي وڌي سگهي ٿو. اها هن جي تقرير 6 ڪلال هلي. هڪ معزز ميمبر سوال لکي موڪليو، ”انهي اسٽالن جي ظلمن وقت تون ڪٿي هئين“، تون به ان سان هلندو هئين. خروشيف اتي روسٽرم تان پڇيو هي ”سوال ڪنهن ڪيو آهي“، ڪو ظاهر ڪين ٿيو. خروشيف پيو ”آئون ان وقت اتي هوس جتي هينئر تو، آهين ۽ ظاهر نٿو ٿين، پر ذهن ۾ آزاد خيال رکين ٿو“. دل ٿي چيم ته اها تقرير ساري لکي موڪليا، انهي تقرير کانپوءِ نئون دور شروع ٿيو.
امداد سائين توهان وٽ ڪميونزم جو فلسفو آهي، سمجهه آهي، علم آهي، انقلاب بندوق مان نڪرندو آهي، تو وٽ بندوق به آهي، پر خالي آهي، ان ۾ نڪي ڪارتوس آهن، نڪي تنهنجي کيسي ۾ پئسا جو ڪٿان ڪارتوس خريد ڪرين. سواءِ بندوق جي ناٽڪ سان انقلاب ناممڪن آهي. ڇا مارڪسزم هاڻي جي معاش سائنس ۽ سماج ۾ ڪو رول ادا ڪري سگهي ٿي؟، انقلاب زمين تي آهي، اسين آسمانن ۾ ذهن گهمايون ٿا، هيٺ لهي نٿا سگهون، ذهني عياشي شايد هاڻي اسانجو شيوو آهي. شايد توهان کي خبر ناهي ته 1961 ۾ 22 پارٽي ڪانگريس فيصلو ڪري اسٽالن جي لاش کي لينن جي مسوليم Mausoleum مان ڪڍي ڪنهن مقام ۾ دفنايو ويو. توهان باقي الاجي ڪهڙو لاش مسوليم مان ڪڍندا ۽ الاجي ڪهڙي مقام ۾ دفنائيندا. ٽي ايس ايلياٽ T.S. Elliot لکيو هو ”خدا جو وجود نه هجي ها ته توهان هٽلر ۽ اسٽالن کي پوڄيندا رهو ها“. هن اهو به لکيو آهي ته ”خدا ٻئي کي خدا ٿيڻ پسند ڪين ڪندو آهي“.
روسي انقلاب اوج کان زوال تائين.
روس جي ڪميونسٽ حڪومت جي 7 نومبر 1917 کان وٺي 8 ڊسمبر 1991 تائين جملي 64 سالن جي مُک 15 واقعن جون تاريخون هن ريت آهن.
• 17 نومبر 1917 تي روس جي زار جي پيٽروگراڊ سياري جي محل تي يلغار وسيلي شهنشاهي ختم.
• 3 مارچ 1918 تي روس طرفان جرمن خلاف جنگ جي پڄاڻي ڪرڻ جو اعلان.
• 30 ڊسمبر 1922 تي USSR جو قائم ٿيڻ.
• 21 ڊسمبر 1924 لينن جوموت.
• 1928 کان 1934 تائين نيون معاشي ۽ صنعتي پاليسيون ۽ زراعت جي اجتماعي جوڙجڪ (Collectivization of Agriculture) ايڪانامي جي نئين جوڙجڪ ۽ اُڀار، سماجي ترقي، گهر مهيا ڪرڻ، تعليم ۽ صحت جا پروگرام.
• 1 ڊسمبر 1934 ڪميونسٽ پارٽي جو عهديدار ۽ ڪاموري سرگل ڪيروف جو قتل ٿيڻ ۽ ان جي ڏوھ ۾ ڏهڪاءُ پيدا ڪرڻ، پارٽي جي عهديدارن جو جهلجهڻ، انهن تي مقدما ۽ ڦاسيون ڏنيون ويون ۽ ڪامينوف 1936 ۾ جنرل تخا چيو سڪي 1937 ۾ نڪولائي بخار جو 1938 ۾ ۽ هزارين ٻين پارٽي ورڪرن ۽ عهديدارن جو جهلجهڻ ۽ قتلام سڀني جوابدارن ڪورٽ ۾ ڏوھ قبول ڪيو ۽ سزائون نافذ ٿيون.
• 23 آگسٽ 1939 جرمني سان جنگ نه ڪرڻ جو معاهدو.
• 21 جون 1941 تي هٽلر جو روس تي حملو، جنگ جاري رهي، آخري مشهور معرڪو اسٽالن گراڊ جو فيبروري 1943 ۾ اها جنگ 8 مئي 1945 تائين جاري رهي، جنهن ۾ روس جا 2 ڪروڙ سپاهي ۽ ماڻهو ڪم آيا ۽ روس وڃي برلن تي قبضو ڪيو.
• 5 مارچ 1953 تي اسٽالن وفات ڪئي.
• فيبروري 1956 ۾ ڪميونسٽ پارٽي جي 20 ڪانگريس ۾ نڪيتا خروشوف اسٽالن جي ڏاڍاين جو پردو چاڪ ڪيو ۽ نون سڌارن جو اعلان ڪيو.
• آڪٽبر 1964 ۾ ليونڊ برزنيف جو دور شروع ٿيو، جنهن کي ٽن ساٿين جو ماٺيڻو ۽ بي ضرر دور سڏجي ٿو، جو 25 سال هليو، جنهن ۾ روس اندر صنعت ڪمزور ٿي.
• 1970 کان 1985 تائين پارٽي جا ٻه جنرل سيڪريٽري اندرويوف ۽ چيرنين ڪوڪ کانپوءِ گوربوچوف پارٽي جو جنرل سيڪريٽري ٿيو ۽ روس جو حاڪم ٿيو. هن جو Prestrike ۽ Glasnost جا اصول اڳيان ڪيا، پر جيئن ته نظام ساڳيو هو، تبديل ڪين ٿيو هو ۽ روس جو زوال آيو. ڪميونزم جهڙو ڳورو کهرو ۽ ٻرندڙ نظام هنن کان هلي ڪين سگهيو.
• 9 نومبر 1989 جرمني جي برلن شهر ۾ اندر جيڪا ديوار هئي، اها عام ماڻهن ڊاهي ڇڏي ۽ يورپ ۾ ڪميونزم ۽ سوويت روس ڪمزور ٿيا.
• 21 آگسٽ 1991 تي روس جي گوربوچيف، يوڪرين ۽ بيلو رشيا جي صدرن گڏجي يونين آف سوشلٽ سوويت ريپبلڪ USSR کي ختم ڪري اعلان ڪيو ته هاڻي اها ٽوڙجي ٿي ۽ ان جاءِ تي روسي فيڊريشن ڪامن ويلٿ جڙي.
• روس جي ڪميونسٽ حڪومت اندران کوکلي ٿيڻ ڪري اها به وڌيڪ وقت زندهه رهي ڪين سگهي. ڪميونسٽ روس ٽٽي، گوربوشيف کانپوءِ يئيلسن صدر ٿيو ۽ پوءِ پيوتن جيڪو اڃا تائين هلي پيو. ڇا روس جي ٽٽڻ سان ڪميونزم ٽٽي ويئي؟
• هاڻي تون هتي جي ڪميونسٽ پارٽيءَ جو جنرل سيڪريٽري آهين، تو ۾ ڪيترو وزن آهي، جو اڃا ظاهر ٿي ڪو نه سگهيو آهي.
• قلم تازو. هي ٻيو خط آهي، ٽيون جيئن لکي سگهيس، موڪليندس، ان ۾ هن دور جي ڪميونزم بابت لکندس.
[b]روچي رام
[/b]