پيغمبراڻو مشن
1. انهيءَ سلسلي ۾ سڀ کان پهريون رهنما اصول هي آهي ته انهي سوال جو صحيح جواب فقط اهو ٿي سگهي ٿو جيڪو سنئون سڌو قرآن جي ذريعي اخذ ڪيو ويو هجي. انهي سلسلي ۾ چونڊيل استدلال بلڪل ڪارآمد ڪونهي. چونڊيل استدلال يا سڌو استدلال فقط جز ئي ۽ فروعي معاملن ۾ ڪارآمد ٿيندو آهي. پر مشن يا نصب العين جو لاڳاپو بنيادي مامرن سان آهي ۽ بنيادي معاملن ۾ چونڊيل استدلال بلڪل ڪارآمد نه هوندا آهن. جهڙوڪ: جيڪڏهن ڪو شخص اهو چوي ته پيغمبر اسلام جو مقصد اسلامي حڪومت قائم ڪرڻ هو ۽ انهيءَ جو دليل هو قرآن جي هن آيت مان اخذ ڪري:
لقد ارسلنا رسلنا بالبينات وانزلنا معهم الکــٰتب والميزان اليقوم الناس بالقسط وانزلنا الحديد فيه باس شديد و منافع للناس وليعلم الله من ينصره و رسله بالغيب ان الله قوي عزيز (الحديد 25)
(بيشڪ الله پنهنجن رسولن کي پڌريون نشانيون ڏئي موڪليو ۽ اسان انهن سان ڪتاب ۽ ساهمي (حڪمت) نازل ڪئي ته ماڻهو انصاف سان سڌا رهن ۽ اسان لوهه لاٿو، اُن ۾ سخت طاقت آهي ۽ ماڻهن لاءِ (بيشمار) فائدا آهن ۽ هن لاءِ ته الله ڄاڻي ته ڪير سندس ۽ سندس رسولن جي پر پُٺ مدد ڪري ٿو. بيشڪ الله زورآور زبردست آهي.)
انهيءَ آيت مان جيڪڏهن ’قسط‘ ۽ ’حديد‘ جو لفظ واپس ورتو وڃي ۽ اهو چيو وڃي ته اهو صحيح نه ٿيندو ته انهيءَ آيت ۾ اهو اسلامي مشن ٻُڌايو ويو آهي ته حديد (هٿيارن جي طاقت) کي استعمال ڪري انصاف جو نظام دنيا ۾ قائم ڪيو وڃي.
علمي لحاظ کان اهو استدلال معتبر ڪونهي. تنهن ڪري آيت جي پهرينءَ حصي ۾ ”قسط“ (انصاف) جو لفظ انهيءَ مفهوم ۾ آيو آهي ته هرڪنهن کي کپي ته هو ”انصاف“ کي ڄاڻي پنهنجي زندگي انهي حساب سان گذاري. ٻين لفظن ۾ اهو هڪ لازم جو صيغو آهي، پر مذڪوره تشريح ۾ انهيءَ کي متعدي جي معنيٰ ۾ ورتو ويو آهي. يعني، ”تون پاڻ انصاف تي قائم آهين.“ جي جملي مان اهو مفهوم اخذ ڪيو ويو آهي ته تون ٻين جي مٿان انصاف وارو نظام قائم ڪر. انهيءَ قسم جو استدلال غير منطقي آهي. اهو علمي لحاظ کان قبوليت جوڳو ڪونهي.
2. انهيءَ سلسلي ۾ ٻيو اصول آهي ته پيغمبر جي مشن جو جيڪو تصور طئه ڪيو وڃي، اهو پيغمبر جي ڏنل اصول تعليم مان اخذ ڪيو وڃي، نه ڪي پيغمبر جي چوڌاري ٺهندڙ ۽ عملي تاريخ مان. اصولي تعليم ابدي هوندي آهي. جڏهن ته تاريخ سماجي يا انساني حالتن موجب جڙندي آهي. انهيءَ آڌار تي مشن جو تصور تاريخ جي روشنيءَ ۾ جوڙي نٿو سگهجي. اِهو فقط اصولي تعليم جي روشنيءَ ۾ واضح ڪيو ويندو.
جهڙوڪ: ڪجهه ماڻهو پيغمبراڻي عمل جي ترتيب جو نقشو هيئن ٿا جوڙين ته... دعوت، هجرت، جهاد، رياست جو قيام. اهو تاريخ مان مشن اخذ ڪرڻو ٿيو. قرآن ۽ حديث ۾ ڪٿي به اهو نه ٻُڌايو ويو آهي ته پيغمبراڻي مشن جي ابدي ترتيب هيءَ هوندي ته پهرين دعوت ڏني وڃي، پوءِ هجرت ٿيندي، پوءِ جهاد (قتال) ڪيو ويندو ۽ پوءِ اسلامي رياست جو قيام عمل ۾ ايندو. اها ترتيب هڪ تاريخي واقعي مان ڪڍي ويئي آهي، نه ڪي قرآن ۽ حديث جي اصولي تعليم منجهان ڪڍي ويئي آهي.
انهيءَ جي اُبتڙ قرآن پاڪ ۾ اهو اهو ٻُڌايو ويو آهي ته پيغمبر جو مشن هيئن به مڪمل ٿي سگهي ٿو ته ”رياست جي قيام“ کان اڳ پاڻ برقعو مٽائي وڃن يا شهيد ڪيا وڃن (آل عمران 144)، انهيءَ آيت جي روشنيءَ ۾ اهو چوڻ صحيح ٿيندو ته جيڪڏهن مديني يا عربستان ۾ رياست جي قيام کان اڳ پاڻ ﷺ تي ذڪر ڪيل ٻنهي معاملن مان ڪوبه معاملو گذري وڃي ته به پاڻ ﷺ جو پيغمبراڻو مشن مڪمل هوندو. ڇو ته ڪوبه پيغمبر پنهنجي مشن جي تڪميل کان سواءِ هن دنيا مان واپس گهرايو نه ويندو آهي.
ٻي ڳالهه هيءَ آهي ته تاريخ ۾ انهيءَ قسم جا واقعا ورجايا نه ويندا آهن. اهوئي سبب آهي جو انهيءَ قسم جي چؤطرفي ترتيب، نه ته پيغمبر اسلام کان اڳ ڪنهن ٻي نبيءَ سان پيش آئي ۽ نه وري پيغمبر اسلام کان پوءِ پاڻ سڳورن ﷺ جي اُمت منجهان ڪنهن مصلح (سڌارڪ) يا مجدد سان اها ورجائي ويئي.
جيڪڏهن اها ترتيب مشن جي لاءِ ابدي ڪورس جي حيثيت رکندي هجي ها ته ڪر اسلام هڪ وقتي ۽ زماني مذهب ٿي رهجي وڃي ها. جهڙوڪ: موجوده قومي حڪومتن جي زماني ۾ وڏي پئماني تي مڪاني هجرت ممڪن ئي ڪونهي. ته پوءِ هجرت واري مرحلي تي ڪيئن عمل ڪيو ويندو. اهڙي طرح جهاد جي معنيٰ جنگي قدم کڻڻ آهي. جيڪو هاڻي عملي طور تي ممڪن ڪونهي. ڇو ته هاڻ سڄي دنيا ”گڏيل قومن“ جي نظام تحت اچي چڪي آهي. گڏيل قومن تحت سڀئي ملڪ، مسلم ملڪن سميت صحيحون ڪري چڪا آهن ته ڪابه قوم ٻي قوم تي حملو نه ڪندي. هاڻي مڃيل عالمي اصولن موجب فقط هڪ ئي جنگ جائز ۽ ممڪن آهي ۽ اها اُها جنگ آهي، جيڪا واضح طور تي بچاءُ جي نوعيت رکي ٿي.
اهڙي طرح مختلف سبب ذڪر ڪيل ترتيب کي عمل ۾ آڻڻ، لڳ ڀڳ اڻ ٿيڻا بنائي چڪا آهن. اهڙي حالت ۾ انهيءَ کي تاريخي ترتيب چوڻ فقط انهيءَ وقت ممڪن آهي، جڏهن اسين اهو مڃينداسين ته اسلامي مشن جو عملي ظهور انساني تاريخ ۾ فقط هڪ ڀيرو ٿي سگهيو ٿي. هاڻي ٻيو يا ٽيو ڀيرو انهيءَ کي ساڳئي ترتيب سان ورجائڻ عملي طور تي ممڪن ڪونهي.
3. انهيءَ سلسلي ۾ هڪٻئي ۾ نهايت بنيادي نوعيت جي شئي هيءَ آهي ته پيغمبر اسلام جو جيڪو مشن مقرر ڪيو وڃي، اُهو بلڪل اُهوئي هجي، جيڪو ٻين پيغمبرن جو مشن هو. پاڻ ﷺ جي مشن جي ڪابه اهڙي تشريح، جيڪا ٻين پيغمبرن وٽ نه هجي، بنا ڪنهن بحث ۽ مباحثي جي رد ڪرڻ جوڳي آهي. ڇو ته سڀئي نبي سڳورا، نبي آخرالزمان سميت، هڪ ئي مشن ۽ هڪ ئي مقصد جي پورائيءَ لاءِ اُماڻيا ويا هئا.
قرآن پاڪ جي سوره نمبر 42 ۾ ٻُڌايو ويو آهي ته اللهج اوهان جي لاءِ اُهوئي دين مقرر ڪيو آهي، جنهن جو هن حضرت نوح عليه السلام کي حڪم ڏنو هو ۽ انهيءَ جي وحي اسان اوهان ڏانهن موڪلي آهي ۽ جنهن جو حڪم اسان ابراهيم کي ۽ موسيٰ کي ۽ عيسيٰ کي ڏنو هو ته اوهين انهيءَ دين کي قائم رکو ۽ انهيءَ ۾ فرق نه ڪريو. اها ڳالهه مشرڪن لاءِ ڏکي آهي، جنهن طرف تون کين سڏي رهيو آهين. الله جه جنهن کي چاهي پنهنجي پاسي ڏي وٺي ٿو ۽ هو پنهنجي طرف انهن جي رهنمائي ڪري ٿو، جيڪي هن ڏانهن ڌيان ڏيندا آهن. (الشوريٰ 13)
انهيءَ آيت ۾ پيغمبر اسلام کي مخاطب ڪندي، تاريخ جي ڪجهه پيغمبرن جا نالا ورتا ويا آهن ۽ فرمايو ويو آهي ته جيڪو دين انهن کي ڏنو ويو هو، اُهوئي دين اوهان کي به ڏنو ويو آهي. اوهين انهيءَ واحد دين جي پيروي ڪريو ۽ انهيءَ معاملي ۾ فرق جو طريقو اختيار نه ڪريو. ٻي جاءِ تي قرآن پاڪ ۾ گڏيل طور تي ڪيترن ئي نبين جو ذڪر ڪيو ويو آهي. اهي انبياء مختلف هنڌن ۽ مختلف وقتن تي آيا هئا. انهن جو نالو وٺڻ کان پوءِ ارشاد ٿيو آهي:
”هي اهي ئي ماڻهو آهن، جن کي پالڻهار هدايت ڏني... تنهنڪري اوهين به انهن جي طريقي تي هلو.“ (الانعام 91)
انهيءَ آيت موجب جنهن معنيٰ ۾ پيغمبر اسلام هدايت يافته هو، بلڪل ٻيا پيغمبر به ساڳئي معنيٰ ۾ هدايت يافته هئا. تنهن ڪري پيغمبر اسلام کي به پنهنجي ڪم کي سرانجام ڏيڻ جي لاءِ اُهوئي عمل ڪرڻو هو، جيڪو ٻين پيغمبرن انجام ڏنو.
قرآن جي انهن ارشادن موجب پيغمبر اسلام ﷺ جي مشن جو اهوئي تصور درست ٿي سگهيو ٿي، جيڪو ٻين پيغمبرن جي مشن موجب هجي. ڇو ته سڀئي پيغمبر هڪ ئي مشن جي لاءِ موڪليا ويا هئا. اهڙين حالتن ۾ پيغمبر اسلام جي مشن جي ٻي ڪا اهڙي تعبير جيڪا ٻين نبين کان مختلف هجي، هرگز صحيح ٿي نٿي سگهي.
جهڙوڪ: هڪ شخص جيڪڏهن اهو چوي ته پيغمبر جي مشن کي پورو ڪرڻ جي لاءِ قتال هڪ لازمي حصو آهي ته اهو بيان درست نه هوندو، ڇو ته قرآن ۾ ذڪر هيٺ آيل اڪثر پيغمبرن وٽ قتال جو واقعو نٿو ملي. ساڳئي طرح جيڪڏهن ڪو اهو چوي ته پيغمبر اسلام غير مسلم سياسي نظام هيٺ ڪو عهدو قبول نه ڪيو، ڇا سندن لاءِ ائين ڪرڻ هڪ غير پيغمبراڻو عمل آهي ته اهو به صحيح نه هوندو، ڇوته قرآن مان اهو ثابت ٿئي ٿو ته حضرت يوسف عليه السلام مشرڪ بادشاهه جي نظام هيٺ اهڙو عهدو قبول ڪيو هو، جيڪو اڄڪلهه جي زبان ۾ ”غذا/ خوراڪ واري وزارت“ چئي سگهجي ٿو، وغيره.
قرآن جي معاملي مان اهو ثابت ٿئي ٿو ته سڀني پيغمبرن کي هڪ ئي دين ڏنو ويو. البت هرهڪ جي تاريخ ڌار ڌار ٺهي، ڇو ته تاريخ سدائين حالتن جي لحاظ کان ٺهي ٿي. ان آڌار تي وڌيڪ صحيح ڳالهه اها آهي ته پيغمبرن جي تعليم جي حيثيت اصولي دين جي آهي ۽ انهن جي تاريخ ان جي مقابلي ۾ دين جي واڌو حصي جي حيثيت رکي ٿي.
پيغمبراڻو مشن کي ڄاڻڻ جي لاءِ قرآن جو مطالعو ڪيو وڃي ته اُن سلسلي ۾ سڀني کي چٽي آيت اها آهي، جيڪا قرآن ۾ چئن هنڌن تي آئي آهي. هڪ هنڌ حضرت ابراهيم جي دعا طور (البقره 129) ۽ ٻين هنڌن تي عمومي انداز ۾ ان آيت ۾ پاڻ سڳورن جي بعثت جو مقصد بيان ڪندي ارشاد ٿيو آهي.
”هو اُهو آهي، جنهن اڻ پڙهيلن ۾ انهن مان هڪ رسول موڪليو، جو کين سندن آيتون پڙهي ٻڌائي ٿو، ۽ کين پاڪ ڪري ٿو ۽ کين ڪتاب ۽ عقلمندي سيکاري ٿو. ۽ بيشڪ اهي ته هن کان اڳ پڌري گمراهيءَ ۾ هئا.“ (الجمعة 2)
ان آيت ۾ اها سڄي ڳالهه ٻڌائي ويئي آهي، جيڪا پيغمبر کي سندس فرض جي ادائگي جي لاءِ هن دنيا ۾ انجام ڏيڻي آهي. پيغمبر جو اصل ڪم اهي ئي چار ڳالهيون آهن، جيڪي ان آيت ۾ ٻڌايون ويون آهن. انهن چئن ڳالهين کان سواءِ پيغمبر جي زندگيءَ ۾ جيڪي شيون نظر اچن ٿيون، اهي انهن چئن شين تحت ظاهر ٿيندڙ واقعا آهن. ذڪر ڪيل چارئي شيون جيڪڏهن پيغمبر جي بعثت جي مقصد سان واسطو رکن ٿيون ته باقي شيون پيغمبر جي تاريخي احوال سان ۽ اها هڪ پڌري حقيقت آهي ته بعثت جو مقصد اصولي طور تي سدائين هڪ ئي هوندو آهي، پر ان مقصد جي ادائگيءَ جي دوران پيغمبر جي چوڌاري جيڪا تاريخ جڙي ٿي اها، سدائين مختلف هوندي آهي. اها ڪڏهن به هڪجهڙي ٿي نٿي سگهي.
1. ان سلسلي جي پهرين شئي آيتن جي تلاوت آهي. آيتن جي تلاوت جو مقصد خدا جي دين جي عمومي دعوت آهي. جڏهن به ڪو پيغمبر موڪليو وڃي ٿو ته اُن جو پهريون ڪم اهو هوندو آهي ته هو ڏاهپ (حڪمت) ۽ خيرخواهيءَ جي سڀني آدابن جو خيال رکندي ماڻهن کي خدا جو پيغام ٻُڌائي. هو ماڻهن کي خدا جي تخليق جي مقصد کان واقف ڪري. هي اهائي شئي آهي، جنهن کي قرآن ۾ ٻي هنڌ اونداهيءَ مان ڪڍي روشنيءَ ۾ آڻڻ ٻڌايو ويو آهي. (ويخرجهم من الظلمات الي النور ــ المائده 16)
آيتن جي پڙهڻ مان مطلب اهو نٿو ٿي سگهي ته پيغمبر ماڻهن کي سڄو قرآن ٿو ٻُڌائي. ڇو ته دعوت جو اهو عمل پيغمبر جي ظهور کان پوءِ ئي شروع ٿي ويو. جڏهن ته ان وقت سڄو قرآن اڄ جيان سهيڙيل صورت ۾ موجود ئي نه هو. حقيقت اها آهي ته آيتن جي تلاوت جو مطلب دين جي بنيادن جي تبليغ آهي. يعني توحيد، رسالت ۽ آخرت. حقيقت ۾ دعوت جو عمل ماڻهن کي دين جي بنيادن کان واقف ڪرڻ جو عمل آهي. شريعت جي تفصيلي احڪامن جو خطاب ايمان آڻيندڙ ماڻهن سان آهي، نه ڪي انهن ماڻهن سان، جيڪي اڃا دين جي دائري ۾ داخل نه ٿيا هئا.
2. پيغمبراڻي مشن جو ٻيو حصو اهو آهي، جنهن کي مذڪوره آيت ۾ تزڪيه چيو ويو آهي. تزڪيه مان مراد اهائي شئي آهي، جنهن کي اڄ جي زماني ۾ سکيا چيو وڃي ٿو. يعني ماڻهوءَ جي ذهني سوچ ۽ ان جي قلبي ميلانات (دلي رجحانن) کي ايئن سڌارڻ، جو اهو خدائي رستي تي يڪسوئي ۽ دلي سڪون سان هلي سگهي.
آيتن جي تلاوت ۾ جيڪڏهن داعي جو نشانو اهو هوندو آهي ته هو ماڻهن جي بي خبريءَ کي ٽوڙي ۽ دليلن سان گڏ کين پنهنجي پيغام جي سچائي تي مطمئن ڪري ته تزڪيه جي عمل ۾ پيغمبر جو نشانو اهو هوندو آهي ته هو ماڻهن جي ذهني اتفاق کي عمل ۾ بدلائي. هو ماڻهن جي روحاني احساس کي جاڳائي ۽ منجهن حقيقي ڪردار جو گُڻ پيدا ڪري.
3. پيغمبراڻو مشن جو ٽيو حصو اهو آهي، جنهن کي قرآن ”تعليم ڪتاب“ جي لفظن ۾ بيان ڪيو ويو آهي. ”تعليم ڪتاب“ جو مطلب شريعت جي حڪمن ۽ قانونن جي تعليم آهي. جهڙوڪ پهرين مرحلي ۾ ماڻهن کي اهو چيو ويو ته: اي ماڻهو! خدا هڪ آهي ۽ اهوئي اوهان جي عبادت جي لائق آهي. ٻي مرحلي ۾ منجهن عبادت جو اسپرٽ پيدا ڪيو ويو. تنهن کان پوءِ کين ٻڌايو ويو ته عبادت جي عملي شڪل ڪهڙي آهي ۽ ڪهڙي طريقي سان اها ڪرڻ گهرجي.
تعليم ڪتاب کي ٻين لفظن ۾ ”فقهه جي تعليم“ به چئي سگهجي ٿو. اها شئي جنهن کي اڄ اسلامي فقهه چيو وڃي ٿو، جنهن جي شروعات خود پيغمبر اسلام ﷺ جي زماني ۾ ٿي چڪي هئي. اسلام قبولڻ کان پوءِ ماڻهو پاڻ سڳورن کان حڪمن ۽ مسئلن بابت پُڇندا هئا ۽ پاڻ کين انهن جا جواب ڏيندا هئا. فقهه جي تعليم جو اهو ڪم اصحابن ۽ تابعين جي زماني ۾ پڻ ائين ئي جاري رهيو، نيٺ عباسي دؤر ۾ تبع تابعين جي زماني ۾ ان جي باقائده تدوين ٿي.
4. پيغمبراڻي مشن جو چوٿون حصو اهو آهي، جنهن کي قرآن ۾ ”تعليم حڪمت“ جي لفظن م بيان ڪيو ويو آهي. حڪمت جو لفظ ”ظواهر احڪام“ جي مقابلي ۾ ڳالهايو وڃي ٿو ۽ ان کي ٻين لفظن ۾ اسرار دين به چئي سگهجي ٿو.
هڪ روايت موجب: پيغمبر اسلام ﷺ فرمايو ته قرآن جي هر آيت جو هڪ ظاهر آهي ۽ ٻيو باطن (لکل آيت منها ظهرو بطن) مشکاة المصابيح. 1/80)
ان حديث ۾ جنهن شئي کي قرآني آيتن جو باطن چيو ويو آهي، اهي دراصل قرآني آيتن جون ڏاهپون آهن. ڪنهن آيت (يا حديث) جا لفظ رڳو اُن جي ظاهري يا شروعاتي مفهوم کي ئي ٻڌائين ٿا. انهن لفظن جي اندر جيڪا ڳوڙهي معنيٰ لڪل هوندي آهي، اها خود لفظن ۾ موجود نه هوندي آهي. ان کي فقط غور ۽ فڪر سان ئي ڄاڻي سگهجي ٿو. پيغمبر جو هڪ ڪم اهو آهي ته هو ماڻهن جي فڪري تربيت ڪري، کين ان جي لائق بڻائي ته هو نه رڳو ديني تعليم جي ظاهر کي ڄاڻن، پر هو ان جي اسرارن ۽ اونهاين تائين کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪن.
اها شئي جنهن کي دين ۾ اجتهاد چيو ويو آهي، ان جي صلاحيت به ان ”تعليم حڪمت“ جو ئي هڪ نتيجو آهي. حڪمت جي تعليم ماڻهوءَ کي اُن لائق بنائي ٿي ته هو ديني مسئلن تي مجتهدانه انداز ۾ سوچي سگهي، حڪمت ماڻهوءَ جي اندر اجتهادي سمجهه پيدا ٿي ڪري. جن ماڻهن جي اندر اها سمجهه پيدا ٿيو وڃي، اهي هڪ طرف ته ان جي قابل ٿيو وڃن ته اعليٰ ايماني سطح تي زندگي گذاري سگهن. ٻي طرف اهي ئي ماڻهو آهن جيڪي ملت جي اڳواڻيءَ وارين ذميدارين کي پورو ڪن ٿا. هو پنهنجي ذهن ۽ فڪر جي لحاظ کان ان جي لائق ٿيو وڃن ٿا ته بدليل حالتن ۾ دين حق جي صحيح تشريح ۽ ان جي درست نمائندگي ڪري سگهن.
ذڪر ڪيل آيت ۾ پيغمبراڻي مشن جا چار حصا ٻڌايا ويا آهن. بظاهر ته ان ۾ پيغمبر جي زندگي جي ٻين ڪيترن ئي معلوم حصن کي شامل نه ڪيو ويو آهي، جهڙوڪ: هجرت، قتال، فتح، نفاذ، احڪام وغيره. ان جو سبب ڪهڙو آهي، ڇو اهي بقايا حصا ذڪر ڪيل آيت ۾ چئن مان ڪنهن به هنڌ تي موجود نه آهن.
ان جو سبب اهو آهي ته هڪ شئي پيغمبر جو مشن آهي ۽ ٻي شئي پيغمبر جي تاريخ آهي. جيڪي شيون ذڪر ڪيل آيت ۾ لکيل نه آهن، اهي سڀ پيغمبر جي تاريخ جا حصا آهن، نه ڪي اصل مشن جا حصا. مشن فقط هڪ هوندو آهي ۽ پيغمبر سدائين ۽ هر حال ۾ اهو پورو ڪندو آهي. ان جي تڪميل کان سواءِ پيغمبر جو هن جهان مان وڃڻ ممڪن ڪونهي. جيستائين پيغمبر جي تاريخ جو معاملو آهي ته ان جو واسطو وقت جي حالتن سان آهي، جيڪي ڪڏهن به هڪجهڙيون نه هونديون آهن. اهي هميشه مختلف سببن جي ڪري بدلبيون رهنديون آهن. اهوئي سبب آهي ته مختلف پيغمبرن جي تاريخ مختلف انداز ۾ جُڙي. جيتوڻيڪ مشن سڀني جو ساڳيو هو.
پيغمبر اسلام ﷺ جي اصل حيثيت اها هئي ته پاڻ داعي هئا. قرآن ۾ بار بار پاڻ سڳورن کي ان ئي حيثيت سان پيش ڪيو ويو آهي. ان سلسلي ۾ فقط هڪ آيت نقل ڪجي ٿي.
”اي نبي! اسان توکي حالتن کان واقف ڪرڻ وارو ۽ خوشخبري ٻڌائڻ وارو ۽ (بڇڙن نتيجن کان) ڊيڄارڻ وارو ۽ الله ڏي سندس حڪم سان سڏيندڙ ۽ روشن ڏيئو ڪري موڪليو آهي.“ (الاحزاب 44 ــ 45)
ان قسم جي آيتن مان اهو ثابت ٿئي ٿو ته پيغمبر اسلام جو مشن هڪ دعوتي مشن هو. پاڻ سڳورن جو اصل مشن تبليغ هئي، نه ڪي ڪنهن سياسي اقتدار کي قائم ڪرڻ. اهو درست آهي ته پاڻ سڳورن جي زندگيءَ ۾ دعوت ۽ تبليغ کان سواءِ ڪجهه ٻيا جزا به گڏ ٿيا، پر انهن ٻين جُزن جي اهائي تشريح درست هوندي، جيڪا پاڻ سڳورن جي دعوتي حيثيت کي مجروح نه ڪندي هجي. تنهنڪري اهو چوڻ صحيح هوندو ته پيغمبر اسلام اصل ۾ داعي ۽ مبلغ هئا. پاڻ سڳورن جي زندگيءَ ۾ جيڪي ٻيا جزا نظر اچن ٿا، اهي سنئون سڌو پاڻ سڳورن جو نشان نه هئا، پر اهي ٻين سببن جي ڪري پاڻ سڳورن جي زندگيءَ ۾ شامل ٿيا.