7
آهسته آهسته جڏهين ٻيڙي وچ سير کان اڳتي هلڻ لڳي تڏهين بهار ڏٺو ته مير قاسم سرنگھه جي منهن وٽ بيٺو نهاري رهيو آهي. اهو ڏسي مهاڻي کي وري ٻيڙي ڪناري ڏي وٺي هلڻ لاءِ چيائين پر هن هڪ نه مڃي. ان وقت نواب جو ڪومائل منهن ڏسي، سلڇڻو پٽ بهار شينهن وانگر ڀڀڪي اٿيو ۽ من ۾ سوچڻ لڳو ته “ هي حرامزادو پنهن جي ساهه جي ڊپ کان ٻيڙي ڪناري تي نه کڻي هلندو پر هن ڪميني جي نسبت ۾ منهن جي والد جي جان هن وقت نهايت قيمتي ۽ وڌيڪ خطري ۾ آهي، اهو خيال ڪري ڪمر مان تلوار ڪڍي ان هٺيلي مير بحر جي گردن تي اهڙي زور سان هنئي جو هڪ ئي ڌڪ سان ٻه اڌ ٿي وڃي گنگا ۾ پيو.
ان وقت ٻيڙي ٻئي ڪناري کي نزديڪ وڃي پهتي هئي. هوڏانهن گنگا جي ڪناري واري سرنگھه ۾ نواب بيٺي سڀ رنگ ڏسي رهيو هو. هاءِ ! هڪ دفعي مينا بيگم جي موت وقت هن بهادر جي اکين مان آنسو وهيا هئا. ٻيو دفعو اڄ پنهنجي سپوٽ ۽ شير دل شهزادي بهادر جي سعادتمندي ڏسي هن جي اکين مان آب اڇلون ڏيئي اچڻ لڳو. ڪشتيءَ تان بهار ٽڪٽڪي لڳائي نواب طرف نهاري رهيو هو. ۽ هوڏانهن مير قاسم به پنهنجن ٻچڙن ڏي هڪ ٽڪ ڏسي رهيو هو. موٽي ٻيڙي قلعي طرف آڻڻ ڪا سولي ڳالهه نه هئي جيتوڻيڪ بهادر بهار ڄاتو ٿي ته جي مان پڪڙ جي پيس ته ٻنهين ڀاءُ ڀيڻ جي جان ۽ عزت سخت خطري ۾ پئجي ويندي. پر هينئر هو پياري پيءُ لاءِ جان ڏيڻ لاءِ به تيار هو، تنهن ڪري ٻيڙي ورائي واپس مير قاسم ڏي اچڻ لڳو. جيتوڻيڪ پاڻ ٻيڙي هلائڻ جي هنر ۾ ايترو ماهر نه هو ته به “ ويچارن واري وڌا ڪم ڪريم تي ” جي مصداق هيٺيان لفظ چئي ٻيڙيءَ کي هاڪاريندو رهيو.
آڏو چڪڻ چاڙهه منهن جي موج نه سهي
مڪڙي ميري مٺابن جو بيحد چاڙهيم بار.
چوڻ چارو ناهه ڪو بَديون بيشمار.
ڪپر ڪارو نڀار اڪارئين احسان سين (شاھ )
قدرتاً هوا ڪا سڻائي لڳي جو اک ڇنڀ ۾ ٻيڙي سير اڪري ڪناري کي ويجھي پوندي ويئي.
سڙهه سنوان لا ڄو نوان، مهاڻا سندن مير
ساٿي سفر هليا، ٿيا سڻا وا سير
جي اچن ساڻ اڪير سي ٻيڙا رکين ٻاجھه سين ( شاھ )
اچانڪ ان وقت ڪيترا گورا سرنگھه جي ڏسڻ ۾ آيا، جي هيڏانهن هوڏانهن چتائي نهاري رهيا هئا. پر مير قاسم اهڙي هنڌ بيٺل هو جو هنن سڀني کي ڏسي رهيو هو ۽ کيس گورن نه ڏٺو. گورن کي پاڻ طرف ايندو ڏسي نواب سيٽي وڄائي رومال لوڏي بهار کي ڪجھه اشارو ڪيو. انجو مطلب سمجھي بهار ٻيڙيءَ کي واپس پوئتي ڦيرايو ۽ نواب جاسوسن جي اچڻ کان اڳيئي سرنگھه ۾ اندر گھڙي ويو. جاسوسن سيٽي جو آواز ٻڌو پر ان ڏي ڪو خيال نه ڏنائون : جيڪڏهين هو ڪنهن ماڻهوءَ جو پاڇوئي ڏسي وٺن ها ته به جاچنا ۽ کوچنا ڪن ها هنن سرنگھه ۾ گھڙي ڏٺو ته اها هڪ غار وانگر ڏسڻ ۾ آئي. جنهن ۾ ڪنهن رستي يا ڪوٺيءَ جو نشان نه ڏسڻ ۾ آين جنهن ڪري هو واپس هليا ويا ۽ ٻيڙيءَ تي به سندن نظر ڪانه پيئي.
جڏهين ٻيڙي ڪناري کان گھڻو پري نڪري ويئي ته اندر جي ڀڙاس ڪڍڻ لاءِ “گل ” هيٺيون دردي ترانو ڳائي پاڻ به رنو ۽ ٻين کي به رئاڙيائين
اي الوداع! جنم ڀون اي الوداع حڪومت
اڄ دربدر ڪيو آهه پنهن جن جيئي حڪومت
پنهنجي وطن کان وڇڙيو بي گھر ٿيو وڃون پيا
مولا ڄاڻي ته اهڙي آئي ڪٿان نحوست
ويو تاج تخت ڦرجي اقبال اوج عزت
هئي هئي حصي ۾ آئي هيءَ رات ڏينهن جي ذلت
جيئن موج ۾ هي دريا،دل ۾ به تيئن طلا طم
غم جون اتن ٿيون لهرون سيڪنڊنه آهه سڪونت
معلوم ناهي منزل، همدرد ڪوبه ناهي
ڪاٿي مٿو لڪايون سائين ڪري سهولت.
ڪلهه جن رڪاب بوسي خود لاءِ فخر سمجھيو
اڄ ٿي پياسي ويري دل ۾ رکن ڪدورت
گل جو هي عرض آهي سائين سگھو اگھائج
جن ڏينهن هي ڏيکاريو تن سان به ٿئي عقوبت.
خدا پاڪ جي فضل وڪرم سان بهار، گل ۽ دائيءَ کي وٺي بنا خوف و خطر ي وڃي پار نڪتو. ملاح جي جان اجائي ويئي جيڪڏهين بهار جي چوڻ تي هو بد نصيب ٻيڙي واپس ڪناري تي وٺي اچي ها ته گل، بهار ۽ مير قاسم جي ههڙي حالت نه ٿئي ها ۽ نڪي سندس سر وڃي ها، پر چوندا آهن ته
توڙي هلين تڪڙو توڙي هلين وک
لکئي منجھان لک ذرو ضايع نه ٿئي