14
تون ويسري وک کڻين، هو پوريندا پرڏيهه
سمنڊ جن ساڻيهه ڪوهه نه ويئينءَ تن سين ( شاھ )
ٻئي ڏينهن جڏهين دائيءَ بهار ۽ گل کي موٽندو نه ڏٺو، تڏهين گھٻرائجي ٻنپهرن ڌاري ڪنهن به طرح گنگا اڪري منگھير آئي.
ويٺي جنين وٽ، ڏکندو ڏور ٿئي
تون تنين سين ڪٽ اوڏا اڏي پکڙا ( شاھ )
منگھير ۾ اچي بهار جي حالت روبرو ڏٺائين ته کيس اهڙو صدمو پهتو جهڙو سچي ماءُ کي پٽ جي مري وڃڻ تي ٿيندو آهي سچ چيو اٿن ته
“ ڄم کان به نيپاج وڌيڪ آهي ”
پوءِ پاڻ کي لڪائي گنگا جي ڪناري واري رستي کان سرنگھه ۾ گھڙي. اندر وڃي گل کي اڪيلو ۽ بيهوش پيل ڌٺائين. دائيءَ جي ڪوشش سان گل وري به هوش ۾ آئي ۽ هن جي ڳچيءَ ۾ چنبڙي بهار ۽ مير قاسم بابت هر هر پڇڻ لڳي. ويچاريءَ دائيءَ کي اڀاڳي مير قاسم جي حال جي ته ڪجھه به خبر ڪانه هئي. ان ڪري ان بابت ڪجھه به نه ٻڌايائين. باقي بهار بابت جيڪي اکئين ڏٺو يا ڪنين ٻڌو هئائين سو سڀ چئي ٻڌايائين. اهو احوال ٻڌي گل پاڳل ٿي پيئي ۽ اکيون ڦاڙي دائيءَ جي طرف نهاريندي هن کان گھڙيءَ گھڙيءَ پڇندي رهي ته “ بابو ڪٿي آهي ؟” ۽ ادو ڪٿي آهي ” دائيءَ جي هزار بار سمجھائڻ تي به هن سوالن پڇڻ کان بس نه ڪئي. ڏسندي ڏسندي ان جي اکين جون پتليون چڪر کائڻ لڳيون ۽ منهن تي ڪاراڻ ڇائنجي ويس. چهرو ڳنڀير ٿي لڱ سڪي ويس ۽ پٿر وانگر اتيئي ويٺي رهي.
هاءِ ظالم ڪلائيو هيءُ تو ڇا ڪيو ؟ بهار جي جيوت جي جوت سان گڏ تو ويچاريءَ گل ! ڀالي ڀولي گل ! معصوم گل ! جي زندگيءَ جو ڏيئو به گل ڪري ڇڏيو –افسوس صد افسوس !
واءِ صد حسرت متاع ڪاروان جا تارها
ڪاروان والون سي احساس زيان جانار ها
ائين ڪيترائي ڏينهن گذري ويا دائيءَ جي بار بار سمجھائڻ تي به گل وري ڪڏهين ان پاڻي نه ورنايو ڪڏهين ڪڏهين آڌيءَ رات هوءَ وري بين وڄائي ڳائيندي هئي، پر ان ڳائڻ ۾ اهو سوز ۽ درد هو جو قلعي وارا ٻڌي عجب ۾ پئجي ويندا هئا.
هڪ دفعي آڌيءَ رات مهل گل دائيءَ کي سرنگھه ۾ ڇڏي اڪيلي گنگا جي ڪناري ٽلهڻ لڳي ته ايتري ۾ جيئن چقمق رڪ کي ڪشش ڪندو آهي تيئن هوءَ به ڇڪجي اچي بهار جي قبر وٽ پهتي ۽ پوءِ ان جي پاسي ۾ ئي سمهي پيئي ۽ اتيئي سندس پروان پکيئڙو پرواز ڪري ويو.
انا لله و انا اليھ راجعون
زندگي ڪيا ڪسي مفلس ڪي قبا مئي جس مين
هر گھڙي درد ڪي پيوند لگي جاتي هين
قصو ڪوتاهه ته گل جنهن مصرع کي هر هر ڳائيندي هئي سا سندس پيشن گوئي نيٺ بالڪل سچي ٿي ته :
بهار آيو ته گل آيو بهاري وئي ته گل ويندو
نه گل ڌاران بهاري ٿئي، بهاريءَ ري نه گل ٿيندو
صبح ٿيندي ئي قلعي جي رهندڙن گل کي به بهار جي قبر ڀرسان مئل ڏٺو پوءِ جيڪي ٿيو سو اسين مٿي لکي چڪا آهيون
گل جو دفن به دائيءَ پنهنجي اکين سان ڏٺو، پر ماڻهن جي گھڻائي سبب کيس ڪنهن به نه سڃاتو. نيپاج جو موت اکين سان ڏسي دائي به بي موت مري ويئي. ٻئي ڏينهن هوءَ به گل ۽ بهار جي قبرن جي پاسي ۾ مئل ڏسڻ ۾ آئي. ڪن ماڻهن ان کي به سڃاتو ۽ سدائين گڏ رهڻ ۽ گل ۽ بهار جي پالڻ جي سلي ۾ کيس به انهن جي قبرن جي پاسي ۾ دفن ڪيو ويو. شاھ صاحب فرمايو آهي ته :
ٻڏندي ٻوڙن کي هاتڪ هٿ وجھن
توڙي ڪنڌيءَ ڪن يا ته ساڻ وڃي سير ۾
اي موت توتي شل موت اچي جو هن سڄي گھر کي هن طرح پنهن جو تک بنايئي