خواجه حضرت حسن بصري رحمة الله
[/b](645ع – 728ع)
دنيا ۽ اسلام جو جليل القدر صوفي بزرگ حضرت خواجه حسن بصري 21 هجري 645 عيسوي ۾ مديني منور ۾ پيدا ٿيو. ۽ پاڻ بصري شهر ۾ پالنا حاصل ڪيائون تنهن ڪري بصري شهر جي مناسبت سان سڃاتا ويندا آهن. حضرت خواجه حسن بصري جي والد ماجد جي نالي جي باري ۾ مورخين اسلام ۾ اختلاف ملي ٿو. ڪجهه مورخن هن جي والد جو نالو “سيار” لکيو آهي، پر حضرت صاحب جي والد جو جيڪو مشهور نالو آهي. موسيٰ بن راعي، داراسڪوه واري سفينته الاولياءَ ۾ حضرت حسن بصري جي ڪنيت “ابو سعيد” بيان ڪئي. جواهر کپائڻ جي ڪري حضرت حسن بصري کي حسن لولوئي جي نالي سان سڃاتو ويندو هيو. حضرت حسن بصري جي والده حيزه، ام المومنين حضرت ام سلمه رضي الله تعاليٰ عنہ جي خادم هئي. علم ظاهر ۽ باطن جو حضرت علي ڪرم الله وجه کان حاصل ڪيائين پر بعض مورخين اسلام لکيو آهي ته پاڻ امام حسن رضي الله تعاليٰ عنه جا شاگرد ۽ مريد هئا. حضرت خواجه حسن بصري جڏهن ته نسلي حوالي کان حبشي هيو. پر رب پاڪ هن کي نهايت فصيح السان بڻائي ڇڏيو هو. حجاج بن يوسف به فصاحت جي مقابلي ۾ پاڻ کي ڪم ترخيال رکندو هو. پاڻ امام الحديث هيو. ۽ ٻئي طرف بصري ۾ سڀ کان وڏو فقهه تي عبور رکندو هو.
[b]حضرت حسن بصري رحمة الله عليه
[/b]
• جيڪو ڪم حڪمت کان خالي آهي. اهو آفت آهي. جيڪو خاموشي کان خالي آهي، اهو غفلت آهي. جيڪو نظر حڪمت کان خالي آهي. اهو ذليل آهي.
• ڪوڙو سڀ کان پهريان پاڻ کي نقصان ڏيندو آهي.
• غم سان روح ۾ توانائي ايندي آهي.
• جنهن کي خدا ذليل ڪرڻ چاهي، اهو دولت جي تلاش ۾ لڳي ويندو آهي.
• جيڪو ماڻهو دنيا ۾ رهي ڪري دنيا جي محبت کان بچي ٿو، ان پنهنجي پاڻ کي به فائدو ڏنو ۽ ٻين کي به.
• جيڪا توقع توهان ٻين کان رکو ٿا، پهرين ان کي توهان تڪميل تائين پهچايو.
• عقلمند ڳالهائڻ کان پهرين سوچيندو آهي ۽ بيوقوف ڳالهائڻ کان پوءِ.
• اکين ۽ زبان جي آزادي روح لاءِ قيد آهي.
• دنيا جو عذاب اهو آهي ته توهان جي دل مرده ٿي وڃي.
• انسان جو سڀ کان وڏو دشمن ان جو نفس آهي.
• بدماڻهن جي صحبت نيڪين کان بدگمان ڪندي آهي.
• جيڪڏهن جهنم جي باهه تي راضي آهين ته بيشڪ گناهه ڪندو رهه جيڪڏهن نه ته گناهن کان رڪجي وڃ.