7
تيري الجهن ڪا، حل يي سوچا هي.
اب بچهڙ جائين هم تو اچها هي.
وري خيال آيس ته مان بيوفا ٿي نٿي سگهان مان رخسانه جي حق تي ڌاڙو نه هڻندس، مان پنهنجي حصي جو پيار گهرندس، جيڪڏهن هن به مونسان بيوفائي ڪئي ته به مان هن کي ميار نه ڏيندس بلڪه ڪنهن کي به ڪجهه نه چوندس، مان شهمير جي يادن جي سهاري جيئندس، هوءِ وري سوچڻ لڳي ٿي ته مون کي خبر آهي ته اڪيلي زندگي گذارڻ ڏاڍو اوکو ڪم آهي پر مان انهن ڏکن جو اڪيلي سر پهاڙ بنجي مقابلو ڪندس، اڄ جي دؤر ۾ اڪيلو جيئڻ به وڏو چيلنج آهي، مون کي جيڪڏهن شهمير جيءَ ۾ جايون ڏنيون ته ٺيڪ آهي نه ته مان هن تي ڪابه ميار ڏئي نه سگهندس ۽ مان جيئندس ته انهيءَ سهاري ته هو منهنجو آهي مان هن جي آهيان جو مان هن سان بيحد پيار ڪيو آهي، مان پنهنجي پيار جي مٿان سڀ ڪجهه قربان ڪري ڇڏيندس، هوءِ سوچڻ لڳي ٿي ته وقت کان اڳ سوچڻ به فضول آهي اڳتي ڏسون ته منهنجو پيار ڪهڙا ٿو رنگ نکاري يا مان ئي هڪ جدائي جو رنگ بنجي ويندس..... ائين سوچيندي سوچيندي هن کي ننڊ اچي وڃي ٿي.
***
چند ڏينهن کان پوءِ جڏهن شهمير واپس ڳوٺ اچي ٿو ته بلڪل اداس رهڻ لڳي ٿو. هن جي اداسي جو سبب رخسانه هن کان پڇي ٿي ته هو لنوائي وڃي ٿو. ائين رات جو بيڊ تي ليٽندي هن کي سوچون ورائي وڃن ٿيون، سوچون هن کي ساڻو ڪري ڇڏين ٿيون، هن کي پهريون دفعو پيار جو احساس اندر ۾ جاڳندي محسوس ٿئي ٿو، دل ئي دل ۾ سوچڻ لڳو محبت واقعي به الائي ڪئين اندر ۾ ويهي رهي ٿي، انهيءَ جو مون کي به اندازو نه هو، مون ته ڪڏهن به رابيل کي پيار جي نظر سان به ڪو نه ڏٺو هو پر هن جي ادا مون کي موهي وڌو آهي، نه چاهڻ جي باوجود به هن جون قربتون ۽ چاهتون مون کي هن ڏانهن ڇڪي رهيون آهن، هن جي سچائي واري محبت آڏو منهنجو ته ڪو به مان ڪونهي پر هن کي سڀ ڪجهه ڄاڻ هوندي به هن مون سان بي انتها محبت ڪئي آهي مان ته هن کي حالتن کان واقف ڪيو پر پوءِ به هن ڪڏهن به پنهنجو پيار مون کان نه گهريو آهي پر هر دفعي مونسان سچي محبت جو اظهار ضرور ڪيو آهي، مان ته هن جو اظهار محبت سامهون ڪو جواب به ڏئي نه سگهيو آهيان ها! حقيقت ۾ ڏٺو وڃي ته محبت ئي زندگي آهي، مون کي يقين ئي نه هو ته ڪو مون سان ايترو پيار ڪندو جيڪو منهنجي اچڻ جو باقاعده انتظار ڪندو، مون ته ڪڏهن سوچيو به نه هو، يادون ئي الائي ڇو هاڻي هن جون ٿيون اچن. هن جون يادون آڌيءَ رات جو تڙپائين ٿيون، ڪجهه ڏينهن ته هن سان اڳ ملاقات ٿي هئي ۽ خوب ڪچهري ڪئي هئي سين پر وري اندر ۾ ساڳئي سڪ جاڳي پئي آهي ائين لڳندو هجي ڄڻ ورهين کان ملاقات نه ٿي هجي، اڃان هي انهن سوچن ۾ گم سم هو ته اچانڪ رابيل جا ميسج هن ڏانهن اچڻ شروع ٿي وڃن ٿا ۽ هو ٻئي ايس ايم ايس تي ڪچهري ڪرڻ لڳي وڃن ٿا پر جلد شهمير هن کي دل جهلي جان ڇڏائڻ خاطر جواب ڏيڻ جو سوچڻ لڳي ٿو ته هن جي خاموشي محسوس ڪري رابيل هن کان خاموشي جو سبب پڇڻ لڳي ٿي تڏهن عين انهيءَ وقت هو لنوائي ٻيون ڳالهيون ڪرڻ لڳي ٿو ۽ ائين ڪافي دير تائين ڪچهري ڪندا رهن ٿا. رابيل جڏهن سمهڻ جو چئي ميسيج ڪرڻ بند ڪري ٿي تڏهن شهمير وري سوچڻ لڳي ٿو ته مان جيڪڏهن هن کي جواب ڏئي ڇڏيو ته ڇا ٿيندو....!، هو ته کڻي مون سان ڪو نه به ڳالهائيندي پر جيڪڏهن ڳالهائيندي ته ڇا ٿيندو!؟، اڃان جيڪڏهن ڳالهائيندي ته مان ته ڏينهون ڏينهن مسئلن ۾ ڦاسندس، هڪ گهر هلائڻ، زمين کي سنڀالڻ اگر سڀاڻي راڄ مان ڪو اميد ساري مون وٽ لڙي آيو ته انهيءَ جي اميدن تي پورو لهڻ جي ڪوشش ڪرڻ ۽ اهي سڀ مسئلا اهڙا آهن جن کي اڪيلي سر مُنهن ڏيڻ ڏاڍو ڏکيو ڪم آهي. مون کي اڳتي به هن جي ضرورت پوندي ڇاڪاڻ ته هڪ ته هوءِ تمام ذهين آهي ٻيو ته هن جون صلاحون تمام وسيع آهن، هن ۾ ته ڏکئي مان ڏکئي مسئلي کي حل ڪرڻ جي صلاحيت موجود آهي. جيڪڏهن هن جي واقعي مونسان سچي محبت آهي ته مون کي به هن جي دل ٽوڙڻ نه گهرجي، هوءِ مون کان ٻيو ته ڪجهه ڪانه گهري ٿي ڪجهه وقت ئي گهري ٿي جيڪو دل وندرائڻ لاءِ هجي ۽ جيڪڏهن منهنجي ڪجهه ٽائيم ڪڍڻ سان هن جي دل خوش ٿئي ٿي ته مان هرگز هن جي دل نه رنجائيندس ۽ مان پاڻ به پنهنجي پاڻ کي ضابطي ۾ آڻڻ جي ڪوشش ڪندس جو ڏٺو وڃي ته هن جي وسيع صلاحيتن جي سامهون مان ڪجهه به نه آهيان. ائين سوچيندي سوچيندي رات وهامي وڃي ٿي ۽ صبح جو ٽائيم هن کي ننڊ اچي وڃي ٿي.
***
جيئن جيئن وقت گذرندو رهي ٿو تيئن تيئن پوري علائقي جون حالتون اڃان به بدتر ٿينديون رهن ٿيون، بدامني جا واقعا تمام تيزي سان هلندا رهن ٿا، هن ڳوٺ جي سڃاڻپ جي علامت بڻيل ڪاڪو مجنو ۽ خميسو ٻئي ڄڻا جن مان خميسو ۽ مجنو هي جهان ڇڏي ويا هئا باقي هڪ اهو جهونڙو جيڪو گهران نڪري نه سگهندو هو اهو به اتي ئي رهجي ويو پر انهيءَ جهوپڙا هوٽل تي جتي اڳي تبصرا ٿيندا هئا اتي اڄ به تبصرا ٿين ٿا سو صرف سڄڻ ئي هوندو آهي جيڪو واندو ٿي ايندو آهي ته اچي هوٽل ۾ ويٺلن کي ٽاڙيا ڏيندو هو. هو تمام ڪڙڪيدار آواز سان ڳوٺ وارن کي چوندو هو ته جيڪڏهن پاڻ کي ڳوٺ کي سڌارڻو آهي ته ڪجهه پاڻ کي پنهنجو پاڻ ۾ تبديلي آڻڻي پوندي، پنهنجي سوچن کي مٽائڻو پوندو، هن ڳوٺ ته ڇا پوري علائقي ۾ جيڪڏهن ڪنهن سان ٿيندڙ ظلم ۽ نا انصافين کي پنهنجي پاڻ سان ٿيندڙ ظلم ۽ نا انصافي سمجهنداسين تڏهن وڃي اسان ڪجهه ڪري سگهنداسين جيئن چند ڏوهاري قسم جا ماڻهو ٻين کي ڦرڻ ۽ ڌمڪائڻ کانپوءِ ئي پئسا ۽ ٻيو مال ملڪيت ڦريندا آهن تيئن اسان کي متحد ٿي انهن کي في الحال ڊيڄارڻ گهرجي ۽ انهن جي پٺيان ٽوليون ٺاهي لڳجي ته تڏهن وڃي اسان جي علائقي ۾ ڪجهه امن جو ڏيئو روشن ٿيندو پر انهيءَ لاءِ اسان کي وري به هڪ ٿيڻ جي ضرورت آهي. جيڪڏهن اسان ائين ئي جدا رهنداسين ته اسان ڪڻو ڪڻو ٿي ورهائجي وينداسين ۽ انهن چند سازشي ذهنن جي ور چڙهي وينداسين ايتري ۾ وري اتي موجود هڪ جهونڙو هن جي ڳالهه کي اڳتي وڌائيندي چوڻ لڳي ٿوته سڄڻ پٽ توهان بلڪل ٺيڪ ٿا چئو ڇاڪاڻ ته اسان جيڪڏهن ڪجهه ڪنداسين ته ڪجهه نه ڪجهه ڪوئي اسان جي به ٻڌندو نه ته اسان به ائين ڦرجندا رهنداسين، پٽ مان تنهنجي انهيءَ سوچ کي به سلام پيش ڪريان ٿو. ڇاڪاڻ ته تو ۾ ايتري همت ته آهي جو تون ايتري سچائي سان هڪ سچ کي بيان ڪري رهيو آهين ايتري ۾ وري ٻئي جهوني ڳالهايو پٽ تو ۾ جذبو به آهي، صلاحيت به آهي پر تو وٽ نه طاقت آهي نه وري تو وٽ وسيلا آهن جو انهن ڏاڍين ڌرين سان تون وڙهي سگهين پر هڪ زماني جي حساب سان توکي صلاح ڏيندس ته تون اهي سڀ صلاحون وڏيري اسحاق جي پٽ شهمير خان کي ڏي جيڪو سلجهيل به آهي، پڙهيل به آهي ۽ تمام سٺي سوچ وارو به آهي ۽ هو جيڪڏهن تنهنجي انهن راين تي عمل ڪرڻ لڳو ته ڪجهه نه ڪجهه اسان جي مصيبتن مان جان ڇٽي پوندي. ٺيڪ آ چاچا! مان توهان جي راءِ جو احترام ڪريان ٿو پر شهمير خان سان ملڻ مان اڪيلو نه ويندس بلڪه توهان سڀني کي مون سان گڏ هلڻو پوندو، پاڻ سڀ گڏ هلنداسين سڄڻ سڀني کي چوڻ لڳي ٿو ڇاڪاڻ ته پاڻ ڇهه ست ڄڻا گڏجي هلنداسين ته ڳالهه ۾ ڪجهه وزن هوندو ۽ ڪي ڳالهيون اهڙيون هونديون جيڪي مان نه ڪري سگهندس ۽ توهان ڪري سگهندا. ائين هو پاڻ ۾ صلاح ڪري ٻئي ڏينهن شهمير سان ملڻ لاءِ هن جي اوطاق تي وڃن ٿا، شهمير خان هنن سان ملي هنن جي ڳالهه غور سان ٻڌڻ لڳي ٿو ۽ هو سڀ گڏجي شهمير کي ڳوٺ توڙي علائقي جي حالتن بابت آگاهي ڏين ٿا. شهمير هنن جي ڳالهه ته سمجهي وڃي ٿو ۽ هنن کان ئي پڇڻ لڳي ٿو ته هاڻي مون کي ڇا ڪرڻو آهي؟. سڄڻ ڳالهائڻ لڳي ٿو ته شهمير خان توهان کي في الحال ڪجهه به نه ڪرڻو آهي جيستائين اسان توهان کي حالتن کان با خبر رکون پوءِ ڪجهه توهان ڪجهه اسان باقي علائقي جي ٻرندڙ مسئلن تي سوچي گڏجي ڪو حل ڪڍنداسين ۽ ٿورو توهان به مٿي انتظاميه سان ڳالهايو ته اهو بهتر رهندو. ائين ئي هو ڪافي دير تائين شهمير کي کلي طرح سان حالتن کان واقف ڪندا رهن ٿا ۽ شهمير جي حسن اخلاق مان سڀ ڳوٺ وارا ڏاڍا متاثر ٿين ٿا.
***
ائين وقت جا ڪانٽا پنهنجي حساب سان هلندا رهيا، موسمون به مٽجنديون رهيون، سياري مند ختم ٿيڻ سان بهار رت جون هڳاءُ سان ڀرپور هوائون خوشين سندا جهول ڀري آيون آهن، ماحول کي معطر بنائيندڙ اهڙيون پر ڪيف هوائون نرسرين ۾ بند پيل ڪوملي ڪلين کي مرڪائين ٿيون، اهڙين خوبصورت گهڙين ۾ هن کي رابيل ڏاڍي ياد اچي ٿي. هي وري به ڪنهن نه ڪنهن بهاني سان حيدرآباد وڃي ٿو اتي رابيل سان ويهي ڪچهريون ڪرڻ لڳي ٿو، شهمير رابيل کي چوڻ لڳي ٿو ته جاني! هن مند ۾ الائي ڇو اهي پياريون شخصيتون ڏاڍيون ياد اچن ٿيون جن مون کي جيئڻ سيکاريو، جنهن جو پيار پاٻوهه بلڪل نه وسرڻ جهڙو آهي. اڃان شهمير اهي جملا مس ڳالهايا ته رابيل چوڻ لڳي ٿي، ها بلڪل شهمير ائين ئي آهي، بهار رت به هيڪلين جوانين کي وڌيڪ تڙپائي ٿي، هر پل هر گهڙي اهي ياد اچن ٿا جيڪي پل پل ساهه ۾ سانڍيل هوندا آهن پر وقت جي سازشي ذهنن جي ڏور ۾ ڦاٿل اهڙيون جوانيون هن مند ۾ پنهنجي پيار کي ساري روئينديون رهنديون آهن ۽ رات جي سانت ۾ اڪيلائي ۾ تڙپنديون آهن، اها تڙپ جيڪا وجود جي رڳ رڳ ۾ ڇائنجي وڃي ٿي، اجڙيل دلين جي چمن ۾ هي مند ته رونق آڻيندي آهي، اڪير، چاهتن ۽ سڪ جا نوان سبق سيکاريندي آهي جو پيار ۾ دوکا کائيندڙ دليون جن جي حسرتن جا اڏيل اهي عاليشان محل جيڪي کن پل ۾ چڪنا چور ٿي ويا هجن ۽ جن جو من اندر جو اڱڻ جيڪو صفا اجڙي ويو هجي. اڻپورا وچن صرف دلين ۾ ميارون بنجي دفن ٿي ويا هجن، جن وٽ صرف درد دل ۾ رهجي وڃن ٿا اهڙين محبتن جا ماريل وجود ڪنهن پراڻي وڻ جهڙا ٿي ويا آهن، جنهن وڻ جي اوٽ ۾ ڪير به ويهي نه سگهندو آهي ۽ جنهن جي زرد ڪاريل پتن کي هرڪو لتاڙي ڀڃي ڀور ڪري ويندو آهي. اهڙين حالتن ۾ جيئندڙ جوانين جي وڻ ۾ وڻ رڳو درد ڪٿا باقي رهي ٿي، هو جيون جي چئواٽي تي وري به اڪيليون رهجي وڃن ٿيون، اهڙيون جوانيون وفا جي بدلي وفا کي “واپار” جي تصور سان ڀيٽن ٿيون، اهڙين سچين محبتن جا اجڙيل شهر اڄ به گواهه آهن شهمير جاني ڏٺو وڃي جيڪي دل جان سان جوانيون محبت ڪن ۽ جواب جيڪو وقت سٺو گذارڻ جو چئي معافي وٺي ڇڏي اهڙي پيار کي به ڀلا ڪهڙو نانءُ ڏئي سگهون ٿا. ها! جڏهن بهار رت هن ماحول کي پنهنجي ڀاڪرن ۾ ڀريندي آهي ته تڏهن ائين محسوس ٿيندو آهي ته هن مند ۾ فطرت جا اهي سڀئي حسين رنگ سمايل آهن. جيڪي تڙپندڙ دلين لاءِ به ٿڌا پها بنجي اچن ٿا. هن رت جي ٿڌين شامن ۾ من ۾ مچيل مانڌاڻ کي جيڪو سڪون اچي ٿو اهو ٻئي ڪنهن به مند ۾ نٿو اچي، ٿڌڙين هوائن جي وادي مثل هي مند جنهن ۾ ماڻهو کي ماڪ ۾ وهنتل مکڙي جهڙا احساس نظر اچن ٿا، فضا ۾ اڏامندڙ رنگين پوپٽ پيار سندو سنديش ڏين ٿا، اهڙن منظرن جي عڪاسي ڪندڙ هي رت چمن ۾ به پنهنجا رنگ ڏيکاري ٿي، آنڀن تي وريل ڪڻڪ جي سونن سنگن کان وٺي باغن ۾ ايندڙ ٻُور جي خوشبوءِ ويتر ماحول کي پرڪشش بنائي ٿي، درد وندين دلين کي تسڪين بخشيندڙ هي مند ڪجهه دير لاءِ ئي سهي ڪجهه وقت لاءِ ڇانورو ته بنجي اچي ٿي. رابيل اهي ڳالهه اڃان مس ڪري ٿي ته شهمير ڳالهائڻ لڳي ٿو ته ها! رابيل هي ته مند ويچاري مند آهي جيڪا هر سال پنهنجي مقرر وقت تي اچي ٿي ماحول کان وٺي ۽ هر قسم ۽ طبقي جي ماڻهن کي پنهنجي پنهنجي خوشي سندو حصو ڏئي هلي وڃي ٿي، اچ ته رابيل پاڻ ٻئي دل ۾ اها آس رکون ته هن سنڌ ڌرتي مٿان هميشه بهار ئي بهار جو ماحول هجي، اسان جا ڳوٺ ۽ شهر هميشه بهار ۾ ڦٽندڙ ڪلين جيان مسڪرائيندا رهن، پوپٽي رنگن جهڙي بهار مند جا رنگ هر ساهه واري شيءَ پسي سگهي ڇاڪاڻ ته هن مند جا رنگ ڏسڻ سان هر جيون ۾ وري نئون اتساهه جاڳي ٿو شهمير اڃان ڳالهائي رهيو هو ته رابيل هن جي ڳالهه کي وري ڪٽيندي چوڻ لڳي ٿي ته شهمير جاني! مون کي چڱي طرح ياد آهي جڏهن اسان پنهنجي ڳوٺ ۾ رهندا هئاسين ته ڪافي سال پهرين جڏهن ننڍا هوندا هئاسين ته بهار جي موسم شروع ٿيندي هئي تڏهن اسان جي ڳوٺ جو درويش صفت نوجوان جانڻ هن مند جي پهرين چانڊوڪي رات جو پنهنجي آستاني اڳيان ميڻ بتيون ۽ اگر بتيون ٻاري ڇڏيندو هو ۽ جڏهن ڪو به ڳوٺاڻو ائين ڪرڻ جو هن کان سبب پڇندو هو تڏهن هن درويش جانڻ وٽ صرف هڪ جواب هوندو هو ته ائين ڪرڻ سان منهنجي من کي راحت ملي ٿي ۽ پوءِ جڏهن هن رنگين موسم جي پهرين خوبصورت چانڊوڪي رات ۾ جڏهن سڀ ڳوٺاڻا اهو منظر ڏسڻ لاءِ ايندا هئا تڏهن هو درويش خوشي مان جهومندو هو ۽ پوءِ هو جهومي جهومي ساڻو ٿي ڪري پوندو هو ۽ پوءِ هن پنهنجي زندگي ۾ هر سال اهو سڀ ڪجهه معمول بڻائي ڇڏيو ۽ هڪ ڏينهن اوچتو جڏهن هو هڪ روڊ حادثي ۾ جهان ڇڏي ويو تنهن کانپوءِ سندس آستاني جون رونقون هميشه لاءِ ختم ٿي ويون. ڏيئا اجهامي ويا نه وري اتي دکندڙ اگر بتين جي خوشبوءِ باقي رهي ۽ نه وري ماڻهن جو ميڙ ڏسڻ ۾ آيو ۽ هن جو آستانو هميشه لاءِ ويران ٿي ويو، شهمير جاني! مون کي مرحوم جانڻ جي اها ادا سمجهه ۾ نه آئي، منهنجي نظر ۾ اهو جانڻ ئي هو جيڪو هن مند جي رمز کي سمجهي سگهيو هو، جيڪو ٻڌائيندو ته ڪجهه به نه هو پر ڌرتي جي وسيع پيٽ تي هن جي اها انوکي اڪيلي ادا ڏاڍي منجهائيندڙ پرولي مثل لڳي، هونئن نه ته اسان کي ڪهڙي خبر ته بهار رت ڇا آهي....؟، اهڙي ريت هو ٻئي انهيءَ موضوع تي ڳالهائڻ کانپوءِ شهمير موضوع کي مٽائيندي هن سان مذاق ڪرڻ لڳي ٿو، هو مذاق ۾ ۽ مذاق وارين ڳالهين ۾ ڏاڍا ٽهڪ ڏئي کلندا رهن ٿا ۽ پوءِ ماني گڏجي کائين ٿا. ٻئي ڏهاڙي جڏهن هو ٻئي ملن ٿا تڏهن شهمير هن کي چوڻ لڳي ٿو ته رابيل جاني! چند ڏينهن پهرين منهنجي ڳوٺ جا چند فرد مون وٽ هلي آيا جن مون کي چيو ته شهمير خان اسان جي ڳوٺ جون حالتون ڏاڍيون خراب آهن، ڳوٺ ته ڇا پر پوري علائقي جون حالتون ڏاڍيون خراب آهن ۽ ٻيا ته کوڙ سارا مسئلا آهن پر بدامني هن علائقي ۾ ڳوٺ جو وڏو مسئلو بڻيل آهي تنهنڪري اسان کي ۽ هن ڳوٺ وارن کي توهان جي سخت ضرورت آهي، تنهنڪري توهان کي هن ڳوٺ وارن جو ساٿ ڏيڻو پوندو ۽ انهن کان مون پڇيو ته مون کي ڇا ڪرڻو آهي ته چوڻ لڳا ته توهان کي اسان حالتن کان واقعن کان خبردار ڪنداسين. شهمير جي ڳالهه ٻڌي رابيل چوڻ لڳي جاني! ڪجهه ڏينهن اندر پاڻ انهيءَ موضوع تي بحث ڪنداسين ۽ انهيءَ مسئلي جو ڪو حل ڳولينداسين ڇاڪاڻ ته توکي هاڻي انهن ڳوٺاڻن سان ڪيل ڳالهين جو ڀرم ضرور رکڻو آهي.
***