10
***
اڄ وري سڄڻ ۽ ڪجهه ڳوٺ جا ڇوڪرا جيڪي اڳ ۾ سرگرم هوندا هئا اهي وري شهمير وٽ اچي گڏ ٿيا هئا، سڀ وري نئين ايجنڊا تي ڪم ڪرڻ جو سوچڻ لڳا ها، مختلف ڳالهين تي غور ويچار ڪرڻ لڳا ته اسان کي هاڻي ڇا ڪرڻ گهرجي؟، مختلف نمونن سان مختلف ڳالهيون ڪرڻ لڳن ٿا، هرڪو پنهنجي پنهنجي راءِ پيش ڪرڻ لڳي ٿو، ڪي چوڻ لڳن ٿا تعليم جي حوالي سان ڪو جاڳرتا پروگرام ڪريون، ڪو ڪهڙي صلاح ڏئي ٿو ته ڪو وري ڪهڙي صلاح ڏئي ٿو پر سڀني کان مجيب تمام سٺي صلاح ڏئي ٿو ته اسان هڪ اهڙو ثقافتي پروگرام ڪرايون جنهن سان ماڻهو پاڻ ئي اسان وٽ هلي ايندا، صرف تعليم جي حوالي سان پروگرام ڪنداسين ته صرف چند سلجهيل ماڻهن کان سواءِ باقي ڪير به ڪو نه ايندو، پاڻ شام جي ٽائيم پروگرام ڪريون جيڪو ٻن حصن تي مشتمل هجي هڪ حصو يعني پهريون حصو جنهن ۾ پاڻ تعليم جي حوالي سان سيمينار ڪرايون ۽ اهو پروگرام جيئن ئي ختم ٿئي ته پاڻ سگهڙن جي ڪچهري ڪرايون جنهن ۾ ڪجهه صوفي فنڪار به گهرايون ته ماڻهو اهڙي پروگرام جو ٻڌي پاڻهين اچي ويندا ۽ اسان کي پنهنجي مقصد ۾ ڪاميابي ملي ويندي، ڪجهه نه ڪجهه ماڻهن جي ذهنن تي جيڪا روايتي زنگ لڳل آهي اها ته ختم ٿي ويندي. هو باقاعده پروگرام کي ترتيب ڏيڻ لاءِ سرگرم ٿي وڃن ٿا، سڀ ڪو پنهنجي پنهنجي ڪم کي لڳي وڃي ٿو ته وري تعليم جي ماهرن سان رابطا شروع ٿي وڃن ٿا ۽ سگهڙن سان ۽ صوفي فنڪارن سان رابطا شروع ٿي وڃن ٿا ته تاريخ به طئه ٿي وڃي ٿي. علائقي جي معززين کي دعوت ڏني وڃي ٿي وري به شهمير ۽ سڄڻ پاڻ ۾ صلاح ڪن ٿا ته اڳ ۾ ئي پاڻ رئيس عارب خان کي دعوت ڪانه ڏني هئي ته به آيو هو، هن ڀيري پاڻ دعوت ڏئي ڇڏيون ٿا پر سڄڻ شهمير جي انهيءَ ڳالهه تي انڪار ڪري ڇڏي ٿو شهمير سائين ائين ڪو نه ٿيندو، هن جي ڪري اسان جي ڳوٺ توڙي علائقي جو امن برباد ٿي ويو، رئيس عارب پوليس سان ٻٽ بڻيل آهي، هو ٻنهي هٿن سان علائقي واسين کي تباهه ڪري رهيو آهي، اسان وري هن کي انهيءَ محفل ۾ گهرايون ائين ڪڏهن به نه ٿيندو. سڄڻ جو جذباتي انداز ڏسي شهمير خان به خاموش ٿي وڃي ٿو. خير! پروگرام پنهنجي نموني سان تمام بهترين ٿئي ٿو، سڄي ڳوٺ توڙي علائقي واسي ڀرپور نموني سان شرڪت ڪن ٿا، تعليمي ماهر ڳالهائيندي چون ٿا ته اسان جي تعليم انهيءَ ڪري تباهه ٿي رهي جو اسان مان ڪنهن هڪ فرد جو ڪو قصور ڪونهي بلڪه اهو اسان جو گڏيل الميو آهي ڇاڪاڻ ته هڪڙا استاد آهن جيڪي محنت ڪري ٻارن کي پڙهائين ٿا ته ٻيا استاد جيڪي اسڪول وڃن ٿا پر پڙهائين ڪو نه ٿا اهي رڳو ٽائيم پاس ڪرڻ جي چڪر ۾ آهن ۽ ڪجهه وري استاد جيڪي چند هزارن تي ڪنهن بيروزگار نوجوان کي چند هزار ڏئي اسڪول حوالي ڪري ڇڏين ٿا ۽ پاڻ ڪاروبار ڪرڻ ۾ پورا هوندا آهن ۽ اسان جي معاشري ۾ جنهن والدين وٽ ڪجهه ڏوڪڙ هوندا آهن ته اهي وري ڪنهن سرڪاري اسڪول ۾ پنهنجا ٻار پڙهائڻ بجاءِ پرائيويٽ اسڪولن ۾ داخلا وٺي ڏين ٿا، اتي به وڏيرن جا ٻار اڳتي نڪرن ٿا ۽ غريب جا ٻار وري به پوئتي رهجي وڃن ٿا ڇاڪاڻ جو غريب هڪ ته پنهنجي مفلسي جي ڪري پهرين ٻار کي پڙهائڻ بجاءِ پنهنجي اباڻي ڌنڌي طرف مائل ڪندو آهي ۽ صدين کان اسان وٽ ائين ٿيندو آهي ته هاري جو پٽ هاري آهي پر ڪٿي ڪو هاري يا مزدور طبقي جو فرد پنهنجي پاڻ کي بکون ڏئي پنهنجي ٻار کي پڙهائي ٿو ته اهو تمام ذهين هجي ٿو، تڏهن هن جي اڳيان وري ڪاپي ڪلچر عام آهي، انهيءَ ڪاپي ڪلچر جي سمونڊ ۾ هن جون صلاحيتون به برباد ٿي وڃن ٿيون، اهو وري اڳتي نٿو وڌي سگهي ۽ نيٺ مجبور ٿي پنهنجي اباڻي ڪرت طرف موٽي اچي ٿو، انهيءَ لاءِ هاڻي اسان کي به سنجيدگي سان ڪجهه ڪرڻو پوندو ڇاڪاڻ ته هاڻي سوچڻ جو وقت نه رهيو آهي ڪجهه ڪرڻ جو وقت آهي تنهنڪري پاڻ گڏجي جيڪڏهن ڪجهه ڪنداسين ته اسان پنهنجي تعليم کي تباهي جي ڪناري کان بچائي سگهنداسين. ائين واري واري سان سڀ تقريرون ڪندا رهن ٿا ۽ انهن تقريرن کانپوءِ سڀني جي اڳيان کاڌو رکيو وڃي ٿو، ماني کائڻ کانپوءِ سگهڙ ڪچهري شروع ٿئي ٿي، سگهڙ ڪچهري کانپوءِ صوفياڻا ڪلام شروع ٿين ٿا، سڄي ڳوٺ وارا توڙي علائقي واسي شهمير خان کي اهڙي پروگرام ڪرائڻ تي جس ڏين ٿا، سڄي علائقي ۾ واهه واهه ٿي وڃي ٿي، ڪجهه علائقي واسي جن مان ڪجهه صفا غريب هجن ٿا اهي اچي شهمير خان سان ملي چوڻ لڳن ٿا ته پٽ رب پاڪ ڪندو تون سدائين خوش رهندين اسان به پٽ تعليم جي حوالي سان توسان گڏ آهيون ۽ سڀاڻي اسان سندا ٻار هتي ڇڏي وينداسين ڇو ته اسان پاڻ به ته ڪو نه پڙهياسين پر انهن ٻارڙن کي اسان پڙهائينداسين شهمير خان ۽ سندن دوست اهو ئي سوچين ٿا ته اها ئي اسان جي ڪاميابي آهي.
***
جڏهن رئيس عارب خان کي ٻئي ڏينهن راتوڪي پروگرام جي خبر پوي ٿي ۽ دعوت نه هجڻ جي خبر پوي ٿي تڏهن صفا تپي باهه ٿي وڃي ٿو ۽ جڏهن هن جا ڪجهه هم خيال همراهه اچي گڏ ٿين ٿا ته اهي به تبصرا ڪرڻ لڳن ٿا، ڪو مذاق ۾ چوڻ لڳي ٿو ته رئيس عارب خان تون راڄائتو رئيس آهين، تو ته سدائين هن راڄ واسين تي ٿورا ڪيا آهن پر شهمير خان توکي دعوت نه ڏئي ڏاڍو غلط ڪم ڪيو آهي، خود رئيس عارب خان به چوڻ لڳي ٿو ته مون هن جو ڪهڙو ڏوهه ڪيو آهي جو مون کي هن ايڏي وڏي سزا ڏني آهي. ڪچهري دوران هڪڙو همراهه ڳالهائيندي چوڻ لڳي ٿو ته رئيس شهمير خان تيزي سان اڳتي وڌي رهيو آهي، هن جيڪي به خير سگالي وارا ڪم ڪيا آهن تن ماڻهن کي موهي وڌو آهي يار اسان به چوويهه ڪلاڪ عوام جي خدمت ڪري رهيا آهيون. ڪنهن وٽ ڪهڙو مسئلو آهي ته ڪنهن وٽ وري ڪهڙو مسئلو آهي انهن جي ٻڌون ٿا ۽ انهيءَ کي حل ڪريون ٿا باقي ماڻهن جي مرضي آهي اسان ڇا ٿا ڪري سگهون. ايتري ۾ وري ٻئي همراهه ڳالهايو بابل سائين توهان به ڪو اوطاق تي ميڙ ميڙاڪو ڪرايو، سڀني کي دعوت ڏيو پر انهيءَ شهمير خان کي نه ڏجئو ته پاڻهين خبر پئجي ويندس. رئيس عارب خان هن ڏانهن نهاري پڇڻ لڳو ته ڪهڙو ميڙاڪو ڪرايون؟. ٻيو ڪجهه به نه بلڪ ڪڪڙن جو ميل ڪرايون. رئيس عارب خان هو ٻڌي هڪدم ڀونڊو ڏنس شرم نه اٿئي ڪا چڱي ڳالهه ته ڪندو ڪر، چڱن جي وچ ۾ ويهي رهندو آهين ڳالهيون اصل صفا پاروٿيون ڪندو آهين. رئيس جو موڊ خراب ٿيندي ڏسي هو خاموش ٿي وڃي ٿو ته ڪجهه دير لاءِ هو سڀ خاموش ٿي وڃن ٿا، ايتري ۾ وري ڪمدار ڳالهائڻ لڳي ٿو رئيس پريشان نه ٿي جنهن توکي ۽ مون کي پريشان ڪيو آهي اهو اسان ٻنهي جو هڪ ئي دشمن آهي، پاڻ انهيءَ دشمن کي ختم ڪري ڇڏيون نه هوندو ۽ نه وري رئيس شهمير خان کي مفت ۾ مشورا ڏيندو ۽ ڪجهه وري تر کي تپاءُ ته ماڻهن کي جيئن خبر پوي ته هائو ٻيلي ماڻهو اڃان به ملڪ ۾ موجود آهن ۽ اهي جيڪي کاڌي جي پٺيان وڏيري شهمير خان جي اوطاق تي ڪريا پيا آهن اهي پاڻهين تو وٽ هلي ايندا. هينئر به تنهنجي ته ساڳئي لئه لڳي پئي آهي، تون به رئيس ويتر هن واندي خلق جي چوڻ تي اجايو پريشان ٿي رهيو آهين. جڏهن رئيس عارب ڪمدار جون اهي ڳالهيون ٻڌي ٿو ته هن کي به ڳالهه سمجهه ۾ اچڻ لڳي ٿي ته هاڻي ڪجهه نه ڪجهه ڪرڻو پوندو اجايو وقت وڃائڻ بدران پنهنجي لاءِ ڪجهه نه ڪجهه ڪرڻو ئي پوندو ٻيو ته هن سڄڻ ۾ ڇا آهي؟ هڪ دفعو بي عزتي ڪرائي مانس پر نه سڌريو پر هاڻ انهيءَ جو مستقل علاج ڳولڻو پوندو ته ڪجهه شهمير خان کي به خبر پوي ته مڙس اڃان مئا ڪو نه آهن.
***
جيئن جيئن شهمير خان هن ڳوٺ کي ٽائيم ڏيڻ لڳي ٿو ته تيئن تيئن هن جي اوطاق تي رونق وارو ماحول نظر اچڻ لڳي ٿو. صبح ۽ شام جي ٽائيم اوطاق تي وڏي رش هجي ٿي، ڳوٺ وارا وري به اتي اچي گڏجن ٿا جنهن جو جهڙو مسئلو هجي ٿو اهو شهمير خان ئي حل ڪرڻ لڳي ٿو. شام جي ٽائيم شهمير خان ڳوٺ جي ڇوڪرن سان بنا ڪنهن فرق جي پاڻ ئي عام ڇوڪرن جيئان ڪرڪيٽ راند کيڏڻ وڃي ٿو ۽ ڪڏهن ته اوطاق ۾ صرف چند مسافر هجن ٿا ته ڪڏهن وري مسافرن سان اوطاق سٿيل هوندي هئي. هُوءَ هوريان هوريان ڳوٺ کي اها ئي اوج ڏيارڻ جي ڪوششن ۾ رڌل هيو ته جيڪا هن جي ڏاڏي هن ڳوٺ کي ترقي ڏياري هئي هو به انهن ڪوششن ۾ رڌل هو ته اڃان به هي ڳوٺ توڙي علائقي واسي اها ئي ترقي ڪن ڇاڪاڻ ته هن کي وري به استاد رمضان جون اهي ڳالهيون ياد اچي رهيون هيون جيڪي هن سمجهايون هيون ته هن ڳوٺ کي پٽ توکي ئي سنڀالڻو آهي، تنهنجو پيءُ ته رڳو مايا ميڙڻ جي چڪر ۾ آهي، هن وٽ احساس آهن پر سڀ اڻپورا آهن تنهنڪري منهنجي دلي خواهش آهي ته تون هن ڳوٺ واسين توڙي علائقي واسين لاءِ ڪجهه ڪجان ته توکي پاڻهين عزت ملندي، اهو ڏينهن به ايندو جڏهن شايد مان هجان نه هجان پر تنهنجي هن ڪردار کي صدين تائين ياد ڪيو ويندو ڇاڪاڻ ته تنهنجي ڏاڏي مرهيات جو امر ڪردار جنهن سان اسان گڏجي ڪم ڪيو هن سان نڀايو. هن ڳوٺ وارن لاءِ گهڻو ڪجهه ڪيو ۽ انهيءَ جو رهيل مشن تون پورو ڪجان مان تو ۾ اهي صلاحيتون ڏسان ٿو، شهمير کي جڏهن رکي رکي اهڙيون ڳالهيون يادون اچن ٿيون ته هو دل ئي دل ۾ پنهنجي گهر واري رخسانه تي به ناز ڪرڻ لڳي ٿو جيڪا به هن سان قدم به قدم ساٿ ڏئي رهي هئي. شهمير خان جي هر شيءَ کي اهائي اوج ڏياريان جيڪا هن جي وقت ۾ هئي. هاڻي ته هو فارغ وقت ۾ انهي اجڙي ويل باغيچي کي به نئين سر سان آباد ڪرڻ لڳي ٿو ته چند هفتن اندر اهو خوبصورت باغيچو به تيار ٿي وڃي ٿو، مقصد ته شهمير خان رات ڏينهن زمين جي ڪم ڪارين کانپوءِ گهر ۾ ويهڻ بجاءِ اوطاق تي ويهڻ کي ترجيح ڏيڻ لڳي ٿو. ماڻهو جيڪي به ننڍڙا مسئلا کڻي اچن ٿا انهن کي هو پوري نموني سان حل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو.
***