نگليريا
نگليريا به عجيب بيماري آهي. نڪ وٽان حملو ڪندي آهي. تازي پاڻيءَ ۾ پلجندڙ جراثيم آهي. پاڻي پيئڻ سان نه ٿيندي آهي پر پاڻي نڪ ۾ وڃڻ سان ٿيندي آهي. اهڙو پاڻي جنهن ۾ نگليريا جا جراثيم موجود هجن اهو نڪ ۾ هليو وڃي ته نگليريا جا جراثيم سنگهڻ واري نس مان مٿي چڙهي مغز ڏي هليا ويندا آهن ۽ مغز کائڻ شروع ڪندا آهن.
مغز کائڻ ۾ مزيدار هوندو آهي. اڪثر ماڻهو ناشتي ۾ ٻڪر جو مغز ڪارا مرچ وجهي پچائي کائيندا آهن، جيئن زندگيءَ ۾ ڪنهن ملندڙ عذاب کان ”ٻاڪاري“ سگهن انڪري جو ٻاڪارڻ اهميت وڃائي چڪو آهي ”ٻاڪارڻ“ سان گھٽ ۾ گھٽ گاهه ته نصيب ٿي سگھي ٿو.
شهباز ڏاڍو سادو ماڻهو هيو. شهر گھمڻ ويو، سوٽ سيڪريٽريٽ ۾ هيس واٽر پارڪ واري کيس پنج پاسون موڪلي ڏنيون. مفتن جو مزو هيو. ويو ته وٺـجي ويو. چئن کي ڪجهه نه ٿيو، ڄڻ نگليريا جا جراثيم هن جو انتظار ڪري رهيا هيا. مقدر قسمت، نصيب، سڀ پنهنجيءَ جاءِ تي پر منهنجي خيال ۾ هن جو نڪ ويڪرو هيو. ننڍي هوندي کيس بوڻينڊو چئي چڙائيندا هيا. هو چڙندو نه هيو، کلندو هيو. ڪڏهن نه ڪنهن سان وڙهيو. نه گار ڏنائين، نه ڪاوڙ ڪيائين. هڪ دفعي ڀونڊو ڏنو هيائين جڏهن آئينو ڏسي رهيو هيو. پوءِ کليو هيو. پنهنجي منهن چيو هيائين. ”پنج آڱريون، نڪ به پنجن جهڙو“.
ضروري نه آهي نگليريا ويڪري نڪ تي حملو ڪري، اهو سوڙها نڪ به ويڪرا ڪري وجهندو آهي. بس بيماري لاءِ نڪ ضروري آهي، جن کي نڪ نه آهن انهن کي بيماريون گھٽ لڳن ٿيون. بيماري سوراخن مان داخل ٿيندي اهي. سڀ سوراخ ٻوٽجي سگھن ٿا، نڪ ٻوٽي خودڪشي ڪري نه ٿي سگهجي.
نگليريا خوردبين ۾ نظر ايندڙ اهڙو جراثيم آهي، جنهن جي شڪل پاڻيءَ جي ڦڙي جهڙي آهي. اهو ائين گھمندو آهي جيئن ٽيبل تي ڪريل پاڻيءَ جي ڦڙي ۾ ساهه پئجي وڃي ۽ هر پاسي پاڻيءَ جي هٿن ۽ پيرن سان وهي سگهندو هجي. ڇا هستي آهي؟ ڇا ڪاٺ؟ ڇا قد؟ نڪ ۾ گھري ته جبل جيڏن جوانن کي دسي وجهي. نگليريا حلالي نه آهي ڇو جو پيءَ مان جنم نه وٺندو آهي، پر وجود ورهائي، هڪ مان ٻه ٿي پوندو آهي. ٻن مان چار، چئن مان اٺ ۽ ائين سون مان هزار ۽ هزارن مان لکين ڪروڙين ٿي، ويڙهو ٺاهي ائين کوپڙي صاف ڪندا آهن جيئن پاڙي ۾ ماسي وڏڻ صبح سان کير جو لوٽو صاف ڪندي هئي. ماسي پاڻ نه پيئندي هئي، پٽ لاءِ کير گرم ڪري لوٽي ۾ وجهي ٽيبل تي رکي هلي ويندي هئي. انڪري ته سندس پڙهائيءَ ۾ دماغ تيز ٿي. اهو هر سال پوزيشن کڻندو هيو. ڪراچيءَ ۾ نوڪريءَ دوران هڪ مهاجر عورت سان عشق کانپوءِ اهڙي شادي ڪيائين جو موٽي ماسي وڏڻ وٽ وري ڪڏهن نه ويو. سندس پيءُ ڪاڪو ڪريم ڏنو ۽ ماءُ ماسي وڏڻ حقو ڇڪي هڪ ڏينهن مري ويا.
نگليريا مغز نه کائيندو آهي، يادون کائيندو آهي. يادن ۾ سمايل چهرا کائيندو آهي. ماضيءَ جا ڏک سور، پڇتاءَ حسرتون ۽ اميدون کائيندو آهي. حياتيءَ جا ڏينهن ٽڪي اها واڍ ڇني وجهندو آهي جنهن ۾ انسان جي زندگي لڙڪي ٿي.
شهباز سان به ائين ئي ٿيو. جڏهن نگليريا سندس سنگهڻ واري نس مان مٿي چڙهي مغز کائڻ لڳو ته هن کان کائڻ وسري ويو. سندس نلڪي نڪ ۾ وڌي وئي، هڪ ٿلهي سرنج سان گرنڊ ٿيل کاڌو نلڪيءَ ذريعي مادي تائين پهچايو ويو. اسپتال جي انٽينسوڪئر واري وارڊ ۾ ليٽي هو هلندڙ پکي کي نهاري سوچڻ لڳو، هو به ڪڏهن کائيندو هيو. هن ياد ڪيو، وات ۾ ڏند آهن. ڏند ڏاڍا مضبوط آهن، اڇا آهن. هن کلڻ جي ڪئي. کيس ڏند ڏاڍا خوفائتا محسوس ٿيا. اهي هڏائين کوپڙيءَ ۾ کتل هيا. نگليريا هن جو دماغ ٽڪڻ لڳو. ذرو ذرو .......... ذرو ذرو........... ان جو وجود وڌڻ لڳو. هڪ مان ٻه ٿيا ۽ ٻن مان چار. دنيا ۾ جاندارن لاءِ سڀ کان وڏو ڪم کائڻ آهي. اهي هر ڪم کائڻ لاءِ ڪندا آهن. ٽن ويلن اندر ٽي وٿيون آهن. هڪ ۾ ڪمائيندا آهن. ٻئي ۾ کائيندا آهن ۽ ٽئين ۾ آرام ڪندا آهن. انسان جو مغز به عجيب آهي. ڄڻ لڪيرون پاڻ ۾ الجهيل آهن. اڀريل، وڪڙ ڏنل، ڊگھن اڀارن وچ ۾ لا تعداد لڪيرون، جن کي ڏسڻ سان ائين لڳندو جيئن اخبار جي ٻارن واري صفحي ۾ ”ٻاهر نڪرڻ جو رستو ڳولهيو“ نالي خاڪو ڏنل هجي. جڏهن ان ۾ داخل ٿبو آهي ته رستو وڃائجي ويندو آهي. خدا مغز جي بناوٽ ۾ اهڙين ڀل ڀلين جو استعمال شايد انڪري ڪيو ته بندي ۾ جستجو ڄمڻ کان مرڻ تائين برقرار رهي. هو ڀل مغز جي منجهيل گهٽين ۾ سڄي زندگي دربدر گھمندو رهي پر ٻاهر نڪرڻ جو رستو ڪڏهن ڳولهي نه سگھندو. مغز جي ڀل ڀلين واري راند ۾ ٻاهر نڪرڻ جو رستو آهي ئي ڪونه. حقيقت اها آهي ته مغز جا اهي سڀ گھنج ان ڪري آهن ته پيٽيءَ ۾ حد کان وڌيڪ ڪپڙا وجهڻ ڪري اها ڦاٽي نه پوندي آهي پر ڪپڙن ۾ گھنج پئجي ويندا آهن. شڪر آهي جو مغز هڏائين سخت کوپڙيءَ ۾ ڦاٿل آهي، جيڪڏهن نرم پيٽ ۾ هجي ها ته ڦهلجي ڦاڙي وجهي ها.
پر نگليريا جا سڀ رستا ڏٺـل آهن. ان کي خبر آهي ته مغز تائين پهچڻ جو درنڪ وٽان آهي ۽ واپس موٽڻ جو در به اهوئي آهي جيڪو اندر وڃڻ جو. عام ماڻهوءَ جي گھر کي هڪ در هوندو آهي جنهن مان ايندو ۽ ويندو آهي. ٻه در بادشاهن جي محل کي هوندا آهن. هڪ مان حملو ڪندو آهي ۽ ٻئي مان شڪست کانپوءِ ڀڃي جان بچائيندو آهي.
نگليريا مغز تي حملي کانپوءِ ڪڏهن شڪست نه کائيندو آهي ڇو جو اهڙو علاج اڃان دريافت نه ٿيو آهي جنهن سان ان کي مات ڏئي سگھجي. مغز وهاڻي جهڙو نرم آهي. نگليريا ٽيڪ ڏئي آرام سان ويهي انسان جون يادون چٻاڙيندو آهي. سوچن سان مذاق ڪندو آهي. ان جي عقل، ڏاهپ ۽ علم کي گرم مصالحن جيان استعمال ڪندو آهي.
شهباز جي مغز سان به ساڳي ويڌن ٿي. هن جي سوچن جا پر ڪٽجي ويا. هو اونڌي منهن هيٺ ڪريو ۽ وري اڏامي نه سگھيو. هن جون يادون، هن جو آسمان، هن جي چوڏهين جو چنڊ مغز جيان ننڍو ٿيندو ويو. هن ماءُ جو چهرو ڏٺو جيڪو نيري پاڻيءَ اندر لڏي رهيو هيو، ٽبڻيءَ پاڻيءَ ۾ گھت هنئي ۽ اهو تحليل ٿي ويو. هن کي پيءُ جو منهن ياد آيو جيڪو روئي رهيو هيو، سندس ڳوڙها لا تعداد هيا، اهو ڳوڙهن سان ڌوپجي ميسارجي ويو. هن جا ڀائر ڀينرون دونهي ۾ تبديل ٿي ويا ۽ منڱ جنهن سان کيس ننڍپڻ کان پيار هيو ان جو چهرو ايڏو ته مٺـو ٿي ويو جو لا تعداد ڪوليون آهستي آهستي کائڻ لڳيون. هن جو ننڍپڻ، هن جا دوست گھٽيءَ جي اڏامندڙ ڌوڙ ۾ غائب ٿي ويا. هن وٽ اوندهه جو احساس هيو. عرش مان اوندهه ٽيپو ٽيپو هيٺ ڪري رهي هئي ۽ اوندهه جي بارش ۾ ڏيڏرن جا آواز جهڪا ٿيندا ائين ٻڌجي رهيا هيا جيئن هو ڪنهن گونگي جا اشارا ڪنائڻ جي ڪوشش ڪندو هجي. هن محسوس ڪيو جيئن کيس سيني وٽ پارئون پار ويڪرو سوراخ هجي.. جنهن کي منهن وجهي ٻي پاسي ڏسندو هجي ۽ پنهنجو ئي چهرو نظر ايندو هجي. جنهن ۾ سندس هيڊي منهن جون اکيون بند هجن، تازي شيو ٿيل هجي، مٿي جا سڀ وار کسي چڪا هجن. هو ٺـوڙهو هجي ۽ ڀرون جا وار گھاٽا ناسي هجن.
شهباز جون سوچون مچ جي اڀرندڙ ان دونهي جهڙيون هيون جنهن مٿان ڪنهن پاڻي هاريو هجي. هو وسامي رهيو هيو. هن جي حياتيءَ جي ڏيئي جي وٽ اڃان باقي هئي. ڏيئي جو تيل اڃان تري کي نه لڳو هيو. هوا ظالم هئي، وقت قاتل هيو. ذرو.... ذرو. لحضو لحضو، مغز جي هر تند، هر لاهي، هر چاڙهي، هر وڪڙ، هر پيچرو، هر گھنج، هر گھٽي جنهن جو رستو بند هيو. نگليريا مغز جون سڀ پيچيدگيون دور ڪري ڇڏيون. سوچون مينهن کان اڳ ڪويلين جي قطارن جيان هن جي کٻي ڪن ۾ داخل ٿي سڄي ڪن مان ٻاهر نڪرڻ لڳيون. هن جو مغز ٽيپو ٽيپو ٿي ڪويلين ۾ تبديل ٿي ويو. هن جو وجود قطرن جو ٺـهيل هيو. قطرو ڏيئي جي شعلي جهڙو هيو. ڏيئو اک جيان هيو ۽ شعلو لڙڪ جيان وهي رهيو هيو. شهباز محسوس ڪيو هو پاڻي ءَ ۾ تبديل ٿي رهيو آهي، کيس ندامت محسوس ٿي،. ننڍي هوندي هنڌ ۾ مٽندو هيو ته ماڻس جاڳائي سمجهائيندي هئي ”جيڪي ٻار هنڌ ۾ مٽندا آهن، اهي ڪڏهن وڏا نه ٿيندا آهن“ جي وسامندڙ سوچن ۾ حسرت جاڳي ته جيڪر امان اٿاري، اها کيس جاڳائي ۽ هو جاڳي پوي، بيهوشيءَ ۾ اٿڻ جي ڪيائين سندس سڀ عضوا ڪٽجي چڪا هيا. وجود جو هر عضوو مغز سان ڳنڍيل آهي هن جي وجود جون ڳنڍون ڇڙي چڪيون هيون، صرف دل جو ڌاڳو جڙيل هيو، هن جي دل هوا ۾ ڌاڳي سان گيس ڀريل ڦوڪڻي جيان اڏامي رهي هئي. ڌاڳو ڇڏڻ وارو هيو ۽ دل جي عرش ڇهڻ ۾ ڪي گھڙيون بچيون هيون.
اوچتو آواز آيو ”وينٽيليٽر هٽايو، لاش وارثن حوالي ڪيو“.
وينٽيليٽر هٽائي هن مٿان اڇي چادر وڌي وئي. هو چادر هيٺان رڙيون ڪرڻ لڳو. ” مان جيئرو آهيان، مئو نه آهيان، ڇو جو منهنجو دماغ نگليريا ۾ منتقل ٿي چڪو آهي“.