4
اڀرندڙ سج يروشلم جي ان جهوپڙيءَ مان ننڍڙي ٻار جي روئڻ جو آواز ٻڌو جنهن جهوپڙيءَ مٿان ٻه ڪمانيءَ جيان مڙيل کجيون مٿي جا وار کولي بيٺل هيون. ڪنواري مريم يسوع کي سمهاري سندس منهن ڏي ڏٺو ان جا مهانڊا اڻ ڏٺل هستيءَ جهڙا هيا. اهو اڻ هوند جي هوند هيو. ڪجهه نه مان پيدا ٿيندڙ ڪجهه هيو. ان رات چنڊ جي چهري جو ڪوڙهه ڇٽي ويو سندس شفاياب چهري تي داغ رهجي ويا. اوندهه جي پاڻيءَ تي سوجهرو سونهن جي تيل جيان ترڻ لڳو.
عرشنا جي ٻانهن ۾ سمهيل وارث خواب ۾ يسوع جو چهرو ائين ڏسي رهيو هيو جيئن ريگستان تي بيٺل سج عقيدت مان اکيون بند ڪيون هجن ۽ رات ٿڌي ٿي وئي هجي. رڃ جي سيلاب سان نخلستان پيدا ٿي پيا هجن. هن کي سيني تي عرشنا جي ساهن جي گرمائش جهڪي محسوس ٿي. پاڻ کي عرشنا جي وجود ۾ ٻرندڙ باهه مٿان اڀرندڙ ڪاري دونهي مان ٺهندڙ سنهڙو ابابيل محسوس ڪيو جيڪو اڏاڻو ۽ مريم جي جهوپڙيءَ مٿان ان کجيءَ تي ويٺو جنهن رات کارڪون ڏنيون هيون. هن اڱڻ ۾ يسوع جون اکيون کلندي ڏٺيون انهن ۾ عرشنا جو عڪس نظر آيو. عرشنا يسوع جي پتلين ۾ ڪارو ويس پائي ويٺل هئي. وارث ڏٺو. هنج ۾ سمهيل يسوع جا چپ مريم جي ڇاتيءَ کان الڳ ٿيا. هو هيٺ اڏاڻو ۽ يسوع جي واڇن کان وهندڙ ٿڃ جا ٻه قطرا چهنب ۾ محفوظ ڪيا. قطرا جن ۾ شفا هئي. عرشنا جي زندگيءَ جو جوهر هيو. مٿي اڏاڻو ۽ بادلن کي چيريندو عرشنا وٽ پهتو ته سندس ساهه وچڙي رهيا هيا.
قطرا وات تي رکيا ته ڳوڙهن ۾ تبديل ٿي ويا. قطرا جن ۾ ابهم يسوع جي مستقبل جو غم سمايل هيو. قبر جهڙن ڳوڙهن جي اڀار ۾ اهي سڀ هاڃان دفن هيا جن جو دنيا انتظار ڪري رهي هئي. ٻانهن جي پکيڙ وارو صليب سچ جي لاش کي ڳلي لڳائڻ لاءِ بي چين هيو. جتي يورشلم جي گهٽين ۾ وڇايل سائي ٿوهر جو رنگ ڳاڙهو هيو. يروشلم جي گهٽين مان لنگهيندڙ فوجي جن جي ٽوپلن تي آگسٽسن جو نشان هيو. ٽوپلن جي چمڪ ۾ گهٽين جي پاسن کان پاڻيءَ جون مشقون جهلي بيٺلن جا عڪس ٺهي رهيا هيا. اهي يسوع جو انتظار ڪري رهيا هيا جنهن کي ڪنڊن جو تاج پائي ڪلهن تي صليب کڻي اتان گذرڻو هيو. ”يسوع ڪجهه نه آهي.“ هن خواب جي ڇهين سطح تان عرشنا جو آواز ٻڌو ”اک مان وهيل ڳوڙهو آهي. ڳوڙهو ڌرتيءَ تي ڪريو ان مان اکيون ڦٽي نڪتيون. هر اک ۾ نظر ايندڙ ڪائنات الڳ آهي. اسين ڪائناتن جي هجوم ۾ رهون ٿا. هر ماڻهوءَ جي ڪائنات پنهنجي آهي. ڪائنات جنم وٺي ٿي ۽ دفن ٿئي ٿي. هر ڪو پنهنجي ڪائنات ڪلهن تي کڻي بيٺل آهي.“
عرشنا جو آواز گرم ساهن سان سندس سيني سان ٽڪرائجي رهيو هيو. هو تيز هوا ۾ ڦاٽل سڙهه هيو. هوائن جو حياتيءَ جي ٻيڙي تي ڪو اثر نه ٿي رهيو هيو. هن عرشنا جي ٻيڙي جا سڙهه تبديل ڪرڻ گهريا. ماتمي ڪارا سڙهه جيڪي ڌاڳي بدران عزرائيل جي وارن مان اڻيل هجن.
”هل عرشنا“ وارث آواز ڏنو. ”ڪنعان جي ويران واديءَ ۾ هلون جتي هڪ غار اندر ڪوڙهي انهن آڱرين جو انتظار ڪري رهيا آهن جيڪي ناسورن کي ڇهنديون ته اهي سڪل پنن جيان ڇڻي پوندا. آڱريون جن جي وٿين ۾ فرشتن جا گهر آهن. هل ان غار وٽ امر هستيءَ جو انتظار ڪيون. ان جي آمد سان تنهنجا عذاب موڪلائي ويندا. جتي بيمارين جي بوءِ پاروٿن رابيلن ۾ تبديل ٿي رهي آهي. گلابن جي سرخي ڪاراڻ مائل آهي.“
هو اڏاڻا، انهن ڏٺو ابابيلن جو ولر پويان اڏامي رهيو هيو. لٿا ته سندن اميدون فصلن جيڏيون وسيع ۽ دل ڪڻڪ جي داڻي جيان هئي. ماڻهن جا هجوم عذاب ڪڇ ۾ سانڍي ڊٿل جبلن جي ڀڳل پٿرن تي قدم رکندا اڳتي وڌي رهيا هيا. جتي يسوع جا هٿ عذابن جون ڳٺڙيون وٺي سندن ڀوڳنائن کي هلڪو ڪري رهيا هيا. عذابن جون ڳٺڙيون جيڪي مسيح جي ڪنڌ ۾ مالها جيئن لڙڪي رهيون هيون. يسوع جنهن جي هٿن ۽ پيرن ۾ سوراخ هيا. ڪلهي جو ماس ڳجهون کائي چڪيون هيون، سندس وارن ۾ رت مينديءَ جيئن ڄميل هيو. ٿڪيل هيڊا ڳل نارنگين جيان هيا جن ۾ شفا جي رس ڀريل هئي.
وارث ڏٺو هو عرشنا جي اک ۾ تبديل ٿي چڪو آهي. اک پاڻيءَ ۾ بدلجي ڳوڙهو بڻجي يسوع جي قدمن ۾ ڪري پئي.
”اي يسوع“ قدمن تي ڪريل ڳوڙهي ڳالهايو. ”مونکي آڱريون اڌاريون ڏي. جهول کي شفا جي ڀنڊار سان ڀر. پنهنجي مرڪ ڏي ته گوندرن جي ويران واديءَ ۾ خاموش ٽهڪ جاڳائي وجهان. اي مئلن کي خواب موٽائي ڏيندڙ. اي مجروحن جا زخم ميساريندڙ نابين کي ديد جي عصا عطا ڪندڙ. عرشنا آخري پساهن ۾ آهي. ناسور سندس وجود ۾ ڪنڊي جيان ڦاٿل آهن. ڏرا ڏئي ويل اکين ۾ اميد ۽ آسَ جا مڙهه رکيل آهن. عرشنا تي آڱريون ڦير. زندگيءَ جي ڌاڳي جي ڍلي ڳنڍ مضبوط ڪر ته روح محفوظ رهي. اي يسوع تنهنجي هٿ ترين جا سوراخ شفا جا در آهن.“ هو يسوع جي قدمن تي ڪريل ڳوڙهو هيو. يسوع جا قدم عرشنا جي ساهن کان وڌيڪ گرم هيا. ننڊ ۾ عرشنا جا ساهه ائين محسوس ڪيائين جيئن يسوع جي قدمن کي سيني لائي سڏڪندو هجي. هو ڳوڙهو هيو. نرگس تي ڪريل ماڪ، يسوع جي وجود جي گرميءَ ۾ ٻاڦ بڻجي ويو. اڏامندڙ روح. ڪونجن جي قطار جو آخري پکي. عرش ۾ وڃي بوند بڻجي برسيو ۽ عرشنا جي اک ۾ اٽڪي پيو. يسوع هڪ خواب هيو جيڪو ميري ڌوتل ڪفن جيان اس ۾ صليب تي ٽنگيل هيو. يسوع دونهون هيو جيڪو بائبل جي رک مان بلند ٿي رهيو هيو. يسوع ٻاڦ هيو جيڪو بکايل جي جهوپڙيءَ ۾ چلهه تي رکيل سکڻي ڪنيءَ مان بلند ٿي رهيو هيو. يسوع هيو شايد نه هيو. هڪ خواب هيو. خوابن جي بيابان ۾ رڃ تي هلندڙ ٻيڙي جو بادبان هيو. هو واءُ هيو جيڪا عرشنا جي وجود کي ڇهڻ بنا وار جيتري وٿيءَ تان گذري وئي. هو اڻ ڏنل سونهو هيو جنهن جي شڪل پاڇي جهڙي هئي. هو وات جي قبر ۾ پوريل زبان جي نه ٻڌجندڙ صدا هيو.
پوءِ هن مايوسيءَ مان چيو.
”اي مرض تون دنيا جو سڀ کان ڊگهي عمر وارو شيطان آهين. اي حياتي سرنهن جي داڻي کان به ننڍي آهين پر ڦٽين ٿي ته زندگيءَ جا پيلا گل ڪيڏا نه وڻندڙ آهن. بيشڪ هر شيءِ فنا آهي موت کانسواءِ. اي مصيبت مونکي ڇوٽڪارو عطا فرماءِ. اي مرض ڪڌي ٻار جيان نه وچڙ. پنهنجي پاڙ پيدا ڪر بي پاڙيءَ جيان ڇو ٿو وچڙين. اي موت اڻ سڏيل زندگيءَ جي دسترخوان جو ڪمهلو مهمان آهين. اي مرض شل توتي موت نازل ٿئي، تون به ڪنهن مريض جيان موڪلائي وڃين.“
هو عرشنا سان گڏ ڌرتيءَ تي پوندڙ صليب جي پاڇي ۾ بيٺل هيو. هن ڏٺو يسوع جي زخمن مان لفظ قطار جي صورت ۾ هيٺ لهي رهيا هيا. رت جا لفظ جن جي وات ۾ ڪولين جيان کاڄ هيو. ڪنهن ايندڙ قهر کان اڳ تاريخ جي ورقن جي پناهگاهه ڳولهي رهيا ها. ورق جن تي نئين دنيا آباد ٿي رهي هئي. نوان قدم گهمي رهيا هيا. نيون اکيون نروار ٿي رهيون هيون. نوان چپ نکري رهيا هيا. تاريخ جو نئون سفر شروع ٿي رهيو هيو. صليب تان وهندڙ رت ڳجهن کي متاثر ڪري رهيو هيو.
يسوع ان سڪي جيان غائب ٿي ويو جيڪو ننڍي هوندي ماءُ وارث کي ڏنو هيو ته هو فقير جي ڪشڪول ۾ وجهي اچي. سڪو وٺي هو جيئن فقير ڏانهن پئي ويو ته اهو هن جي هٿ مان ڇڏائجي ڪري پيو.
حواري سينٽ پال يروشلم کان روانو ٿيو ته سندس چادر ۾ يسوع جي ساهن جي خوشبوءَ اڃان به موجود هئي. آخري مانيءَ جو منظر اڃان به سندس اکين ۾ سمايل هيو. الوداعي گرهه جيڪو هن يسوع سان گڏ کاڌو. يسوع چيو.
”زندگيءَ جو هر گرهه ڀوڳنا جي ذائقيدار رس ۾ ٻوڙيل آهي. بکايل آهن اهي جن ڀوڳنا کي نه چکيو. اڃايل آهن اهي جن صبر جو شراب نه چکيو.“
سينٽ پال جا قدم ڦٽجي چڪا هيا. هو ’ميلان‘ جي هڪ سنگمرمر جي پهاڙ تي لٺ سهاري ويٺل هيو، سندس منزل ڏور هئي. وارث فضا ۾ اڏامندو هڪ رنگين طوطي جان سندس لٺ تي لٿو. سينٽ پال کيس يسوع جو روح سمجهيو. سوچيو شايد يسوع جو ڀٽڪندڙ روح آهي جنهن جو مقصد دنيا ۾ پورو نه ٿيو آهي. ڪي خاص هدايتون ڏيڻ لاءِ لٺ تي لٿو آهي.
”ڇا تون يسوع آهين؟“ هن سوال ڪيو.
”نه“ وارث چيو ”عرشنا جو عاشق آهيان. خوابن جي حقيقت آهيان. ڇوٽڪارو ڳولهيندڙ آزاد پکي آهيان جنهن کي پيار جي پڃري ۾ قيد جي تمنا آهي.“
سينٽ پال لٺ تي ويٺل طوطي کي ڏسي مرڪيو. هن کان پيرن جا زخم وسري ويا.
”پيار جي غلامي سڀ کان وڏي آزادي آهي.“ سينٽ پال چيو ”پيار ڀوڳنا کي سهل ڪري ٿو. خوف کان آجو ڪري امن جو پيغام ڏئي ٿو.“
وارث دل جي ڳالهه ڪرڻ کان اڳ کنڀ ڇنڊيا.
”اي سينٽ پال“ هن چيو، ”منهنجو پيار آخري پساهن ۾ آهي. مان خوف ۾ ورتل ڀٽڪندڙ خواب آهيان. عرشنا زندگيءَ جون آخري هڏڪيون ڏئي رهي آهي. شفا لاءِ هٿ کڻي عرش ڏي ويل عيسى کي عرض ڪر. عيسى جڏهن آسمان جو ڪڙو کڙڪائي ته در کوليندڙ دربان جي هٿن ۾ جهليل ٿالهيءَ منجهه عرشنا جي شفا جو سامان هجي.“
ڳالهه ٻڌي سينٽ پال فڪر ۾ پئجي ويو.
”مان ڪائي مدد نه ٿو ڪري سگهان.“ هن چيو، ”يسوع جي واپسيءَ جو انتظار ڪر. ان جي اچڻ جي دعا ڪر. يسوع اهڙو ستارو آهي جيڪو ٻج جيان ڌرتيءَ تي ڪرندو ۽ شفا جو ٻوٽو پروان چڙهندو“ وارث مايوسيءَ مان سينٽ پال جي هٿ ۾ جهليل لٺ کي ٽڪڻ لڳو.
”ڇا موت ايڏي مهلت ڏيندو؟“ هن پڇيو، ”موت عيسى جو انتظار ڪندو؟ موت بي رحم بادشاهه آهي جنهن جي دربار ۾ مهلت ڪنهن به ڪرسيءَ تي ويٺل نه آهي. موت ٻوڙو سردار آهي جنهن تي آهن جو ڪو اثر نه آهي. موت انڌو فقير آهي جيڪو بنا تفريق سڀني جي در تي سين هڻي ٿو. اچ سينٽ پال مان موت کي هڪ ٻانهن کان جهليان تون ٻيءَ ٻانهن کان جهل.“
”خدائيءَ ۾ هٿ وجهڻ“ سينٽ پال چيو ”هوا مٺ ۾ قيد ڪرڻ آهي.“
لٺ سهاري اٿيو ته وارث ان پويان ويو. ميلان کان سلسليءَ تائين اڏامندو مٿان ائين ٻوليندو هليو جيئن کيس چٿرون ڪندو هجي.
روم پهتا ته آگسٽس امن جو جشن ملهائي رهيو هيو. قلوپيٽرا ۽ مارڪ انٿونيءَ کي دفنائي جڏهن اسڪندريا کان موٽيو هيو ته روم سونن سڪن هيٺان دٻجي چڪو هيو. دولت ۽ امن جي ڏينهن ۾ شهوت پروان چڙهندي آهي. هڪ نئون روم وجود ۾ اچي رهيو هيو. پٿرن تي چٽسالي ٿي رهي هئي. نعل جي شڪل جهڙا اسٽيڊيم جڙي رهيا هيا. هر فانوس ۾ شراب جا ڏيئا روشن هيا. هو سينٽ پال مٿان اڏامندو پئي آيو جيئن نظر نه ايندڙ ڌاڳي سان سندس آڱر ۾ ٻڌل هجي. اوچتو سينٽ پال جي هٿن مان سندس تند ڇڏائجي وئي. هو ڀٽڪي ويو، پاڻ کي اهڙو غلام سمجهيو جنهن کي روم جي هڪ چوواٽي تي چنڊ ٽڪن عيوض نيلام ڪيو ويو هجي. وارث احتجاج ڪندي چيو.
”مان تاريخ آهيان. تاريخ جو سفر آهيان. تاريخ جي قدمن جي خاڪ ۾ شفا ڳولهيندڙ سنياسي آهيان. منزل ڏور آهي. مونکي ڇڏيو. مان اک مان آزاد ٿيل ڳوڙهو آهيان.“
هن جي ڪنهن نه ٻڌي. هو غلام هيو. طاقتور غلام، سندس ڏورا وٽيل ۽ جسم مضبوط هيو، کيس سکيا گهر ۾ وڙهڻ جي تربيت ڏني وئي. هو روم جو گليڊئيٽر هيو.
وينس جي جنم ڏهاڙي کيس ايمفي ٿيٽر ۾ لاٿو ويو. هن ڏٺو نعل نما اسٽيڊم جي نمايان ڪرسيءَ تي آگسٽس ويٺل هيو. مٿي ڏٺو آسمان رڙين سان ڀريل هيو. رڙيون جن کي وات هيو وات جن ۾ زبانون جنگ ۾ ڪنڌ ڪٽيل جسمن جيان پئي ڏڪيون. سردارن جا ٽهڪ ڏندن جيان نوڪيلا ۽ سخت هيا. هزارين ماڻهن جي هجوم ۾ نظر ڦيرائي ته تجلا ڏيندڙ لباسن ۾ کيس هڪ اداس چهرو نظر آيو. هيڊو معصوم چهرو. هن ڏٺو اها عرشنا هئي. هن جي محبوبا. دل جو چين، سندس اکيون بي حد اداس هيون، ڪپڙا ڪفن جهڙا هيا.
نظر عرشنا تي پئي ته بي وسءَ جي احساس کان سندس جسم جي هر رڳ ڏڪڻ لڳي. نئون جوش ڀرجي آيو. هن عرشنا لئي ڪجهه ڪرڻ پئي چاهيو. ايمفيءَ ۾ هن سامهون شينهن کي لاٿو ويو. شينهن گجگوڙ ڪئي، پاسي وارا تلوارن جيڏا ڏند ڪڍي الر ڪئي. وارث جوش ۾ ڏڪيو پئي. ناحاصلات جي احساس کيس چڙچڙو ڪري ڇڏيو هيو. اهو احساس ته هزارن جي هجوم ۾ سندس بيمار محبوبا مظلوم نظر اچي رهي آهي هن کي شينهن ناسور جهڙو نظر آيو. شينهن عزرائيل جهڙو محسوس ٿيو. وارث جي منهن تي نفرت جا آثار اچي ويا. پوري جسم جي طاقت ٻانهن ۾ اچي وئي. هن تلوار سڌي ڪئي، ان کان اڳ جو شينهن حملو ڪري ان جا ٻه ٽڪر ڪري وڌا. هزارين ماڻهن جو هجوم ٻانهون مٿي ڪري پيرن تي بيهي رهيو. تحسين جا نعرا بلند ٿيا. آسمان ۾ ڳجهون گول ڦرڻ لڳيون. هجوم ۾ هن ڏٺو عرشنا جو اداس چهرو ڪٿي به نه هيو. اها موجود نه هئي. هن جي محرومين جو سپنو هئي. چاهت جو سراب هئي.
”هن غلام آڏو طاقتور هابروس کي آندو وڃي.“ آگسٽس مٿان حڪم ڏنو.
وارث گذريل رات قيدخاني ۾ هابروس سان گڏ ماني کاڌي هئي. هو هابروس جو هڪ رات جو دوست هيو. ان سان چانڊوڪيءَ جي لڙيل پاڇن تائين ڳالهايو هيو. تاريخ ديوتا فلسفو ۽ نجوم اهي سڀ جيڪي وقت جا موضوع هيا. هابروس جيڪو يونان مان قيد ٿيل غلام هيو. سندس پيشاني هرڪيولس جيان ۽ ڇاتي ايٿينا جي ڪريل برج جهڙي هئي.
ايمفيءَ ۾ هابروس هن سامهون آيو ته وارث دلگير هيو. همت هاري ويٺل هيو. هجوم ۾ ڪٿي به عرشنا نه هئي. سندس اکيون مسلسل ڳولهي رهيون هيون. وائڙو ۽ اجنبي هيو. هن هابروس کي پاڻ اڳيان ديو جيڏو محسوس ڪيو. هو پٽ تي هلندڙ ماڪوڙي ۾ تبديل ٿي ويو. هابروس هن کي للڪاريو.
”موت جي اکين ۾ ڪوبه دشمن ۽ دوست نه هوندو آهي.“ وارث جوش ۾ اچي ويو.
”موت جهڙو ڪو بزدل نه هوندو آهي.“ هن چيو ”اهو لڪي وار ڪندو آهي.“
وارث تلوار سڌي ڪئي ۽ موت کان شڪست کائي ويو.
”بيشڪ موت طاقتور ۽ چالاڪ آهي.“ هن هيٺ ڪرندي چيو. گهاءُ سندس سيني کي پار ڪري پٺيءَ تائين هليو ويو. هابروس هيٺ ڪريل وارث مٿان تلوار جي چهنب رکي ۽ ايمفيءَ ۾ ويٺل هجوم ۾ ڏٺو. هر طرف تحسين جا نعرا بلند ٿيا. اتي ويٺلن آڱوٺو مٿي کنيو جنهن جو مطلب هيو، ’ان کي نه بخش.‘
هابروس تلوار مٿي ڪري وارث جي سيني ۾ لاهي ڇڏي. وارث کي لڳو جيئن گهاءُ ڏاڍو گرم هجي. دوزخ جهڙو. عرشنا جي ساهن جهڙو. عرشنا جيڪا سندس سيني ڀرسان ساهه کڻي رهي هئي. بيمار عرشنا جنهن جا سيني تي محسوس ٿيندڙ ساهه تلوار جي گهاءَ جهڙا هيا.