6
جڏهن ڪوهه اولمپس پهتو ته رات ٿي چڪي هئي. آسمانن کي ڇهندڙ اولمپس ڇڊي رات ۾ گهري اوندهه جهڙو هيو. اهو اوندهه جو آبشار هيو جيڪو عرش کان وهي هيٺ ڦهلجي رهيو هيو. اتي ستارن کي پر هيا. اڇا پر- ستارن جا منهن ايڏا معصوم هيا جو کين چنڊ ڏسي روئي رهيو هيو. چنڊ کي اٺٽيهه گهوڙا ٻڌل هيا. گهوڙن کي وڏا وار هيا جيڪي سون جي تندن جيان پئي جرڪيا. اولمپس جي نوڪدار چوٽيءَ تي جيوپيٽر هڪ پير تي بيٺل هيو، نوڪ تي بيٺل جيوپيٽر جي توازن تي دنيا قائم هئي. جيوپيٽر ڪائنات ۽ خلق جو خالق هيو. هر مادي شيءِ سندس جسم جو حصو هئي ۽ روح هن جي ڦوڪ مان پيدا ٿيا هئا.
وارث اولمپس ۾ اهڙي پاڇي جيان هيو جيڪو اوندهه ۾ ٺهيو. ان ڳالهايو ته لفظ ڪنهن قبر تان ڪبوتر جيئن اڏاڻا.
”اي جيوپيٽر! عرشنا جا ڏک ڏور ڪر. هن جي بگڙيل وجود کي درست ڪر. خاميون ڏور ڪر. محال آهي ته کيس ساڳي صورت ۾ وري ٺاهه. سندس وجود کي مڪمل ڪر. بحال ڪر.“
هڪ پير تي بيٺل جيوپيٽر ڪجهه نه ڳالهايو. زبان اٿلائي ها ته ڌرتي اٿلي پوي ها. اکيون کولي ها ته وڄ ڪري ها. ڪاوڙجي ها ته توازن خراب ٿئي ها، آفتون اچن ها. زلزلا نازل ٿين ها. خوش ٿئي ها ته موسمون بدلجن ها. رحم کائي ها ته دنيا هلڪي ٿي اڏامي وڃي ها.
”اي جيوپيٽر“ وارث وري چيو، ”ڇا ڪوهه اولمپس جوپٿر آهين؟ ڪجهه نه آهين؟ ڇا سنگتراش جي ڇيڻيءَ جو شاهڪار آهين؟ تو کانسواءِ ٻي ڪا هستي آهي جنهن جي هٿ ۾ قدرت جو هٿوڙو جبل ٽُڪيندڙ مزدور جيان چمڪي ٿو؟“
جيوپيٽر هٿ جي اشهد آڱر سڌي ڪئي جيڪا ڊگهي لاٽ ۾ تبديل ٿي وئي. روشنيءَ جي لاٽ ستن رنگن ۾ تبديل ٿي وئي ۽ لڪيرون بنجي ڪوهه اولمپس جي دامن ڪري پئي. هن ڏٺو اتي لڪيرن مان ڪرونس ٺهيو، ريها ٺهي. زيوس فطرت جي ٻچيدانيءَ مان زيتون جي ٻج جيان ڌرتيءَ تي ڪريو. زيوس ڪرونس جو پٽ کيس ماءُ ريها گود ۾ کنيو ته سندس جهول ستارن سان ڀرجي وئي.
زيوس ڌرتيءَ تي پالڻهار جو پاڇو. آسمانن جي ملڪا هيرا جو مڙس. ڪائنات جي ديوتائن جو پيءُ. ڪوهه اولمپس تي سج اڀريو ته اوندهه رجي مس جيان وهي تاريخ جي صفحن تي روشن ٿي وئي. وارث تيز روشنيءَ ۾ انڌن جيان ٿاڦوڙا هڻندو اچي زيوس جي قدمن ۾ ڪريو. زيوس کيس سهارو ڏيئي زيتون جي مقدس وڻ جي ڇانوَ ۾ ويهاريو ۽ چيو،
”ڇا ڪائنات جي ٻن چيڙن ابتدا ۽ انتها جي منزلن وچ ۾ ٺوڪريون کائيندڙ مسافر آهين؟ توکي خبر نه آهي جيڪي پوئتي مڙي نهاريندا آهن، اهي ٺوڪرون کائيندا آهن. ماضيءَ ڏي ڇو نهاري رهيو آهين؟ تاريخ جا ابتا صفحا ڇو اٿلائي رهيو آهين. ائين ڪرڻ سان حال ڏکيو ٿي ويندو، مستقبل انڌيارو ٿي ويندو.“
وارث ڪنڌ مٿي ڪري زيوس کي ڏٺو. زيوس ايڏو قداور هيو جو هن جو چهرو نظر نه پئي آيو. هن ڏٺو سج جا ڪرڻا زيوتن جي وڻ مان ڇڻندا سندس وجود تي ڪري رهيا هيا. لڏندڙ پاڇن مان اڇي اس ان جي هٿن تي ائين ڪري رهي هئي جو اهي ڪنهن ڪوڙهيءَ جا پئي محسوس ٿيا. اهي هٿ اهڙي اپاهج جا هيا جيڪو لاچار ڏسجي رهيو هيو.
”اي زيوس, مان تاريخ جي گنمام وسندين مٿان اڏامندڙ خيال آهيان اهڙو آزاد پکي آهيان جنهن جو ڪنڌ پيار جي نيري ڳانيءَ ۾ قيد آهي. ڪنڌ ورائي ڏسڻ سان خطائون نظر اينديون آهن. ٿاٻي کائڻ سان گناهن جو احساس گهرو ٿيندو آهي. پر اي زيوس منهنجي عرشنا معصوم آهي، نه ڪيل گناهن جو ڀوڳي رهي آهي، منهنجو ٻڪ فقير جي خالي ڪشڪول جيان آهي. بکايل جي پيٽ جيان آهي، ان ۾ ڪجهه اوت ته سرخرو ٿيان. تاريخ جو سفر سجايو ٿئي. عرشنا شفاياب ٿئي ۽ ان جا ڏک ڏور ٿين.“
زيوس جلال ۾ آيو. وڄ پيدا ٿي. رومي سمنڊ جون لهرون پري وڃي قرطا جينيا جي ڪنارن سان ٽڪرايون.
زيوس چيو، ”بيماريون اهڙيون بلائون آهن، جيڪي ستارن جي اوٽ ۾ لڪيل آهن. اهي ديوتائن جي پاڇن ۾ پناهه وٺن ٿيون ۽ ديوتائن جي پاڇن ۾ انسان گهر جوڙين ٿا.“
زيوس پنهنجي ڌيءَ پلاس ايسٿنا کي هٿ جو اشارو ڏنو. اها ٽٽل ستاري جيان ڊگهي لاٽ ۾ ٻرندي هيٺ آئي، سندس هٿ ۾ ڍال هئي جنهن تي مورگن جي تصوير هئي. ان زيوس آڏو ڪنڌ جهڪايو.
زيوس چيو، ”اي منهنجي ڌيءَ آسمانن جي راڻي، هيءَ ڪهڙي حڪمراني آهي؟ توکي ان لاءِ مقرر ڪيو ته شيطانن کي ٻنجو ڏي، انهن کي آسمانن ۾ زنجيرن سان قيد ڪر. بلائن جو مقابلو ڪري انهن کي ختم ڪر. پر افسوس اهي ڌرتيءَ تي انسانن کي آزاري رهيون آهن. ڏکن کي وڌائي رهيون آهن.“
پوءِ وارث ڏي اشارو ڏنو.
”هن انسان ڏانهن ڏس جيڪو تاريخ ۾ شفا ڳولهي رهيو آهي، سندس مايوسين کي ڏور ڪر. بلائن کي شڪست ڏي جيئن انسان ڌرتيءَ تي صحتمند زندگي گذاري سگهن.“
پلاس ايسٿينا پيءُ اڳيان ڪنڌ نوايو ۽ وارث کي وٺي اڏاڻي. وارث باهه جي گولي ۾ تبديل ٿي ويو. جڏهن لٿو ته خاڪ هيو. رک هيو. رک جي هر ذري مان ستارو ٺهيو ۽ ستارن جا جهرمٽ ديوتائن ۾ بدلجي ويا. پلاس ايسٿينا جنهن جي ڍال تي بدصورت مورگن جي تصوير هئي. جڏهن ڍال جو رخ شيطانن ڏانهن ڪندي هئي ته اهي پٿر جا بنجي ويندا هيا.
آسمانن تي پلاس ايسٿينا ان بلا کي ڳولهي ڪڍيو جنهن جو پاڇو عرشنا تي پئجي رهيو هيو. اها پاڇي اڳيان آئي ۽ پاڇو پٿر ۾ تبديل ٿي ويو. وارث کي ٻرندڙ ستارن جي هجوم ۾ عرشنا جا تپندڙ ساه سيني تي محسوس ٿيڻ لڳا. پٿر جا ساهه لوهه جي مترڪي جيان سيني تي وسندڙ تڙپندڙ دل جيان سيني کان ٽپا ڏئي ٻاهر نڪرندڙ.
هو خوابن جي ستين تهه تان عرشنا کي محسوس ڪري رهيو هيو. عرشنا جا ساهه جن ۾ زندگي ٻري رهي هئي. ان جو گرم وجود سندس سيني تي لهندڙ سج جيان ٻري رهيو هيو. اها غروب ٿي رهي هئي. شفق جي لالاڻ دکندڙ دوزخ جو اولڙو هئي ۽ ان کان پري ڦهلجندڙ اوندهه جنهن ۾ خواب اکيون ڳولهي رهيا هيا. گول خوفائتون اکيون جن مان حيرت ٻرندڙ اگربتين جي خاڪ جيان ڇڻندي هجي. هر طرف ڦهليل دردناڪ دونهون جنهن جي ڪارين چڳن ۾ عرشنا جو وجود ويڙهجندو پئي ويو. اها نظرن کان اوجهل پئي ٿيندي وئي، سندس وجود اڻ ڏٺل واديءَ جي هوائن ۾ لڙهندو پئي ويو. ڪارو ڪفن جنهن ۾ اڇو وجود ويڙهيل هيو، جنهن جي چپن جي اداس مرڪ ۾ سوين سڏڪا سمايل هيا، جنهن جي بند بي خواب اکين اندر ڳوڙهن ۾ هزارين خواب تري رهيا هيا.
”الوداع اي عرشنا.... الوداع.“
اڻ ڏٺل واديءَ مان آواز گونجيو. جنهن جا هزارين پڙاڏا پکي بنجي آڪاش ڏي اڏاڻا. رستو وڃائجي ويل پڙاڏا جيڪي هڪ ٻئي کي ڳولهڻ لڳا. پٿر پڙاڏا جيڪي وارث جي وجود سان ٽڪرايا ته سندس ڇرڪ نڪري ويو. سوين خواب شيشي جي ذرن جيان ٽٽي مينهن ڪڻين جيان وسڻ لڳا. هو خواب جي ستين تهه تان اڏاڻو حقيقت جي مٿاڇري تي پهتو ته پگهر ۾ شِل هيو. سندس پيشانيءَ تي سوين بوندون گهاٽي بڙجي لامن تي ٺهيل آکيرن ۾ جهرڪيءَ جي ٻچن جي چمڪندڙ اکين جيان کاڄ جو انتظار ڪري رهيون هيون. سندس من چاهيو ته عرشنا جي چهنب ۾ چهنب وجهي زندگي اوتي ڇڏي. هن ڏٺو عرشنا بخار ۾ ڏيئي جيان ٻري رهي هئي. ڏيئي جو تيل ختم ٿي چڪو هيو. ان جي آلي وٽ ۾ ساهه جي آخري تند پساهه کڻي رهي هئي. عرشنا مري رهي هئي. هو ڪجهه نه پئي ڪري سگهيو. سندس دعائن جون سڀ آيتون بند ٻُڪ ۾ بي وسيءَ جا ڳوڙها ڳاڙي رهيون هيون. عرشنا بي سُڌ سندس سيني ڀرسان ساهه کڻندي رهي ۽ هو هر ساهه ۾ بادل بنجي بوندن کي ڳولهيندو رهيو. گمنام ڀٽڪي ويل بوندون جن ۾ مينهن جي ڳوڙهن جي خوشبوءِ هئي. حياتيءَ جي جستجو هئي. موڪلائنيدڙ زندگيءَ جي الوداعي چمين جي آلاڻ هئي.
مايوسيءَ جي صحرا ۾ تاريخ جي اٺ جي پٺيءَ تي مرندڙ عرشنا جو وجود کڻي گهمندڙ وارث. ناسي خوابن جو سائو پکي. تاريخ جي وهڪري ۾ وهائجي ويل پيغمبرن جا لاش ڳولهي مزارون جوڙي ڇوٽڪاري جون دعائون گهرندڙ وارث. پٿر جو وارث. پلاس ايسٿينا جي ڍال تي مورگن جي مورتيءَ جو شڪار ٿيل وارث.
وارث چيو، ”اي پلاس، ايسٿينا تنهنجي مورگن مونکي پٿر ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. مون وٽ اکيون ڍڪڻ لاءِ ڪا اڳڙي نه هئي. اکيون ڍڪيان ها ته مورگن تي نظر نه پوي ها. تو وٽ نيڪي ۽ بديءَ جي ڪا تميز ڪونهي. تو وٽ حياتيءَ ۽ موت جو ڪو پيمانو ڪونهي.“ زلزلو آيو بت ڀڳا. ڪنڌ ٽٽا ته زيتون جي لام ڇڏڻ جهڙو آواز آيو. ڌرتيءَ ۾ چير پيو، هر شيءِ پاتال ۾ هلي وئي. وارث پاتال جو قيدي هيو، کيس پلوٽو نظر آيو. پاتال تي حڪمراني ڪندڙ بي تاج بادشاهه، سندس هٿ ۾ ڦٽڪو هيو ۽ ڪنهن عاشق جي دل چٻاڙي رهيو هيو. وڌي ان وٽ ويو ۽ عرض ڪيائين,
”پاتال کان ٻاهر ڌرتيءَ تي جيئڻ کان وڏو الزام ڪهڙو آهي. چاهت کان وڏو گناهه ڪهڙو ٿي سگهيو ٿو. مون تي الزام مڙهه ۽ سزا جو مستحق قرار ڏي جيئن گناهه گهٽجن. پاتال ۾ انسان ڪيتي جو لوڙهي ٿو. سزا ڏي ته ڇوٽڪارو حاصل ڪيان. ڀوڳنا جو در ڏيکار. ويراڳ ڏي ته ڀٽڪي آزاديءَ جو در کڙڪائي سگهان. ناسور ڏي ته پاتال جي باهه ۾ وهنجي شفاياب ٿيان. عرشنا جي ڀوڳنا منهنجي کاتي ۾ داخل ڪر ته ڀوڳي کيس مڪت ڪيان.“
پلوٽو جون اکيون ٻرندڙ جبلن جهڙيون هيون. نرڙ جا گهنج بي رحم هيا.
”جيئڻ کان وڏي ڀوڳنا ڪهڙي آهي؟“ پلوٽو چيو، ”سڀ تڪليفون جيئڻ سان آهن. زندگي زهر جو پيالو آهي. جيڪو حياتي عطا ڪري ٿو. سڀ ثواب فنا ٿي ويل عبادتون آهن. سچ ڪنواريءَ جي پيٽ مان جنم وٺڻ جي انتظار ۾ آهي. سڀ حقيقتون ڪوڙ جا نقش و نگار آهن. پاتال ۾ سڀ ڀوڳي رهيا آهن. تون به ضرور ڀوڳيندين.“
پلوٽو هن کي وڏو پٿر ڏنو ۽ حڪم ڪيو ته، ”ان کي جبل تي چاڙهي هيٺ لاهي ۽ وري جبل تي چاڙهي هيٺ لاهي. زندگيءَ جو مقصد اهوئي آهي.“
هو سسيفس هيو. وقت جو سسيفس. زندگيءَ جي سزا ڪاٽيندڙ. ٿوهر جهڙو ڳردار. لوهه کان مضبوط جسم وارو سسيفس جنهن جي هٿن ۾ پٿر هيو جيڪو گهليندو جبل تي لاهي ۽ چاڙهي رهيو هيو. سندس نه ڪيل گناهن جو ازالو. زنجيرن ۾ قيد ڇوٽڪارو.
وارث جڏهن پٿر لاهي چاڙهي ٿڪجي پهاڙ جي چوٽيءَ تي سمهي پيو ته پلوٽو حڪم ڏنو، ”هن کي زنجيرن ۾ جڪڙي پٿر سان ٻڌو وڃي.“
هن کي اگهاڙو پٿر سان ٻڌو ويو ته سندس پيٽ تي ڳجهون لهنديون هيون ۽ جيرو کائي اڏامي وينديون هيون. روز رات جو نئون جيرو ٺهندو هيو ۽ وري ڳجهون ڏينهن جو کائڻ لاءِ لهنديون هيون. هو پروميٿيس هيو. لافاني جيري جو مالڪ جنهن مٿان ڳجهون ڪاري جهڙ جيان بيٺل هونديون هيون.
هن هڪ ڏينهن رڙ ڪري پلوٽو کان پڇيو.
”اي ديوتا، عرشنا کي وري جيري جيان ڄمڻ جي شڪتي عطا ڪر. کيس لافاني ڪر جيئن بيماريءَ جون ڳجهون جيري جو زهر کائي فنا ٿي سگهن.“
”ڳجهون ڪڏهن فنا نه ٿينديون.“ پلوٽو چيو، ”ڳجهون سزائن جو بدليل روپ آهن. ڀوڳنائن جو اڏامندڙ پاڇو آهن. پيٽ ۾ پيل جيري جيان لڪيل خواهشون آهن. خواهشون روز جنم وٺن ٿيون ۽ روز مرن ٿيون. اسين پنهنجن هٿن جا زنجير پنهنجن هٿن سان ٺاهيندا آهيون. جيڪي ڄار اڻندا آهيون انهن ۾ پاڻ ڦاسندا آهيون.“
”پر عرشنا بي قصور آهي.“ وارث چيو. ”هن وٽ ڪي خواهشون نه آهن. گناهن جا ايڏا انبار نه آهن. ڪي وڏا ڏوهه نه آهن. سندس ڀوڳنائن جو سبب آخر ڪهڙو آهي؟“
”ڀوڳنائن جا سبب نه هوندا آهن.“ پلوٽو چيو، ”زندگي پاڻ ڀوڳنا آهي. زندگي اهڙي بيماري آهي جنهن جو علاج ڪٿي به موجود نه آهي.“
وارث نااميد ٿي ويو. هو پٿر سان ٻڌل پيٽ اگهاڙي پروميٿيس جي وجود جو روح هيو. جڏهن روح ڳجهن جي پرن تي سوار اڏاڻو ته تارا ڇڻي چڪا هيا. اها تارن بنا رات هئي. اٽلانٽا ۾ ٻرندڙ جبل مٿان آسمان جي پيشانيءَ تي پگهر جون بوندون چمڪي رهيون هيون. چنڊ کي چار گڏهه گهلي رهيا هيا. چنڊ ارٿميس جي رٿ هيو. ان چهبڪ هڻي گڏهن کي روڪيو پئي ته گهڻو نه هينگن مخلوق جي ننڊ ڦٽندي. گڏهه کيس چئي ۾ نه هيا، اهي عرش تي مسلسل هينگندا ويا. ڌرتيءَ تي سمهيل مخلوق جا خواب اڌورا رهجي ويا.
”اي چنڊ ديوتا“ وارث چيو، ”چانڊوڪيءَ سان نواز جيڪا عرشنا جي وجود تي مرهم جيان هڻي ناسورن کي ٿڌو ڪيان.“
”توکي غلط فهمي آهي.“ ارٿميس چيو، ”مان ڪجهه نه آهيان. اپولو جو پاڇو آهيان. اولڙو آهيان. داغدار آئينو آهيان. مون ۾ منهن نه ڏسجانءِ داغدار ٿي ويندئين.“
”پر توکان افرودائتي سونهن اڌاري ورتي.“ وارث چيو، ”تنهنجو پاڇو پدمڻيءَ تي پيو ته جنگيون ڇڙي پيون. تون دنيا جي شاعرن جو مرڪز. حسينن جو آفتاب. تنهنجي چانڊوڪي رات جي راڻيءَ تي پوي ته خوشبوءِ اڀري. اي ديوتائن جا محور تنهنجي واتان مايوسيءَ جون ڳالهيون ٻڌي اندر اڌ ٿي ويو آهي.“
”تون سچ ٿو چوين.“ ارٿميس چيو، ”حقيقت ڪوڙ کانسواءِ ڪجهه نه هوندي آهي.“
هو مايوس ٿي اڏاڻو. ان وقت ايوس گلابي آڱرين سان اپالو لاءِ عرش جو در کولي رهي هئي. اپالو سج جي رٿ تي سوار هيو جنهن کي چوڏهن ڪتا گهلي رهيا هيا. عرش ۾ ڪتا ڀونڪي رهيا هيا. ڌرتيءَ تي ماڻهو هڏي لاءِ وڙهي رهيا هيا.
اها ٽاڪ منجهند هئي وارث دانهن ڏيڻ لاءِ اپالو جي رٿ کي روڪيو ته ڪتن سندس ڀٽڪندڙ روح کي رتوڇاڻ ڪري ڇڏيو.
”روح جون ٻوٽيون جسم جي گوشت کان وڌيڪ ذائقيدار آهن.“ هڪ ڪتي ٻئي کي چيو.
”روح جون ٻوٽيون اڻ کٽ لافاني آهن.“ ٻئي ڪتي جواب ڏنو.
اپولو سج جي شعلن مان ڪنڌ ڪڍي ڏسندو رهيو. هن ڏٺو ڪُتا ڏاڍا خوش هيا، توانا ۽ ڦڙت هيا. سندن رفتار تيز هئي. اپالو خوش ٿيو ۽ چهبڪ اڇلائي ڇڏيو.
”ڪتا خوش ته ڪائنات خوش.“ هن مرڪندي چيو.
وارث جو روح ڳڀا ڳڀا ٿي ويو. ڪتا سندس روح جون آڱريون چٽڻ لڳا. ان ڏينهن سج جي رفتار تيز هئي. ڏينهن ننڍو ٿيو. مرندڙ عرشنا جي زندگيءَ جو کٽندڙ ڏينهن.