ٻـه جـريـب
ڳوٺ جي اُڀرندي پاسي وڏي اوطاق ۾ نم جي گهاٽي ۽ ٿڌيري ڇانوَ هيٺان ڳوٺ جا ماڻهو، پٽ تي پراڻيون رليون ۽ تڏا وڇائي تاس راند کيڏي رهيا هئا، ته ڪي وري لاٿل قميصون ڪلهن تي رکي سندن مٿان ايئن بيٺا هئا، جيئن مداريءَ جي کيل تماشي ۾ ماڻهون ميڙ ڪري بيھندا آهن. کانئن پرڀرو ڇانوَ ۾ ڳوٺ جا ٻارڙا بلور راند کيڏڻ ۾ مصروف هئا، بجليءَ جي ڊگهي بريڪ ڊائون ڪري ڳوٺ جا ماڻهون ڏينھن ٺارڻ لاءِ نم جي گهاٽي ڇانوَ ۾ ايئن اچي مڙيا هئا، جيئن ڳوٺ ڏانھن ويندڙ آخري بس ۾ ماڻهو سٿجي چڙهندا آهن.
تاس راند جو مقابلو ٽڙڪن تي هو. گرميءَ جي شدت هوندي به رانديگر راند ۾ ائين گُم هئا جيئن ڪو عاشق پنھنجي محبوبه جي پيار ڀرين پورن ۾ گم هوندو آهي. راند کيڏندڙن سان گڏ راند ڏسندڙن جي دلچسپي ڏسڻ وٽان هئي. نبن سان تاس جا پتا ريڌل پئي لڳا. تڏهن ته هن مُبريءَ مٿان مُبري پئي ڏني. هر مُبريءَ تي راند ڏسندڙن ۾ نعرا ۽ هُوڪرا پئجي ٿي ويا. نبن تاس جي وڏن وڏن کيڏارين کي فٽ بال وانگر لت سان اُٿاري پئي ڇڏيو. رانديگرن نبن کي راند ۾ مات ڏيڻ لاءِ ڪيترائي حيلا هلائي ڇڏيا هئا پر اڄ نبن جي اڳيان ڪنھن جي به دال نه پئي ڳري. لڳاتار راند ۾ پنھنجي فتح تي نبن ۽ سندس ساٿي رانديگر ڪنول جي گلن جيان پئي ٽـڙيا.
اوچتو رَمون ڪُميت گهوڙي جيان ڊوڙندو اوطاق ۾ داخل ٿيو، پٺيءَ اگهاڙي ۽ انگوڇي جي گوڏ ٻڌل رَمُونءَ اُڀساهيءَ واري اُکڙيل لھجي ۾ دانھن ڪئي،
”اڙ......ي، ظلل......... م ٿي و...........يو..... قھه ......ر ٿي ...... ويو“
رَمون کي هن حالت ۾ ڏسي تاس کيڏندڙن جا تاس جي پتن مان هٿ نڪري ويا. سمورن جي بت مان ساهه ڇڏائجي ويو هو. هر ماڻهو ڪنھن انديشي ۽ انومان کي ذهن ۾ آڻي، صدمي جھڙي ڪيفيت ۾ وڪوڙجي ڄن سُن ٿي ويو هو.
چاچي خميسي نيٺ ٻوڏاريل لھجي ۾ ڳالهايو،
”ڇورا! خير ته آهي؟ ڇا ٿيو آهي؟ ڳالهه ته ڪر؟“
گرميءَ جي شدت ۽ تيز ڊوڙڻ جي ڪري رَمون هڦجي پيو، بيمار ڍؤر جيان هُلو پئي پيس. رَمون جيستائين ساهه جاءِ تي ڪري، ماستر خان کان رهيو نه ٿيو.
”اڙي، چنڊا....! هاڻ ڦاٽ به سھي، ٿيو ڇا آهي؟“
”سائين....! ماستر خانه، ......و، ڪارو، ..........!“
رَمون جي واتان رڳو ايترو ئي نڪتو، سھي ڪري هو وڌيڪ ڳالهائي نه سگهيو. نڙي ۽ چپ خشڪ ٿي ويس.
بلور راند کيڏندڙ ڇوڪرن جو گوڙ وڌي ويو هو. اُهي بلور راند ۾ گدي ڪرڻ تان پاڻ ۾ تون ڇا، تون ڇا کانپوءِ گارين ۽ رانڀوٽن جي حد تائين وڃي پھتا هئا. هڪ ٻئي کي لتون، مُڪون ۽ چماٽن جو وسڪارو لائي ڏنو هئائون. ماستر شمن، جيڪو ڳوٺ جي اسڪول جو هيڊ ماستر هو ۽ سمور اڇوڪرا سندس شاگرد هئا، تنھن ڪاوڙ مان ڇُوڪرن کي گهروڙي ڀونڊو ڏيندي چيو،
”اڙي، ڪُتي جا پٽئو.....! چپ نٿا ڪريو، ڪنھن جي ڳالهه ٻڌڻ به نٿا ڏيو. ڪٻرين وارو ٽيڪو کڻي لاتو اٿوَ، هَلو نڪرو هتان، ته پٺن تان کل نه لاهي ڇڏيانوَ.“
ماستر شمن جي دڙڪن داٻن تي ڇوڪرن بلور کڻي قميصن ۾ پاسي وارن کيسن ۾ وڌا ۽ هُوڪرا ڪند اوطاق کان ٻاهر نڪري ويا.
ماستر شمن ڪلهي تي رکيل حاجين واري ڳاڙهي رومال سان منھن تان پگهر اُگهندي رمونءَ ڏانھن منھن ڪري چيو.
”ها، رَمون .....! هاڻي پيرائتي ڳالهه ڪر، ڇا ٿيو آهي؟“
رَمون، جنھن جا ساهَه ڪجهه سُڌير ٿيا هئا، تنھن اُٿي نلڪي تان پاڻيءَ جا ٻه چار ٻُڪ منھن تي هڻي نلڪي جي منھن ۾ وات وجهي پاڻي پيتو ۽ کٽ تي ويھندي چيو،
”ماستر خانوءَ کي مانجهيءَ جي چري ڀيڻ شميءَ سان اکئين ڏٺو اٿن.“
”اهو وري ڪيئن؟“ دروءَ سوال ڪيو.
”گهر ۾ ڪوبه مرد نه هو. پاڙي جي ماسي جنت پنھنجي پٽ لاءِ مانجهيءَ جي گهران ٻوڙ مَٽائڻ لاءِ وئي، ٻوڙ ۾ ٿوري دير هئي، ان ڪري ماسي جنت جهٽ گهڙي شميءَ وٽ ويھڻ لاءِ جيئن ئي ڪمري ۾ داخل ٿي، ته ماستر ۽ شميءَ کي خراب حالت ۾ ڏٺائين.“ رمون وراڻيو.
”پوءِ، ڪاري کي ڇڏي ڏنئون؟“ ربوءَ ڳالهايو.
”ماسي جنت باهه ٿي وئي، سياڻپ ڪري تڪڙ ۾ دروازو بند ڪري ٻاهران ڪڙو ڏئي ڇڏيائين. ماسي جنت جي رڙين تي گهر جون عورتون گڏ ٿي ويون ۽ ڪڙو کولي ماستر خانوءَ کي چپلن، ٿڪن، بُجن ۽ موچڙن سان چڱي ڦيھه ڏنائون. پر ماستر عورتن کي ڌڪا ڏئي، اُتان کسڪي ڀڄي وڃڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو.“ رمونءَ پيرائتي ڳالهه ڪئي.
”لک جي نالت هجيس، مروان ڀيڻان! ويچاريءَ چري ۽ اٻوجهه نياڻيءَ مان به نه مڙيو.“ چاچي خميس اشھد آڱر نڪ سان گسائيندي چيو،
”نانگ جا ٻچا به نانگ ئي ٿيندا آهن، پٽ پيءُ جي آڍ ڇڪي پڻس کي به ته لاڙ مان ڪارو ڪري، ڳوٺ نيڪالي ڏني هئائون.“ قالوءَ پوتڙي سان منھن تان ٽمندڙ پگهر کي اُگهندي وراڻيو.
”بي ليمو، مردار....! ٻه شاديون ٿيل اٿس، پوءِ به لُنڌي ڪُتي وارا جهٽ پيو هڻي.“ نيڪو ڳالهايو.
”حيف هجيس، ڌوڙ پئيس منھن ۾، استاد ۽ استاد جو پٽ هوندي به اهڙي لُنڌ پائي وارو ڪِنو ڪم ڪيو اٿس. ماستر شمن ڏک ظاهر ڪيو،
”اڙي، رَمون......! خبر پئي، ته ڪا ڏي ڀڄي ويو....؟“ نبن جي لھجي ۾ ڪاوڙ ۽ ڌڪار هو.
”ويو هوندو پنھنجي ڳوٺ ٻيو وري ڪيڏانھن ويندو.“ هڪ ئي وقت هڪ کان وڌيڪ گڏيل آواز آيو.
”پوءِ هوندو پنھنجي ڳوٺ ٻيو ڪيڏانھن ويندو.“ هڪ ئي وقت هڪ کان وڌيڪ گڏيل آواز آيو.
”پوءِ هتي ويهي ڳالهيون ڇو پيا پچايو. هلو ته هلي پڪڙي ڪارو منھن ڪري ڏاڙهي مڇون ۽ ڀرون ڪوڙي گڏهه تي چاڙهي ڳوٺ جي سرگس ڪرايونس ۽ پوءِ ڳوٺ جي وڏيري حوالي ڪريونس.“ نبن فيصلو ٻڌائيندي وراڻيو.
نبن جي صلاح وڻي، ته سمورن کي، پر ننڍن نيٽن جي ته دل وٽان هئي. دير ڇا جي هئي؟ ڪِن جتيون پائي ڊڪ ڀري، ته ڪن لٿل قميصون تڪڙ ۾ پائي نڪرڻ وارا ئي هئا، ته اوڀرندي ويڙهي جي چڱي ۽ نيڪ مرد جي هڪلن تي جي جتي هئا سي اُتي ڄڻ ڄمي ويا ۽ سواليا اکين سان چاچي جمن ڏانھن ڏسڻ لڳا. هن ڌيرج ساڻ چيو پئي.
”بيھو....! اُٻھرا نه ٿيو، ابا...! پھرين ڏسون، ته ڌڻي ڪھڙو قدم ٿا کڻن.“
”چاچا....! ڳوٺ جو مسئلو ناهي ڇا؟ ڌاريو ماستر ٻي ذات ۽ ٻي ڳوٺ جو. اسان جي ڳوٺ جي عزت ۾ هٿ وڌا اٿس، پوءِ به اسان کي روڪين ٿو.؟“ شفوءَ ڪاوڙ مان وراڻيو.
”منھنجو وس پڄي ته هڪ ئي ڌڪ سان مُنڍي ڌڙ کان ڌار ڪري ڇڏيانس.“ نيڪوءَ ڳالهايو.
”بروبر، ابا.....! ماٺ ڪري ته اسين به ڪونه ويھنداسين، پر ابا....! جيڪو ٿيڻو هو، سو ته ٿي ويو. ڏڌو کير ٿڻين ڪونه پوندو. ڏسون، ته ڇوڪريءَ جو ڀاءُ مانجهي ڇا ٿو ڪري؟ اسان کي به ان جي صلاح ثـباب سان قدم کڻڻو پوندو.“ چاچي جمن جي ڳالهائڻ ۾ زماني گيري هئي.“
”مانجهي وري ڇا ڪندو؟“ نبن ڳالهايو.
”ابا جتي باهه ٻري، سا جاءِ جلي“ ماٺ ڪري ته ڪونه ويھندو. ڪجهه عقل ۽ سھپ کان ڪم وٺو“ چاچي جمن کين ٿڌو ڪندي وراڻيو.
”ماستر خانوءَ جو مَنُ وڌايو ئي مانجهيءَ پاڻ آهي، جڏهن عرس ۽ وارث کيس سمجهايو هو ته ماستر خانوءَ کي گهر اچڻ نه ڏي. تڏهن کين کلي چيو هئائين ته ”منھنجي گهر ۾ ڪراڙي امڙ ۽ چري ڀيڻ کانسواءِ ڪير آهي جو ماستر خانوءَ مان ڊپ ڊاءُ ڪريان؟“ خيرو ڳالهايو.
”اهڙو غيرتي هجي ها ته ننگن کي اڪيلو ڇڏي شھر ۾ نه رهي ها.“ شفوءَ ڳالهايو.
”بروبر، ابا....! پر ننگ هر ڪنھن کي پيارا آهن.“ هيڏو وڏو ڪارنھن جو معاملو آهي، ڪجهه ته لڇندو، پڇندو ضرور.“ چاچي جمن وراڻيو
شمي ۽ ماستر خانوءَ واري ڳالهه چاليهي جي باهه جيان سڄي تر ۾ پکڙجي وئي هئي. جيترا هئا وات، اوتريون هيون ڳالهيون. واقعي تي ڪچھرين ۾ ڇڙواڳ تبصرا به هليا پئي، ته معاملي ۾ مرچ مصالحه ملائي وڌائي چڙهائي پيش به ڪيو پئي ويو. واقعي جو اطلاع مانجهي خان کي به ڏنو ويو.
ٽن ڏهاڙن کانپوءِ، مانجهي خان ڳوٺ پھتو، ته تـتـل ڪڙهائي وانگر ٽچڪيو پئي. مڙس هٿن مان پئي ويو. واڇن مان گڦ پئي ڳڙيس. ان رات پنھنجي گهر برادريءَ جي ڪجهه ماڻهن کي سڏائي پاڻ سان ٿيل ارهه زورائي تي ساڻن ڳالهيون ڪري، کين اعتماد ۾ ورتائين.
ٻئي ڏينھن تي مانجهي، برادريءَ جا ٻه چار ماڻهو ساڻ ڪري ڳوٺ جي وڏيري وٽ دانھي ويو، ته وڏيري جي اوطاق تي سمورو ڳوٺ مڙي آيو هو. ڳوٺ وارن کي مانجهيءَ سان همدردي هئي. وڏيري جڏهن مانجهيءَ کان خبرون ورتيون ته، مانجهي ڪاوڙ ۾ ٻانهون کنجي اُٿي بيٺو ۽ جذباتي لھجي ۾ چيائين،
”ڀوتار....! منھنجي ڀيڻ شمي اٻوجهه آهي، سڄي ڳوٺ کي خبر آهي ته کيس دنيا جھان جي ڪابه خبر نه آهي. هوءَ پاڪ صاف ۽ کير جھڙي اڇي اُجري آهي.“
”مانجهي.....! ڳالهه شميءَ جي ڪانهي، پر ماستر خانوءَ جي آهي.“ وڏيري ڳالهايو.
”ڀوتار....! درست ٿا چئو. ماستر خانوءَ سان اسان جي وڏن کان وٺي ڀت ڀائـپيءَ جو رشتو آهي، مون سان جيڪا بي واجبي ٿي آهي ان جو وهنوار ۽ حساب ڪتاب وٺي ڏيو....!“ هُو ماٺ ٿي ويو.
”ها، ها چئه....، مانجهي .....!“ وڏيري چيو.
”ماستر خانو ڪارو نه آهي، علڻ جي زال ماسي جنت منھنجي اٻوجهه ڀيڻ تي ماستر خانوءَ جو ڪوڙو ڊرامو ٺاهي الزام هنيو آهي ۽ سڄي ڳوٺ ۽ تر ۾ منھنجي عزت جو تماشو بڻايو آهي، ان جو مون کي وهنوار ۽ حساب ڪتاب وٺي ڏي.“ مانجهيءَ وراڻيو.
وڏيري سميت ويٺلن جا مٿا چوڏس ڦرڻيءَ جيان ڦرڻ لڳا، ڏندين آڱريون اچي ويون هئن. ماٺ جون مورتيون بڻجي ويل ڳوٺ جي ماڻهن جون اکيون ٽڪ ٻڌي مانجهيءَ ۾ برف جيان ڄمي ويون. وڏيري کي اشھد آڱر وات ۾ ڏئي سوچ ۾ ٻڏل ڏسي ڪمدار ملوڪ اڳتي وڌيو. هن پنھجو منھن وڏيري جي ڪن جي ويجهو آڻي سنهين سُرٻاٽن ۾ کيس ٻڌايو ته،
”ڀوتار...! اصل ڳالهه اها آهي ته ماستر خانوءَ جو چاچو ۽ مامو ڪلهه برادريءَ جا ٻه چار ماڻهون ميڙ ڪري مانجهيءَ وٽ شھر ڏي ويا هئا ته، ”اسان کان خطا ٿي آهي، اسان کي بخش ڪر ۽ ٻه جريب زمين جيڪا تنھنجي زمين سان ڪلاس ۾ آهي اها به توکي ڏنڊ ۾ لکي ٿا ڏيون.“
ملوڪ جي ڳالهه ٻڌي، وڏيري ٿڌو ساهه کڻي چپن ئي چپن ۾ چيو،”مار....! ٻه جريب زمين، ماستر خانوءَ کي ڪاري مان کير جھڙو اڇو اجرو ڪري ڇڏيو.“
**