6
پهرين لهرFIRST WAVE
ٻي لهر SECOND WAVE
ٽين لهر THIRD WAVE
چوٿين لهر FOURTH WAVE
پهرين لهر 19هين صدي جي پڇاڙڪن سالن ۽ 20هين صدي جي شروعاتي سالن ۾ شروع ٿيل هن عورتازاد تحريڪ جي پهرين لهر جو مقصد عورت کي موروثي غلامي مان آجپو ڏياري جنسي بنيادن تي عورت ۽ مرد جي فرق کي ختم ڪرڻ هو. ٻي لهر SECOND WAVE ٻي لهر 1960 کان 1980 ڌاري تائين هلي ۽ ان جو مقصد عورت جي تاريخي توڙي ثقافتي حيثيت تسليم ڪرائي ان کي باوقار طريقي سان سماجي رتبا ڏيارڻ هو. ٽين لهر THIRD WAVE ٽين لهر 1980 کان 2000 تائين هلي توڙي جو هيءَ ٽين لهر ٻي لهر جو تسلسل هئي پر ان ۾ عورتازاد حامي دانشورن جن ۾ عورتون توڙي مرد دانشور شامل هئا جو زور هو ته عورت کي موروثي ملڪيت ۾ برابر جو شريڪ سمجهيو وڃي ۽ کيس هر طرح جي چونڊ جو حق حاصل هجي. چوٿين لهر FOURTH WAVE هر تحريڪ هر نظريو جنهن جو بنياد ڪيترو به مثبت هجي پر ان ۾ ڪي نه ڪي اهڙا اليمينٽ اچي ويندا آهن جو ماڻهو ان مان بيزار ٿي ويندا آهن. فيمينزم جي تحريڪ سان پڻ ائين ئي ٿيو. ڇاڪاڻ ته فيمينزم جي چوٿين لهر ڏاڍي خوفناڪ ٿي سامهون آئي آهي. هن لهر هيٺ عالمي سطح تي عورتن جا مطالبا ڏاڍا ڳرا آهن ۽ شايد قبوليت جوڳا ناهن. ڇاڪاڻ ته هڪ پاسي اهو مطالبو آهي ته هر ملڪ جي هيڊ عورت هجي ۽ هر ملٽي نيشنل ڪمپني جي ٽاپ مئنيجمينٽ پڻ عورتن حوالي هجي. ان کان علاوه به ڪيترائي مطالبا آهن. جن جي مڃتا لاءِ عالمي سطح تي عورت تنظيمون ڪم ڪري رهيون آهن. فيمينزم جي حوالي سان ڪجهه ڳالهيون منهنجي ذهن۾ اچي رهيون آهن، جيڪي هتي شيئر ڪرڻ ضروري سمجهان ٿي. فيمينز جي حوالي سان ڪجهه ڪتاب اهڙا آيا جن دنيا ۾ پاڻ مڃايو، انهن ۾ سائمن ڊي بوائر جو “سيڪنڊ سيڪس” جنهن جو اردو ترجمو ڪشور ناهيد “عورت ڪيا هئه” جي نالي سان ڪيو. ۽ٻيو ڪتاب هو ميري وولسٽون ڪرافٽ جو A VINDICATION OF THE RIGHTS OF WOMAN . “هڪ سئو عظيم ڪتاب” جي ليکڪ لکيو آهي ته، اهو جڏهن 1792ع ۾ شايع ٿيو ته اهو نالو خطرناڪ حد تائين عجيب غريب پئي ٻڌڻ ۾ آيو. پر ميري وولسٽون ڪرافٽ هڪ نظرين ۽ خيالن واري عورت هئي ۽ انهن کي ظاهر ڪرڻ ۾ به کيس ذري برابر ڊپ نه ٿيندو هو. هوءَ ڪا ڪمزور، سهارا وٺندڙ ۽ محبت سان هيٺاهين وٺندڙ قسم جي عورت نه هئي. هو پنهنجي سموري زندگي پنهنجن پيرن تي بيهڻ ۽ دنيا ۾ پنهنجو رستو پاڻ ٺاهڻ جي عادي هئي. هن ورهين تائين پنهنجن والدين ۽ ڀينرن ڀائرن جي سهائتا ڪئي هئي ۽ ادبي دنيا ۾ پير ڄمائڻ کان اڳ گورنيس ٿي بيعزتيون سٺيون هيون ۽ ماسترياڻي ٿي غلامن وانگر ڪم ڪيو هو. هو هڪ دوست پبلشر جي رهنمائي هيٺ لنڊن آئي جتي رسالن لاءِ ليک لکي ۽ ترجمن جو ڪم ڪري پنهنجو ضروري خرچ پکو ڪڍندي رهي. اهو ڪم هن کان اڳ ڳاڻ ڳڻين عورتن ئي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي ۽ اڪثر ماڻهو انهي کي غير مناسب سمجهندا هئا. هن جڏهن پنهنجي گندي ۽ شهر جي ٻاهرئين علائقي ۾ واقع جاءِ ۾ پنهنجو ڪتاب لکڻ شروع ڪيو ته سندس عمر ٽيهن کان ڪجھ ورهيه مٿي هئي ۽ تڏهن به چڱي خوش شڪل هئي جو اوپي (OPIE) پاران ٺاهيل سندس پورٽريٽ ۾ ڏاڍي دلڪش نظر اچي ٿي. ڪتاب جا هي لفظ اڄ به ماڻهن جا تاڪ کولي ٿا ڇڏين ته “ڪاش مرد اسان جون زنجيرون ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڇڏين ۽ غلاماڻي تابعداري بجاءِ عقل ۽ شعور واري دوستي تي راضي رهن ته اهي اسان کي مذهبي معاملن ۾ وڌيڪ فرض شناس ڌيئرن، وڌيڪ پيار ڪندڙ ڀينرن ۽ وڌيڪ وفادار زالن، وڌيڪ باشعور مائرن ۽ مختصر طور چئجي ته وڌيڪ بهتر شهرين جي روپ ۾ ڏسندا.” عورتن جي حوالي سان منسوب انهن ڏينهن ۾ ڪجهه لفظ سيفو جي لاءِ لکڻ تي دل ٿي چوي، دنيا جي پهرين فيمينسٽ عورت يونان جي شاعره سيفو هئي جنهن پنهنجي ساهيڙين جو الڳ گروهه تشڪيل ڏنو هو جنهن ۾ مردن جي داخلا ممنوع هئي. سندس اهڙين حرڪتن جي ڪري کيس گهر نيڪالي ڏني وئي جنهن کي هن خوشيءَ سان قبول ڪيو. جنسي بنيادن تي اها ڪنهن به عورت جي کنيل پهرين وک هئي. سندس شاعري پڻ تمام گهڻي خوبصورت آهي. سندس شاعريءَ کان مشهور شاعرائون ايمي لوئل، ميري ماجدلين، پيري لوئيس، مشل فيلڊ ۽ ٻيا شاعر ۽ شاعرائون ڏاڍا متاثر ٿيا ۽ هنن سيفو جي ساراه جا گيت ڳايا آهن. سندس ڪجهه سٽون آهن، مون وٽ هن جا لاءِ ٻيا لفظ ناهن، پر آئون صرف ايترو چونديس ته هوءَ مون وٽ نه رهي هئي ته مونکي مرڻ گهرجي ها... جيڪڏهن تو مونکي وساري ڇڏيو ته آئون تنهنجا سڀ تحفا ايفروڊائيٽ کي ڏئي ڇڏينديس... مون چيو وڃ ۽ خوش ٿي، پر ياد رکجانءِ جنهن کي تون ڇڏين ٿي اها مري ويندي... سيفو جي سڄي شاعري عورتن جي لاءِ آهي، هن وٽ محبوب به عورت آهي ته محب پڻ عورت آهي.
******