7 - معصوم گناھ | سنڌسلامت ڪتاب گهر

7

مون ڀٽائيءَ کانسواء به سنڌي شاعري پڙهي. ڪجهه شاعر منهنجي اندر ۾ پيهي ويا هئا. مون پڙهيو ته شيخ اياز پنهنجي هڪ مضمون، “سنڌي شاعريءَ جو مزاج” ۾ لکيو آهي ته سنڌ جي جديد شاعريءَ جڏهن اک کولي، تڏهن ان جي چوڌاري اوندهه نظر آئي. زندگيءَ جا قدر بدلجي چڪا هئا. فاشزم جا ڪوڙا پيغمبر چوٽيءَ جا شاعر ٿي سمجهيا ويا. انصاف، امن، انسان دوستيءَ جي سج کي انهن جي شاعري گرهڻ جيئن ويڙهي چڪي هئي. اسان ڏٺو ته اسان جا شاعر تصوف وارو انساني برادريءَ جو پيغام وساري چڪا آهن. تخليقي قوت کي تعصب جي ڌٻڻ ڳڙڪائي چڪي آهي، شاعري فقط لفاظي آهي، نقالي آهي، ادبي شعبده گري آهي ۽ ان ۾ پيغمبريءَ جي بوءِ به نه آهي. اسان ڏٺو ته اسان جي ثقافت جي جڙ ڪٽجي چڪي آهي، ۽ جا ثقافت اڳ واڙيءَ ڦل جيئن وڌي هئي، اها بي پاڙيءَ ول جيئن ڦهلجي رهي آهي، جا اسان جون ساريون صلاحيتون سڪائي ڇڏيندي. اسان ڏٺو ته ڀولڙا تاريخ جي مداريءَ جي هٿ ۾ نچي رهيا هئا ۽ شينهن پنجوڙ ڏسي پاسي ٿي ويا هئا. ان وقت اسان سوچيو ته اسان جي نجات ان ۾ آهي ته ڀٽائيءَ سان پنهنجو سلسلو جوڙيون ته اهي روحاني قدر، جي ڀٽائيءَ جي شاعريءَ جي جان ها، تن کي جديد شاعريءَ جو سنگ بنياد ڪيون، ته هن ڪوڙ جي سڙاند ۾ وري اها سچ جي سڳنڌ ڦهلايون، جنهن کان هن ڌرتيءَ جي ڪن ڪڙڇ وانجهي ٿي چڪي آهي. مومل به نئين مينڌرا به نوان، پر ڪلڪ پراڻي هئي. اسان ان تي پنهنجا رنگ رتول اڏيا، ۽ مستقبل فيصلو ڪندو ته اسان جي جديد شاعريءَ تي به ڪي صديون ڀونر ڀنڀوليا ايندا يا نه!...اياز جي ڳالهين ۾ سندس وسيع مطالو ۽ الڳ “ ويو پوائنٽ” صاف نظر اچي ٿو. جنهن کي جيئن جو تيئن کڻي نه به قبول ڪيون پر پوءِ به انتهائي سندس ڳالهيون انتهائي اهم آهن.” امداد حسينيء جون سٽون آهن، تون ئي تون موجود! تون ئي تون موجود، ميان، آءٌ عدم موجود! سِڪَ سبق ٿو پڙهيو پڙهان مان، ورهه ورونهن وِرُود ميان، آءٌ عدم موجود ميان تون ئي تون موجود! دلبر توئي دان ڏنو هي، دل کي درد درود ميان آءٌ عدم موجود ميان تون ئي تون موجود! ٻيجل،راءِ ڏياچ به تون ئي، تون ئي ساز سرود ميان آءٌ عدم موجود ميان تون ئي تون موجود! جنهن گس جي ڳالهه شيخ اياز ڪئي آهي، ان گس تي امداد حسيني هليو آهي، “آءٌ عدم موجود ميان” واري سٽ پنهنجي پر ۾ هڪ تمام وڏي ڪائنات سمائي ٿي. پنهنجي وجود جي نفي ۽ ڪنهن آفاقي وجود جي اثبات هجڻ ئي ته ڀٽائي جي پيروي آهي جيڪا امداد حسيني ڀلي طرح ڪئي آهي. جيئن ڀٽائي چيو هو، نَفِيءَ سَندي ناهِ سين، پُڇِي پُڇِيائُون، ڀِڙا جي ڀائڻ جا، ڀيري ڀَڳائُون، اَسِين ۽ آئُون، آتَڻِ هُئي نه اُن جي. اصل ۾ اهو، “اَسِين ۽ آئُون، آتَڻِ هُئي نه اُن جي” وارو رستو ئي امداد حسيني وٺي ڀٽائي وٽ پهتو آهي. امداد جي شاعريءَ جا گهڻا پيرا ڀٽ ڏانهن وڃن ٿا. پر اسلوب جو فرق آهي. امداد صاحب جهڙوڪر ڀٽائي جي فڪر کي نئون ڪري پيش ڪيو آهي. هو چوي ٿو، هِي جو نِيرُ نينهن جو، چنگن جي چُونگارَ، جهُونجهڪڙي جي جيءَ ۾، جهيڻي جنهن جُهڻڪارَ، ڪاري رات ڪراڙ تي، ڪُونجن ڪِي ڪُڻڪارَ، لُوئا لُوئا ٿي لُڇي، لونءَ لونءَ منجهه لغارَ، ٻاٻاڻن تي ٻولِيو، ٻاٻيهي ٻيهارَ، ايڏو اوري ٿي ٻُڌان، ٽلين جي ٽِڻڪارَ، بوندون برسيون بُٺَ تي، ڇِڻ ڇِڻ ڇِڻ ڇڻڪارَ، ڊاهي وئي ديوار کي، تاڙي جي ته تنوارَ، اچي عمرڪوٽ ۾، ڳيري ڪِي ڳُٽڪارَ، نِڱيا هڪل هُونگَ سان، ڪاهي ڌَڻَ ڌڻارَ، منهنجي ملڪ ملير تي، اُٺا ميگهه ملهارَ، واڄا ٽاڄا وِڄڙِيون، کنوڻين جا کِلڪارَ، گوڙيون ۽ گجگوڙِيون، دُهلن جا ڌڌڪارَ، سارنگيون سارنگ جون، ٻُرن پارَ اَپارَ، کيانتل آندي کير جي، کاسي کبر چارَ، واڄو وڄي وجود ۾، جيئن چڙي جي لارَ، هِيرَ ڪري وئي هيج مان، ڀيڄ ڀنيءَ ڀُڻڪارَ، سُرت سَري ساڻيهه کي، لٿا عمر آزارَ، ڏاڏاڻن جي ڏيهه تان، ٽرئا ڏرت ڏڪارَ، ڀِٽَ ڌڻيءَ ڇيڙي ڇڏي، تنبوري جي تارَ: “سائين سدائين، ڪرين مٿي سِنڌ سُڪارَ، دوست مٺا دلدارَ، عالم، سڀ آباد ڪرين!” هن نظم ۾ امداد صاحب ڪيڏي نه خوبصورت انداز ۾ ڀٽائي کي طرح طور قبول ڪندي کيس خراج پيش ڪيو آهي. اهڙو خوبصورت مثال شايد ئي سنڌي شاعري ۾ ملي.
امداد صاحب جي شاعري جو اڀياس ڪندي منهنجي ذهن ۾ هي نڪتا نروار ٿي تري آيا ته امداد حسيني جديد سنڌي شاعري کي ڪلاسيڪي شاعري جي آڌار بيهاريو آهي، هن سنڌي شاعري کي پنهنجي بنياد سان منسلڪ ڪيو آهي، امداد حسيني جديد سنڌي شاعري کي “اياز ازم” جي مضبوط قلعي مان ڪڍيو آهي، سندس شاعريءَ تي ڀٽائي جو اثر نمايان آهي، پر سندس شاعري تي شيخ اياز جو اثر بنهه ناهي. هو پنهنجي پر ۾ الڳ گهاڙيٽي ۽ فن سبب شاعريءَ جي الڳ رخ جو رهنما آهي، سندس شاعري بنيادي طور سنڌ جي جديد آواز جو عڪس آهي. هو پنهنجي ڌرتيءَ سان بيپناهه جڙيل آهي. امداد صاحب جي شاعري قديم ۽ جديد جو حسين سنگم آهي. جو به هن دَور جو انسان آهي، صرف حيران پريشان آهي. شاهه آهي کڻي سلطان آهي، تنهنجي در جو اُهو دربان آهي. دينُ آهي نڪو ايمان آهي، پوءِ به چي ٿو ته مسلمان آهي. مان ڀڀڙ جيئن پِيو ٿو ڀڙڪان، مٿان طوفان به طوفان آهي. سُور ڏين ٿي ته سهڻ جهڙو ڏي، آخر ”امداد“ به انسان آهي. امداد صاحب جي شاعري پڙهڻ کان پوءَ مجموعي طور تي اسان چئي سگهون ٿا ته امداد صاحب ڀٽائي کان رستو وٺي “نيو رومانٽڪ ازم” جهڙو ڪر اصطلاح پيدا ڪري سنڌي جديد شاعريءَ کي الڳ مقام تي رسايو آهي. جنهن جي هڪ منزل پڻ آهي. امداد حسيني کي پنهنجي صلاحيتن تي ناز به آهي، ڇاڪاڻ ته فني توڙي فڪري لحاظ کان هن پنهنجي شاعري ۾ ڪيترائي تجربا ڪيا آهن. سندس ڪتاب “ ڪرڻي جهڙو پل” جيڪو امداد صاحب جي آٽو گراف سان گڏ مون وٽ موجود آهي. اهو ڪتاب امداد صاحب جي طويل شعري مشق جو ثمر آهي. سندس شاعري پڙهندي ائين لڳندو آهي ڄڻ ته لفط ۽ شعري اصطلاح سندس مضبوط فني گرفت جي ڪڙي ۾ موجود آهن. هو جڏهن به ڪجهه لکڻ چاهي ٿو تڏهن لفظ جهڙوڪر ڊڪون ڊوڙيون پائي کيس پنهنجي قلم مان ڪڍڻ لاءَ چوندا هجن. اهي ئي خوبيون ڪنهن کي “ڀٽائي” ته ڪنهن کي “اياز” ته ڪنهن کي “امداد حسيني” بڻائيندو آهيان. امداد صاحب لاءِ ڊاڪٽر سحر امداد لکيو هو ته بحيثيت شاعر امداد جو فڪري سفر مسلسل جاري آهي- هو ڪنهن ميل- پٿر جيان هڪ هنڌ بيٺل نه آهي- ان ڪري سندس شاعري جمود جو شڪار ناهي ٿي- سندس شاعري سدا ڇُلندر/ لُڇندڙ اونهي سمونڊ جيان آهي. سدا بيقرار ۽ بيڪران، اڻهئي اٿاهه ۽ اننت. هو شاهه لطيف جو فڪري پوئلڳ آهي ۽ سندس مسيحائي اعجاز کي مڃيندڙ آهي. سندس يقين آهي ته: “هِتان کڻي هُت، جن رکيو سي رسيون!” ۽ “هُت” پهچڻ لاءِ هن جو سفر جاري آهي: قلم ٿي ويون آڱريون جي ته ڇا ٿيو مُڇيل آڱرين سان به ليکڪ لکن ٿا... امداد صاحب جي شاعريءَ مونکي تمام گهڻو متاثر ڪيو آهي. جنهن ڪري سندس شاعريءَ جو هيءَ مختصر اڀياس لکيو آهي. ڪنهن به شاعر جي شاعريءَ تي منهنجو هيءُ پهريون رِويو آهي. اهو لکڻ جو مقصد به صرف ۽ صرف امداد صاحب کي ڀيٽا پيش ڪرڻ آهي...
******

ناول

معصوم گناھ