ڌرتي آسمان جي ميلاپ وٽ
”مان تون آهيان“.
”۽ تون؟“
۽ مان تون آهيان“.
وشال آڪاش هيٺيان حد تائين ڦهليل رستن جي ان چوواٽي تي هن جي نظرن جو محور هن جهڙو انسان هيو. هن ان سان اکيون اکين ۾ ملائي ڪيئي سوال ڪيا، ڪيئي سوالن جا جواب ڏنا.
”تون هتي ڪيئن؟“.
”۽ تون هتي ڪيئن؟“.
ڄڻ هن جو آواز هن جي وجود جي عمارت جي ديوار سان ٽڪرائجي موٽي ايندو هجي.
”مان هن کي ڳولڻ آيو آهيان“.
”۽ مان به!“.
”ڪنهن کي؟“.
”جيڪو روز مون کي پڪاري ٿو ۽ منهنجي گهر کان ٻاهر نڪرڻ کان پوءِ گم ٿي وڃي ٿو“.
”اهو ڪير آهي؟ مان به ته ان کي ئي ڳولي رهيو آهيان!“.
”مان پاڻ ان لاءِ سرگردان آهيان، هن منهنجو سڪون ڇيهون ڇيهون ڪري پريشانيءَ جي ڪانگن حوالي ڪري ڇڏيو آهي“.
”هو ملندو، ضرور ملندو“
رات ٿي ته بي آراميءَ هن جي وجود تي اچي پهرو ڏنو، بي چيني کان سواءِ ڪا به شيءِ هن جي وجود جي قلعي ۾ داخل نه ٿي سگهي. ننڊ کي خوف تيز هٿيار سان ڪٽي ٻه اڌ ڪري ڇڏيو، ننڊ پنهنجو اپاهج وجود کڻي رات جي اوندهه ۾ انڌي جيان ڀٽڪندي رهي ڪنهن جسم جي تلاش ۾ جنهن ۾ هوءَ پنهنجو واسو ڪري سگهي. جسم تڙپندا رهيا ۽ انهن جي وجود مان پگهر جون بوندون ستارا بنجي آسمان مان ڇڻنديون رهيون، هر شيءِ ۾ حد کان وڌيڪ ڳاڙهو شراب اوتجي ويو. هر شيءِ پنهنجي جاءِ تي سُن ٿي وئي، اوندهه جا ذرا هڪ ٻئي کي چهٽي يخ ٿي ويا ۽ رات جو چرڻ بند ٿي ويو. وقت جي گاڏي کي اڳتي ڌڪيندڙ ڪائنات جي ڍڳي جا پير دهشت جي ڌٻڻ ۾ ڦاسي پيا.
هن کي پڪ هئي اڄ وري هو ضرور ايندو، روز رات جيان ۽ ان جا سڏ ان جي وات جي گهرائين مان پکين جو روپ وٺي اڏرندا هن جي ڪمري ۾ اچي هرطرف هڪ گوڙ مچائيندا، انڌيارن ۾ پر هڻندا تحليل ٿي ويندا. هو اٿيو ۽ هن پنهنجي گهر جو دروازو کولي ڇڏيو جيئن هن کي ٻاهر پهچڻ ۾ دير نه لڳي ۽ هو ان کي آساني سان پڪڙي سگهي. هو در کولي ڪري اڃا آيو ئي مس ته اوندهه جو سينو چيريندا ڪيئي سڏ اچي هن جي ڪنن جي پردي سان ٽڪرايا، هو ڇرڪ ڀري اٿيو ۽ بي خوديءَ مان ان کليل دروازي ڏانهن ڊوڙندو ويو. ”ڪير آهين؟“... ”ڪير آهين؟“ هن جا سوال ڄڻ هن کي سڏيل آوازن جو پڙاڏو ٿي گونجندا رهيا ۽ جڏهن هو ٻاهر پهتو ته اتي ڪير به نه هيو، هر طرف اوندهه هئي جيڪا آسمان ۾ ٻرندڙ ستارن جي ٽانڊن مان دونهون ٿي هيٺ ڇڻي رهي هئي ”مان توکي ڳولي رهندس“ هن چيو ۽ ڪتا سلهه جي مريض جيان ڀونڪي رهيا هيا.
هو ڪيئي دفعا سڏ ڪري ان جي گم ٿي وڃڻ کان پوءِ هن جي ڳولا ۾ هيڏي هوڏي ڊڪيو به هيو پر هن کي مايوسي ٿي هئي. هر گهٽي هر گهيڙ ان کان خالي هيو، هن هر ماڻهو جي منهن ۾ شڪ جي نگاهن سان ان کي سڃاڻڻ جي ڪوشش ڪئي هئي پر هن ته ان کي ڏٺو ئي نه هيو، هو ڪيئن پيو سڃاڻي سگهي ته هي اهو ئي آهي، هن کي سڀ ماڻهو ان جهڙا محسوس ٿي رهيا هيا يا شايد هو پاڻ کي انهن آڏو چريو سمجهي رهيو هيو يا اهو سمجهي رهيو هيو ته ماڻهو هن کي چريو سمجهن ٿا پر هن محسوس ڪيو ته هو چريو ٿيندو پيو وڃي. راتين جي مسلسل بي آرامي هن کي وائڙو ڪري ڇڏيو هيو، اهي حيران ڪندڙ سڏ رات جي ٻٽ ٻڌي هن جي وجود ۾ گهڙي سڪون کي اغوا ڪري ويا هيا هو ان کي هر قيمت تي واپس پيو ڪرائڻ چاهي.
هڪ رات هو پنهنجي ڪمري ۾ بي چين روح جيان ڀٽڪي رهيو هيو ته هن کي ساڳيا سڏ ٻڌڻ ۾ آيا هو تيزيءَ سان ڊوڙيو ۽ کليل دروازي مان ٻاهر گهٽي ۾ نڪري ويو، هن ڪنهن ڪاري پاڇي کي گهٽيءَ جي منڍ وٽ مڙندي ڏٺو هو ڀڄندو گهٽيءَ جي منڍ وٽ آيو ۽ ان پاسي ڏانهن مڙي ويو جيڏانهن اهو ڪارو پاڇو مڙيو هيو. ٿورو اڳتي وڌيو ته اڻ سلجهيل سوڙهين گهٽين جو سلسلو شروع ٿي ويو ۽ پوءِ ڪي گهٽيون اڳتي وڃي بند ٿي ويون، هو اڻ سلجهيل سوڙهين گهٽين ۽ گهيڙن کي سلجهائيندو ان پويان ڊوڙندو رهيو. چانڊوڪي رات ڪري هر شيءِ نظر ايندي به غير واضح هئي شهر جي هر گهٽيءَ کي چنڊ جو رنگ ڏنل هيو ۽ عمارتن رستن تي نامڪمل پاڇا پئي ٺاهيا. هو هلندو هڪ ميدان ۾ اچي پهتو جتان قبرستان ٿي شروع ٿيو. هن اڳتي وڌي ڏٺو هڪ پاڇو هيو جيڪو هن جي اڳيان بيٺو هيو ۽ پويان ڦهليل قبرستان هيو جنهن ۾ قبرون ساهه کڻي ننڊ ڪري رهيون هيون.هن پاڇي کي روڪڻ لاءِ هٿ وڌايو ”اتي بيهه“ هن چيو پاڇو بيهي رهيو. هن ان سان ڳالهائڻ چاهيو پر پاڇو چپ هيو، ”تون ڪير آهين؟ منهنجو سڪون ڇو برباد ڪيو اٿئي؟ تون ڇا ٿو چاهين؟“ هن ان کان مسلسل سوال ڪيا ”تون ڳالهائين ڇو نه ٿو؟..... ٻڌاءِ“ هن ان پاڇي کي پڪڙڻ چاهيو پر هن جي عقل جا تاڪ نڪري ويا. هو پشيماني ۽ ناسمجهيءَ ڪري پريشان ٿي ويو هن پٺ ورائي ڏٺو هن جي پويان هلڪي هيڊي رنگ جو چنڊ چمڪي رهيو هيو ۽ اڳيان هن جو پاڇو هيو!
ان رات هو مسلسل پريشان رهيو. ”ڇا اهي سڏ هن جو وهم آهن؟“ هنجي اندر ۾ دٻيل ڪنهن مونجهاري ڦاٽ کاڌو. ”يا سچ پچ اڃا به اهو ڪو شخص آهي جنهن کي هو ان قبرستان جي ڪتبن پويان وڃائي ويٺو ۽ صرف پاڇي سان ئي گفتگو ڪندو رهيو پر هن سوچيو اهو سڀ وهم آهي. هن جي پنهنجي وجود جو ڪو اولڙو آهي، هن جا پاڻ کي ڪيل سڏ آهن جيڪي فضا ۾ ترندا ڪڏهن ڪڏهن هن جي شهر ۽ گهر مٿان لنگهيندا غائب ٿي وڃن ٿا. هن چاهيو ته هو ان کي وساري ڇڏي ۽ پوءِ هو آرام سان سمهي پيو.
ڪجهه ڏينهن گذريا ته هن کي تمام تيز آواز ۾ سڏ ٿيا، سڏ ايترا ته تيز هيا جو انهن جي شدت کان اوندهه مٽيءَ جي آنڌيءَ جيان هن جي ڪمري ۾ گهري هر شيءِ کي ڪارو ڪري ڇڏيو، هن جي منهن ۽ وارن ۾ اوندهه پئجي وئي، هو بسترو پري ڪري ان مان اٿيو ته هن جي جسم مان اوندهه ڇڻي هيٺ ڪرڻ لڳي، هو تيزيءَ سان ٻاهر ڀڳو، دروازو بند هيو، هن دروازو کوليو ۽ ڏٺو سامهون ڪوئي بيٺو آهي. هڪ انساني شبيهه هئي، هن کي اعتبار نه آيو، هن پهريون دفعو ان ماڻهو کي پنهنجي سامهون ڏٺو هيو جنهن کي هو هو گهڻي عرصي کان ڳولي رهيو هيو. ”تون!“ هن چيو ”اتي بيهه جانءِ مون کي توسان ڳالهائڻو آهي“ هو اهو چئي جيئن ئي ان شخص ڏانهن وڌيو ته اهو شخص هن جي نظرن کان اوجهل ٿي گهٽي جي ٻئي ڇيڙي تائين پهچي چڪو هيو پوءِ هو به اوندهه جو سينو چيريندو ان جي پويان ڀڄندو ويو. ان رات چانڊوڪي به نه هئي آسمان ڪاري گلاب جيان کنڊريو بيٺو هيو جنهن تي ستارن جا پوپٽ چنبڙيا پيا هيا. ”مان توکي سٺي نموني سان سڃاڻي ويو آهيان“ هن چيو هاڻي تون ڪاڏي به ڀڄي نه ٿو سگهين..... مان توکي ماڻهن جي هجوم مان به ڳولي لهندس“. هو ڳالهائيندو اوندهه ۾ ان جي پويان ڊوڙندو ويو. ان سان ملڻ جي آس ۾ هن جي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو ۽ ستارن جي روشنين جا تير هن جي اکين ۾ ٿي لهندا ويا، هن جو وجود انهن تيرن کي ڌڪيندو ان شخص پويان ڊوڙندو رهيو جيڪو ڪجهه فاصلي تي هن جي اڳيان ڊوڙي رهيو هيو.
”او خبيث اتي بيهه مان ٿڪجي پيو آهيان..... اتي بيهه“. هن چيو ”ڇا تون نه ٿڪيو آهين ڇا تون انسان نه آهين؟“ هن مسلسل ان سان ڳالهائڻ جي ڪوشش پئي ڪئي پر هن ڪو به جواب نه ڏنو.
هو ڊوڙندو ان شخص جي ڪڍ شهر کان ٻاهر نڪري آيو، اتي نظر جي حد تائين ميدان هيو ۽ ڌرتيءَ جي منڍ وٽ جتي ان سان آسمان ملي رهيو هيو ستارا هيٺ لٿل هيا ۽ ويجهوڪي وڻن جي لامن ۾ ٽنگيل هيا، اتي ڪو به قبرستان نه هيو، هر طرف وسنديون هيون، هلندي هلندي هو هڪ وستيءَ مان لنگهيو، هي ڇا؟ هن ڏٺو اتي پٿر جي دور جو انسان هيو غارين ۾ رهندڙ ۽ هر شيءِ لاءِ وسيلي طور پٿر کي استعمال ڪندڙ. هو اڃا به اڳتي ڊوڙيو ته هڪ ٻئي وستي شروع ٿي وئي، هڪ گڏجي برابريءَ جي حصي ۾ کائيندڙ انسانن جي وستي ۽ ان کان پوءِ هڪ ٻئي پويان سوين وستيون، سردارن جون وستيون، غلامن جون وستيون، جاگيردارن جون وستيون ۽ آخر ۾ سرمائيدارن جي وستي مان ٿيندو جڏهن هو تمام ٿڪجي پيو ته صبح ٿيڻ وارو هيو، اهو شخص اڃا به هن جي اڳيان ڊوڙيو پئي ان بيهڻ جو ڪٿي به نالو نه ٿي ورتو، اهو مسلسل ڊوڙي رهيو هيو. شايد ان ڪنڊ جي تلاش ۾ جتي آسمان ڪماني جيان ڌرتيءَ تي نوڙيو بيٺو هيو ۽ ان جا ستارا ڌرتيءَ تي ڇڻي رهيا هيا، يا ان جو ڪو به مڙهه مڪان نه هيو، ڊوڙڻ ان جو مشغلو هيو.
”آءُ توکي ڪنهن به قيمت تي وڃڻ نه ڏيندس“. هن پويان ان شخص کي رڙ ڪري ٻڌايو. ”مان توکي قسمت سان ڳولي لڌو آهي...... ٻڌ.......جڏهن ته مان توکي مڪمل نموني ڏسي تنهنجي شبيهه پنهنجي ذهن ۾ محفوظ ڪري ڇڏي آهي.... پوءِ ان ڀڄڻ مان ڇا فائدو، تون جتي به هوندين دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ ۽ ڪنهن به هجوم ۾ آءُ توتي اچي هٿ رکندس...... پر ٻيلي هاڻي ٿوري دير آرام به ڪر..... چڱو ڀلا تون پنهنجي جاءِ تي ڪجهه دير بيهه، آءُ پنهنجي جاءِ تي. اها وٿي آءُ توکي ڏيان ٿو توسان وعدو ٿو ڪريان ته مان بي ايماني نه ڪندس، پنهنجي جاءِ تي بيهي ٿڪ ڀڃندس ۽ تون پنهنجي جاءِ تي. ٿوري دير کان پوءِ تون چاهين ته ڀڄي سگهين ٿو مان توکي نيٺ پڪڙي وجهندس، پر ٻيلي هاڻي ٿوري دير بيهه، مون کي اڃ لڳي آهي..... توکي لڳي آهي الا نه...... ڇا توکي زبان نه آهي ..... ڳالهائين ڇو نه ٿو ..... آهين ته انسان پوءِ هي ايڏوچپ جو روزو ڇو؟.... ايڏو مظلوم آهين..... يا گونگو ته پوءِ پڪ سان تون ٻوڙو به هوندين..... جيڪڏهن ٻوڙو ۽ گونگو آهين ته پوءِ مون کي سڏ ڪيئن ڪندو هئين ٻڌاءِ..... اڙي او خبيث آءُ روئي رهيو آهيان...... ڏس هي ڳوڙها توکي اوندهه ۾ منهنجي اکين ۾ ستارن جيان کڙيل نظر ايندا...... ڏس مان ذري گهٽ مري رهيو آهيان، منهنجي شڪتي جواب ڏئي رهي آهي، جسم ٽٽي رهيو آهي.... چڱو ڀلا ڀڄڻ جي ٿوري رفتار گهٽاءِ.... نه...... ته چڱو مان به توکي ڇڏڻ وارو نه آهيان“.
هو ان پويان ڊوڙندو اهڙي رستي ۾ داخل ٿيو جتان جي هر شيءِ نرالي هئي، صبح جي راجا ان وستي ۾ داخل ٿي اوندهه جي دجال کي شڪست ڏئي ڪي قدر پوئتي هٽائي ڇڏيو هيو، ڪاراڻ نيراڻ جو روپ ڌاري رهي هئي. ستارا سسندا الوپ پئي ٿيندا ويا. ڌرتيءَ ۽ آسمان جي ميلاپ وٽ ڳورهاري ڀون ماتا سورج کي جنم ڏئي نروار ڪري رهي هئي، هن جو وجود ان وستيءَ ۾ پهچندي چڪنا چور ٿي چڪو هيو، هن کي ڪا به ڳالهه سمجهه ۾ نه ٿي آئي ته هو ڪهڙي هنڌ پهتو آهي، شايد هن جي جسماني ٿڪاوٽ هن جو دماغ مفلوج ڪري ڇڏيو هيو. هن جي سوچڻ جي سگهه هن کان کسي ورتي هئي، هن ڏٺو اهو شخص ان وستيءَ ۾ گهڙي ڪنهن هجوم ۾ گم ٿي ويو آهي، وستيءَ جا ماڻهو صبح سان گڏ جاڳي پيا هيا ۽ رستن تي انهن جا هجوم گردش ڪري رهيا هيا، هو هلندي شهر کان ٻاهر هڪ ويڪري رستي تي پهتو ته هن جي حيرت جي انتها نه رهي. هن اک کڻي صبح جي اجالي ۾ ان وستيءَ جي عمارتن ڏانهن نهاريو، اهي سڀ عمارتون هڪ جهڙيون هيون، انهن جي اڏاوت، رنگ ۽ بلنديون ساڳيون هيون، انهن ۾ ڪو به فرق نه هيو، سڀ رستا هڪجهڙا هيا ۽ اتي موجود هجومن ۾ هن شخص کي جڏهن ڳولڻ جي خواهش دل ۾ پيدا ڪئي ته هن جون آڱريون ڏندين اچي ويون، اتي موجود سڀ انسانن جون شڪليون به ساڳيون هيون، بلڪل ان شخص جهڙيون جنهن جي پويان هو ڊوڙندو اتي اچي پهتو هيو. هن جي دل چاهيو ته هو ان راز کان واقف ٿي سگهي جنهن ڪري هن جي راتين جو سڪون تباهه ٿي ويو آهي، هو ان شخص کي ڳولي تنگ ڪرڻ جو سبب معلوم ڪري سگهي پر اتي موجود سڀ ماڻهو ان جهڙا هيا. هو ٿڪيل هيو ۽ ٿيڙ کائيندو هڪ ٻئي پويان ماڻهن جي چهرن کي ڏسندو اڳتي وڌندو ويو هن محسوس ڪيو جيئن هو اڳتي وڌي نه رهيو آهي پر اتي ئي ان چوسول تي انهن ئي ماڻهن ۽ عمارتن جي وچ ۾ بيٺو آهي، جتي ڪٿي اها هڪ جهڙائي هئي، شهر جي هڪ ڪنڊ کان ٻئي ڪنڊ تائين ڪو به فرق نه هيو، هن گهڻن ئي ماڻهن کان پڇيو، ”ڇا اهو تون آهين جيڪو منهنجي اڳيان ڊوڙندو هن وستيءَ ۾ گم ٿي ويو آهي“ مان ان کي سڃاڻا پيو، هن سوچيو آءُ ڪيترو نه مجبور آهيان جو ان کي سڃاڻڻ جي باوجود ڳولهي نه ٿو سگهان..... ”او خبيث تون ڪاٿي وڃي لڪو آهين“ هن هڪ چوسول تي بيهي رڙ ڪئي ”جواب ڇو نه ٿو ڏئين؟“ ماڻهن جا هجوم هڪ هنڌ بيهي هن ڏانهن نهارڻ لڳا، جيئن اهي هن تي ٺٺولي ڪري رهيا هيا، هن کي چئي رهيا هيا تون ته ان شخص کي سڃاڻڻ جو دعويدار آهين، اچ هاڻي هن مجموعي مان ان تي آڱر رکي ان کي ظاهر ڪري ڏيکار! هو ڄڻ هن تي کلندا رهيا ۽ پوءِ هن کي بيوقوف سمجهي ڇڙوڇڙ ٿي ويا.
هو ان جي رستن تي ڪيترائي ڏينهن پريشانيءَ جي حالتن ۾ گهمندو رهيو، هن ڪيترن ئي انسانن کي گريبان کان جهلي ڪئي سوال ڪيا پر هر گريبان هن کي هڪ جهڙو محسوس ٿيو. ان شهر جي ماڻهن جا گريبان به ساڳيا ته پوشاڪون به ساڳيون. آواز به ساڳيو هيو ته قد به ساڳيا، هر انسان ڄڻ ٻئي انسان جي آر سي هيو ۽ پورو شهر ڄڻ هڪ تصوير جي نقاليءَ مان ٺهيل گهڻين ئي تصويرن جو هڪ اهڙو سلسلو جيئن انهن تصويرن کي هڪ ٻئي ڀرسان ڌرتيءَ جي مٿان ڪنهن وڇائي ڇڏيو هجي، نيٺ جڏهن هو انهن راهن تي ڀٽڪي ڀٽڪي مايوس ٿيو ۽ هن کي اهو شخص نه مليو ته هو اداس ٿي ويو.
هڪ ڏينهن هن کي شهر ۾ رلندي رلندي هڪ اهڙو انسان سامهون اچي ويو جنهن کي ڏسي هو ذري گهٽ بيهوش ٿي ويو، هن ڏٺو هن جي سامهون بلڪل هن جهڙو هڪ انسان بيٺو آهي، ساڳي شڪل، ساڳين ڪپڙن ۽ بت ڪاٺ ۾ بلڪل هن جهڙو هڪ شخص جيڪو پڻ حيرت مان هن ڏانهن نهاري رهيو هيو، پهريون ته هن کي يقين ئي نه آيو ته ڪو ائين ٿي سگهي ٿو، هن پڪ ڪرڻ لاءِ هڪ وڏو پٿر کڻي ان کي وهائي ڪڍيو، هن جي ان غير فطري عمل کان ٻئي هن جهڙي انسان جي رڙ نڪري وئي، پٿر هن جي جسم جي ڪنهن حصي کي وڃي لڳو ۽ اهو ڪرندي ڪرندي بچيو، پٿر هڻڻ کان اڳ هن سوچيو هيو ته پڪ اهو ڪو بيٺل پاڻي هوندو جنهن ۾ هن جو عڪس نظر اچي رهيو آهي ۽ پٿر لڳڻ سان ان مان لهرون اڀري ان شبيهه کي تحليل ڪري ڇڏينديون يا چوراهي تي رکيل آرسي آهي جيڪا پٿر لڳڻ سان پاش پاش ٿي ويندي، پر هن کي درد کان ڪراهيندڙ ان انسان تي ويساهه ڪرڻو ئي پيو ته هو هن جهڙو هو بهو انسان آهي، هن اڳتي وڌي هن کان پنهنجي غلطي جي معافي ورتي.
”مان پاڻ توکي ڏسي اهو عمل ورجائڻ وارو هوس“. جواب ۾ ان انسان چيو.
”مون کي يقين نه اچي رهيو آهي ته اهو تون آهين جنهن کي منهنجيون اکيون ڏسي رهيون آهن“.
”ها مان اهو ئي آهيان جيڪو توکي نظر اچي رهيو آهيان“.
”پر تون هتي ڪيئن؟“
”آءُ ان انسان کي ڳوليندي هن شهر ۾ اچي پهتو آهيان جنهن منهنجي زندگيءَ جو هر پل پريشانين جي ڄار ۾ ڦاسائي ڇڏيو آهي“.
”پر تون هتي ڪيئن؟“
”مان به ان شخص جي ڳولا ۾ سرگردان آهيان جنهن پويان تون هتي ڀٽڪي رهيو آهين“.
”پر ٻڌاءِ ته سهي تون ڪير آهين؟“
”مان تون آهيان“.
”۽ تون؟“
”۽ مان به تون آهيان!“
*