جديد سنڌي شاعري ۽ ان جو معيار
سڌريل ملڪن ۾ ليکڪ ايترين ڀوڳنائن مان ڪو نه گذري ٿو، جيترو مظلوم ملڪن جو ليکڪ ڀوڳي ٿو يا سنڌي شاعر اديب ليکڪ ڀوڳي ٿو. سڌريل ملڪن ۾ ليکڪ کي وڏي قدر جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو. دنيا ۾ ڪجهه ملڪ اهڙا به آهن، جن جي حالت اسان جي ليکڪن جهڙي آهي، دنيا جي جن به ليکڪن کي نوبل انعام مليا آهن، تن جي ڀيٽ ۾ شاهه لطيف ڪلاسيڪل شاعريءَ ۾ ۽ شيخ اياز جي جديد سنڌي شاعريءَ ۾، نوبل پرائز کان به مٿانهان ليکڪ آهن.
موضوع جي لحاظ کان ڏسبو ته دنيا جي شاعري ڪهڙن موضوعن تي لکي وئي آهي، انسانيت، ڏاڍ، ظلم، بربريت، ’سچ‘، مذهبي انتها پسندي، سيڪيولرازم، جمهوريت جي ڳالهه، پيار، محبت وغيره جا موضوع ملن ٿا.
ٻئي طرف سنڌ جي ليکڪ جا موضوع ان کان به اڃا گهڻا آهن، جهڙوڪ، وڏيرڪي سماج ۾ عورتن سان ناانصافي، ننڍن ٻارن کان جبري پورهيو، نابالغ ڇوڪريءَ جي شادي، غريبن سان ظلم، حقن تي ڌاڙا لڳڻ، ڏک، سور، مردن توڙي عورتن سان درست رويو نه هئڻ، مذهبي جنونيت جي ور چڙهيل ماڻهن کي سنڌ جي جديد شاعر ننديو آهي. ۽ انسان جي اولين، ترجيحن کي اهيمت ڏني آهي. انهن شاعريءَ ۾ همٿ، حوصلو، جدوجهد، بهادري، سورهيائيءَ وارو ڪردار ادا ڪيو آهي. شاعريءَ ۾ محبت ، پيار ۽ پنهنجائپ جو سنيهو ڏنو آهي. سنڌ جي شاعر دنيا جي هر موضوع تي لکيو آهي، ڏاڍن کي للڪاريو به آهي نه مظلومن جو ساٿي به رهيو آهي.
ڪيسين رهندي نيٺ ته ڊهندي،
دوکي جي ديوار او يار.
(شيخ اياز)
سنڌ جي سماج ۾ اقربا پروري، بيٺڪيت، ٺيڪيداري سسٽم، جي گهڻائي ۽ تعليم جي کوٽ هوندي به جديد سنڌي شاعري، نوَن موضوعن خيالن ۽ خوشبوئن سان ڀريل آهي، جيڪا خوشبو عالمي شاعريءَ ۾ آهي، اُها ئي خوشبو جديد سنڌي شاعريءَ ۾ موجود آهي. سونهن، سچائي، انسانيت، ظلم، بي واجبي، مزاحمت، محبت، پيار، جدائي، وڇوڙو، ميلاپ، سيڪس، هاري ناريءَ جي ڳالهه، ڍنڍن ڍورن جي ڳالهه، حقن جي حاصلات جي ڳالهه، پاڻي، ڌرتيءَ جي وسيلن جي ڳالهه. هٺ حڪمراني، چڱائي، سهپ، برداشت، جماليات، اخلاقيات، حسيت، آزاديءَ، جو ذڪر جديد سنڌي شاعريءَ ۾ عام آهي ۽ عالمي شاعريءَ سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملايو هلي ٿي. جديد سنڌي شاعريءَ ۾ ٻوليءَ جو به خاص خيال رکيو ويو آهي. جديد سنڌي شاعري ويهين صدي جي ٻئي ڏهاڪي ۾ شروع ٿي. جنهن جو باني ڪشچند بيوس آهي، ان کي عالمي ليول تي پهچائڻ وارو شاعر شيخ اياز آهي، شيخ اياز نون موضوعن تي لکيو، روايتي شاعري جمود جو شڪار ھئي، پراڻي دور ۾ تمام ٿورا شاعر ھئا. جن کي اهيمت حاصل ھئي، روايتي شاعر اڪثر شاعريءَ ۾ فارسي، عربي ۽ ٻين ٻولين جو استعمال ڪندا هئا. ان ڪري سنڌي ٻوليءَ کي ايتري ترقي نه ملي، نه ئي شاعريءَ کي ايتري اهميت ملي سگهي. پر جديد سنڌي شاعريءَ ۾ نوَن موضوعن تي لکيو ويو. نوان خيال نيون تشبيهون نوان استعارا، نون ڪناين، تي لکيو ويو، نج سنڌي ٻوليءَ جو استعمال ڪيو ويو آهي. جديد سنڌي شاعريءَ ۾ هر صنف تي لکيو ويو سنڌ جون اوائلي اصلوڪي صنفون بيت ۽ وائي آهن. بعد ۾ غزل ۽ ٻيون صنفون لکيون ويون.
گيت، سانيٽ، ٽيڙو، ڏيڍوڻو، نظم، آزاد نظم، (نئين ڪويتا) نثري نظم، تجريدي نظم، ترائيل، هائيڪو، ڪافي ۽ ٻين صنفن تي لکيو ويو آهي. بيت، وائي ۽ غزل کي نئين انداز ۾ لکيو ويو. سڀئي صنفون نئين انداز سان لکيون ويون. حوالي طور ڪجهه جديد سنڌي شاعري اوهان آڏو پيش ڪريان ٿو. محسن ڪڪڙائي سنڌ جو ناليوارو شاعر آهي. سندس نالو جديد شاعرن ۾ شمار آهي:
هوءَ جا ڪاليج ۾ پڙهي ٿي پئي،
روز ڪيئي دليون سڙهي ٿي پئي.
ٽن ڏهاڪن کان پوءِ مس هاڻي،
ڪنهن گدڙ جي ڪلهي چڙهي ٿي پئي.
ڪو لتاڙي ويو اٿس جذبا،
جنهن کي تنهن کي تڏهن ڏڙهي ٿي پئي.
ڪجهه ڪڇي ٿي ته عرش ٿو ڦاٽي،
پنهنجي اندر ۾ بس ڪڙهي ٿي پئي.
اهڙي عورت کي ڇا چئون جيڪا،
نت نيون تهمتون گهڙي ٿي پئي.
ماءُ سان ڏس ته ڪيئن نه محسن،
ڇوڪري ساريون ڇڙهي ٿي پئي.
(محسن ڪڪڙائي)
نياز همايوني سنڌ جي جديد شاعرن جو سرموڙ شاعر آهي. هن جديد شاعريءَ ۾ پاڻ ملهايو آهي:
تنهنجي دنيا سڀ رنگ سانول،
مون وٽ روپ نه ڪو ٻهروپ اَلا!
تنهنجي دنيا اِنڊلٺ ريکا،
منهنجي دنيا گدلا بادل...
تنهنجي دنيا سج جا پاڇا،
منهنجي دنيا چنڊ جيان گهايل...
تنهنجي دنيا لهرون لوڏا،
منهنجي دنيا اجڙيل ساحل...
تنهنجي دنيا چيٽ جا ميلا،
منهنجي دنيا هيڪل وياڪل...
شمشيرالحيدري سنڌي ٻوليءَ جو جديد شاعر رهيو آهي، سندس شاعري نواڻ سان ڀريل آهي. سنڌ جو نامور شاعر آهي.
نظر جي ڳالهه زبان سان ڪجي ته ڪيئن ڪجي،
اِها ئي ڳالهه جهان سان ڪجي ته ڪيئن ڪجي.
هي ظلم آهي اسان سان اوهان جي محفل ۾،
اوهان جي ڳالهه اوهان سان ڪجي ته ڪيئن ڪجي.
*
دل جي پُر شوق دلاسن تي هليا آيا سين،
سونهن وارن جي سلامن تي هليا آياسين،
ڪنهن شهنشاهه جو فرمانُ اسان تي نه هَليو،
نينهن وارن جي نياپن تي هليا آياسين.
امداد حسيني سنڌ جي جديد شاعريءَ ۾ بلند پايي جو شاعر آهي ۽ ٻوليءَ جو به ماهر آهي. سندس سموري شاعري جدت سان رنگيل آهي.
اک سان اک ملائي رکجان!
ديپ مان ديپ جلائي رکجان!
ساز جي تند تپائي رکجان!
وِلهه ۾ مچ مچائي رکجان!
پرت جي پڙ ۾ متان پير رکين
جي رکين ڳائي وڄائي رکجان!
زندگيءَ ڪونه نڀايو ڪنهن سان
بس فقط نينهن نڀائي رکجان!
ڪنهن نه ڪنهن شام ته موٽي ايندو
راهه ۾ نيڻ وڇائي رکجان!
ٻيو ڪمائين نه ڪمائين جڳ ۾
بس رڳو قرب ڪمائي رکجان!
ٻيو بچائين نه بچائين ”امداد“
بس ٻه ٽي لڙڪ بچائي رکجان!
تنوير عباسي سنڌي ٻوليءَ جو مشهور ۽ اھم شاعر هو جنهن جي شاعري جديد سنڌي شاعري جو سينگار آهي.
مون ته گلاب لڳايا آهن،
پوپٽ پاڻهي آيا آهن.
پيار جا سانگ سجايا آهن،
ٻيا سڀ ڪم اجايا آهن.
تنهنجا ٽهڪ گلن جي صورت،
بسنت رت ورجايا آهن.
سؤ مجبوريءَ جا افسانا،
تنهنجي سانت ٻڌايا آهن.
نقاد ۽ ماهوار سوجهري جي ايڊيٽر، جديد شاعر تاج بلوچ جو شاعريءَ ۾ رنگ ۽ ڍنگ الڳ آهي. سندس شاعري سنڌي سماج جي عڪاسي آهي.
مئڪدي جي دلڪشي سمجهڻ کپي،
مئڪشن جي سرڪشي سمجهڻ کپي.
رنگ فطرت، ساحري سمجهڻ کپي،
شاعري، پيغمبري سمجهڻ کپي.
ڇم ڇمان ڇم سانوڻي سمجهڻ کپي،
آلي اک جي راڳڻي سمجهڻ کپي.
ذات کي ٻي ذات ۾ ڀيٽي ڇڏڻ،
ڏات، جوهر روشني سمجهڻ کپي.
ڪير ڪمري مان اجهو نڪري ويو،
مهڪ آهي ريشمي سمجهڻ کپي.
’تاج‘ اوکو عشق جو آهي جهان،
سونهن ڏاڍي چلولي سمجهڻ کپي.
عبدالڪريم گدائي مزاحمتي شاعر آهي. شاعريءَ ۾ ٻوليءَ جو حسن عوامي اٿس روشن خيال شاعر آهي.
نوجوان ساٿيو، سنڌ جا وارثو،
ساٿ هلندو رهي، لاٽ ٻرندي رهي!
جيئي سنڌ جيجل جو آهي قسم،
ته جيسين آ سينو ۽ سيني دم.
ٿئي ديس خاطر جي سر بي قلم،
ساٿ هلندو رهي لاٽ ٻرندي رهي.
گدائي غلاميءَ جون راتيون کُٽيون،
ڏسو هاڻ اوڀر کان باکون ڦٽيون!
اجهو هاڻ زنجير زيريون ٽٽيون!
سنڌ جيئندي رهي ۽ سدائين جيئي!
ساٿ هلندو رهي لاٽ ٻرندي رهي.
بردو سنڌي، جديد سنڌي شاعريءَ جو سهڻو نالو آهي. بردي جا لکيل گيت جديد سنڌي ٻوليءَ جو سرمايو آهن، گيت جو بادشاھه شاعر آهي.
دور وسي ٿي دور، الا ڪا، هن ڌرتيءَ کان دور،
منهنجي من جي حور، منهنجي من جي حور!
هُن جو آ آڪاش تي ديرو، سونهن سڄڻ جي ڄڻ ته سويرو،
پور نماسي جهڙو مُکڙو، هاءِ! اماوس ڪيس ڪَلُور.
ڪڪرن جهڙي ٽور جي سانئڻ، هٿ ۾ کنوڻ کانڀاڻي لوڏي،
نيري اڀ جي پاڇولي ۾، پيهو هن جو آ ڄڻ طور!
مٺڙو ٻولي موتي رولي، مان نه رڳو جڳ، اولي گهولي،
پوءِ ڪنين پڙلاءَ پون ٿا چاڪ چڪن ۽ جاڳن سور!
من مندر دل تي دستڪ، ڏيئي کوليم جوت جڳايم،
ڏٺم ته جاڏي ڪاڏي هئي بس، تنهنجي مٺڙي مٺڙي گهور!
آءُ اڱڻ خوابن جي راڻي، ڄاڻ اڄوڪي رات وهاڻي،
باک فٽي وئي جاڳي جاڳي، هڏ هڏ روڳي، لڱ لڱ چُور.
تنهنجو مَرڪ ته مُرڪڻ آهي، ۽ مان ڄاڻان نير وهائي،
جي ڳل لائين عيد ملهائي، هي تن ’بردي‘ جو مهجور!
عبدالڪريم پلي هر صنف سهڻي نموني لکي، ڪافي سندس پسنديده صنف هئي. جديد انداز ۾ ڪافي، وائي ۽ ٻيون صنفون لکيائين.
دودن دل آزاري سائين،
ڪر ڪا موٽڻ واري سائين!
برهه اندر ۾ باهه لڳائي،
ورهه وڪوڙي نيٺ وڃائي،
سرت سياڻپ ساري سائين!
فالون پائي، ڪانگ اُڏاري،
پلپل تنهنجي راهه نهاري،
نيڻ ٿڪا دل هاري سائين!
صبح ستائي، شام ستائي،
ڏينهن ڏکوئي، رات رنجائي،
هر هر هڪ لاچاري سائين!
آه اڌورو ڏيهه سڄو ئي،
تو ريءَ ناهي ”ڪريم“ جو ڪوئي،
ڪير ڏئي دلداري سائين!
ولي محمد ’وفا‘ پلي به جديد سنڌي شاعريءَ جو راهي آهي. غزل جو بادشاهه شاعر آهي. غزل ۾ تغزل اٿس.
تنهنجو مشتاق ديد ساري ٿو،
آ، وڇوڙي جو موت ماري ٿو.
زهر ڏيندي ته سو به پي ويندس،
ڪوئي ويڄن جو هٿ به واري ٿو.
وقت وارن جا وار سهبا پر،
دوستن جو سلوڪ ماري ٿو.
ڪا تمنا، ڪا آرزو ڪانهي،
زندگي ائين به ڪو گذاري ٿو.
چند لمحا سک سمهان ليڪن،
درد تنهنجو اچي اُٿاري ٿو.
ڪو به ايندو نه ريگزارن ۾،
راهه ڪنهن جي ’وفا‘ نهاري ٿو.
*
ڪڏهن تنهنجي وارن سندي رات ٿيندي،
ڪڏهن محب ملندي، ملاقات ٿيندي.
ڪڏهن ڇوڙي ڪاڪل، ڪڪر ڇانوَ ٿيندين،
ڪڏهن ورندين بادل ٿي، برسات ٿيندي.
نه تون ويڙهه وارن کي رخ تي رهڻ ڏي،
نه ئي رات رڙهندي، نه پرڀات ٿيندي.
نه هئي آس ائين ڪا پرين! اوچتو ئي،
سرِ رهگذر پڻ ملاقات ٿيندي.
سندءِ صبح سان ئي، سندم صبح ٿيندو،
سندءِ رات سان ئي، سندم رات ٿيندي.
”وفا“ ڄاڻ اڳ ۾، نه هر گز هئي سون،
وڇوڙي ۾ ورهين جي هر رات ٿيندي.
راشد مورائي، مزاحمتي، بهادر، سورهيه ۽ رومانوي شاعر هو، سندس شعر ۾ جوت آهي، جديد شاعرن ۾ کيس وڏي مڃتا مليل آهي.
سوکا آهن سانگ رچائڻ، نانگ نچائڻ مشڪل آ،
پاڻ پڏائڻ سهنجو آ، ميدان ملهائڻ مشڪل آ.
ڀونئر ٿيڻ ۾ آساني آ، گل جو واس وٺي سگهبو،
پروانو ٿي باهه وسائڻ، جان جلائڻ مشڪل آ.
عشق ’اناالحق‘ آهه چوايو، پيار ڪري پڇتايو ڇو؟
ڦاٿي کانپوءِ ڦٿڪڻ ڪهڙو؟ جان ڇڏائڻ مشڪل آ.
هاءِ عقل جا انڌا ڪي، راشد کي اڃا سمجهي نه سگهيا،
موت قبولڻ ممڪن آ، پر ڳاٽ جهڪائڻ مشڪل آ.
امداد حسيني لکي ٿو ”شاعر مزدور آهي ۽ شاعري مزدوري، جنهن جو ڪو به ملهه ڪونهي، ڪو عيوضو به ناهي“ شاعر جيڪو لکي ٿو قوم، ڌرتي ۽ ٻوليءَ لاءِ لکي ٿو. بنا ڪنهن مفاد جي سچ چوي ٿو، هميشه مظلومن جو همدرد ۽ ساٿاري رهيو آهي. شاعريءَ ۾ فڪري گهرائپ هئڻ لازمي آهي. انور پيرزادو سنڌ جو ناليوارو اديب لطيف شناس ۽ شاعر هو.
اي چنڊ ڀٽائيءَ کي چئجان،
هي ماڻهو تنهنجي بيتن کي
ڌرتيءَ کان ڌار ڇني ٿا ڪن
ٿيون وايون تنهنجون وارَ پٽن
۽ سرڙا تنهنجا اوسارن،
هي ارهي سرهي دانهن ڏجان
اي چنڊ ڀٽائي کي چئجان.
غلام رباني آگرو لکي ٿو ته ”ترقي پسند تحريڪ جو مستند احوال اردوءَ، هنديءَ گجراتي بنگاليءَ، مرهٽيءَ مليالم ۽ ٻين ٻولين ۾ ته تفصيل سان ملي ٿو پر، سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪو نه ٿو ملي. بهرحال تاريخ طور اهو خاطريءَ سان معلوم آهي ته ترقي پسند تحريڪ 1930ع کان 1940ع واري ڏهاڪي ۾ شروع ٿي ۽ ساڳين ۽ ڏهن سالن ۾ نه فقط هندستان جي مختلف پرڳڻن ۾ پکڙجي وئي، پر هر هنڌ پنهنجا پير پختا ڪيائين. اسان کي اهو به معلوم آهي ته تحريڪ جون الهه آباد، لکنو ۽ حيدرآباد دکن ۾ جيڪي ڪانفرنسون ٿيون تن ۾ ٻين پرڳڻن سان گڏ، سنڌ جا اديب به شريڪ ٿيا.“ جڏهن سنڌي شاعرن تي ترقي پسند اثر پيا ته سنڌ جي شاعرن جديد شاعري شروع ڪئي.
1940ع جي ڏهاڪي کان پهرين ۽ پوءِ ڪشنچند بيوس، شيخ اياز، شمشيرالحيدري، شيخ راز، محسن ڪڪڙائي، تنوير عباسي، نارائڻ شيام، استاد بخاري، نياز همايوني، تاج بلوچ، محمد خان مجيدي، امداد حسيني، سرويچ سجاولي ۽ انهن شاعرن جي همعصرن، جديد شاعري لکي. ان کان پوءِ روايتي شاعري جو زوال ٿي ويو. ان کان پوءِ هر شاعر جديد شاعري ڪئي. نوان موضوع لکيا، پراڻا موضوع رد ڪيا. 1970ع کان ٻيو دور جديد شاعري جو شروع ٿيو. پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ هند ۾ جيڪا شاعري ٿي اها به جديد شاعري ڪئي وئي.
آثم ناٿن شاهي سنڌ جو خوبصورت شاعر هو. سندس شاعريءَ ۾ نوان تجربا ٿيل آهن ۽ نوَن خيالن کي قلم بند ڪيائين.
من ۾ فرقت جو ٻرندو مچ هوندو،
تو ڪڏهن ڀي چيو نه ”اچ“ هوندو.
ڳالهه ويساهه جهڙي ناهي، پر،
تون چئين ٿي ته پوءِ سچ هوندو.
ڪجهه ته مون خود کي پاڻ ڊاهيو، ۽،
تنهنجو حصو به ان ۾ ڳچ هوندو.
پنهنجو وعدو سو ڪيئن نباهيندو،
جنهن جي نيت ۾ کوٽ/ڪچ هوندو.
سُڃ نگر آ جتي اُتي ’آثم‘،
ڇير، ناچو نه ڪوئي نچ هوندو.
سروپچندر ”شاد،“ گيت، وائي ۽ دوھي جي، صنف جو ھڪ اھم شاعر آھي. گيت ۾ بردي سنڌي کانپوءِ سروپچندر”شاد“ جو نالو ورتو ويندو آھي.
ڪيئن سنڀالي ڪوئي ماءُ،
وڄي پئي موھن جي مُرلي.
رات پويون پهر، خاموشي، جهيڻو جهيڻو واءُ،
وڄي پئي موھن جي مُرلي.
اُڀ نڪا ڌرتي ٿي پَسي، صرف آھي، سوراءُ
وڄي پئي موھن جي مُرلي.
ساري ھستي پيئي ڀاسي، نفمي جو درياءُ،
وڄي پئي موھن جي مُرلي.
مولانا غلام محمد گرامي شاعري بابت لکي ٿو: ”شاعري اهو حرف تمنا آهي، جو ڪنهن جي روبرو ظاهر ڪري نه ٿو سگهجي، ان ڪري ئي چيو ويو آهي، شاعريءَ جي تعريف مون کان نه پڇو ته پوءِ مون کي معلوم آهي، پر پڇو ٿا ته پوءِ مان نه ٿو ڄاڻان! ڪنهن چيو آهي شاعري هڪ سريلو خيال آهي، ڪنهن جو چوڻ آهي شاعري قوت تخيل جو عجب انڪشاف آهي، ڪو چوي ٿو شاعري سڀني علمن جو نچوڙ آهي، ڪنهن جو خيال آهي ته شاعري ”سائنس ۽ رياضيءَ جو ضد آهي“ ڪنهن جو چوڻ ته شاعري حيات جي تثميل آهي، ان تي جڏهن ڪيفيت طاري ٿئي ٿي، تڏهن واندڪائيءَ جي وقت ۾ خلوت گيني اختيار ڪري، پنهنجو پاڻ سان ڳالهائڻ ٿي شروع ڪري. ڪو چوي ٿو ته شاعري خيال جي تاريخ آهي. ڪو چوي ٿو شاعري ابدي حقيقتن جي تصوير آهي. ڪنهن چيو آهي ته شاعري انسان جي مادري زبان آهي. ڪو چوي ٿو شاعري الاهي آواز آهي، ڪو چوي ٿو شاعري آهي غير مانوس چيز ۾ مانوس چيزن کي داخل ڪرڻ. اهي سڀ پنهنجي پنهنجي جاءِ تي فڪر انگيز تعريفون آهن، پر جي مون کان ڪو پڇي ته پوءِ مان جيڪر هن طرح چوان شاعري انساني ضمير جي بين الاقوامي زبان آهي.“ حوالي طور ڪجهه مشهور شاعرن جي شاعري ڏيان ٿو.
هوءِ جڏهن ٿورو نهاري ٿي وڃي،
مرڪندي سج کي اڀاري ٿي وڃي،
ناز ۽ انداز سان من جي اندر،
عشق جا آڙاهه ٻاري ٿي وڃي.
(منٺار سولنگي)
*
سونهن تنهنجون عظمتون ساڳيون رهيون،
عاشقن لئه تهمتون ساڳيون رهيون،
گل سڀئي مغرور توڙي ٿي ويا،
پوپٽن جون چاهتون ساڳيون رهيون.
(ادل سومرو)
*
نئون نڪورو مَنڌُ، تنهنجا جوڀن ڏينهڙا،
جسم ڪچي سون جان، ڪوسو ڪوسو هنڌ،
تنهنجا جوڀن ڏينهڙا...
انڌ نه ايندو اورتي اوچو منهنجو ڪنڌ،
تنهنجا جوڀن ڏينهڙا...
تاڻيل سينو ساز جو آڪاشن جو پنڌ،
تنهنجا جوڀن ڏينهنڙا.
(اياز جاني)
*
ڪنڀاريءَ جو چَڪُ جيڏي،
ڪنڀاريءَ جو چَڪُ جيڏي،
جهڙو ڪوئي محبت منڊِِ!
جنهن جا هٿ به چنڊ!
ته پير به چنڊ!
جنهن جي سورج ورني منهن ڏي،
اڀ تان گهوري جهونو چنڊ،
جنهن جا هٿ به چنڊ،
جنهن جا پير به چنڊ.
(سرمد چانڊيو)
*
زندگاني اڃا نڀائي ٿي،
عاشقي روز آزمائي ٿي،
گهاو ڇا ڇا فياض سانڍيندين،
درد جي رات گنگنائي ٿي.
(فياض ڏاهري)
*
ڇاهي يار! جُدائي توکي ڇا معلوم؟
ميلي جي تنهائي، توکي ڇا معلوم؟
ياد اسان کي روليو ڪيڏو راهن ۾،
رات جڏهن به آئي، توکي ڇا معلوم ؟
هُن کان ڌار رهي هُن جي ئي رهندي،
هن دلِ جي ارڏائي، توکي ڇا معلوم؟
(اياز گل)
*
تون سمهين ٿو رات جو جڏهن پرين،
چنڊ توکي ٿو مٿو ٽيڪي اچي.
پنهنجي کاڏي تنهنجي پيرانديءَ رکي،
تنهنجي پيرن کي چميون ٿو ڏي اچي.
تنهنجي جاڳڻ کان اڳي واپس وري،
سيج تنهنجيءَ تي ڇڏي توکي سُتل،
تنهنجو چهرو ڄڻ ته ڪينجهر ڪنول.
(قاضي مقصود گل)
*
محبت جو وعدو وفا ٿي ويو،
وري سَنڌ سَنڌ کان جدا ٿي ويو!
وري نينهن نيزي تي آهي سوار،
وري سونهن تي سر فدا ٿي ويو!
اسان پيار جنهن سان هو ڏاڍو ڪيو،
اهو نيٺ ”ارشد“ جدا ٿي ويو.
(عبدالحڪيم ارشد)
تنوير عباسي جديد شاعري بابت لکي ٿو: ”اسان جي جديد شاعري جو مزاج ۽ لهجو سليس ۽ سادو، وڻندڙ ۽ نرم آهي، ان ڪري چئجي ته اسان جا شاعر اڄڪلهه پنهنجي قومي مزاج (National Temperment) کان باخبر ٿي پيا آهن، سندن شعر جو سڀاءُ، پنهنجي قوم جو مخصوص سڀاءُ آهي. هنن جي مخاطب جا انداز پيارا آهن. هو پنهنجي پرين کي ’دلربا‘، ’ماه لقا‘، ’ماه جبين‘ ۽ ’ماه وش‘ بدران سائين، سهڻا، مٺڙا، ماکيءَ جهڙا، وغيره لفظ سان ٿا پڪارين، هنن جو پيار سنڌوءَ جي ماٿري جو، مهراڻ جي مڌ ۾ ٻڏل پيار آهي. ان ڪري هنن جي شاعري ۽ هنن جو اظهار فطري پيو لڳي.“
منهنجا پرين، او بانورا او سانورا!
(اياز)
*
ڪيتري نه گذري وئي راتڙي گهڻي سائين!
آءُ ڀي کڻي سائين!
(هري دلگير)
*
او پدمڻي، هيري ڪڻي!
(گرامي)
*
بند ڪمري کي نه ڪر او مٺي!
مان هوائن سهاري اچان ٿو پيو.
(جميل سومرو)
*
پير پدمڙا جت جت پاتئه،
گرجا يا ته شِوالا ٿي پيا.
(مفتون ڪورائي)
*
منهنجي مَن جون سُندر مُندون،
ساريون قيد ڪري.
راڻا! ڪهري پار هليو وَئين؟
(پريم پتافي)
شاد جي چاهت جو ڪاٿو ٿا پڇو!
سر به حاضر آ اگر چاهي پرين.
(ڊاڪٽر بشير احمد شاد)
*
ڪارين اکڙين وارا سائين،
نظرون تنهنجون نيزا سائين.
(منير سولنگي)
*
تنهنجو جوڀن رنگ رتول،
ماکيءَ جهڙا منهنجا ڍول.
(راز ناٿن شاهي)
*
نيڻ ٿا مرڪن ٻهڪيو من،
ڇيرڙي ڇمڪي ڇنن ڇن ڇن.
ريشم ريشم وار پرينءَ جا،
بت سمورو ڪمرڪ جهڙو.
(خادم منگي)
*
ڇتا ڇڙيل ٿي سڳيون ڪٿي هن،
مٺي! اُهي ڏسِ مڳيون ڪٿي هن.
(مارو جمالي)
*
تنهنجي ڳلڙن تي باکون اڀاري مٺي،
پاڻ شامن جو حصو بڻي ٿا وڃون.
(اداسي جکراڻي)
[b]جديد سنڌي شاعر ۾ صوفيت جو تصور
[/b]جديد سنڌي شاعري ۾ صوفيت جو تصور موجود آهي، ڪلاسيڪل صوفي شاعري ۾ مذهب جي اڪثريت سان اپٽار ڪئي وئي آهي، پر جديد سنڌي شاعري ۾ ائين ناهي، جديد سنڌي شاعريءَ، مذهب جو ذڪر نه هئڻ برابر آهي، جديد سنڌي شاعري ۾ انسانيت جي چڱائيءَ جي ڳالهه آهي، محبت پيار، ڀائيچاري جي ڳالهه آهي. مذهب انسان جو ڪهڙو به هجي، اهو ان جو ذاتي معاملو آهي. جديد سنڌي شاعريءَ ۾ صوفيت، سچائي، احساسيت، ايمانداري ڪنهن متڀيد کان پاڪ آهي. مولويءَ جي جهيڙي جي حامي ناهي. نه ئي ڪنهن کي گهٽ وڌ جي ڳالهه ڪري ٿي سڀ انسان برابر آهن. جديد سنڌي شاعري مذهبي جنونيت کان پري ۽ فهم، سمجهداريءَ واري آهي.
قونيا ۾ ڪيف وارو، روميءَ جو رقص آهي،
هن دل قلندري ۾ ڌم ڌم ڌمال آهي.
مون ۾ ئي جاڳ جرڪي، مون مان ئي گل بڻيو آ،
مون ۾ ئي جُز ڦٽو آ، مون ۾ ئي ڪل ڇڻيو آ،
مون کي ڄڻيو محبت، محبت کي مون ڄڻيو آ،
جڳ مڳ جلال آهي، جهومر جمال آهي،
(حسن درس)
*
اوهان جي عشق ۾ عاشق سڏيا چوڪ تي آهن،
سريون ڌڙ کان جدا ٿينديون، ڪري ديدار نچنداسين،
گلابن ۾ گلاب آهين، گناهن ۾ ثواب آهين،
لڏن لامون ٽلن ٽاريون ڪڏي ڪلتار نچنداسين،
قلندر تنهنجي نگري ۾ نيارا نينهن جا نعرا،
هڻي مستي الستيءَ سان سدا ميخوار نچنداسين.
(انور ساگر ڪانڌڙو)
*
ڪري ڇڏيس نه پاڳل، ڪو کيس بدلائي،
ٿي آئيني جي اڳيان ھوءَ ويس بدلائي.
ھي مَن جتي نه ٿئي مطمئن پرين تنهنجو
اُتان کڻي ڪري اُن کي رکيس بدلائي.
(سعيد ميمڻ)
*
مينهن جي شام، ڏعو، جام، جهڙالي خوشبو،
ھوءَ برسات ۾ نڪتي ته ٿي آلي خوشبو.
رات رُت، چنڊ، ستارن کان پڇان ٿو تنهنجو،
تنهنجي تصوير مٿان نير خيالي خوشبو.
(سيد سراج)
*
آءُ! گهڙيءَ کن هيٺ لهي آءُ!
پنهنجو جوڙيل ڏيهه ڏسي وڃ!
هڪڙا ماڻهو ننڍا ماڻهو
هڪڙا ماڻهو وڏا ماڻهو
ڪهڙا ماڻهو تنهنجا ماڻهو؟
پنهنجن تي نيشان هڻي وڃ!
(آسي زميني)
*
صوفي جي سوز ساز کي سمجهڻ ته ڏکيو آ،
هن عشق جي انداز کي سمجهڻ ته ڏکيو آ.
(عبدالستار)
*
مو کي دڙڪا صليب تي چاڙهڻ جا نه ڏيو لوڪو،
سچ جو ساٿ ڏنو مون آهي سزا تي پير رکي.
مان ته نمازن ۾ ڀي توکي پوڄڻ ويندو هان،
سجني! جيون ائين پيو گهاريان قضا تي پير رکي.
(جاني اسحاق ملاح)
*
اسان جي روح ۾ رقصان،
هميشه رقص درويشان.
اڙي او ناصحا منهنجا،
نه ڏي ايڏا وڏا درسان!
لنوائي پياس صحرا جي،
سمندر تي پئي برسان،
ڀلي اوچو هجي ڪيڏو،
نه اوچو عشق کان عرشان،
ڏسان ٿي پاڻ ۾ سرتي!
ڪڏهن ميران ڪڏهن مِر کان.
*
سوڀا! تنهنجو شان وڏو آ،
مون وٽ تو لئه مانُ وڏو آ،
مذهب کان انسان وڏو آ.
(روبينه ابڙو)
*
ماٺ جي بنجر مٽيءَ ۾،
مست آ، قلندر مٽيءَ ۾،
توکي ملندا خوبصورت،
ديس جا منظر مٽيءَ ۾،
اوج تي دنيا آ ساحر،
هٺُ، پر سڪندر مٽيءَ ۾.
(ساحر راهو)
*
نه ٿو ڏيهه ۾ يار يزدان ووڙيان،
مان انسان آهيان ٿو انسان ووڙيان،
خدائي نه مسجد ۾ جانچيو وڃي مون،
نه ٿو ڪنهن مندر منجهه ڀڳوان ووڙيان.
(نند لال)
*
عشق جي جيڪا راهه ٿيندي آ،
ان تي دردن جي ڪاهه ٿيندي آ،
جا انا جو، لباس ٿي پائي،
سا عبادت گناهه ٿيندي آ.
(امر پنهور)
*
تو بنا گذاري اجائي زندگي،
سا لڳي مون کي پرائي زندگي،
تون هجين سامهون توکي سجدا ڪيان،
اور جڳ کان ٿي وڃي سا بندگي.
(امياز دانش)
*
اڪيلائي ۾ رنو هوندو،
عشق جنهن به ڪيو هوندو،
تنهنجي گهٽيءَ منجهان گذري،
موٽيو ڪير سڄو هوندو.
(عزيز گوپانگ)
شيخ اياز لکي ٿو: ”منهنجي نظر ۾ ٽي شاعر يورپ ۾ وڏي توجهه جا مستحق آهن. ازرا پائوند 1885ع کان 1972ع تائين آمريڪا جو شاعر ۽ نقاد ٽي.ايس. ايليٽ 1888ع، 1965ع تائين آمريڪي شاعر جو ميسوريءَ ۾ پيدا ٿيو هو. 1920ع ۽ ان کان پوءِ انگريزي ادب تي ڇانيل رهيو. ٽي ايس ايليٽ هر ٻڏتر ۾ آنڌ مانڌ سوچ ويچار کان پوءِ به آخر ۾ يقين سان ڳالهائي ٿو، پريونامُنو ۾ ٻه چتي ماڻهو جا بي چئن ڪندڙ شڪ شهبا آهن، پر ٻنهي جي من والار تصوف (Mysticisms) ڪئي آهي ۽ هسپانوي شاعر مائڪل دي ايونامنو (Miquel the Unamuno) اسپين جو نثر نويس شاعر ۽ مضمون نگار 1864ع کان 1936ع تائين.“ آئون دنيا جي شاعرن جي ڪجهه شاعري حوالي طور هيٺ ڏيان ٿو.
[b]تمنا[/b]
مونکي سچ جي چهري کي ڏسڻ ڏيو،
مون کي ڏيکاريو
سچ جو چهرو ڪهڙو ٿو ٿئي!
(جئڪ لندن، آمريڪا)
*
[b]قاتلو[/b]
اڄوڪي سيپٽمبر 73 جي تلخ ڏنهن تي
تاريخ جي سڀني مردن گڏجي
اسان جي جهنڊي کي ڪيرائي وڌو آهي.
تو ڪيترو رت وهايو آهي،
تون جيڪو پنهنجي جاگيرن تي پلجي ٿلهو ٿيو آهين،
تون اهو ڌاڙيل ٿيو آهين،
جنهن جو ٺڪاڻو شيطاني جهنم آهي
تون هزارين ڀيرا خريديو ۽ وڪيو ويو آهين
توکي نيويارڪ جي بگهڙن انهيءَ ڪم تي لڳايو آهي
توهان اذيت جون لالچي مشينون
پنهنجي مقتولن جي رت ۾ رت هاڻيون ٿيل آهيو
آمريڪا جي ٽڪرن ۽ هوا جا عصمت فروش سوداگرو!
بي رحم ڪاسائيو!
بي اصول ظالمن جي ٽولي!
توهان جي حيات جو مقصد
اذيتون ڏيڻ ۽ بک مارڻ کان سواءِ
ٻيو ڪجهه به نه آهي.
(پئبلو نرودا، چلي)
*
پهرئين ڏينهن جو سج
پهرئين ڏينهن جي سج
هستيءَ جي نئين پرڪاش کان پڇيو:
تون ڪير آهين؟
ڪو به جواب نه آيو.
سال کان پوءِ ڪئين سال لنگهي ويا
ڏينهن جي آخري سج
اولاهين سمنڊ ڪناري تي
سانت شام جي وقت پڇيو
تون ڪير آهين
تڏهن به کيس ڪو جواب نه مليو.
(رابندر ٽئگور بنگالي)
*
اڄ آچر آهي
اڄ آچر آهي
اڄ، پهريون ڀيرو
انهن مون کي سج جي روشنيءَ ۾ آندو
۽ پهريون ڀيرو پنهنجي ڄمار ۾
مون آسمان ڏٺو
عجب کاڌم ته ايترو ڏور
۽ ايترو نيرو
۽ ايترو وشال
مان بنا چرپر جي
بيٺو رهيس
۽ احترام وچان
ڪاري ڌرتيءَ تي ويهي رهيس
ڀت سان پٺ ڀرائي
هاڻ موت جو به خيال نه اٿم
نه وري آزاديءَ جو
زال جو، ڌرتيءَ جو
سج جو
۽ نه ئي پنهنجو
مان خوش آهيان.
(ناظم حڪمت، ترڪي)
*
۽ تون ڇا چوندين
ڀائڙا اچ!
هل ته خدا ڏانهن هلون
جڏهن سندس اڳيان بيهنداسين
ته مان کيس چوندس:
”اي مالڪ، مان نفرت ڪريان ڪين
هو مون کان نفرت ڪن
مان ڪنهن کي ايذايان ڪين
هو مون کي چهنبڪن سان مارين
مان ڪنهن جي ٻني تڪيان ڪين
هو منهنجي ٻنيءَ جي تاڙ ۾ رهن
مان ڪنهن تي چٿرون ڪريان ڪين
هو منهنجن ماڻهن تان ٽوڪون ڪن“
۽ ڀائڙا، ۽ تون ڇا چوندين؟
(جوزف سيمئن ڪاٽر جونيئر، ڊينمارڪ)
*
اکيون ٻه جاڙيون ڀينرون
جڏهن اسان جن گناهن تي وقت ايندو
ماڻهو مضبوط ٿي ويندا
پوءِ اسان توبهه جي ٽانِڪ سان
خدا جو لباس سبنداسين،
تو سمنڊ گروي رکي ڇڏيو
۽ آکيرن مان چورايل سون
ٻار جي پهرئين ڏينهن تي مَليو ويو
تون دک کي چتيون لڳائج
مون وٽ اوڌر گهڻي آهي ۽ دڪا گهٽ
اکيون ٻه جاڙيون ڀينرون
هڪ منهنجي گهر پرڻائي وئي ٻيءَ تنهنجي گهر
هٿ ٻه ماٽيلا ڀائر
جن باهه ۾ منزل ڪئي آهي.
(سارا شگفته) ترجمو: ولي رام ولڀ (ڦلواڙي تان کنيل)
*
”ھڪ ھڪ پٿر
تنهنجي وجود جو
پيڇو ٿو ڪري،
ماءُ جون التجائون،
ڀينرن جا لڙڪ
سکين جون دعائون
۽ پيءُ جي پڳ
تنهنجي وجود بچائڻ لاءِ
ناڪافي آھن.
عاشقيءَ جو سمنڊ جهاڳيندڙ ڇوڪري
ھاڻي تنهنجي،
سنگسار ٿيڻ جي موسم ،
ڏاڍو ويجهو اچي وئي آھ،“
(پارس حميد)
*
هڪڙي ماءُ
هٽ تي
پنهنجا گڙدا گروي رکي
ٻارن لاءِ اٽو وٺي آئي
جيرا ته
گذيل عيد تي ڪپڙن واسطي
وڪڻي چڪي هئي
جتين لاءِ
واڻئي آنڊا وٺڻ کان انڪار ڪيو
ڇو جو اهي السره زده هئا
(ملڪ نديم)
*
” گوليءَ کي ڪهڙي خبر ته
ھُوءَ ڪنهن
معصوم جي سڀني مان گذري ٿي
يا ڪنهن مجرم جي،
گوليءَ کي ڪهڙي خبر ته
رات جي اوندھه ۽
ڏينهن جي سوجهري ۾
ڪهڙو فرق آھي.
گوليءَ کي ڪهڙي خبر ته
ڏک ۽ خوشيءَ جا ڳوڙھا
ڪهڙا ھوندا آھن،
گوليءَ کي ڪهڙي خبر ته
ھلائڻ وار۽ جها اندر ۾
محافظ ويٺو آھي
يا، ڪو سفاڪ قاتل !
گوليءَ کي ڪهڙي خبر،
گوليءَ ته معصوم آھي !!
(علي اظهار)
آئون پاڻ ۾ مئو پيو هوس
جيترو وقت پاڻ هڪ ٻئي کان ڌار رهياسين
ايترن ڏينهن ۾ هڪ اوڏڻ
ٽي پرايا گهر ٺاهي ورتا
بجلي جو ميٽر 23 سؤ مان وڌي
7354 يونٽن تائين پهتو
ٻه دفعا ٻٻر جي وڻ کي ڇانگيو ويو
ڪجهه ٻارن ڳالهائڻ به سکي ورتو
هڪ شاعر ٻه مجموعا به ڇپائي ورتا
هڪ خلائي شٽل زمين تي واپس موٽي آئي
پوڙهي ڌوٻيءَ تيرهون ڀيرو پنهنجو وڳو ڌوتو
بالي ووڊ ۾ 19 فلمون رليز ٿيون
ٻن نوبل انعام يافته سائنسدانن خود ڪشيون ڪيون
دنيا ۾ اٺ جهاز ڪريش ۽ ٽي اغوا ٿيا
پر
ايترن ڏينهن ۾ آءٌ هڪ دفعو به
(پنهنجو پاڻ ۾) زنده ڪو نه هئس.
(فراق هاليپوٽو)
*
اڙي شهر جانا، ڪي توکي سنڀارون
ته شاعر جون گذريون، هتي پنج بهارون.
اڃان ڀي ته ساڳي ئي آ فارميسي،
سپر هاءِ وي لڳ هو پيليون ديوارون،
صبح پهريان ڪرڻا جهٽي سنڌالاجي،
هوائن ۾ مهڪن گلابن جون ڏارون،
ته شاعر جون گذريون هتي پنج بهارون.
(حليم باغي)
*
خالي ھٿين ڏسون پيا بيٺا بزار ۾،
ڪيڏا وڪامجن ٿا چهرا بزار ۾ !
ھوندو ھو جن بُتن تي ايمان پاڻ کي،
وڪبا اُھي ڏٺاسين، سستا بزار ۾!
(سعيد سومرو)
*
کٽي پوندي هي ڪاري رات وري پرڀات اچڻي آ،
پنهنجي چاهت جي چرڙيا، وري برسات اچڻي آ،
صدا ڪويل جي گونجي ٿي سراپا رقص مورن جو،
وري ٿر جي انهيءَ ڌرتيءَ تي پکين جي لات اچڻي آ.
(ستار سروهي)
*
نيڻ منهنجا ڀنا، ڪنهن نه ڄاتو ڪڏهن،
ڪير مون کان ڇنا، ڪنهن نه ڄاتو ڪڏهن،
ويس ڳاڙهو سکي، عشق پيو ٿو لڇي،
خون آ، يا حنا، ڪنهن نه ڄاتو ڪڏهن.
(منور ملاح)
جديد سنڌي شاعريءَ ۾ نئون رنگ، نئون آهنگ، نوان خيال، نوان استعارا، تشبيهون، ڪنايا ۽ جدت موجود آهي. اهي احساس آهن، جيڪي وڻندڙ آهن، جديد شاعري نون رستن تي پنڌ ڪري ٿي ۽ عالمي (International) شاعريءَ سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي هلي ٿي، موضوع به نوان چونڊيل آهن، جنهن ۾ بهادري، سورهيائي، محبت، پيار، سچائي، جماليات، سونهن، نرت، نياز، جدوجهد، ڏک، خوشي، احساس، جذبا، انسانيت، سهپ داري، وفاداري، عشق، عزم، مقصد، مطب هر موضوع آهي. جيڪي هن معاشري جو حصو آهن. جديد سنڌي شاعري، موهن جي مٽيءَ جهڙي سڳنڌ سان واسيل آهي. مينهن جي پهرين ڪڻي جهڙي خوشبو اٿس، ڌرتيءَ، ثقافت، تاريخ، تمدن سان ٽمٽار آهي. جديد سنڌي شاعري صدين پڄاڻان به ختم ٿيڻي ناهي. نه رڪجڻي آهي. کير ٿر جي قطارن جيئن کڙي آهي. ته سنڌوءَ جي پاڻيءَ ۾ وهنتل صبح جي باک جهڙي آهي. جديد سنڌي شاعري ۾ روشني جا شعلا آهن حوالي طور ڪجهه شاعري هيٺ پيش ڪريان ٿو:
تو جو رُخ تان پاندُ هٽايو،
چنڊ به تنهنجا پير ڇهي ٿو،
ڪوي! ڇڏي ڏي دنيا کي تون،
هوءَ منهنجي آ، ڇا به چوي ڪو،
تاج! ڪٿي ٿو شعر لکان مان،
اُڏي پاڻهي شعر اچي ٿو.
(تاج جويو)
*
ڏيئڙو باغيءَ جيان،
رات ۾ بيٺو رھيو،
ڪنڌ لوڏيائين نٿي،
پير چوريائين نٿي،
ڏيئڙو باغيءَ جيان،
رات ۾ بيٺو رھيو.
(نور محمد سومرو)
*
کيس چئجو هتان گذر نه ڪري،
شهر جو شهر در بدر نه ڪري،
کيس چئجو اکيون ٿڪي پونديون،
کيس چئجو منظرن جو ڊگهو سفر نه ڪري.
(اقبال رند)
*
پير تنهنجا چمڻ جي خواهش م،
دل ٻڏي وئي ترڻ جي خواهش ۾،
ننڊ آئي نه رات ڀر شبير،
صبح تو سان ملڻ جي خواهش ۾.
(شبير هاليپوٽو)
*
بي لباس خوابن کي ڪا ريشم جي تقدير ڏئي وڃ،
سڀ ڪو سپنو ساڀيا ماڻي، اک اک کي تعبير ڏئي وڃ،
ڀاڳ اڀاڳ جي صحرا ۾ ڪا اَڻ جهل آس اُمنگ ڦٽي،
سج ارادن جو ڪو اڀري، باغي ڪا تدبير ڏئي وڃ.
(مريم مجيدي)
*
توکي چُميندي،
مون کي پنهنجا چپ ڪڏهن به،
ڇوڏا نه لڳا آهن.
*
گهڻن ڏينهن کان ستي ناهيان،
شب بخير جي چمي موڪل،
ته ننڊ اچي.
(امر سنڌو)
*
”بهارن جي پن ڇڻ ٿي اوڳڙ ڪري“
پريشان ٿيون ٽاريون اوگهڙ ڪري.
آباڻن کان ڦيرائجن ڪيئن اکيون،
امڙ ساڻ ڪهڙي ڪو آڪڙ ڪري!
خُدا ڏئيم طاقت اُٿاري وجهان،
خميرن مُئن کي وڏي رڙ ڪري!
(علي دوست عاجز)
*
ھر طرف ھُونءِ رات جو ڪيڏو حراس ھو!
نڪتو سفر تي چنڊ، ته رستا ٻري پيا.
ھي ڪيفيت وصل جي گهڙيءَ ۾ رھي امر!
لُونءُ لُونءُ ۾ ڄڻ ته سج جا ڪِرڻا ٻري پيا!
(امر کهاوڙ)
*
دل جي دک جا سفير هِن جذبا،
هاڻ ڄاتئي ته نير هِن جذبا،
پنهنجي معصوميت سبب ميڪشَ!
هر وهيءَ ۾ صَغير هِن جذبا.
(مئڪش سومرو)
*
پيار سان اختلاف ڪئن ٿيندو،
پنهنجي ڪو برخلاف ڪئن ٿيندو،
تون وڃين اعتڪاف ۾ ويٺينءَ،
مون کان تنهنجو طواف ڪئن ٿيندو.
(ذوالفقار گاڏهي)
*
آس جو آسمان بند ڪيان،
ڪيئن مٺ ۾ جهان بند ڪيان،
ڪو به موتي نه ٿو خريد ڪري،
هي اکين جو دڪان بند ڪيان...!
(ابل اداس ٻٻر)
گهنگهرو تنهنجي ڇير جا،
مجري واري رات،
ڪيڏا پار ڪڍي رنا.
تو جو نوٽ وٺي رکيا،
تو وٽ ساري رات.
ڪيڏا پار ڪڍي رنا.
(گلزار سيال)
*
ٿوري ترتيب پد مڻي ڏينديءَ!
منهنجي وارن کي تون ڦڻي ڏيندينءَ!
رات تو ساڻ منهنجي کيچل ۾،
آهي ٻيڙي ڇڳي، هڻي ڏيندينءَ!
(معصوم بخاري)
*
خوشبوئن سان واسجي ويو آ وجود
تنهنجي ڀاڪر سان بسنتي در کُليا.
(منصور سيتائي)
*
باز ڳيرو جهٽي ويو آھي،
کنڀ ٽاريءَ ۾ ويا رھجي.
(اسد مڱڻهار)
*
جدائي ڇا ٿيندي آ
نفرت ڇا ٿيندي آهي؟
دشمنيءَ جو جذبو پاليندڙ کان پڇ،
اُجالا ڇا ٿيندا آهن؟
حادثي ۾ پنهنجون اکيون وڃائيندڙ کان پڇ،
جيت ڇا ٿيندي آ
قدم قدم تي هارائيندڙ کان پڇ،
زندگي ڇا ٿيندي آ؟
موت جي هنج ۾ آخري گهڙيون گهاريندڙ کان پڇ
۽ جدائي ڇا ٿيندي آ؟
ڪنهن کان به نه پڇ
اچ ۽ اچي هڪ نظر مون کي ڏس!
(مشتاق ڀرڳڙي)
*
تنهنجي آخري خط کان سواءِ
ٻيو ڇاهي پڙهڻ لاءِ
لائبرريءَ جا سڀ ڪتاب
تنهنجي آڱرين جهڙين لڪيرن سان
انڊر لائين ٿيل آهن
فلسفو ڳالهائيندڙ وڻندڙ ٽهڪ رکندڙ
۽ مشهور ادائن واري، تنهنجي چنچل سهيلي به
شڪاري ڪتن جهڙي خوابن ۾،
گم ٿي وئي هلي
جهرڪين جي آوازن تي بيزار ٿيندڙ شاعر
حقي جي بڙ بڙ ۾ ڪيتري بڪواس لڪائي آخري ڀيرو
ديوار جي پويان بيٺل شخص کي
بجو ڏئي کلي ٿو
تون جيڪڏهن ديوار جي پويان آهن ته هٽي وڃ
تاريخ ساز فيصلا، ٽڙيل آڱريل کان وڌيڪ
خطرناڪ ناهن هوندا،
تنهنجي آخري خط جو آخري جملو آڱرين وانگر
مگر
مان ديوار جي پويان ناهيان.
(آڪاش عامر)
ماڳ ڏي ٿا هلن قافلا درد جا
درد سان ٿا وڌن دادلا درد جا
ٻار ٻڍڙا جوان جستجو جيءَ جي
نيٺ ٿيندا طئي مرحلا درد جا.
(درد هوش محمد ابڙو)
*
تنهنجي اوسيئڙي ۾
سڪل واري مان ڳوڙها ٺاهي جبل ٿي
ڪولر کان ٻاهر پيل قلفي جي ڄمار گذاري اٿم
تنهنجي نه اچڻ جي خوف ۾
صبر جي جهوليءَ سان
پاڻ مان وسوسا ڇلپايا اٿم
توکي پنهنجو ڪرڻ جي جستجو ۾
ٿڪجي پيل منهنجي استعمال کي آسمان ۾ رکندڙ
اڪيلي ڪڪري ڏيکاري اٿم، آئون جيڪو
ٿر جي اونهي کوهه جهڙين تنهنجي اکڙين ۾
ڏول جيئن ڪري پيو آهيان
ڄڻ پاڻ سان به
ياري ٽوڙي ڇڏي اٿم
پر تون آهين جا
منهنجي حصي جي ننڊ تون ڪري رهي آهين...!
(مختيار سهتو)
[b]جديد سنڌي شاعري ۾ ترقي پسند جو تصور
[/b]جديد سنڌي شاعري ۾ ترقي پسنديءَ جو اثر جديد شاعريءَ ۾ موجود آهي. جيئن دنيا بدلجي رهندي آهي. تيئن وقت سان گڏ ادب به پنهنجا ماپ جا اصول مٽائيندو رهندو آهي. هونئن ويهين صدي ترقي پسند صدي رهي آهي. جنهن ڪيتريون ئي نيون ايجادون ٿيون. تيئن سنڌي ادب ۽ شاعريءَ ۾ به بدلجندي رهي انور پيرزادو لکي ٿو:
”ترقي پسند ادب هڪ لحاظ کان انساني مفادن جو محافظ ادب آهي، انسان جي شاندار آئيني لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ ادب اهڙو ادب، جنهن جو مقصد ادب نه هجي، پر زندگي هجي، انسان هجي ۽ هن جي ترقي هجي. انساني زندگيءَ کي اجارڻ ۽ سينگارڻ جي جوابداري ۽ ڪم خاص ڪري ادب تي ئي رهيو آهي.
پر انسان ذات ۾ طبقا ٿين ٿا. سڀ انسان مفادن جي لحاظ کان هڪ جهڙا نه ٿا ٿين، هڪڙا ظالم ٿيو پون، ٻيا مظلوم، هڪڙا سچا ٻيا ڪوڙا، هڪڙا حق جا پوڄاري ۽ ٻيا باطل جي رڃ جي پويان ڊوڙندڙ، هڪڙا نيڪيءَ جا پتلا، ۽ ٻيا بديءَ جا ڪموڊ. ان ڪري ادب به طبقاتي ٿئي ٿو. اهڙي صورتحال ۾ ترقي پسند ادب کي مظلوم انسانيت جي مفادن جو بچاءُ ڪرڻو پوندو. ظالم طبقن جي مذمت ڪرڻي پوندي.“ ترقي پسند ليکڪ کي سچ ۽ حق جي پاسي رھيا آهن. جديد سنڌي شاعري ۾ اهڙا کوڙ مثال موجود آهن.
ڏس نه وزارت ڪاڻ وڏيرو،
لوسين جيئن ڪري لُولاٽ،
آس اڃا آڪاش نه لاٿي،
ڳڀرو ايندا اُچي ڳاٽ.
(آڪاش انصاري)
*
سينو تنبيءَ ساڻ لڳائي، هُن ٿي سوچيو سپنو آهيان
ڪيئي پيڙهيون پوءِ به جيئان ٿو، آدجڳاد ان نپنو آهيان
*
سنڌو منهنجي ماءُ لڳي ٿي،
ٻيڙي ڀانيان جهولي ڙي،
ڇولي آئي ڇولي ڙي.
(ماڻڪ ملاح)
*
شام ڌاري ڪناري تي پهچي ڪري، تو ڪو نوخيز منظر ڏسڻ پئي گهريو،
پر جو منظر هِهڙي سونهن اُرهه تي ڏٺي پنڊ پهڻ بنجي هُن ضد ترڻ پئي گهريو،
او پرين! عرض ڪيان جي تون منهنجي ٻڌين ڇولين تي اجايو پئي ناراض ٿئين،
تنهنجي ڀڄندڙ بدن ۾ سندن ڇا خطا، تنهنجي بت نديءَ ضد ڇهڻ پئي گهريو.
(غفار تبسم)
*
چئو پيار ملي ويندو،
ملندو ته ڪڏهن ملندو.
جوڀن ته هليو ويندو.
(رخسانه پريت چنڙ)
*
ڇو ڪري جو چوان، يا نديءَ جو بدن،
هوءَ ته آهي سڄو روشني جو بدن،
هوءَ ته آهي گلابي ڪليءَ وانگيان،
هن جي چهري ۾ آ چاندنيءَ جو بدن.
(ايوب کوسو)
*
وڏ ڦڙو وسڪار
ڪولهڻ مورو ڳائيندي
ڇنڊي ويٺي وار.
وڏ ڦڙو وسڪار
ميڙي اوڏڻ ٿي کڻي
ڪوڏن جا ڪي هار.
(بشير منگي)
*
مان ورق ٿي ڪتاب جان کلان به هان پرين مگر،
تو آڱرين جي رقص جو ثواب ئي نه آڇيو.
۽ رنگ نور سان ڀنل غزل جنم ڏيان به هان،
مگر ڪويءَ جو تو ڪڏهن خطاب ئي نه آڇيو.
مان راحتن جي رنگ سان حيات جي ڪٿا لکان،
سزا سزا جي لفظ کي دعا دعا چئي ڇڏيان.
چيم ته تنهنجي سامهون لڇڻ جو سمنڊ ٿي پوان،
تو زندگي کي زرد ڪو عذاب ئي نه آڇيو.
(اظهر ٻانڀڻ)
*
بارش جو امڪان لڳي ٿو،
ٿيندو هو مهمان لڳي ٿو،
نيٺ اچي ممتاز ڪندو هو،
دردن جو درمان لڳي ٿو.
(ممتاز سيال)
جديد اردو شاعري 20 صدي پهرين ڏهاڪي کان شروع ٿي، ليڪن ڪافي وقت تائين پوءِ ڪجهه شاعري فارسي آميزيءَ جي ور چڙهيل رهي. فارسي استعمال ڪندا رهيا، علامه اقبال کان فيض احمد فيض تائين اهو رويو نظر اچي ٿو. فراز، پروين شاڪر، قتيل شفائي، ساغر صديقي، بشير بدر ۽ ٻين شاعرن، فارسي لفظن کي گهٽائي جديد اردو شاعري طرف توجهه ڏنو، ٻئي پاسي فيض جهڙو وڏو شاعر فارسيءَ جي ور چڙهيل رهيو، سندس پهريون مجموعو نقش فريادي پڻ فارسي لفظ آهي، جيڪا غالب جي پڻ سٽ آهي.
مجھ سے پہلی سی محبت میرے محبوب نہ مانگ
میں نے سمجھا تھا کہ تو ہے تو درخشاں ہے حیات
تیرا غم ہے تو غمِ دہر کا جھگڑا کیا ہے
تیری صورت سے ہے عالم میں بہاروں کو ثبات
تیری آنکھوں کے سوا دُنیا میں رکھا کیا ہے۔
مجھ سے پہلی سی محبت میرے محبوب نہ مانگ
(فیض احمد فیض)
کوئی رات میری آشنا مجھے یوں بھی تو نصیب ہو
نہ خیال ہو لباس کا وہ اتنا میرے قریب ہو
بدن کی گر آنچ سے میری آرزو کو آگ دے
میرا جوش بھی بھک اٹھے، میرا حال بھی عجیب ہو
(پروین شاکر)
*
میری غربت نے اڑایا میرے فن کا مذاق
تیری دولت نے تیرے عیب چھپا کے رکھے ہیں
(ساغر صدیق)
*
تتلیوں کا رنگ ہو یا جھومتے بادل کا رنگ
ہم نے ہر ایک رنگ کو جانا تیرے آنچل کا رنگ
تیری آنکھوں کی چمک ہے یا ستاروں کی ضیا
رات کا ہے گُھپ اندہیرا یا تیرے کاجل کا رنگ
دہڑکنوں کے تال پر وہ حال اپنے دل کا ہے
جیسے گوری کے تحرکتے پاؤں میں پایل کا رنگ
پھینکنا تم سوچ کر لفظوں کا یہ کڑوا گلال
پھیل جاتا ہے کبھی صدیوں پہ بھی اک پل کا رنگ
(قتیل شفائی)
*
آگ لہرا کے چلی ہے، اسے آنچل کردو
تم مجھے رات کا، جلتا ہوا ایک جنگل کردو
چاند سا مصرعہ، اکیلا ہے میرے کاغذ پر
چھت پہ آجاؤ، میرا شعر مکمل کردو
میں تمہیں دل کی سیاست کو ہنر دیتا ہوں
اب اُسے دہوپ بنادو، مجھے بادل کردو
اپنے آنگن کی اُداسی سے، ذرا بات کرو
نیم کے سُوکھے ہوئے پیڑ کو، صندل کردو
تم مجھے چھوڑ کے جاؤگے، تو مرجاؤں گا
یوں کرو جانے سے پہلے، مجھے پاگل کردو
(بشیر بدر)
*
تیرے قریب آکے بڑی اُلجھنو میں ہوں
میں دشمنوں میں ہوں کہ تیرے دوستوں میں ہوں
مجھ سے گریز پا ہے تو ہر راستہ بدل
میں سنگِ راھ ہوں تو سبھی راستوں میں ہوں
بدلا نہ میرے بعد بھی موضوع گفتگو
میں جا چکا ہوں پھر بھی تیری محفلوں میں ہوں۔
(احمد فرازؔ)
*
اک یہی آس ہی کافی ہے میرے جینے میں
دل نہیں آپ دہڑکتے ہیں میرے سینے میں
تجھ سے جو گھاؤ ملے دل سے لگا لیتے ہیں
کتنی لذت ہے تیری ذات کے غم پینے میں
(وصیؔ شاھ)
[b]جديد سنڌي شاعري تي رومانوي اثر
[/b]ڊاڪٽر نبي بخش لکي ٿو هڪ جلدي لغت ۾:
رومان: معني! ادب ۾ عشق محبت واري صنف.
رومانوي روماني: رومان پسند، خيالي دنيا ۾ رهندڙ عشق محبت وارو داستان.
ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي لکي ٿو:
”هي تحريڪ انگريزي ادب تي گهڻو اثر انداز رهي آهي. ڪيترن ئي شاعرن ۽ اديبن هن تحريڪ جي اصولن موجب اعليٰ ادب تخليق ڪيو آهي. هن قسم جي تحريڪ جي شروعات ورڊس ورٿ ۽ ڪالرج جي شعر جي مجموعي ”سريلا گيت“ (Lyried Bollads) سان ٿئي ٿي. جيڪو 1798ع ۾ ڇپيو. هنن يوناني ۽ لاطيني علم ادب جي تلقيد ڪندڙ انگريزي ادب جي راهه کي ڇڏي نوان رجحان پيدا ڪيا، قديم ادب ۾ دقيق ۽ ثقيل لفظن ۽ ترڪيبن ۽ پر تڪلف سجاوٽ ۽ مشڪل محاورن جي حرفت تي فخر ڪيو ويندو هو. ورڊس ورٿ ۽ ڪالرج انهيءَ راهه کان هٽي شاعري کي عوام جي زبان ۾ پيش ڪيو ۽ موضوع به عوامي ۽ فطري چونڊيا. فطرت جي ترجماني ڪندي ورڊس ورٿ اهڙا موضوع چونڊيا جن نهايت رواجي سمجهيو ويندو هو. ورڊس ورٿ ۾ اهي لاڙا فرانس جي عظيم مفڪر روسو جي تعليم ذريعي پيدا ٿيا. روسو ”انسان ۽ فطرت“ جي نظريي جو علمبردار هو.“ جديد سنڌي شاعري ۾ رومانس اهم موضوع آهي. جديد سنڌي شاعرن رومان کي بهترين ۽ اعليٰ فني فڪري طريقي سان لکيو آهي ۽ جديد سنڌي شاعري مرڪڻي ٿي پئي آهي. حوالي طور ڪجهه شاعري هيٺ ڏيان ٿو.
جا بدن کان پل ۾ ٿي پرائي هئي
پيار ۾ دل نه ڪنهن سا ورائي هئي.
تنهنجا رنگين ڀاڪر ڀرڻ لاءِ مون،
ڪا نه پوتي ڦلين سان ڀرائي هئي.
سانوڻيءَ جي ڪڪر سنهي بوند تون،
منهنجي دل جي اڃايل ترائي هئي.
واعدا چنڊ وانگر تو نوان ڪيا،
پر رسڻ ۾ ڪئي ساڳي ڍرائي هئي.
(وسيم سومرو)
*
باک ڇلڪايا گلابن جا گلاس،
پوپٽن پيتا شرابن جا گلاس.
ننڊ ۾ ڪيڏا تِکا شيشا لڳا،
ڪنهن ڀڳا هي رات خوابن جا گلاس.
اوت مون کي! اوت مون لئه اڻ ميا،
رنگ جوڀن جا، شبابن جا گلاس.
مون گناهن جا رکيا ترتيب سان،
ڪنهن رکيا وچ ۾ ثوابن جا گلاس.
بک ۽ افلاس ٽوڙي ٿا ڇڏين،
نظرين ۽ انقلابن جا گلاس.
اُڃ مونکي رڃ ۾ اڇلي ڇڏيو،
ڪيئن سنڀالي دل سرابن جا گلاس.
(احمد سولنگي)
*
ڪو نه پهتي، راهه ۾ رهجي وئي،
دل چري ويساهه ۾ رهجي وئي،
زندگيءَ مان تون وئي آن اوچتو!
زندگي اونداهه ۾ رهجي وئي.
(امر اقبال)
*
تو کان جيڪو به پل جدا هوندس،
تون ائين سمجهجان فنا هوندس،
تنهنجو اوسيئڙو پوءِ ڀي رهندو،
مان مٽيءَ جي جڏهن ڪٿا هوندس.
(رحمت سومرو)
*
ڇڙن ٿا ساز هي سارا سُهائي رقص ۾ آهي،
کڙن ٿا چنڊ ۽ تارا، خدائي رقص ۾ آهي،
نچي ٿي نينهن جي مستي، ٻري ٿو عشق جذبن ۾،
اسان ۾ ٿو جلي جاني جدائي رقص ۾ آهي.
(رحمت پيرزادو)
*
ڇوڪري جو تن ۽ من خاموش هو،
عشق جو سارو وطن خاموش هو،
روح ۾ رڙيون هيون واڪا هيا،
سرد راتين جيان بدن خاموش هو.
(حبدار سولنگي)
*
پاڻيءَ جو اکيون آهن ڪاڳر جو بدن آهي،
پٿرن جون ڳليون آهن، ڪاڳر جو بدن آهي،
ڪنهن وقت ڊهون ٿا ۽ ڪنهن وقت ٺهون ٿا پيا،
بارن جون ڀريون آهن، ڪاڳر جو بدن آهي.
(ابرار ابڙو)
*
سڪڻ جو سِيڪ ٿو ساڙي ٿڌا رخسار اوري ڪر،
گسن تان رات اونداهي اچي سا ڏينهن ڏوري ڪر.
مڇي لئه ملڪ کاري ۾ مٺو بس نانءُ تنهنجو آ،
ڇڪي رڇ، لڳ، لڱن سان يا ککي دل ڌار توري ڪر.
تکي ۽ تيز درزياڻي! هلي آ پاڻ ڪئنچي سان،
سبائڻ ساهه ٿو چاهيان ڇتر جو ڇيهه ڪوري ڪر.
(روحل ڪالرو)
*
سموري شهر مان ميڙي سهيڙي،
خوشين جا خواب ٻوريءَ ۾ وڌا اٿم.
(احساس ميرل)
*
ٽاري تي ڪي ڦول ٽڙيا يا،
ڪنهن ناريءَ سي چوٽ سجايا،
سڀ ڪجهه مايا.
ويو وڌيءَ جو گل جي ڳل تي،
شبنم ڪُنئرا هٿ گهمايا،
سڀ ڪجهه مايا.
(علي آڪاش)
*
تڙپي مون تولاءِ رُنو هو، اهڙو تنهنجي ياد ڏنو هو،
دلڙي کي ايذاءُ پڇيو هو ماءُ، ته ”ڇوري ڇا ٿيو ٿئي“؟
ويٺي ويٺي ڇال ڏنو مون ڄڻ ڪو سامهون نانگ ڏٺو مون،
منهن تي منهنجي خوف هو ڇانيل، اهڙو تنهنجي ڳوٺ کان آيل،
ڇرڪ ڀرايو واءُ، پڇيو هو ماءُ، ته! ”ڇوري ڇا ٿيو ٿئي“.
(شتاب زرداري)
*
ميري جڳ ۾ هڪ دل اُجري ڪيرُ ڏسي!
انڌي ديس تي انڊلٺ اُڀري ڪير ڏسي!
ساجن کي ته اچڻ ڏيو، سج جو ڏسجو حال!
ٻهڪي پوندي خوب ٻه پهري ڪير ڏسي!
(اسحاق سميجو)
مٿان چوڏهين چنڊ
هيٺان تنهنجون ڳالهيڙيون
کير ملايل کنڊ
جرڪي ۽ چمڪي
تنهنجي ڪري ڳوٺ ٿو
موتئي جيئن مهڪي.
(خليل عارف سومرو)
*
جتي ساوا وڻ الا
هيٺان نيري نڀ جي،
منهنجو ماڳ اتي،
سپنا ساڀيان ڄاڻ ٿيا،
نيڻن ڳڀيا ڳڀ جي.
منهنجو ماڳ اتي.
(شاهنواز گهوٽو)
*
جنهن سمجهيو آ، غلامي مقدر غريب جو،
تر جو وڏيرو، مير اهڙو، خان سنگدل.
(سيما عباسي)
*
[b]جديد سنڌي شاعري ۾ جماليات
[/b]سنڌيڪا لغت ۾ عبدالستار بلوچ جمال جي معنيٰ لکي ٿو جمال: سونهن حسن، خوبصورتي، جديد سنڌي شاعري جماليات سان ڀري پئي آهي. سونهن فطرتي آهي، سونهن انسان جي پسنديده شئي آهي. سونهن جا ڪيئي تصور ٿين ٿا. جبلن جي اوچائي جي سونهن، وڻندڙ آبشارن جو حسن، ندين جي خوبصورتي، پکين جو قطار ۾ اُڏرڻ، ڌرتي تي ساوڪ جي چادر، محبوبه جي اکين جي سونهن، چنڊ ۽ ستارن جو آڪاس تي جرڪڻ، سمنڊ جي ڇولين جو حسن، وڻن جي پنن جو حسن، ناچڻي جي نچڻ جو حسن، چهري جي خوبصورتي وغيره جديد سنڌي شاعري ۾ اوهان کي جماليات جا ڪيئي مثال ملندا.
مثال طور:
سهڻل جا سينگار واهوا، دل کي وڻن ٿا،
دل کي وڻن ٿا، ڏاڍا ٺهن ٿا، من کي وڻن ٿا.
ڪارا ڪارا، ڪنڊڙا ڪنڊڙا، سهڻا سهڻا سنهڙا سنهڙا،
وانگوڙيءَ ۾ وار واهوا، دل کي وڻن ٿا.
تيل ڦليل، ڦڻيون ڦوڪارا، ڌوپيل واسيل ڪيس هو ڪارا،
گهرا گهنڊيدار، واهوا، دل کي وڻن ٿا.
لب لالڻ جا مرڪيو مرڪن ڏند موتين جيان جرڪيو جرڪن،
ڪونج ڳچي ۾ هار، وهوا دل کي وڻن ٿا.
گڏ گذارڻ، اٿڻ ۽ ويهڻ، طالب الموليٰ رسڻ ۽ پرچڻ،
محبت جا معيار وهوا، دل کي وڻن ٿا.
(طالب الموليٰ)
*
هوءَ ندي ۾ ڇا نهاري ٿي وڃي،
چاندني ڇولين تي هاري ٿي وڃي،
واعدن جي تاوَ ۾ ڪا ڇوڪري،
برف وانگر عمر ڳاري ٿي وڃي.
(سائل پيرزادو)
*
اڄ آءُ ته ڪو ويهي ديدار ڪيون سهڻا،
ڇاتي سان ملا ڇاتي چپ چار ڪيون سهڻا،
ننڍپڻ ۾ ڪياسين جي سنڌوءَ جي ڪناري تي،
اڄ آ ته اُهي پختا اقرار ڪيون سهڻا.
(تابش بخاري)
جُهو ميا ھا گُل، واءُ به ڪيڏي کِلي ھئي،
ھُئي ڪائنات وجد ۾ جيڏي کِلي ھُئي!
ويئي ته اُن جي واٽ به سرتين جيان رُني،
جنهن ڳوٺ ۾ جوان ٿي کيڏي کِلي ھئي.
(مشتاق گبول)
*
تون گل هجين مان ماڪ ٿي تنهنجي مٿان وسندو رهان،
منهنجا پرين! تنهنجو بدن چمندو رهان ڇهندو رهان،
ڳاڙهاڻ بڻجي شام جي تو ۾ پرين گُم ٿي وڃان،
تنهنجي سندر چهري منجهان ٿي باک مان ڦٽندو رهان.
(لياقت علي لياقت)
*
ڄامشورري جي هوائن جو قسم،
دل لُٽڻ جي وارتائن جو قسم،
هاسٽل کي ٻاهران سجدو ڪري،
مون کنيو توسان وفائن جو قسم.
(مشتاق ڦل)
*
بسنتي رُت جي نظارن وانگي،
ساٿ تنهنجو آ قرارن وانگي،
يا خُدا! مونکي سدائين رکجان،
سادڙو منهنجي ڪجهه يارن وانگي.
(وشال امير)
*
تنهنجي سامهون نمي پئي خوشبو،
تان بدن مان سمي پئي خوشبو،
منهنجي ويجهو اچي جو ويٺين تون،
پنکڙين مان ٽمي پئي خوشبو.
(شير مهراڻي)
رنگ شباب ڇڻيا،
راتوڪي طوفان ۾.
خوشبو بي گهر ٿي وئي،
هاءِ گلاب ڇڻيا.
راتوڪي طوفان ۾
(رضا بخاري)
*
وٺي هر هر جنم وربو، مٺا مهراڻ ۾ ملبو،
ختم اونداهه ٿي ويندي، چٽي چانڊاڻ ۾ ملبو.
(جمن دربدر)
جديد سنڌي شاعري ۾ فن فڪر ڳهرائپ ) احساس، جذبا خيال مقصد ۽ سڳند جي خوشبو موجود آھي. جديد سنڌي شاعري موضوع بهادري سورھيائي، جدو جهد، انساني چگائي، ھمٿ، طاقت سان گڏ گس به ڏيکاري ٿي ته ماڳ تي پهچائي ٿي، ڏک، خوشيون، بردباري، پيار، سڪ، سونهن، سان نکريل ، صبر جي باک جهڙي مرڪندڙ آھي. جديد سنڌي شاعري ۾ ماڳ، مڪان، منظر نگاري، ڳوٺ واھڻ، وستي وستي، شهر، ڏھر، تاريخ، ثقافت، تمدن، ڌرتي جا رنگ، ڍنڍون ڍورا، نديون، منڇر، ڪينجهر، کيرٿر، مسجدون، سئي، سهڻي، موکي، ماروي جا ڪردار جاڳندڙ ۽ چرندڙ آھن. جديد سنڌي شاعري مورجيان ناچ به ڪري ٿي ته، سنڌوءَ جي لهرن جيان، جرڪي به ٿي،
مان روپ ھوءَ آرسي آھي
مان اک هوءَ روشني آھي.
شهر آھي منافقي آھي
ڳوٺ تنهنجي ۾ زندگي آھي
چنڊ تارا اداس راتين جو،
ھوءَ ڪمري ۾ وڃي ستي، آھي.
(نياز پنهور)
تنهنجو يادون گلاب جهڙيون ھن
ڄڻ پروڪي شراب جهڙيون ھن
تنهنجو اکيون ڇا اکيو آھن،
شاعري جي ڪتاب جهڙيون ھن.
(معشوق ڌاريجو)
*
تنهنجو يادون ۽ ھي اڪيلائي
زرد شامون ۽ ھي اڪيلائي،
دوست ٿياسين اسين ٽئي،
سمنڊ، آئون ۽ ھي اڪيلائي.
(بخشڻ مهراڻوي)
*
سر تي تنهنجون سارون ۽ هي درد هيا ڪجهه ڌرتيءَ جا
پاڻ ته مفلس ماڻهو هئاسون، ڪابه ٽجوڙي ڪانه هئي.
(حاجي ساند)
پيار درد جي پيدوار آھي
وجود جي پاکر ۾
رکيل تنهنجو گرم لهجو
اک جي دائميت کي
پنبڻين جو در ڏنو آھي
ويساک جي مند جي اچڻ تائين
قيد ۾ رکي ڇڏيو آھي
اھو احساس ھنن کي ڪينءَ ٿيو!
پٿر ڪيڏا پياسا آھن
منهنجي من جي ميٺاس مان اڃ اجهائڻ لاءِ
هو منهنجي پوري بدن تي
سمهي پيا آھن
(عزيز قاسماڻي)
*
ڪفن ميرو ٿي چڪو
ھي ڪو پهريون وڇوڙو ناھي
جنهن ۾ آئون زندھه ناھيان
حقيقت ۾ آئون مئل ڄائو ھوس
منهنجو اکيون به بند ھيون
زندھه رھڻ جي طعني واري تشبيھه مان
توکي منهنجو حوال حذف ڪرڻو ھو
ڪنهن کي ڳچي تائين پوري
ان کان سندس پهرين خواھش
دريافت ڪرڻ جهڙي ھن زندگي ڇاڇا نه آڇيو ھو؟؟؟
پوءِ به
ھو مون کان منهنجو سڀ ڪجهه کسڻ چاھين پيا
۽
ڪفن تي ميرا ھٿ نه پيا چاھين
مونکي ھو پاڪ ڪري پوريندا !
مون ان ڪري باوضو رھڻ ڇڏي ڏنو ھو
مٽي ميري ٿيندي پئي وئي
پر اوھان سڀ خاموش رھيا
آءُ به پنهنجي زبان وڍرائي آيوھس
۽ تون پنهنجي نام نهاد نڪ جي
سلا متي جو جشن ڀل ملهاءَ
ديس ۾ ڪٿي به اڃا ايترو پاڻي ناھي
جنهن ۾ تنهنجو نڪ
۽ منهنجو لاش ٻوڙي سگهجي
(عرفان لنڊ)
جديد سنڌي شاعري ۾ ھر صنف اعليٰ معيار جي لکي وڃي ٿي جديد دور مطابق ان ۾ رنگ ۽ آھنگ پريون وڃي ٿو، غزل گيت، وائي بيت، ترائيل، ڏيڍڻو، ڪافي، نظم، نئين ڪويتا، ٿيڙو، ھائيڪو، ھڪ سٽو، وغيره جديد انداز ۾ لکيو وڃي ٿو. جنهن جي خيال جي پختگي گهرائي آھي.
جيڪا شاعريءَ کي عظيم بنائي ٿي.
منهنجي سيني ۾ ڪعبي جهڙي دل،
پوءِ ماڻهن چيو ته آ ڪافر.
(بشير سِسَائي)
*
ڀچيائون حال شهر جو ته ڪنڌ جهڪائي چيم،
ماڻهو سڀ حيات ھن، ضمير جو پتو نه آ.
(عزيز ڪنگراڻي)
*
آڙوءَ کي ڳل ساڻ لڳائي، راز چوي ٿي سل
آنءُ منجهي پيو آھيان، ڪهڙو آڙو ڪهڙو ڳل
(مير محمد پيرزادو)
*
نه ڪو انت آھي، نه آھي ازل ڪو
نه ئي ڪا حياتي نه آھي اجل ڪو
اسان يار پنهنجا خدا پاڻ آھيون
مُلي ماڻهپي ۾ وڌو آخلل ڪو
(ساجد سومرو)
*
ماڻهن کي دل جو درد ٻڌائي آ ڇا ڪبو؟
لڙڪن جو ساڳيو ضد ته لڪائي به ڇا ڪبو؟
گهيري آڳ جي آ جڏھن ساري ڪائنات
آڙاھه پو اندر جو وسائي به ڇا ڪبو
(جاويد شبير)
*
درين جا تاڪ ۽ تاڙيون، پراڻا در سلامت رک
اسان کي ڇڏ کڻي مالڪ تون پنهنجا گهر سلامت رک
اکيو آڙنگ، اکيون بارش، اکيون ڄڻ نر تڪيون آھن،
مهاڻن جا خدا ھاڻي ڍنڍن ۾ جر سلامت رک
(سرواڻ سنڌي)
*
اکيون گهر کان ٻاھر، گسن تي نه رک
۽ ھا! ڀروسو، بيوسن تي نه رک
رُٺل آن ته سرمي سان سامهون نه اچ
ھٿن ساڻ ٽانڊا، ڪکن تي نه رک
(آس ٻٻر)
*
آڱر منهنجي کي موڙي، ھٿ کي ھو ڇهي ويو
دل منهنجي ڇا گهري ٿي، جو ڌڙڪي رھي آ اڄ
(اندارن شبنم)
جديد سنڌي شاعري تي پنهنجا ويچار ونڊيا اٿم اميد ته قبول ڪندا ڪي شاعر رهجي به ويا آهن. انهن کان معذرت خواهه آهيان، ڪوشس ڪئي اٿم ته اوهان پيارن پڙهندڙن کي هي منهنجو پورهيو قبول پوي. پنهنجو رايو به ڏيندا. مهرباني محترم علي نواز گهانگهري صاحب جي مهرباني، جنهن هن منهنجي پورهيي کي اوهان تائين پڄايو.
[b] مير حاجن مير
[/b]15 اپريل 2018ع
سيوهڻ شريف